Soạn thảo và sử dụng bài tập gắn với định hướng nghề trong dạy học chương “động lực học chất điểm” vật lí 10 nhằm bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn của học sinh

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

------------------

VÕ NHƢ QUỲNH

SOẠN THẢO VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP GẮN VỚI ĐỊNH HƢỚNG

NGHỀ TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT

ĐIỂM” VẬT LÍ 10 NHẰM BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC VẬN DỤNG

KIẾN THỨC VẬT LÍ VÀO THỰC TIỄN CỦA HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ

LÝ LUẬN VÀ PPDH BỘ MÔN VẬT LÍ

ĐÀ NẴNG – NĂM 2022

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

------------------

VÕ NHƢ QUỲNH

SOẠN THẢO VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP GẮN VỚI ĐỊNH HƢỚNG

NGHỀ TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT

ĐIỂM” VẬT LÍ 10 NHẰM BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC VẬN DỤNG

KIẾN THỨC VẬT LÍ VÀO THỰC TIỄN CỦA HỌC SINH

Ngành: Lý luận và PPDH Bộ môn Vật lí

Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS. ĐỖ HƢƠNG TRÀ

ĐÀ NẴNG – NĂM 2022

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan bản luận văn này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu và tài liệu đƣợc trích dẫn trong luận văn là trung thực. Kết quả nghiên cứu này

không trùng với bất cứ công trình nào đã đƣợc công bố trƣớc đó.

Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình.

Đà Nẵng, tháng 06 năm 2022

Tác giả

Võ Nhƣ Quỳnh

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập và nghiên cứu hoàn thành luận văn, tôi luôn nhận đƣợc

sự quan tâm, giúp đỡ tận tình, những chia sẻ quý báu của quý Thầy Cô giáo, bạn bè và

gia đình.

Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến:

- GS.TS. Đỗ Hƣơng Trà, Cô giáo hƣớng dẫn khoa học, đã tận tình giúp đỡ, động

viên tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

- Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm, quý Thầy Cô giáo khoa Vật lí trƣờng Đại học

Sƣ phạm – Đại học Đà Nẵng và quý Thầy Cô giáo trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ tôi

trong suốt quá trình học tập.

- Ban giám hiệu cùng quý Thầy Cô giáo trong tổ Lí - CN trƣờng THPT Bình Sơn

- Quảng Ngãi và các em học sinh lớp 10A4 đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi

trong suốt quá trình nghiên cứu và tiến hành thực nghiệm sƣ phạm.

Cuối cùng, tôi xin cảm ơn quý Thầy Cô, ngƣời thân, đồng nghiệp và các bạn học

viên Cao học K36 đã giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu

và hoàn thành luận văn này.

iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Viết đầy đủ

1 HS Học sinh

2 GV Giáo viên

3 DH Dạy học

4 CSHV Chỉ số hành vi

5 BTVL Bài tập vật lí

6 GDHN Giáo dục hƣớng nghiệp

7 GDPT Giáo dục phổ thông

8 THCS Trung học cơ sở

9 THPT Trung học phổ thông

10 KHTN Khoa học tự nhiên

11 NLVDKT Năng lực vận dụng kiến thức

12 NLVDKTVTT Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT......................................................................... iii

MỤC LỤC .....................................................................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................... vii

DANH MỤC CÁC HÌNH ......................................................................................... viii

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ........................................................................................ viii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ................................................................................... viii

MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài...................................................................................................1

2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu...............................................................................2

3. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................3

4. Giả thuyết khoa học ..............................................................................................3

5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................3

6. Nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................................3

7. Phƣơng pháp nghiên cứu ......................................................................................3

8. Kết quả đạt đƣợc ...................................................................................................4

9. Cấu trúc luận văn ..................................................................................................4

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SOẠN THẢO

VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP GẮN VỚI ĐỊNH HƢỚNG NGHỀ NHẰM BỒI

DƢỠNG NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VẬT LÍ VÀO THỰC TIỄN

CỦA HỌC SINH............................................................................................................5

1.1. Định hƣớng giáo dục hƣớng nghiệp trong dạy học ở trƣờng phổ thông..................5

1.1.1. Một số khái niệm cơ bản.................................................................................5

1.1.2. Đặc trƣng của tích hợp giáo dục hƣớng nghiệp trong dạy học.......................5

1.2. Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn..............................................................6

1.2.1. Khái niệm năng lực.........................................................................................6

1.2.2. Khái niệm năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn ...................................7

1.2.3. Đặc điểm của dạy học theo hƣớng vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn

ngành nghề.......................................................................................................................9

1.2.4. Đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn ...................................11

1.3. Bài tập vật lí gắn với định hƣớng nghề ..................................................................12

1.3.1. Khái niệm bài tập vật lí.................................................................................12

1.3.2. Vai trò bài tập vật lí ......................................................................................13

v

1.3.3. Phân loại BTVL ............................................................................................14

1.3.4. Bài tập vật lí gắn với định hƣớng nghề.........................................................14

1.4. Quy trình soạn thảo và sử dụng bài tập vật lí gắn với định hƣớng nghề................16

1.4.1. Quy trình soạn thảo bài tập vật lí gắn với định hƣớng nghề.........................16

1.4.2. Sử dụng bài tập vật lí gắn với định hƣớng nghề ...........................................17

1.5. Thực trạng của dạy học bài tập vật lí gắn với định hƣớng nghề ............................19

1.5.1. Mục đích, đối tƣợng và nội dung khảo sát....................................................19

1.5.2. Kết quả phỏng vấn giáo viên ........................................................................20

1.5.3. Kết quả khảo sát học sinh .............................................................................20

Kết luận chƣơng 1 .........................................................................................................22

CHƢƠNG 2. SOẠN THẢO VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP GẮN VỚI ĐỊNH

HƢỚNG NGHỀ TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT

ĐIỂM - VẬT LÍ 10 NHẰM BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN

THỨC VẬT LÍ VÀO THỰC TIỄN CỦA HỌC SINH ............................................23

2.1. Đặc điểm, cấu trúc chƣơng động lực học chất điểm – Vật lí 10 ............................23

2.1.1. Đặc điểm chƣơng động lực học chất điểm – Vật lí 10 .................................23

2.1.2. Cấu trúc chƣơng trình và nội dung chƣơng động lực học chất điểm – Vật

lí 10 ................................................................................................................................24

2.1.3. Mục tiêu dạy học của chƣơng .......................................................................24

2.2. Soạn thảo bài tập gắn với định hƣớng nghề trong dạy học chƣơng động lực học

chất điểm – Vật lí 10 .....................................................................................................25

2.2.1. Kiến thức chƣơng “Động lực học chất điểm” với nội dung nghề nghiệp ....25

2.2.2. Soạn thảo bài tập cụ thể ................................................................................27

2.3. Sử dụng bài tập gắn với định hƣớng nghề..............................................................50

2.4. Thiết kế một số tiến trình dạy học bài tập gắn với định hƣớng nghề.....................50

2.4.1. Tiến trình dạy học chủ đề 1...........................................................................50

2.4.2. Tiến trình dạy học chủ đề 2...........................................................................67

Kết luận chƣơng 2 .........................................................................................................78

CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..............................................................80

3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm ................................................................80

3.1.1. Mục đích .......................................................................................................80

3.1.2. Nhiệm vụ.......................................................................................................80

3.2. Nội dung và phƣơng pháp thực nghiệm .................................................................80

3.2.1. Đối tƣợng và thời gian thực nghiệm.............................................................80

3.2.2. Nội dung thực nghiệm ..................................................................................81

3.2.3. Phƣơng pháp thực nghiệm ............................................................................81

vi

3.3. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm................................................................................82

3.3.1. Kết quả định tính...........................................................................................82

3.3.2. Kết quả định lƣợng .......................................................................................83

Kết luận Chƣơng 3.........................................................................................................89

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.....................................................................................91

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................93

PHỤ LỤC

QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (Bản sao)

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Số hiệu

bảng

Tên bảng Trang

1.1. Rubric đánh giá NLVDKTVTT 8

3.1. Danh sách học sinh khảo sát đánh giá 81

3.2.

Bảng số liệu tổng hợp kết quả thực nghiệm 10 bài tập trong hệ

thống bài tập đã soạn thảo

84

3.3.

Tổng hợp điểm số, một số chỉ số hành vi của ba HS qua bài

tập 11

87

3.4.

Tổng hợp điểm số, một số chỉ số hành vi của ba HS qua bài

tập 12

88

3.5.

Tổng hợp điểm số, một số chỉ số hành vi của ba HS qua bài

tập 13

89

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Số hiệu

hình

Tên hình Trang

3.1.

Biểu đồ mô tả số lƣợng HS làm đƣợc theo các mức độ trong

mỗi bài

87

3.2. Mô tả kết quả đánh giá của ba HS qua bài tập 11 88

3.3. Mô tả kết quả đánh giá của ba HS qua bài tập 12 88

3.4. Mô tả kết quả đánh giá của ba HS qua bài tập 13 89

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ

Số hiệu

sơ đồ

Tên sơ đồ Trang

1.1. Phân loại các BTVL 14

2.1. Cấu trúc chƣơng động lực học chất điểm 24

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Số hiệu

biểu đồ

Tên biểu đồ Trang

1.1. Khảo sát lựa chọn học nghề của học sinh THPT 21

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Giáo dục phổ thông nƣớc ta đang thực hiện bƣớc chuyển từ tiếp cận nội dung sang

tiếp cận năng lực của ngƣời học. Để thực hiện đƣợc điều đó, nhất định phải chuyển từ

phƣơng pháp dạy học “truyền thụ một chiều” sang dạy cách học, cách vận dụng kiến

thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất của ngƣời học.

Để đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lƣợng cao thì

đổi mới giáo dục trở thành vấn đề cấp thiết đặt ra hiện nay ở các quốc gia trên thế giới

trong đó có Việt Nam. Mục tiêu đổi mới đƣợc Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc

hội [12] quy định: “Đổi mới chƣơng trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm

tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lƣợng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết

hợp dạy chữ, dạy ngƣời và định hƣớng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục

nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và

năng lực, hài hòa đức, trí, thể, mỹ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh”.

Ngày 26/12/2018, Bộ GD&ĐT đã chính thức ban hành chƣơng trình giáo dục

phổ thông tổng thể và các chƣơng trình môn học. Trong mục tiêu chƣơng trình giáo

dục phổ thông tổng thể, BGD&ĐT cũng nêu rõ: “Chƣơng trình giáo dục trung học phổ

thông giúp học sinh tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết đối với

ngƣời lao động, ý thức và nhân cách công dân, khả năng tự học và ý thức học tập suốt

đời, khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và

hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao

động, khả năng thích ứng với những đổi thay trong bối cảnh toàn cầu hoá và cách

mạng công nghiệp mới”.

Vật lí ở trƣờng phổ thông chủ yếu là Vật lí thực nghiệm, kiến thức vật lí gắn kết

một cách chặt chẽ với thực tế đời sống, Chƣơng trình vật lí ở cấp THPT gồm những

kiến thức phổ thông cơ bản nhất, cần thiết cho việc nhận thức đúng các hiện tƣợng tự

nhiên, cuộc sống hàng ngày và cho việc lao động nhiều ngành nghề kỹ thuật; một số

kiến thức liên quan tới nhiều dụng cụ và thiết bị kỹ thuật đang đƣợc sử dụng phổ biến

trong cuộc sống và sản xuất. Tuy nhiên phần lớn học sinh chƣa thật sự hiểu đƣợc tầm

quan trọng của Vật lí và chƣa chú tâm vào môn học này. Nguyên nhân chủ yếu do Vật

lí là môn có khá nhiều công thức, định nghĩa, ... đồng thời giáo viên chƣa gây đƣợc

hứng thú học tập cho học sinh. Việc sử dụng BTVL trong giáo dục định hƣớng nghề

nghiệp có nhiều cơ hội bồi dƣỡng năng lực nhất là năng lực vận dụng kiến thức vào

thực tiễn cho học sinh, tăng cƣờng hiệu quả của việc dạy học phát triển năng lực.

Chƣơng “Động lực học chất điểm” Vật lí 10 có nhiều ứng dụng trong lĩnh vực

2

khoa học, đời sống và sản xuất và các ngành nghề kĩ thuật. Kiến thức của chƣơng với

nhiều khái niệm trừu tƣợng nên HS thƣờng gặp nhiều khó khăn trong việc chiếm lĩnh

nội dung kiến thức Đặc biệt là khả năng vận dụng kiến thức đã học vào đời sống lao

động sản xuất của thực tiễn hàng ngày của HS còn kém, chƣa linh hoạt. Vì vậy, dạy

học định hƣớng nghề nghiệp đƣợc vận dụng trong chƣơng này. Vì lí do đó, việc sử

dụng bài tập theo định hƣớng nghề sẽ giúp học sinh tiếp thu tốt hơn, vận dụng đƣợc

các kiến thức đã học vào cuộc sống. Xuất phát từ những lí do trên, nghiên cứu chọn đề

tài: Soạn thảo và sử dụng bài tập gắn với định hƣớng nghề trong dạy học chƣơng

“Động lực học chất điểm” Vật lí 10 nhằm bồi dƣỡng năng lực vận dụng kiến thức vật

lí vào thực tiễn của học sinh.

2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu

Việc nghiên cứu xây dựng, soạn thảo các bài tập gắn với định hƣớng nghề và sử

dụng trong dạy học chƣơng “Động lực học chất điểm” Vật lí 10 đã có một số tác giả

quan tâm nghiên cứu nhƣ:

Luận văn thạc sĩ của Phạm Thu Hoài năm 2020: Soạn thảo bài tập chƣơng “Động

lực học chất điểm” vật lí 10 sử dụng trong đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học

sinh[9].

Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Thị Hồng Minh năm 2014: Xây dựng và hƣớng dẫn

học sinh giải các bài tập phần “Động lực học chất điểm” vật lí 10 Trung học phổ thông

theo hƣớng tiếp cận Pisa[11].

Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Thị Ngọc Anh năm 2016: Vận dụng kĩ thuật dạy

học tích cực trong tổ chức dạy học theo phƣơng pháp thực nghiệm chƣơng “Động lực

học chất điểm” vật lí 10 theo định hƣớng phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh

THPT miền núi[1].

Luận văn thạc sĩ của Hoàng Thị Tâm năm 2010: Phát triển năng lực giải bài tập

vật lý chƣơng “Động lực học chất điểm” cho học sinh khối 10 cơ bản trƣờng Trung

học phổ thông Ngô Thì Nhậm[16].

Sáng kiến kinh nghiệm của Phạm Thị Mai năm 2015: Soạn thảo bài tập thí

nghiệm vật lí chƣơng “Động lực học chất điểm” vật lí 10[10].

Tuy nhiên, vẫn chƣa thấy có đề tài nào nghiên cứu về soạn thảo và sử dụng các

bài tập gắn với định hƣớng nghề trong dạy học chƣơng động lực học chất điểm.

Kế thừa những cơ sở lý luận của các công trình nghiên cứu liên quan trƣớc đây,

chúng tôi tập trung nghiên cứu đề tài: Soạn thảo và sử dụng bài tập gắn với định

hƣớng nghề trong dạy học chƣơng “động lực học chất điểm” vật lí 10 nhằm bồi dƣỡng

năng lực vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn của học sinh.

3

3. Mục tiêu nghiên cứu

Soạn thảo và lựa chọn bài tập gắn với định hƣớng nghề nhằm bồi dƣỡng năng lực

vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn của học sinh.

4. Giả thuyết khoa học

Nếu dựa trên cơ sở lí luận của dạy học về BTVL và định hƣớng giáo dục hƣớng

nghiệp trong dạy học ở trƣờng phổ thông cùng với việc phân tích nội dung kiến thức

chƣơng “Động lực học chất điểm” thì có thể soạn thảo và sử dụng bài tập trong dạy

học chƣơng “Động lực học chất điểm” đáp ứng mục tiêu bồi dƣỡng năng lực vận dụng

kiến thức vật lí vào thực tiễn của học sinh.

5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

5.1. Đối tượng nghiên cứu

- Bài tập chƣơng “Động lực học chất điểm” vật lí 10 gắn với định hƣớng nghề

nghiệp.

- Năng lực vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn của HS khi giải các bài tập gắn

với định hƣớng nghề.

5.2. Phạm vi nghiên cứu

- Kiến thức chỉ đề cập trong chƣơng “Động lực học chất điểm” Vật lí 10 THPT.

- Địa bàn TNSP tại trƣờng THPT Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi, năm học 2021 -2022.

6. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc bồi dƣỡng năng lực vận dụng kiến thức vật lí

vào thực tiễn.

- Nghiên cứu cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc sử dụng bài tập gắn với

định hƣớng nghề nghiệp.

- Đề xuất các biện pháp sử dụng bài tập gắn với định hƣớng nghề nghiệp bồi

dƣỡng năng lực vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn của HS trong dạy học Vật lí.

- Soạn thảo và sử dụng bài tập gắn với định hƣớng nghề nghiệp trong chƣơng

“Động lực học chất điểm” Vật lí 10 nhằm bồi dƣỡng năng lực vận dụng kiến thức vật

lí vào thực tiễn của học sinh.

- Tiến hành tổ chức thực nghiệm nhằm đánh giá hiệu quả tiến trình tổ chức hoạt

động dạy học đã thiết kế.

7. Phƣơng pháp nghiên cứu

7.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết

- Sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu trên để nghiên cứu các tài liệu về

dạy học gắn định hƣớng nghề nhằm bồi dƣỡng năng lực vận dụng kiến thức vật

lí vào thực tiễn.