Quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN ĐỨC MINH

QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT

TRONG TRƯỜNG HỢP PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT

THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT

TRONG TRƯỜNG HỢP PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT

THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Tường Vy

Học viên: Nguyễn Đức Minh

Lớp: Khóa 1 – Bình Thuận

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2019

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn “Quyết định hình phạt trong trường hợp phạm

tội chưa đạt theo Luật Hình sự Việt Nam” là công trình nghiên cứu khoa học do

chính tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Lê Tường Vy. Các nội

dung, thông tin được trình bày trong luận văn là chính xác và trung thực.

Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan trên của mình.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2019

Tác giả

Nguyễn Đức Minh

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLHS : Bộ Luật Hình sự

CQTHTT : Cơ quan tiến hành tố tụng

CTKGG : Cải tạo không giam giữ

CTTP : Cấu thành tội phạm

HSPT : Hình sự phúc thẩm

HSST : Hình sự sơ thẩm

TAND : Tòa án nhân dân

TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao

TNHS : Trách nhiệm hình sự

TP.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh

TP : Thành phố

VKSND : Viện kiểm sát nhân dân

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƯƠNG 1. CĂN CỨ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP

PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM .........................7

1.1. Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về căn cứ quyết định hình

phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt..........................................................7

1.2. Thực trạng áp dụng quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về căn cứ

quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt..............................9

1.2.1. Xác định không đúng giai đoạn thực hiện tội phạm..................................9

1.2.2. Về việc xác định giai đoạn thực hiện tội phạm trong trường hợp phạm tội

02 lần trở lên......................................................................................................17

1.2.3. Về việc áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự “Phạm tội nhưng

chưa gây thiệt hại hoặc gây thiệt hại không lớn” .............................................21

1.3. Kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về căn cứ

quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt............................29

Kết luận Chương 1 ..................................................................................................31

CHƯƠNG 2. GIỚI HẠN QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG

HỢP PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM..............32

2.1. Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về giới hạn quyết định hình

phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt........................................................32

2.2. Thực trạng áp dụng quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về giới

hạn quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt ....................33

2.2.1. Về giới hạn quyết định hình phạt tù có thời hạn trong trường hợp phạm

tội chưa đạt ........................................................................................................33

2.2.2. Về việc quyết định hình phạt tiền, cải tạo không giam giữ đối với người

từ đủ 18 tuổi trở lên phạm tội chưa đạt.............................................................43

2.3. Kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về giới

hạn quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt ....................46

Kết luận Chương 2 ..................................................................................................50

KẾT LUẬN..............................................................................................................51

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt là một trong các

trường hợp đặc biệt của hoạt động quyết định hình phạt. Bởi xét về tính chất, mức

độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội thì phạm tội chưa đạt nguy hiểm hơn

so với giai đoạn chuẩn bị phạm tội nhưng lại ít nguy hiểm hơn so với tội phạm hoàn

thành. Vì vậy, người phạm tội chưa đạt phải chịu trách nhiệm hình sự cao hơn so

với chuẩn bị phạm tội nhưng lại nhẹ hơn so với tội phạm hoàn thành. Hơn nữa, có

thể khẳng định quyết định hình phạt là một trong những khâu quan trọng của quá

trình áp dụng pháp luật hình sự và là hoạt động có ý nghĩa quan trọng để có thể đạt

được mục đích của hình phạt mà Nhà nước đã đặt ra. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy

hoạt động quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt của Tòa án hiện

nay còn có nhiều vướng mắc, bất cập. Cụ thể:

Về lý luận, quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về quyết định hình phạt

trong trường hợp phạm tội chưa đạt còn có những bất cập, vướng mắc như: Khoản 3

Điều 57 BLHS năm 2015 quy định: “Nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt không

quá ba phần tư mức phạt tù mà điều luật quy định” chưa được rõ ràng và chưa có

văn bản hướng dẫn cụ thể nên dẫn đến có nhiều cách hiểu và áp dụng khác nhau về

mức tối thiểu và mức tối đa của hình phạt tù có thời hạn được quyết định trong

trường hợp phạm tội chưa đạt; pháp luật hình sự không có hướng dẫn cụ thể về việc

quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội 02 lần trở lên mà có lần hành vi

phạm tội được thực hiện ở giai đoạn phạm tội chưa đạt, có lần hành vi phạm tội

được thực hiện ở giai đoạn tội phạm hoàn thành; BLHS chưa quy định về giới hạn

quyết định hình phạt tiền, hình phạt cải tạo không giam giữ đối với người từ đủ 18

tuổi trở lên phạm tội chưa đạt; tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự “phạm tội

nhưng chưa gây thiệt hại hoặc gây thiệt hại không lớn” chưa có văn bản hướng dẫn

nên việc áp dụng còn chưa thống nhất, mang tính tùy tiện.

Về thực tiễn, do quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về căn cứ và giới

hạn quyết định hình phạt hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt chưa được

rõ ràng, cụ thể nên trong một số trường hợp, cơ quan tiến hành tố tụng còn xác định

chưa đúng giai đoạn thực hiện tội phạm, dẫn đến việc áp dụng căn cứ quyết định

hình phạt sai. Mặt khác, trong một số trường hợp, cơ quan tiến hành tố tụng còn áp

2

dụng chưa đúng quy định của pháp luật hình sự về căn cứ và giới hạn quyết định

hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt dẫn đến tình trạng áp dụng hình phạt

quá nặng hoặc quá nhẹ đối với người phạm tội, không đảm bảo được nguyên tắc

hình phạt áp dụng đối với người phạm tội phải tương xứng với tính chất, mức độ

nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội đã thực hiện, chưa đảm bảo được mục

đích của hình phạt mà Nhà nước đặt ra.

Xuất phát từ những khó khăn, vướng mắc còn tồn tại trong quy định của

pháp luật hình sự và thực tiễn áp dụng pháp luật như trên thì việc tìm hiểu, nghiên

cứu quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về quyết định hình phạt trong trường

hợp phạm tội chưa đạt để từ đó đưa ra kiến nghị hoàn thiện luôn là yêu cầu mang

tính cấp thiết. Do đó, tác giả chọn vấn đề “Quyết định hình phạt trong trường hợp

phạm tội chưa đạt theo Luật hình sự Việt Nam” làm đề tài luận văn tốt nghiệp Cao

học luật của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Qua khảo sát, tìm hiểu cho thấy có các công trình nghiên cứu khoa học tiêu

biểu liên quan đến đề tài của tác giả như sau:

2.1. Dưới góc độ các giáo trình, sách chuyên khảo

Các giáo trình Luật hình sự như: Trường Đại học Luật Hà Nội (2011), Giáo

trình Luật hình sự Việt Nam - tập 1, NXB Công an nhân dân; Trường Đại học Luật

TP. Hồ Chí Minh (2012), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam - Phần chung, NXB

Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam; Trường Đại học Quốc gia Hà Nội – Khoa Luật

(2007), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam - Phần chung, NXB Đại học Quốc gia Hà

Nội; Trường Đại học Luật Hà Nội (2016), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam –

Phần Chung, NXB Công an nhân dân…

Các sách chuyên khảo như: Phạm Văn Beo (2010), Luật hình sự Việt Nam -

Phần chung (Quyển 1), NXB Chính trị Quốc gia; Võ Khánh Vinh (Chủ biên)

(2001), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam - Phần chung, NXB Công an nhân dân;

PGS.TS.Nguyễn Thị Phương Hoa – TS. Phan Anh Tuấn – Đồng chủ biên (2017),

Bình luận khoa học những điểm mới của BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm

2017), NXB Hồng Đức; Nguyễn Đức Mai (Chủ biên) (2010), Bình luận khoa học

Bộ luật hình sự năm 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009 - Phần chung, NXB Chính trị

3

quốc gia; Đinh Văn Quế (2006), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự - Phần chung,

NXB TP.Hồ Chí Minh;….

Trong nội dung của các giáo trình, sách chuyên khảo này đã phân tích về các

căn cứ quyết định hình phạt nói chung cũng như các căn cứ quyết định hình phạt

đặc thù trong trường hợp phạm tội chưa đạt nói riêng; phân tích và đánh giá về

phạm vi chịu trách nhiệm hình sự và mức độ chịu trách nhiệm hình sự trong trường

hợp phạm tội chưa đạt.

2.2. Dưới góc độ các Luận văn thạc sĩ, Khóa luận tốt nghiệp

Luận văn thạc sỹ Luật học “Những vấn đề lý luận và thực tiễn về phạm tội

chưa đạt theo Luật Hình sự Việt Nam” của tác giả Hoàng Đức Ngọc, Trường Đại

học Quốc gia Hà Nội – Khoa Luật, năm 2010; Luận văn thạc sỹ Luật học “Một số

vấn đề lý luận và thực tiễn về tội phạm chưa hoàn thành theo Luật Hình sự Việt

Nam” của tác giả Hồ Thanh Vinh, Trường Đại học Quốc gia Hà Nội – Khoa Luật,

năm 2014; Luận văn thạc sỹ Luật học “Quyết định hình phạt trong trường hợp

chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo Luật Hình sự Việt Nam (trên cơ sở số

liệu thực tiễn địa bàn tỉnh ĐakLak)” của tác giả Trần Anh Tuấn, Trường Đại học

Quốc gia Hà Nội – Khoa Luật, năm 2015.

Khóa luận tốt nghiệp cử nhân Luật “Phạm tội chưa đạt trong Luật Hình sự

Việt Nam” của tác giả Mai Hà Phương, Trường Đại học Luật TP.HCM, năm 2018.

Các luận văn thạc sỹ, khóa luận tốt nghiệp cử nhân Luật nói trên đã phân tích

các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về giai đoạn phạm tội chưa đạt, quy

định của pháp luật hình sự một số nước về phạm tội chưa đạt; phân tích thực trạng

áp dụng quy định của pháp luật; trên cơ sở đó, các công trình nghiên cứu khoa học

này đã đưa ra những vướng mắc, bất cập còn tồn tại và kiến nghị hoàn thiện quy

định của pháp luật hình sự Việt Nam về gia đoạn phạm tội chưa đạt và kiến nghị

một số giải pháp nâng cao khác.

2.3. Dưới góc độ các bài viết, bài báo

Bài viết “Chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt trong luật hình sự Việt Nam”

của tác giả Phạm Văn Báu, đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân, số 16/2015; bài viết

“Về nguyên tắc quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội

chưa đạt và đối với người chưa thành niên phạm tội” của tác giả Nguyễn Minh Hải,

4

đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân, số 16/2009; bài viết “Quyết định hình phạt trong

trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt” của tác giả Dương Tuyết Miên,

đăng trên Tạp chí Luật học, số 04/2001; bài viết “Quyết định hình phạt trong trường

hợp người chưa thành niên phạm tội chưa đạt” của tác giả Nguyễn Nông, đăng trên

Tạp chí Kiểm sát, số 3/2015; bài viết “Quyết định hình phạt trong trường hợp người

chưa thành niên chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt” của tác giả Nguyễn Khắc

Quang, đăng trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 04/2011; bài viết “Về trách nhiệm

hình sự của hành vi chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt” của tác giả Lê Thị Sơn,

đăng trên Tạp chí Luật học, số 04/2002; bài viết “Phạm tội chưa đạt theo quy định của

BLHS năm 1999 trên cơ sở so sánh đối chiếu với BLHS năm 2015” của tác giả Phùng

Văn Hoàng, đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân, số 4/2018;.…

Trong nội dung các bài viết này đã nêu và phân tích một số quy định của BLHS

về căn cứ, giới hạn quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt, đồng thời

đưa ra một số kiến nghị để hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự về vấn đề này.

Như vậy, nhìn chung có thể thấy rằng hiện nay đề tài nghiên cứu về quyết

định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt tương đối nhiều và đây không

còn là vấn đề quá mới mẻ trong pháp luật hình sự Việt Nam. Tuy nhiên, các công

trình khoa học đã có chủ yếu nghiên cứu về phạm tội chưa đạt dưới góc độ lý luận

mà chưa nghiên cứu những vướng mắc, khó khăn của quyết định hình phạt trong

trường hợp phạm tội chưa đạt trên cơ sở thực tiễn các vụ án hình sự mà Tòa án đã

xét xử để trên cơ sở thực tiễn xét xử đó, đưa ra kiến nghị hoàn thiện quy định của

pháp luật hình sự cho nên đây cũng là định hướng nghiên cứu mới trong công trình

khoa học này của tác giả.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

Mục đích nghiên cứu của đề tài là thông qua phân tích quy định của BLHS

và các bản án thực tế để đánh giá, xem xét những vướng mắc, bất cập còn tồn tại

trong quy định của pháp luật hình sự về quyết định hình phạt trong trường hợp

phạm tội chưa đạt. Trên cơ sở đó, đưa ra kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp

luật hình sự về vấn đề này.

Để thực hiện mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn xác định các nhiệm vụ:

- Phân tích, làm rõ các căn cứ và giới hạn quyết định hình phạt trong trường

hợp phạm tội chưa đạt theo quy định của BLHS.

5

- Phân tích, đánh giá thực tiễn áp dụng quy định của BLHS về quyết định

hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt; nêu ra những vướng mắc, bất cập

còn tồn tại và nguyên nhân của hạn chế.

- Đưa ra kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về

quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt.

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các quy định của BLHS năm 2015 về

quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt và thực trạng áp dụng

pháp luật về vấn đề này.

Về phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu về quyết định hình phạt trong

trường hợp phạm tội chưa đạt theo quy định của BLHS năm 2015 trên cơ sở so

sánh, đối chiếu với quy định của BLHS năm 1999. Để làm sáng tỏ phạm vi nghiên

cứu, tác giả nghiên cứu một số bản án điển hình về quyết định hình phạt trong

trường hợp phạm tội chưa đạt xảy ra trong phạm vi cả nước.

5. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài, tác giả vận dụng chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ

nghĩa duy vật lịch sử làm phương pháp luận.

Các phương pháp cụ thể được sử dụng để thu thập, phân tích và xử lý thông

tin gồm:

- Phương pháp phân tích và tổng hợp được sử dụng để phân tích các nội

dung cần nghiên cứu và nhận thức một cách khái quát các nội dung, các vấn đề

được nghiên cứu, khái quát kết quả nghiên cứu của luận văn.

- Phương pháp nghiên cứu án điển hình được dùng để phân tích các vấn đề

thực tiễn khi áp dụng quy định của BLHS về quyết dịnh hình phạt trong trường hợp

phạm tội chưa đạt trong một số vụ án cụ thể.

6. Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng của đề tài

Mặc dù luận văn còn có những hạn chế, thiếu sót nhất định nhưng những kết

quả nghiên cứu của luận văn sẽ là một trong các nguồn tài liệu tham khảo cho giảng

viên, sinh viên chuyên ngành luật và những người có quan tâm về vấn đề quyết định

hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt trong luật hình sự Việt Nam.

6

Trong hoạt động thực tiễn, đề tài có thể góp một phần nhỏ vào việc nâng cao

nhận thức của những người làm công tác điều tra, truy tố, xét xử khi quyết định

hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt.

7. Bố cục của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận

văn gồm hai chương:

Chương 1. Căn cứ quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt

theo Luật Hình sự Việt Nam.

Chương 2. Giới hạn quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa

đạt theo Luật Hình sự Việt Nam.

7

CHƯƠNG 1

CĂN CỨ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP

PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

1.1. Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về căn cứ quyết định hình

phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt

Phạm tội chưa đạt là một trong các giai đoạn thực hiện tội phạm.1 Đây là

trường hợp người phạm tội cố ý thực hiện tội phạm nhưng không thực hiện được

đến cùng vì những nguyên nhân ngoài ý muốn của người phạm tội. Người phạm tội

chưa đạt phải chịu trách nhiệm hình sự (TNHS) về tội phạm chưa đạt.2

Trong

trường hợp phạm tội chưa đạt, hành vi phạm tội chưa thỏa mãn hết các dấu hiệu

khách quan của cấu thành tội phạm (CTTP) nên tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã

hội của hành vi phạm tội còn hạn chế hơn so với tội phạm hoàn thành. Do đó, khi

quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt, trước hết Tòa án phải dựa

vào quy định tại Điều 50 BLHS năm 2015 về các căn cứ quyết định hình phạt áp

dụng chung cho mọi trường hợp phạm tội. Ngoài ra, do đặc thù của hành vi phạm

tội chưa đạt nên Tòa án còn phải căn cứ vào Điều 57 BLHS năm 2015 quy định

riêng về căn cứ quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội và phạm

tội chưa đạt. Cụ thể:

Thứ nhất, Tòa án phải dựa vào căn cứ quyết định hình phạt áp dụng chung

cho mọi trường hợp phạm tội quy định tại Điều 50 BLHS năm 2015:

- Một là, căn cứ vào quy định của BLHS: Khi quyết định hình phạt, Tòa án

phải căn cứ vào quy định của BLHS để lựa chọn loại và mức hình phạt cụ thể để áp

dụng đối với người phạm tội. Các quy định của BLHS là căn cứ quyết định hình

phạt bao gồm các quy định ở Phần thứ nhất (Những quy định chung) – quy định

những vấn đề chung nhất liên quan đến tội phạm, hình phạt và việc quyết định hình

phạt như khái niệm hình phạt, mục đích của hình phạt, điều kiện áp dụng các loại

hình phạt, nguyên tắc quyết định hình phạt…và Phần thứ hai (Các tội phạm) – quy

định về loại và mức hình phạt áp dụng cho từng trường hợp phạm tội cụ thể.

- Hai là, tòa án phải căn cứ vào tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của

hành vi phạm tội: Tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm được thể hiện thông qua

1 Có ba giai đoạn thực hiện tội phạm gồm: Chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và tội phạm hoàn thành.

2 Điều 15 BLHS năm 2015.

8

hai đại lượng là “tính chất” và “mức độ” nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm

tội. Trong đó, tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội là đại lượng về

chất của tội phạm, dựa vào đại lượng này có thể giúp chúng ta phân biệt tội phạm

này với tội phạm khác. Tính chất nguy hiểm cho xã hội của tội phạm được thể hiện

thông qua các dấu hiệu có tính ổn định cao phản ánh bản chất của tội phạm như

khách thể, hình thức lỗi, hành vi khách quan…Còn mức độ nguy hiểm cho xã hội

của hành vi phạm tội là đại lượng biểu hiện về lượng của tính nguy hiểm cho xã hội

của tội phạm. Mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội phạm được biểu hiện thông qua

các dấu hiệu mang tính định lượng như mức độ thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra,

mức độ thực hiện hành vi phạm tội, mức độ lỗi…

- Ba là, căn cứ vào nhân thân người phạm tội: Nhân thân người phạm tội là

tổng hợp những đặc điểm riêng biệt của người phạm tội có ý nghĩa đối với việc giải

quyết đúng đắn vấn đề TNHS của họ.3 Nhân thân người phạm tội được coi là một

trong các căn cứ để quyết định hình phạt nhằm đạt được mục đích của hình phạt là

trừng trị, giáo dục, cải tạo người phạm tội và ngăn ngừa họ phạm tội mới.

- Bốn là, căn cứ vào các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng TNHS: Các tình tiết

giảm nhẹ, tăng nặng TNHS là những tình tiết không có ý nghĩa về mặt định tội, định

khung hình phạt mà chỉ có tác dụng làm tăng hoặc giảm mức độ TNHS trong phạm

vi một khung hình phạt nhất định.4 Các tình tiết giảm nhẹ TNHS được quy định tại

Điều 51 BLHS năm 2015, các tình tiết tăng nặng TNHS được quy định tại Điều 52

BLHS năm 2015. Tuy nhiên, các tình tiết đã được BLHS quy định là dấu hiệu định

tội hoặc dấu hiệu định khung hình phạt thì không được coi là tình tiết tăng nặng

hoặc giảm nhẹ TNHS.5

- Ngoài ra, khi quyết định áp dụng hình phạt tiền đối với người phạm tội,

ngoài bốn căn cứ trên, Tòa án còn phải căn cứ vào tình hình tài sản, khả năng thi

hành án của người phạm tội. BLHS quy định căn cứ này là nhằm để đảm bảo tính

khả thi của hình phạt tiền khi áp dụng hình phạt tiền đối với người phạm tội.

Thứ hai, ngoài các căn cứ quy định tại Điều 50 BLHS năm 2015 áp dụng

chung cho mọi trường hợp nói trên, khi quyết định hình phạt trong trường hợp

3 Trường Đại học Luật TP.HCM (2012), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam (Phần Chung), NXB Hồng Đức –

Hội Luật gia Việt Nam, tr.149.

4 Trường Đại học Luật TP.HCM, tlđd, (chú thích số 3), tr.315.

5 Khoản 3 Điều 51, khoản 2 Điều 52 BLHS năm 2015.

9

phạm tội chưa đạt, Tòa án còn phải căn cứ vào các quy định riêng mang tính đặc thù

cho trường hợp phạm tội chưa đạt được quy định tại khoản 1 Điều 57 BLHS năm

2015: “Đối với hành vi chuẩn bị phạm tội và hành vi phạm tội chưa đạt, hình phạt

được quyết định theo các điều của Bộ luật này về các tội phạm tương ứng tùy theo

tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi, mức độ thực hiện ý định phạm

tội và những tình tiết khác khiến cho tội phạm không thực hiện được đến cùng”:

- Một là, căn cứ vào mức độ thực hiện ý định phạm tội: Khi thực hiện tội

phạm với lỗi cố ý trực tiếp, người phạm tội luôn đặt ra mục đích phạm tội nhất định.

Do đó, khi quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt, Tòa án cần phải

xác định mức độ thực hiện ý định phạm tội của họ. Mức độ thực hiện ý định phạm tội

trong giai đoạn phạm tội chưa đạt thể hiện ở việc hành vi phạm tội bị dừng lại ở giai

đoạn phạm tội chưa đạt chưa hoàn thành hay phạm tội chưa đạt đã hoàn thành.

- Hai là, căn cứ vào những tình tiết khác khiến cho tội phạm không thực hiện

được đến cùng: Trong giai đoạn phạm tội chưa đạt, người phạm tội không thực hiện

được tội phạm đến cùng là do nguyên nhân khách quan ngoài ý muốn của họ, bản thân

người phạm tội vẫn mong muốn thực hiện tội phạm đến cùng. Tuy nhiên, các tình tiết

dẫn đến việc người phạm tội không thể thực hiện tội phạm đến cùng có nhiều mức độ

cản trở khác nhau. Có tình tiết mang tính chất gây khó khăn cho người phạm tội nên họ

không thực hiện tội phạm được đến cùng; có tình tiết đóng vai trò là nguyên nhân làm

cho người phạm tội không còn khả năng tiếp tục thực hiện tội phạm.

1.2. Thực trạng áp dụng quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về

căn cứ quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt

1.2.1. Xác định không đúng giai đoạn thực hiện tội phạm

Như đã nêu ở trên, có ba giai đoạn thực hiện tội phạm là chuẩn bị phạm tội,

phạm tội chưa đạt và tội phạm hoàn thành. Trong đó, chuẩn bị phạm tội là tìm kiếm,

sửa soạn công cụ, phương tiện hoặc tạo ra những điều kiện khác để thực hiện tội phạm

hoặc thành lập, tham gia nhóm tội phạm, trừ trường hợp thành lập hoặc tham gia nhóm

tội phạm quy định tại Điều 109, điểm a khoản 2 Điều 113 hoặc điểm a khoản 2 Điều

299 của BLHS.6 Còn tội phạm hoàn thành là trường hợp hành vi phạm tội đã thỏa mãn

hết các dấu hiệu được mô tả trong CTTP.

7 Chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt là

6Khoản 1 Điều 14 BLHS năm 2015.

7 Trường Đại học Luật TP.HCM, tlđd, (chú thích số 3), tr.192.