Sử dụng tài nguyên đất và rừng trong sản xuất nông, lâm nghiệp của cộng đồng các dân tộc ở tỉnh Yên Bái

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ HOA

SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN ĐẤT VÀ RỪNG

TRONG SẢN XUẤT NÔNG, LÂM NGHIỆP

CỦA CỘNG ĐỒNG CÁC DÂN TỘC Ở TỈNH YÊN BÁI

LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐỊA LÍ

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ HOA

SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN ĐẤT VÀ RỪNG

TRONG SẢN XUẤT NÔNG, LÂM NGHIỆP

CỦA CỘNG ĐỒNG CÁC DÂN TỘC Ở TỈNH YÊN BÁI

Ngành: Địa lí học

Mã số: 9310501

LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐỊA LÍ

Người hướng dẫn khoa học:

1. PGS.TS. NGUYỄN THỊ HỒNG

2. PGS.TS. DƯƠNG QUỲNH PHƯƠNG

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết

quả nghiên cứu trong luận án là trung thực, chưa từng được công bố trong công

trình của các tác giả khác.

Tác giả

Nguyễn Thị Hoa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng,

PGS.TS. Dương Quỳnh Phương đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và động viên tôi

trong suốt quá trình thực hiện luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, Ban Chủ nhiệm

Khoa Địa lí, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, cùng các thầy cô

giáo thuộc Bộ môn Địa lí kinh tế - xã hội và Nghiệp vụ sư phạm đã tạo điều kiện

thuận lợi nhất cho tác giả học tập, nghiên cứu trong thời gian thực hiện luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn các cơ quan, ban ngành tỉnh Yên Bái: Tỉnh ủy,

Ủy ban nhân dân tỉnh Yên Bái, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Yên

Bái, Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Yên Bái, Cục Thống kê tỉnh Yên Bái đã tạo

điều kiện giúp đỡ và cung cấp cho tác giả những tư liệu hết sức cần thiết và quý

báu để tác giả hoàn thành đề tài nghiên cứu.

Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến gia đình, người thân và

bạn bè, đồng nghiệp, những người đã luôn động viên, khuyến khích tôi trong suốt

những năm qua để tôi có thể hoàn thành luận án này.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2019

Tác giả luận án

Nguyễn Thị Hoa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN........................................................................................................ i

LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii

MỤC LỤC..................................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................... iv

DANH MỤC BẢNG................................................................................................... v

DANH MỤC HÌNH .................................................................................................. vii

MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1

2. Mục tiêu và nhiệm vụ.............................................................................................. 2

3. Phạm vi nghiên cứu................................................................................................. 3

4. Quan điểm, phương pháp và quy trình nghiên cứu................................................. 4

5. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .................................................................................. 9

6. Các luận điểm bảo vệ ............................................................................................ 10

7. Những điểm mới của luận án ................................................................................ 10

8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án ........................................................... 10

9. Cơ sở tài liệu và cấu trúc của luận án ................................................................... 11

Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN ĐẤT VÀ

RỪNG TRONG SẢN XUẤT NÔNG, LÂM NGHIỆP CỦA CỘNG

ĐỒNG CÁC DÂN TỘC............................................................................... 13

1.1. Tổng quan các kết quả nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam về sử dụng

tài nguyên thiên nhiên trong phát triển nông, lâm nghiệp của cộng đồng

các dân tộc...................................................................................................... 13

1.1.1. Những nghiên cứu trên thế giới ..................................................................... 13

1.1.2. Những nghiên cứu trong nước ....................................................................... 16

1.1.3. Những nghiên cứu ở tỉnh Yên Bái ................................................................. 19

1.2. Cơ sở lí luận ................................................................................................... 21

1.2.1. Tài nguyên thiên nhiên................................................................................... 21

1.2.2. Phát triển Nông nghiệp................................................................................... 26

1.2.3. Hiệu quả và tiêu chuẩn đánh giá việc sử dụng tài nguyên đất và rừng

trong sản xuất nông, lâm nghiệp .................................................................... 30

1.2.4. Cộng đồng các dân tộc và kiến thức bản địa trong sản xuất nông, lâm nghiệp.... 32

1.3. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................... 37

1.3.1. Khái quát về cộng đồng các dân tộc vùng Trung du và miền núi phía Bắc......... 37

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

iv

1.3.2. Thực trạng phát triển nông, lâm nghiệp và những tác động của cộng

đồng các dân tộc khu vực Trung du và miền núi phía Bắc đến nguồn tài

nguyên đất và rừng......................................................................................... 39

Tiểu kết chương 1...................................................................................................... 41

Chương 2. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI SỰ PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT

NÔNG, LÂM NGHIỆP TỈNH YÊN BÁI..................................................................42

2.1. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ ..................................................................... 42

2.1.1. Vị trí địa lí ...................................................................................................... 42

2.1.2. Phạm vi lãnh thổ............................................................................................. 42

2.2. Các nhân tố tự nhiên....................................................................................... 46

2.2.1. Địa hình .......................................................................................................... 46

2.2.2. Tài nguyên đất................................................................................................ 47

2.2.3. Khí hậu ........................................................................................................... 50

2.2.4. Tài nguyên rừng ............................................................................................. 51

2.2.5. Tài nguyên nước............................................................................................. 52

2.3. Các nhân tố kinh tế - xã hội ........................................................................... 54

2.3.1. Dân cư và nguồn lao động.............................................................................. 54

2.3.2. Cơ sở hạ tầng.................................................................................................. 56

2.3.3. Chính sách phát triển nông, lâm nghiệp......................................................... 58

2.3.4. Thị trường....................................................................................................... 59

2.4. Cộng đồng các dân tộc ở tỉnh Yên Bái........................................................... 59

2.4.1. Nguồn gốc và đặc điểm phân bố các dân tộc ................................................. 59

2.4.2. Tập quán sản xuất và sinh hoạt của các dân tộc............................................. 60

Tiểu kết chương 2...................................................................................................... 66

Chương 3. THỰC TRẠNG SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN ĐẤT VÀ RỪNG

TRONG SẢN XUẤT NÔNG, LÂM NGHIỆP CỦA CỘNG ĐỒNG

CÁC DÂN TỘC TỈNH YÊN BÁI............................................................... 67

3.1. Thực trạng ngành nông, lâm nghiệp tỉnh Yên Bái......................................... 67

3.1.1. Sản xuất nông nghiệp ..................................................................................... 67

3.1.2. Ngành lâm nghiệp .......................................................................................... 68

3.2. Thực trạng sử dụng tài nguyên đất và rừng trong sản xuất nông, lâm

nghiệp của cộng đồng các dân tộc tỉnh Yên Bái ............................................ 69

3.2.1. Khái quát chung về thực trạng sử dụng tài nguyên đất và rừng ở tỉnh

Yên Bái........................................................................................................... 69

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

v

3.2.2. Thực trạng sử dụng tài nguyên đất và rừng trong sản xuất nông, lâm

nghiệp của cộng đồng dân tộc theo các vùng................................................. 71

3.3. Đánh giá chung về việc sử dụng tài nguyên đất và rừng trong sản xuất

nông nghiệp của cộng đồng các dân tộc....................................................... 115

3.3.1. Hạn chế và cách khắc phục của cộng đồng các dân tộc trong việc sử

dụng tài nguyên đất và rừng......................................................................... 115

3.3.2. Sự thích ứng của cộng đồng các dân tộc trong môi trường miền núi

vùng cao ....................................................................................................... 116

Tiểu kết chương 3.................................................................................................... 119

Chương 4. GIẢI PHÁP VÀ MÔ HÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ NHẰM

SỬ DỤNG BỀN VỮNG TÀI NGUYÊN ĐẤT VÀ RỪNG TRONG

SẢN XUẤT NÔNG, LÂM NGHIỆP CỦA CỘNG ĐỒNG CÁC

DÂN TỘC Ở TỈNH YÊN BÁI................................................................... 120

4.1. Cơ sở của các giải pháp và mô hình phát triển kinh tế ................................ 120

4.1.1. Quan điểm .................................................................................................... 120

4.1.2. Mục tiêu........................................................................................................ 122

4.1.3. Định hướng................................................................................................... 124

4.2. Một số giải pháp nhằm sử dụng tài nguyên đất và rừng bền vững trong

sản xuất nông, lâm nghiệp của cộng đồng dân tộc tỉnh Yên Bái ................. 129

4.2.1. Nhóm giải pháp chung ................................................................................. 129

4.2.2. Giải pháp cụ thể............................................................................................ 134

4.2.3. Giải pháp cụ thể ở từng địa bàn cư trú của các dân tộc ............................... 144

4.3. Mô hình phát triển kinh tế nhằm sử dụng bền vững tài nguyên đất và

rừng trong sản xuất nông, lâm nghiệp của cộng đồng các dân tộc ở tỉnh

Yên Bái......................................................................................................... 147

4.3.1. Mô hình canh tác ruộng bậc thang ................................................................ 147

4.3.2. Mô hình trồng cây theo băng ........................................................................ 148

4.3.3. Mô hình canh tác nông - lâm kết hợp ........................................................... 149

4.3.4. Mô hình quản lí, sử dụng rừng dựa vào cộng đồng ...................................... 149

Tiểu kết chương 4.................................................................................................... 153

KẾT LUẬN............................................................................................................ 154

CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN

ĐẾN LUẬN ÁN .......................................................................................... 156

TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 157

PHỤ LỤC............................................................................................................... 165

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

iv

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BVMT Bảo vệ môi trường

CNH Công nghiệp hóa

CNH-HĐH Công nghiệp hóa - hiện đại hóa

CN-XD Công nghiệp - xây dựng

DT Diện tích

ĐBKK Đặc biệt khó khăn

ĐKTN Điều kiện tự nhiên

GIS Hệ thống địa lí

GTSX Giá trị sản xuất

HTX Hợp tác xã

KH&CN Khoa học và công nghệ

KT Kinh tế

KT-XH Kinh tế - xã hội

KTBĐ Kiến thức bản địa

NXB Nhà xuất bản

NS Năng suất

NLN Nông, lâm nghiệp

N-L-TS Nông - lâm - thủy sản

NN Nông nghiệp

NTM Nông thôn mới

NNK Nhiều người khác

SL Sản lượng

SX Sản xuất

SXNLN Sản xuất nông, lâm nghiệp

SXNN Sản xuất nông nghiệp

SDTN Sử dụng tài nguyên

TDMNPB Trung du miền núi phía Bắc

TNTN Tài nguyên thiên nhiên

TĐPT Tốc độ phát triển

UBNN Ủy ban nhân dân

WTO Tổ chức thương mại thế giới

VTĐL Vị trí địa lí

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

v

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1. Lựa chọn mẫu điều tra .............................................................................7

Bảng 2.1. Thực trạng sử dụng đất đai của tỉnh Yên Bái phân theo loại hình

sử dụng (Tính đến hết năm 2016)..........................................................49

Bảng 2.2. Dân số tỉnh Yên Bái giai đoạn 2005 - 2016 ..........................................54

Bảng 2.3. Gia tăng dân số tự nhiên tỉnh Yên Bái giai đoạn 2005 - 2016 ..............54

Bảng 3.1. Các loại hình sử dụng đất nông nghiệp chính ở vùng thấp ...................75

Bảng 3.2. Diện tích đất sản xuất nông nghiệp ở vùng thấp giai đoạn 2005 - 2016........ 76

Bảng 3.3. Biến động diện tích đất lâm nghiệp ở vùng thấp giai đoạn 2005 - 2016 ..... 79

Bảng 3.4. Giá trị sản xuất lâm nghiệp theo giá hiện hành của khu vực vùng thấp ...... 81

Bảng 3.5. Diện tích, năng suất, sản lượng của một số loại cây trồng chính và

thuỷ sản ở vùng thấp..............................................................................82

Bảng 3.6. Hiệu quả kinh tế của một số loại hình sử dụng đất nông nghiệp ở

vùng thấp (Tính cho 1 ha năm 2016) ....................................................85

Bảng 3.7. Các loại hình sử dụng đất nông nghiệp chính ở vùng giữa ...................90

Bảng 3.8. Biến động diện tích đất nông nghiệp ở vùng giữa giai đoạn 2005 - 2016 ..... 92

Bảng 3.9. Biến động diện tích đất lâm nghiệp ở vùng giữa giai đoạn 2005 - 2016 ....... 93

Bảng 3.10. Giá trị sản xuất lâm nghiệp theo giá hiện hành ở vùng giữa giai

đoạn 2010-2016 ....................................................................................95

Bảng 3.11. Diện tích, năng suất, sản lượng của một số loại cây trồng chính và

thuỷ sản ở vùng giữa .............................................................................96

Bảng 3.12. Hiệu quả kinh tế của một số loại hình sử dụng đất nông nghiệp ở

vùng giữa (Tính cho 1 ha năm 2016) ....................................................97

Bảng 3.13. Các loại hình sử dụng đất nông nghiệp chính ở vùng cao...................104

Bảng 3.14. Biến động diện tích đất sản xuất nông nghiệp ở vùng cao giai

đoạn 2005 - 2016 .................................................................................105

Bảng 3.15. Biến động diện tích đất lâm nghiệp ở vùng cao giai đoạn 2005 - 2016.......108

Bảng 3.16. Giá trị sản xuất lâm nghiệp theo giá hiện hành của khu vực vùng cao........109

Bảng 3.17. Diện tích, năng suất, sản lượng của một số loại cây trồng chính và

thuỷ sản ở vùng cao .............................................................................111

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

vi

Bảng 3.18. Hiệu quả kinh tế của một số loại hình sử dụng đất nông nghiệp ở

vùng cao (Tính cho 1 ha năm 2016)....................................................112

Bảng 4.1. Định hướng các chỉ số phát triển nông nghiệp tỉnh Yên Bái ..............123

Bảng 4.2. Quy hoạch sử dụng đất nông nghiệp ...................................................124

Bảng 4.3. Chỉ tiêu phát triển chăn nuôi đến 2030................................................125

Bảng 4.4. Quy hoạch chăn nuôi tập trung............................................................126

Bảng 4.5. Cơ sở chế biến lâm sản trên địa bàn tỉnh năm 2020 và định hình

đến năm 2030 ......................................................................................127

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

vii

DANH MỤC HÌNH

Hình 1. Sơ đồ tóm tắt quy trình nghiên cứu .......................................................12

Hình 2.1. Bản đồ hành chính tỉnh Yên Bái

Hình 2.2. Bản đồ phân tầng độ cao địa hình tỉnh Yên Bái

Hình 2.3. Bản đồ thổ nhưỡng tỉnh Yên Bái

Hình 2.4. Cơ cấu đất vùng của tỉnh Yên Bái phân theo loại hình sử dụng

năm 2016 ...............................................................................................49

Hình 2.5. Bản đồ phân bố dân cư và dân tộc tỉnh Yên Bái

Hình 3.1. Bản đồ hiện trạng sử dụng đất tỉnh Yên Bái

Hình 3.2. Cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp của tỉnh Yên Bái năm 2016 ..............69

Hình 3.3. Bản đồ hiện trạng tài nguyên rừng tỉnh Yên Bái

Hình 3.4. Lược đồ hiện trạng sử dụng đất nông, lâm nghiệp theo các vùng

của tỉnh Yên Bái

Hình 3.5. Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất lâm nghiệp qua các năm của

các vùng ở tỉnh Yên Bái ........................................................................81

Hình 3.6. Lược đồ hiện trạng tài nguyên rừng theo các vùng tỉnh Yên Bái

Hình 3.7. Lược đồ hiện trạng sản xuất ngành lâm nghiệp theo các vùng của

tỉnh Yên Bái

Hình 3.8. Lược đồ hiện trạng phát triển và phân bố nông nghiệp theo các

vùng của tỉnh Yên Bái

Hình 3.9. Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất lâm nghiệp qua các năm của

các vùng ở tỉnh Yên Bái ........................................................................95

Hình 3.10. Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất lâm nghiệp qua các năm của

các vùng ở tỉnh Yên Bái ......................................................................109

Hình 3.11. Sơ đồ hoạt động sản xuất nông, lâm nghiệp của cộng đồng các dân

tộc tỉnh Yên Bái...................................................................................118

Hình 4.1. Bản đồ định hướng không gian phân bố hoạt động sản xuất nông,

lâm nghiệp theo các vùng của tỉnh Yên Bái

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong công cuộc phát triển kinh tế của tất cả các quốc gia, việc khai thác

nguồn tài nguyên là điều tất yếu, nhằm đáp ứng nhu cầu tăng trưởng kinh tế và nâng

cao chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, sự phát triển kinh tế nhiều nơi trên thế giới đã

gây ra hậu quả suy thoái và cạn kiệt tài nguyên, đồng thời chất lượng môi trường

sinh thái tiếp tục suy giảm. Đặc biệt đối với cộng đồng các dân tộc sống chủ yếu

dựa vào việc khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên, thì đây là một thách thức

không nhỏ. Vậy vấn đề đặt ra là cần phải giải quyết hài hoà giữa lợi ích KT-XH với

khả năng khai thác tài nguyên thiên nhiên và nằm trong giới hạn cho phép của tự

nhiên. Để đạt được những mục tiêu này cần phải có những nghiên cứu mang tính

tổng hợp về các điều kiện tự nhiên, đặc biệt là vấn đề sử dụng tài nguyên đất và

rừng của cộng đồng các dân tộc trong hoạt động sản xuất nông, lâm nghiệp, từ đó

xây dựng cơ sở khoa học cho việc sử dụng hợp lí tài nguyên đối với từng lãnh thổ

sản xuất.

Yên Bái là tỉnh có nguồn tài nguyên thiên nhiên khá đa dạng và phong phú

của miền nhiệt đới gió mùa. Vì vậy, Yên Bái có nhiều tiềm năng to lớn cho phát

triển KT-XH. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển kinh tế thì nhiều nguồn tài nguyên

lại có nguy cơ bị cạn kiệt và suy thoái, điều này đã có ảnh hưởng rất lớn đến đời

sống của của cộng đồng các dân tộc. Bên cạnh đó, trên địa bàn tỉnh Yên Bái, các

dân tộc Tày, Nùng, Dao, Mông, Thái,… chiếm tỷ lệ khá lớn, hầu hết cư trú trên

những địa bàn có điều kiện môi trường địa lí khó khăn, trình độ phát triển thấp.

Trong sinh kế lâu đời của mình, cộng đồng các dân tộc gắn bó mật thiết với tài

nguyên thiên nhiên, đặc biệt là với tài nguyên đất và rừng, xong do trình độ dân trí

chưa cao nên khả năng khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên nói chung, tài

nguyên đất và rừng nói riêng phục vụ sản xuất còn hạn chế. Sản xuất kém phát

triển, hiệu quả kinh tế không cao, trong khi nguồn thu chính của đồng bào nơi đây

phụ thuộc vào sản xuất nông, lâm nghiệp, vì vậy, nếu mối quan hệ giữa sự tăng

trưởng kinh tế, gia tăng dân số với việc khai thác tài nguyên thiên nhiên không được

giải quyết tốt thì đời sống của cộng đồng các dân tộc sẽ chậm được cải thiện và khó

tránh khỏi nguy cơ cạn kiệt tài nguyên, khủng hoảng môi trường.

Bên cạnh đó, Yên Bái là một tỉnh miền núi, có vị trí địa lí, vị thế địa chính trị,

địa kinh tế qua trọng thuộc khu vực Trung du miền núi phía Bắc nước ta. Đây là nơi

đã và đang có những hoạt động khá sôi động và cũng khá đa dạng của các ngành

sản xuất, nhất là các ngành sản xuất nông, lâm nghiệp, nhưng đồng thời đây cũng là

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

2

một khu vực lãnh thổ miền núi có tính nhạy cảm cao, có những biến động mạnh mẽ,

rõ nét về mặt tự nhiên, tài nguyên trong những năm vừa qua. Với vị trí chiến lược

quan trọng của mình, trong chiến lược phát triển kinh tế chung của toàn khu

TDMNPB, tỉnh Yên Bái đã xác định mục tiêu xây dựng chiến lược, quy hoạch

thành một khu vực kinh tế phát triển, trong đó trọng tâm là phát triển hai ngành sản

xuất truyền thống, có ý nghĩa quan trọng là các ngành sản xuất nông và lâm nghiệp.

Đây là một mục tiêu rất lớn, có ý nghĩa đối với địa phương ở giai đoạn hiện nay.

Tuy vậy để đạt được mục tiêu đề ra, rõ ràng có rất nhiều vấn đề, nhiều những nhiệm

vụ cần được quan tâm giải quyết, trong đó một trong những nhiệm vụ quan trọng,

có tính cấp thiết cần được làm ngay là đánh giá được một cách tổng thể tiềm năng

tự nhiên, KT-XH, rà soát thực trạng và dự báo được những biến động trong khai

thác sử dụng tài nguyên, đề xuất được các mô hình sử dụng tài nguyên phù hợp làm

cơ sở đề xuất tổ chức không gian phát triển KT-XH của tỉnh nói chung và nhất là

phát triển hai ngành sản xuất kinh tế mũi nhọn là nông nghiệp và lâm nghiệp của địa

phương một cách hợp lí, bền vững.

Chính vì vậy, sự lựa chọn đề tài của luận án ''Sử dụng tài nguyên đất và rừng

trong sản xuất nông, lâm nghiệp của cộng đồng các dân tộc ở tỉnh Yên Bái” để

làm rõ thực trạng sử dụng tài nguyên đất và rừng trong hoạt động sản xuất nông,

lâm nghiệp của đồng bào các dân tộc tỉnh Yên Bái, trên cơ sở đó đề xuất được các

định hướng, giải pháp sử dụng tài nguyên thiên nhiên hợp lý và phát triển bền vững

nhằm góp phần thực hiện được các mục tiêu mà tỉnh đề ra.

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục tiêu

Trên cơ sở nghiên cứu những vẫn đề lí luận và thực tiễn, luận án làm sáng tỏ

được thực trạng sử dụng nguồn tài nguyên đất và rừng của cộng đồng các dân tộc ở

tỉnh Yên Bái thông qua hoạt động sản xuất nông, lâm nghiệp. Từ đó, đề xuất các

giải pháp và mô hình phát triển kinh tế nhằm sử dụng có hiệu quả và bền vững

nguồn tài nguyên đất và rừng trong sản xuất nông, lâm nghiệp của các dân tộc trên

địa bàn tỉnh Yên Bái đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được những mục tiêu trên, luận án đã thực hiện những nhiệm vụ sau:

- Tổng quan cơ sở khoa học về sử dụng tài nguyên thiên nhiên, đặc biệt là tài

nguyên đất và rừng trong sản xuất nông, nghiệp lâm nghiệp ở miền núi dưới góc độ

Địa lí học.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

3

- Phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới việc sử dụng nguồn tài nguyên đất và

rừng trong sản xuất nông, lâm nghiệp của cộng đồng các dân tộc ở tỉnh Yên Bái.

- Đánh giá thực trạng sử dụng tài nguyên đất và rừng trong sản xuất nông, lâm

nghiệp của cộng đồng các dân tộc ở tỉnh Yên Bái.

- Xây dựng hệ thống bản đồ hành chính; bản đồ địa hình; bản đồ thổ nhưỡng

tỉnh Yên Bái; bản đồ hiện trạng tài nguyên rừng tỉnh Yên Bái; bản đồ phân bố dân

cư và dân tộc tỉnh Yên Bái; bản đồ hiện trạng phát triển nông, lâm nghiệp theo các

vùng độ cao của tỉnh Yên Bái; bản đồ định hướng không gian phân bố nông, lâm

nghiệp tỉnh Yên Bái…

- Đề xuất một số giải pháp và mô hình nhằm sử dụng có hiệu quả, bền vững tài

nguyên đất và rừng trong sản xuất nông, lâm nghiệp của cộng đồng các dân tộc tại tỉnh

Yên Bái.

3. Phạm vi nghiên cứu

3.1. Nội dung nghiên cứu

- Luận án tập trung nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng, thực trạng nguồn tài

nguyên đất và rừng. Phân tích, đánh giá việc sử dụng tài nguyên đất và rừng của cộng

đồng các dân tộc ở tỉnh Yên Bái thông qua hoạt động sản xuất nông, lâm nghiệp trên các

địa bàn vùng thấp, vùng giữa và vùng cao.

- Trên cơ sở phân tích, đánh giá tài nguyên đất và rừng, việc sử dụng tài nguyên đất

và rừng của cộng đồng các dân tộc tỉnh Yên Bái, đề xuất một số giải pháp và mô hình

nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế trong việc sử dụng tài nguyên đất và rừng theo hướng

phát triển bền vững.

3.2. Đối tượng nghiên cứu

Dựa trên cơ sở nội dung nghiên cứu thì đề tài sẽ nghiên cứu tập trung vào 2 đối

tượng: Việc sử dụng tài nguyên đất và rừng; Vấn đề phát triển nông, lâm nghiệp của

cộng đồng các dân tộc tỉnh Yên Bái.

3.3. Không gian nghiên cứu

Thực hiện nghiên cứu trên toàn bộ tỉnh Yên Bái: Bao gồm 01 thành phố, 01

thị xã và 07 huyện. Trong đó tập trung nghiên cứu sâu vào 03 huyện: Huyện Yên

Bình (đại diện cho vùng thấp), huyện Văn Chấn (đại diện cho vùng giữa) và huyện

Mù Cang Chải (đại diện cho vùng cao).

3.4. Thời gian nghiên cứu

- Số liệu thứ cấp: Thu thập trong giai đoạn 2005 - 2016.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

4

- Số liệu sơ cấp: Thu thập thông tin về tình hình sử dụng tài nguyên đất và

rừng trong sản xuất nông, lâm nghiệp của cộng đồng các dân tộc tỉnh Yên Bái trong

giai đoạn 2015 - 2017.

- Các giải pháp được nghiên cứu và đề xuất cho giai đoạn đến năm 2020, tầm

nhìn đến năm 2030.

4. Quan điểm, phương pháp và quy trình nghiên cứu

4.1. Quan điểm nghiên cứu

4.1.1. Quan điểm hệ thống

Mọi sự vật, hiện tượng đều có mối quan hệ biện chứng với nhau, tạo thành

một thể thống nhất, hoàn chỉnh được gọi là một hệ thống. Mỗi hệ thống lại có khả

năng phân chia thành các hệ thống các cấp thấp hơn và chúng luôn vận động tác

động tương hỗ lẫn nhau. Các thành phần tạo nên cấu trúc bên trong của một hệ

thống có mối quan hệ tương hỗ mật thiết với nhau. Khi một thành phần nào đó thay

đổi sẽ kéo theo sự thay đổi của các thành phần khác và có khi làm thay đổi cả hệ

thống đó. Tính hệ thống làm cách tiếp cận trở nên lôgic, thông suốt và sâu sắc.

Trong đề tài này, nghiên cứu việc sử dụng tài nguyên đất và rừng trong sản xuất

nông, lâm nghiệp của cộng đồng các dân tộc ở tỉnh Yên Bái được đặt trong mối

quan hệ giữa phát triển kinh tế của tỉnh và cả nước. Khi nghiên cứu đất và rừng đặt

trong mối quan hệ với phát triển kinh tế xã hội. Các hệ thống có mối quan hệ tương

tác, mật thiết với nhau. Vì vậy cần phải tìm hiểu các mối quan hệ qua lại, các tác

động ảnh hưởng giữa các yếu tố trong một hệ thống và giữa các hệ thống để đánh

giá chính xác vấn đề nghiên cứu.

4.1.2. Quan điểm tổng hợp

Trong nghiên cứu địa lí, quan điểm tổng hợp là một quan điểm chủ đạo, xuyên

suốt trong cách nhìn nhận và đánh giá các điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên

nhiên, KT-XH. Bản chất của quan điểm này trong nghiên cứu lãnh thổ là nghiên

cứu một đối tượng cần phải xem xét cả các đối tượng khác vì chúng có mối quan hệ

chặt chẽ và tạo thành một thể thống nhất.

Tỉnh Yên Bái là một thể tổng hợp bao gồm các yếu tố tự nhiên, KT-XH có

mối quan hệ chặt chẽ, tác động ảnh hưởng và chi phối lẫn nhau. Quan điểm tổng

hợp thể lãnh thổ hiện rõ việc nghiên cứu việc sử dụng tài nguyên đất và rừng trong

sản xuất nông, lâm nghiệp trong mối liên hệ tác động qua lại giữa các yếu tố tự

nhiên và KT-XH.