Soạn thảo và sử dụng bài tập gắn với định hướng nghề trong dạy học phần “dòng điện, mạch điện” vật lí 11 nhằm bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn của học sinh (ct gdpt 2018)

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

------------------

PHẠM VĂN HẢI

SOẠN THẢO VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP GẮN VỚI ĐỊNH HƢỚNG

NGHỀ TRONG DẠY HỌC PHẦN “DÕNG ĐIỆN, MẠCH ĐIỆN” VẬT

LÍ 11 NHẰM BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC

VẬT LÍ VÀO THỰC TIỄN CỦA HỌC SINH (CT GDPT 2018)

LUẬN VĂN THẠC SĨ

LÝ LUẬN VÀ PPDH BỘ MÔN VẬT LÍ

ĐÀ NẴNG – NĂM 2022

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

------------------

PHẠM VĂN HẢI

SOẠN THẢO VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP GẮN VỚI ĐỊNH HƢỚNG

NGHỀ TRONG DẠY HỌC PHẦN “DÕNG ĐIỆN, MẠCH ĐIỆN” VẬT

LÍ 11 NHẰM BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC

VẬT LÍ VÀO THỰC TIỄN CỦA HỌC SINH (CT GDPT 2018)

Ngành: Lý luận và PPDH Bộ môn Vật lí

Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS. Đỗ Hƣơng Trà

ĐÀ NẴNG – NĂM 2022

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan bản luận văn này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu và tài liệu đƣợc trích dẫn trong luận văn là trung thực. Kết quả nghiên cứu này

không trùng với bất cứ công trình nào đã đƣợc công bố trƣớc đó.

Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình.

Đà Nẵng, tháng 07 năm 2022

Tác giả

Phạm Văn Hải

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập và nghiên cứu hoàn thành luận văn, tôi luôn nhận đƣợc

sự quan tâm, giúp đỡ tận tình, những chia sẻ quý báu của quý Thầy Cô giáo, bạn bè và

gia đình.

Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến:

- GS.TS. Đỗ Hƣơng Trà, Cô giáo hƣớng dẫn khoa học, đã tận tình giúp đỡ, động

viên tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

- Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm, quý Thầy Cô giáo khoa Vật lí trƣờng Đại học

Sƣ phạm – Đại học Đà Nẵng và quý Thầy Cô giáo trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ tôi

trong suốt quá trình học tập.

- Ban giám hiệu cùng quý Thầy Cô giáo trong tổ Lí - CN trƣờng THPT Sơn Mỹ -

Quảng Ngãi và các em học sinh lớp 11B7 đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong

suốt quá trình nghiên cứu và tiến hành thực nghiệm sƣ phạm.

Cuối cùng, tôi xin cảm ơn quý Thầy Cô, ngƣời thân, đồng nghiệp và các bạn học

viên Cao học K36 đã giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu

và hoàn thành luận văn này.

Đà Nẵng, tháng 07 năm 2022

Tác giả

Phạm Văn Hải

iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Viết đầy đủ

1 HS Học sinh

2 GV Giáo viên

3 DH Dạy học

4 CSHV Chỉ số hành vi

5 BTVL Bài tập vật lí

6 GDHN Giáo dục hƣớng nghiệp

7 GDPT Giáo dục phổ thông

8 THCS Trung học cơ sở

9 THPT Trung học phổ thông

10 KHTN Khoa học tự nhiên

11 NLVDKT Năng lực vận dụng kiến thức

iv

DANH MỤC BẢNG

Số hiệu Tên bảng Trang

Bảng 1.1. Cấu trúc của NLVDKT vào thực tiễn 14

Bảng 1.2. Rubric đánh giá NLVDKT vào thực tiễn 15

Bảng 1. 3. Bảng hỏi khảo sát học sinh 26

Bảng 2.1. Nội dung và yêu cầu cần đạt phần “Dòng điện, mạch

điện”

31

Bảng 2.2. Bảng chỉ số hành vi của năng lực vật lý 32

Bảng 2.3. Dòng điện, mạch điện với một số ngành nghề liên quan 33

Bảng 2.4. Hiệu suất phát quang của ba loại đèn 34

Bảng 2. 5. Điện năng thiêu thụ/ngày của các tiết bị trong gia đình 39

Bảng 2.6. Bảng giá bán điện Sinh hoạt theo Quyết định 648/QĐ –

BCT ngày 20/03/2019

40

Bảng 2.7. Điện năng thiêu thụ/ngày của các tiết bị trong gia đình 40

Bảng 2.8. Điện năng thiêu thụ/43h của các tiết bị trong phòng học 41

Bảng 2.9. Đặc điểm của dây đồng và dây nhôm 43

Bảng 2.10. Sử dụng đúng nhiệt độ cho từng loại vải 45

Bảng 2.11. Tác dụng của dòng điện đối với cơ thể ngƣời 47

Bảng 2.12. Cấu trúc thời gian giảng bài 53

Bảng 2.13. Rubric đánh giá các hoạt động 63

Bảng 2.14. Cấu trúc thời gian giảng bài 67

Bảng 2.15. Rubric đánh giá các hoạt động 76

Bảng 3.1. Danh sách học sinh khảo sát đánh giá (Phụ lục 3) 80

Bảng 3.2. Bảng số liệu tổng hợp kết quả thực nghiệm 7 bài tập

trong hệ thống bài tập đã soạn thảo

82

Bảng 3.3. Bảng tổng hợp điểm số, chỉ số hành vi của ba HS qua

bài tập 2

86

Bảng 3.4. Bảng tổng hợp điểm số, chỉ số hành vi của ba HS qua

bài tập 3

87

Bảng 3.5. Bảng tổng hợp điểm số, chỉ số hành vi của ba HS qua

bài tập 5

87

v

DANH MỤC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ

Số hiệu Tên hình Trang

Hình 1.1. Sơ đồ tam giác hƣớng nghiệp và các hình thức hƣớng

nghiệp

7

Hình 1.2. Sơ đồ các bƣớc bồi dƣỡng NLVDKT vào thực tiễn cho

HS

16

Hình 1.3. Bóng đèn sợi đốt 20

Hình 1.4. Hình ảnh dây đồng và dây nhôm 21

Hình 1.5. Sơ đồ mạch điện huỳnh quang 21

Hình 1.6. Khảo sát lựa chọn học nghề của học sinh THPT 26

Hình 2.1. Mức độ nguy hiểm của dòng điện 35

Hình 2.2. Một cục Pin con thỏ 36

Hình 2.3. Bếp điện 36

Hình 2.4. Sơ đồ 42

Hình 2.5. Cầu chì điện 44

Hình 2.6. Bàn là tự động 44

Hình 2.7. Mô tả cách sử dụng tấm đệm cách điện 47

Hình 2.8. Pin con thỏ 48

Hình 2.9. Pin con thỏ 48

Hình 2.10. Bếp điện 49

Hình 2.11. Ấm đun nƣớc siêu tốc 50

Hình 2.12. Sơ đồ mạch điện của thiết bị ấm đun nƣớc siêu tốc 50

Hình 2.13. Cầu chì điện 62

Hình 3.1. Biểu đồ mô tả số lƣợng HS làm đƣợc theo các mức độ

trong mỗi bài

85

Hình 3.2. Biểu đồ mô tả kết quả đánh giá của ba HS qua bài tập 2 86

Hình 3.3. Biểu đồ mô tả kết quả đánh giá của ba HS qua bài tập 3 87

Hình 3.4. Biểu đồ mô tả kết quả đánh giá của ba HS qua bài tập 5 88

vi

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................ii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................iii

DANH MỤC BẢNG............................................................................................ iv

DANH MỤC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ ........................................................................ v

MỤC LỤC............................................................................................................ vi

THÔNG TIN LUẬN VĂN THẠC SĨ.................................................................. ix

MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ............................................................................ 1

2. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU................................................. 2

3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ..................................................................... 3

4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC..................................................................... 3

5. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU.......................................... 3

6. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU..................................................................... 3

7. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................ 4

8. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI....................................................................... 4

9. CẤU TRÚC LUẬN VĂN......................................................................... 5

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SOẠN

THẢO VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP GẮN VỚI ĐỊNH HƢỚNG NGHỀ ............ 6

1.1. Định hƣớng giáo dục hƣớng nghiệp trong dạy học ở trƣờng phổ thông ....... 6

1.1.1. Một số khái niệm .......................................................................................6

1.1.2. Mục đích, nhiệm vụ của giáo dục hƣớng nghiệp...................................8

1.1.3. Định hƣớng nghề trong dạy học...............................................................9

1.2. Bồi dƣỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn ................................ 11

1.2.1. Khái niệm năng lực ........................................................................... 11

1.2.2. Khái niệm năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn........................12

1.2.3. Cấu trúc của NLVDKT vào thực tiễn ...................................................13

1.2.4. Quy trình đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn .........15

1.2.5. Một số biện pháp bồi dƣỡng NLVDKT vào thực tiễn trong quá trình

dạy học..........................................................................................................................16

vii

1.3. Soạn thảo và sử dụng bài tập gắn với định hƣớng nghề .............................. 19

1.3.1. Khái niệm bài tập gắn với định hƣớng nghề ........................................19

1.3.2. Cách soạn thảo và sử dụng bài tập gắn với định hƣớng nghề ............19

1.4. Điều tra thực tiễn.......................................................................................... 24

1.4.1. Mục đích, đối tƣợng và nội dung khảo sát............................................24

1.4.2. Kết quả phỏng vấn giáo viên..................................................................24

1.4.3. Kết quả khảo sát học sinh .......................................................................25

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1.................................................................................... 28

CHƢƠNG 2. SOẠN THẢO VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP GẮN VỚI ĐỊNH

HƢỚNG NGHỀ TRONG DẠY HỌC PHẦN “DÕNG ĐIỆN, MẠCH

ĐIỆN” - VẬT LÍ 11 NHẰM BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN

THỨC VẬT LÍ VÀO THỰC TIỄN CỦA HỌC SINH (CT GDPT 2018) ... 29

2.1. Đặc điểm, cấu trúc của phần “Dòng điện, mạch điện” Vật lý 11 ................ 29

2.1.1. Đặc điểm của phần “Dòng điện, mạch điện” .......................................29

2.1.2. Cấu trúc chƣơng trình và nội dung phần “Dòng điện, mạch điện”....29

2.1.3. Nội dung và yêu cầu cần đạt phần “Dòng điện, mạch điện”..............31

2.2. Soạn thảo bài tập gắn với định hƣớng nghề trong dạy học phần “Dòng điện,

mạch điện” - Vật lí 11 ......................................................................................... 32

2.2.1. Bảng chỉ số hành vi của năng lực vật lý ........................................... 32

2.2.2. Kiến thức Dòng điện, mạch điện với nội dung nghề nghiệp..............33

2.2.3. Soạn thảo bài tập cụ thể .................................................................... 33

2.2.4. Hƣớng dẫn......................................................................................... 37

2.3. Thiết kế một số tiến trình dạy học bài tập gắn với định hƣớng nghề .......... 51

2.3.1. Tiến trình dạy học chủ đề “Mạch điện và điện trở” (tiết 2)................51

2.3.2. Tiến trình dạy học chủ đề “Năng lƣợng điện, công suất điện” (tiết 3,

BT) ................................................................................................................................66

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2.................................................................................... 78

CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM.................................................... 79

3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm...................................................... 79

3.1.1. Mục đích ...................................................................................................79

3.1.2. Nhiệm vụ...................................................................................................79

viii

3.2. Nội dung và phƣơng pháp thực nghiệm....................................................... 79

3.2.1. Đối tƣợng và thời gian thực nghiệm......................................................79

3.2.2. Nội dung thực nghiệm.............................................................................80

3.2.3. Phƣơng pháp thực nghiệm......................................................................80

3.3. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm...................................................................... 81

3.3.1. Kết quả định tính......................................................................................81

3.3.2. Kết quả định lƣợng ..................................................................................82

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3.................................................................................... 89

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................................... 90

TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 92

PHỤ LỤC 1.......................................................................................................PL1

PHỤ LỤC 2.......................................................................................................PL2

PHỤ LỤC 3.......................................................................................................PL3

PHỤ LỤC 4.......................................................................................................PL4

1

MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Ngày nay, các quốc gia đều tiến hành xây dựng chiến lƣợc phát triển dựa trên cơ

sở huy động tối đa năng lực nội sinh, tạo đƣợc những khả năng cảm nhận và khả năng

phản ứng thích nghi. Nhƣ vậy, nguồn nhân lực đƣợc đào tạo có tri thức sẽ là thế mạnh

không gì thay thế đƣợc, có ý nghĩa quyết định tạo dựng sức mạnh tổng hợp và năng

lực cạnh tranh của mỗi quốc gia trong tiến trình hội nhập quốc tế.

Để đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lƣợng cao thì

đổi mới giáo dục trở thành vấn đề cấp thiết đặt ra hiện nay ở các quốc gia trên thế giới

trong đó có Việt Nam. Mục tiêu đổi mới đƣợc Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc

hội quy định: “Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo

chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp

dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng

về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và

năng lực, hài hòa đức, trí, thể, mỹ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh.”

Ngày 26/12/2018, Bộ GD&ĐT đã chính thức ban hành chƣơng trình giáo dục

phổ thông tổng thể và các chƣơng trình môn học. Trong mục tiêu chƣơng trình giáo

dục phổ thông tổng thể, BGD&ĐT cũng nêu rõ: “Chương trình giáo dục trung học

phổ thông giúp học sinh tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết đối

với người lao động, ý thức và nhân cách công dân, khả năng tự học và ý thức học tập

suốt đời, khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện

và hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống

lao động, khả năng thích ứng với những đổi thay trong bối cảnh toàn cầu hoá và cách

mạng công nghiệp mới”

Việc đổi mới giáo dục phổ thông theo hƣớng hiện đại, phát huy tính tích cực của

ngƣời học đòi hỏi phải đổi mới đồng bộ các yếu tố cơ bản của quá trình dạy học, bao

gồm mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp, phƣơng tiện và kiểm tra, đánh giá.

Trong quá trình dạy học môn vật lí, có nhiều phƣơng pháp dạy học tích cực để

nâng cao chất lƣợng trong học tập, phát triển năng lực tƣ duy độc lập, nâng cao hiệu

quả tự học của học sinh. Trong số đó, phƣơng pháp sử dụng hệ thống bài tập là một

2

phƣơng pháp phổ biến, đƣợc sử dụng thƣờng xuyên ở mỗi bài học và mang lại hiệu

quả cao. Để phát huy hết vai trò của bài tập vật lí nhằm bồi dƣỡng năng lực vận dụng

kiến thức vật lí vào thực tiễn và định hƣớng nghề cho học sinh, thì giáo viên cần phải

xây dựng, soạn thảo một hệ thống bài tập có sự lựa chọn, phân hóa, phân loại, phân

mức và sắp xếp theo theo một trình tự phù hợp với mục tiêu dạy học.

Từ những lý do trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Soạn thảo và sử

dụng bài tập gắn với định hƣớng nghề trong dạy học phần Dòng điện, mạch điện

- vật lí 11 nhằm bồi dƣỡng năng lực vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn của

học sinh” (CT GDPT 2018)

2. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

Việc nghiên cứu xây dựng, soạn thảo các bài tập gắn với định hƣớng nghề và sử

dụng trong dạy học phần “Dòng điện - mạch điện” - Vật lí 11 đã có một số tác giả

quan tâm nghiên cứu nhƣ:

Luận văn thạc sĩ của Phạm Thị Nghĩa năm 2018: Xây dựng và sử dụng hệ thống

bài tập trong dạy học chƣơng “Dòng điện không đổi”- vật lí 11 nhằm bồi dƣỡng năng

lực tự học của học sinh.

Luận văn thạc sĩ của Ngô Quý Cẩn năm 2014: Xây dựng và hƣớng dẫn giải hệ

thống bài tập chƣơng “Dòng điện không đổi”- vật lí 11 nâng cao nhằm phát huy tính

tích cực của ngƣời học.

Luận văn thạc sĩ của Lê trần Nguyệt Vi năm 2018: Tổ chức các hoạt động học

tập trong dạy học chƣơng “Dòng điện không đổi”- vật lí 11 nhằm phát triển năng lực

vật lí của học sinh.

Luận văn thạc sĩ của Trần Kiên Cƣờng năm 2014: Xây dựng hệ thống bài tập và

hƣớng dẫn hoạt động giải bài tập chƣơng “Dòng điện không đổi” nhằm bồi dƣỡng học

sinh giỏi chuyên vật lí.

Bài báo “Xây dựng bài tập thí nghiệm định lƣợng vật lí trung học phổ thông” của

tác giả Nguyễn Đình Thƣớc - Nguyễn Ngọc Anh trong Tạp chí Tạp chí khoa học, Tập

48, Số 1B năm 2019.

Tuy nhiên, vẫn chƣa thấy có đề tài nào nghiên cứu về “Soạn thảo và sử dụng bài

tập gắn với định hƣớng nghề trong dạy học phần Dòng điện, mạch điện”

Kế thừa những cơ sở lý luận của các công trình nghiên cứu liên quan trƣớc đây, chúng