Quyết định hình phạt theo quy định tại điều 102, điều 103 Bộ luật hình sự năm 2015

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

BÙI THỊ MINH THU

QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT

THEO QUY ĐỊNH TẠI ĐIỀU 102, ĐIỀU

103 BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, 2022

BÙI THỊ MINH THU LU

ẬT HÌNH S

Ự VÀ T

Ố

T

ỤNG HÌNH S

Ự KHÓA 29

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT

THEO QUY ĐỊNH TẠI ĐIỀU 102, ĐIỀU 103

BỘ LUẬT HÌNH SỰ 2015

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự

Định hướng nghiên cứu

Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học: TS. Hoàng Thị Tuệ Phương

Học viên: Bùi Thị Minh Thu

Lớp: Cao học Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự

Khóa: 29

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan luận văn thạc sĩ luật học “Quyết định hình phạt theo quy định

tại Điều 102, Điều 103 Bộ luật hình sự năm 2015” là công trình nghiên cứu của

riêng tôi, dưới sự hướng dẫn của TS. Hoàng Thị Tuệ Phương – giảng viên Khoa

Luật Hình sự, trường Đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh.

Các ý kiến, khái niệm khoa học và mọi tham khảo từ các tài liệu, công trình

nghiên cứu khác được sử dụng trong luận văn đều được chú thích trích dẫn đầy đủ

theo quy định của Nhà trường.

Tác giả luận văn

Bùi Thị Minh Thu

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Nội dung viết tắt

BLHS Bộ luật hình sự

BLHS 2015 Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa

đổi, bổ sung năm 2017)

BLHS 1999 Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa

đổi, bổ sung năm 2009)

BLTTHS 2015 Bộ luật tố tụng hình sự năm

2015

CTTP Cấu thành tội phạm

TNHS Trách nhiệm hình sự

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU..............................................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài: ...........................................................................................................1

2. Tình hình nghiên cứu ................................................................................................................2

3. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu..............................................................................4

4. Phương pháp nghiên cứu...........................................................................................................4

5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn...................................................................................................5

6. Kết cấu của đề tài:.....................................................................................................................6

CHƯƠNG 1 - NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI

NGƯỚI DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI TRONG TRƯỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI,

PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT VÀ TỔNG HỢP HÌNH PHẠT KHI PHẠM NHIỀU TỘI................7

1.1 Khái niệm “người dưới 18 tuổi phạm tội”.....................................................................7

1.2 Lý luận về quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong trường

hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và tổng hợp hình phạt khi phạm nhiều tội.........8

1.2.1 Khái niệm quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội........................8

1.2.2 Khái niệm quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa

đạt và phạm nhiều tội..............................................................................................................10

1.2.2.1 Chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt.....................................................................10

1.2.2.2 Tổng hợp hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội.............................................12

1.2.3 Căn cứ quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội ..........................13

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1..............................................................................................................20

CHƯƠNG 2 - CÁC QUY ĐỊNH VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI DƯỚI

18 TUỔI PHẠM TỘI THEO ĐIỀU 102, ĐIỀU 103 BỘ LUẬT HÌNH SỰ 2015 ......................21

2.1 Các nguyên tắc xử lý đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong Bộ luật hình sự năm

2015 ........................................................................................................................................21

2.2 Quy định pháp luật về quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội

theo Điều 102, Điều 103 của Bộ luật hình sự năm 2015..........................................................28

2.2.1 Quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong trường hợp chuẩn

bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo Bộ luật hình sự năm 2015 ..............................................28

2.2.2 Quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong trường hợp phạm

nhiều tội theo Bộ luật hình sự năm 2015.................................................................................45

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2..............................................................................................................51

CHƯƠNG 3 - THỰC TIỄN VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI DƯỚI 18

TUỔI PHẠM TỘI THEO ĐIỀU 102, ĐIỀU 103 BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015 VÀ KIẾN

NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT............................................................................................53

3.1 Thực trạng quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội.....................53

3.1.1 Tình hình phạm tội của người dưới 18 tuổi .............................................................53

3.1.2 Tình hình áp dụng Điều 102, Điều 103 Bộ luật hình sự năm 2015 khi quyết định

hình phạt đối với người dưới 18 tuổi.......................................................................................55

3.2 Kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về

chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt, tổng hợp hình phạt khi phạm nhiều tội đối với

người dưới 18 tuổi phạm tội. ....................................................................................................61

3.2.1 Kiến nghị bổ sung điều luật về căn cứ quyết định hình phạt đối với người dưới 18

tuổi phạm tội. ..........................................................................................................................61

3.2.2 Kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự về nguyên tắc xử lý người dưới

18 tuổi phạm tội. .....................................................................................................................62

3.2.3 Kiến nghị hoàn thiện quy định chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt của người

dưới 18 tuổi phạm tội. .............................................................................................................63

3.2.4 Kiến nghị hoàn thiện quy định tổng hợp hình phạt khi phạm nhiều tội của người

dưới 18 tuổi phạm tội. .............................................................................................................65

3.2.5 Kiến nghị các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của Bộ luật hình

sự Việt Nam về quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội..............................68

KẾT LUẬN....................................................................................................................................72

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài:

Quyết định hình phạt là một giai đoạn rất quan trọng trong quá trình giải

quyết vụ án hình sự, có vai trò quyết định sự đúng đắn, chính xác của một bản án

hình sự. Theo đó, quyết định hình phạt có căn cứ, đúng pháp luật, công bằng là tiền

đề và điều kiện để đạt được mục đích của hình phạt - giáo dục, cải tạo, răn đe giúp

người phạm tội trở thành người có ích cho xã hội. Đồng thời, quyết định hình phạt

đúng còn góp phần tích cực vào công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm, bảo vệ

và tăng cường pháp chế, trật tự xã hội.

Người dưới 18 tuổi là thế hệ trẻ - chủ nhân tương lai của đất nước nên nhiệm

vụ giáo dục thế hệ trẻ nói chung, giáo dục thanh thiếu niên nói riêng là một trong

những nhiệm vụ quan trọng của nhà nước ta hiện nay. Trong những năm vừa qua,

nền kinh tế thị trường phát triển tăng vọt kéo theo tình hình xã hội ngày càng phức

tạp, số lượng tội phạm ngày càng gia tăng, đặc biệt là tình trạng người dưới 18 tuổi

phạm tội. Trước tình hình đó, Đảng, Nhà nước ta đã đề ra những chủ trương tăng

cường quan tâm chăm sóc, giáo dục, đào tạo thế hệ trẻ, đề ra các biện pháp chú

trọng hiệu quả phòng ngừa ngăn chặn người dưới 18 tuổi có hành vi vi phạm pháp

luật, thể hiện tính nhân đạo trong chính sách xử lý của nhà nước đối với nhóm đối

tượng đặc biệt này.

Trên cơ sở kế thừa và phát triển BLHS 1999 về vấn đề quyết định hình phạt

đối với người chưa thành niên, BLHS 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017 có hiệu lực

thi hành từ ngày 01/01/2018 đã quy định một chương riêng dành cho nhóm đối

tượng này tại Chương XII – “Những quy định đối với người dưới 18 tuổi phạm tội”.

Trong đó, Chương XII quy định cụ thể, chi tiết và hoàn thiện hơn về nguyên tắc xử

lý đối với người dưới 18 tuổi phạm tội và các quy định về trách nhiệm hình sự của

họ bao gồm cả vấn đề quyết định hình phạt khi chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa

đạt và phạm nhiều tội tại Điều 102, Điều 103 BLHS 2015. Tuy nhiên, các quy định

của BLHS 2015 về quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong

các trường hợp trên vẫn còn bộc lộ một số hạn chế, thiếu sót, chưa đáp ứng được

yêu cầu vừa đảm bảo mục đích hình phạt vừa phải đảm bảo lợi ích tốt nhất cho các

em trên tinh thần nhân đạo, sự khoan hồng của nhà nước đối với người phạm tội là

2

người dưới 18 tuổi, cụ thể như chưa có quy định riêng về căn cứ quyết định hình

phạt cho người dưới 18 tuổi phạm tội; các quy định nguyên tắc xử lý người dưới 18

tuổi vẫn còn mang tính tuỳ nghi, chưa được áp dụng triệt để trên thực tiễn theo đúng

tinh thần chính sách hình sự nhân đạo hơn của nhà nước ta dành riêng cho nhóm đối

tượng này; quy định về quyết định hình phạt khi phạm tội chưa đạt tại Khoản 2

Điều 102 BLHS 2015 gây ra nhiều cách hiểu, cách áp dụng khác nhau về quy trình

tính mức hình phạt. Thêm vào đó, các quy định tại Điều 103 BLHS 2015 chưa thể

hiện rõ sự phân hoá trách nhiệm hình sự trong hình phạt cải tạo không giam giữ và

còn một số vướng mắc khi áp dụng luật nhưng chưa có văn bản hướng dẫn.

Vì vậy, việc nghiên cứu một cách có hệ thống các quy định mới của pháp

luật hình sự về quyết định hình phạt đối với ngưới dưới 18 tuổi phạm tội trong các

trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và tổng hợp hình phạt khi phạm

nhiều tội, từ đó đưa ra những đề xuất, giải pháp tiếp tục hoàn thiện các quy định của

pháp luật hiện hành là một điều cần thiết, vừa có ý nghĩa về lý luận vừa có ý nghĩa

thực tiễn sâu sắc trong công cuộc đấu tranh phòng, chống người dưới 18 tuổi phạm

tội.

Với nhận thức trên, tác giả đã lựa chọn đề tài “Quyết định hình phạt theo

quy định tại Điều 102, Điều 103 Bộ luật hình sự năm 2015” làm đề tài luận văn

thạc sĩ luật học của mình.

2. Tình hình nghiên cứu

Đề tài Quyết định hình phạt đã được nhiều tác giả quan tâm và nghiên cứu ở

các góc độ khác nhau, có thể kể đến một số công trình về đề tài này như sau:

- Về giáo trình, sách chuyên khảo có các công trình sau: Dương Tuyết Miên:

“Định tội danh và quyết định hình phạt”; Đinh Văn Quế: “Tìm hiểu hình phạt và

quyết định hình phạt trong luật HSVN”…

- Về Luận án tiến sĩ Luật học tiêu biểu có các công trình nghiên cứu của các

tác giả: Dương Tuyết Miên với công trình “Quyết định hình phạt trong luật hình sự

Việt Nam”…

- Về Luận văn thạc sĩ Luật học tiêu biểu có các công trình nghiên cứu của

các tác giả: Lê Duy Ninh: “Quyết định hình phạt trong những trường hợp đặc biệt

và thực tiễn áp dụng tại Thành phố Hồ Chí Minh”; Nguyễn Đức Minh: “Quyết định

3

hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam”; Ngô

Thị Hoàng Điệp: “Căn cứ quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam lý luận

và thực tiễn”; Nguyễn Thanh Trúc: “Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn

bị phạm tội và phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam”; Lê Tường Vy: “Căn

cứ quyết định hình phạt theo pháp luật hình sự Việt Nam những vấn đề lý luận và

thực tiễn”…

- Về Luận văn cử nhân có các đề tài của tác giả: Đặng Thị Thanh Thủy,

“Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội”; Trần Thị Bích

Thoa, “Quyết định hình phạt trong các trường hợp đặc biệt”; Hồ Thị Thuỳ Trang,

“Quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong Bộ luật hình sự

2015”…

- Ngoài ra còn các công trình nghiên cứu của các tác giả được đăng trên tạp

chí chuyên nghành: Hoàng Thị Kim Anh, Phan Thị Phương Hiền, Trần Ngọc Lan

Trang, “Một số điểm mới về quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm

tội theo quy định của Bộ luật hình sự 2015”, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 03/2016;

Trần Văn Dũng, “Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội”,

Tạp chí Tòa Án Nhân Dân, số 10/2003; Hoàng Minh Đức, “Quyết định hình phạt

đối với người chưa thành niên phạm tội từ thực tiễn tại TP.HCM”, Tạp chí Nghề

luật, số 4/ 2015; Mai Thị Thuỷ, “Quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi

phạm tội theo BLHS 2015”, Nhà nước và Pháp luật, Viện Nhà nước và Pháp luật,

2016…

Nhìn chung, các công trình nghiên cứu trên đã đề cập đến nhiều khía cạnh

khác nhau của các quy định của pháp luật về quyết định hình phạt nói chung và

quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội nói riêng. Tuy nhiên, nội

dung quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong các trường hợp

đặc biệt theo quy định tại Điều 102, Điều 103 lại chưa được đề cập chi tiết, cụ thể

và chuyên sâu. Vì vậy, tác giả muốn tập trung nghiên cứu, phân tích sâu hơn và toàn

diện hơn các quy định pháp luật về quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi

phạm tội trong các trường hợp đặc biệt như: chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt

và phạm nhiều tội để từng bước hoàn thiện quy định tư pháp hình sự Việt Nam để

bảo vệ tốt hơn quyền lợi cho người phạm tội dưới 18 tuổi.

4

3. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu

- Mục tiêu: Phân tích, nghiên cứu có hệ thống và toàn diện những quy định

của pháp luật hiện hành về quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm

tội trong các trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt, phạm nhiều tội trên

cơ sở so sánh với BLHS 1999 và đánh giá việc áp dụng các quy định này trong thực

tiễn xét xử. Từ đó xác định những thiếu sót, đưa ra ý kiến đóng góp và phương

hướng nhằm hoàn thiện những quy định về quyết định hình phạt đối với người dưới

18 tuổi phạm tội.

- Nhiệm vụ: Luận văn đi sâu vào nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở pháp lý

của việc áp dụng quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong

các trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và phạm nhiều tội. Làm rõ

những vấn đề chung về chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt, phạm nhiều tội đối

với người dưới 18 tuổi phạm tội. Phân tích, đánh giá nội dung các quy định về

quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, từ đó đưa ra kiến nghị và

đề xuất giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật.

- Phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu đề tài dưới góc độ Luật hình

sự, chủ yếu dựa trên cơ sở của BLHS 2015 so sánh với BLHS 1999 để tìm ra

phương hướng hoàn thiện các quy định pháp luật về các vấn đề nghiên cứu.

4. Phương pháp nghiên cứu

Để làm rõ các vấn đề cần nghiên cứu, luận văn được thực hiện trên cơ sở

phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ

nghĩa Mác – Lênin; các quan điểm của Đảng và Nhà nước về chính sách hình sự, về

nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng gồm: phân tích, so sánh,

tổng hợp, bình luận án, thống kê số liệu và khảo sát bằng bảng hỏi.

Phương pháp phân tích, tổng hợp và so sánh được sử dụng chủ yếu ở

Chương 1 của luận văn. Cụ thể:

- Phương pháp phân tích: được sử dụng để phân tích, lý giải nội dung các

quy phạm pháp luật thực định nhằm hệ thống các quy định pháp luật một cách khoa

học và dự báo sự phát triển của các quy định trong tương lai. Phương pháp này

5

không chỉ được sử dụng chủ yếu ở Chương 1 mà còn được sử dụng xuyên suốt luận

văn giúp cho người đọc có cái nhìn chi tiết, rõ ràng đối với từng vấn đề.

- Phương pháp tổng hợp: được sử dụng để hỗ trợ phương pháp phân tích

nhằm tìm ra vấn đề chung, khái quát nhất những vấn đề mà đề tài đang nghiên cứu.

- Phương pháp so sánh: được sử dụng nhằm tìm ra những điểm tiến bộ, hạn

chế giữa các quy định pháp luật của BLHS 2015 so với BLHS 1999. Ưu điểm của

phương pháp này là giúp cho người đọc có cái nhìn tổng quan, khái quát và rõ ràng

về nội dung đang nghiên cứu, chỉ ra những điểm tiến bộ và những điểm chưa phù

hợp, chưa thống nhất của các quy định pháp luật, qua đó làm tiền đề để đưa ra

những giải pháp, kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật về quyết định hình phạt

trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và tổng hợp hình phạt trong

trường hợp phạm nhiều tội đối với người dưới 18 tuổi phạm tội.

Phương pháp bình luận án, phương pháp thống kê số liệu và phương pháp

khảo sát bằng bảng hỏi được sử dụng chủ yếu ở Chương 2, Chương 3 của luận văn.

Cụ thể:

- Phương pháp bình luận án: phương pháp này được sử dụng để tìm ra những

điểm chưa phù hợp, thống nhất giữa quy định của pháp luật thực định và thực tiễn

xét xử (thông qua các bản án, quyết định của Tòa án), qua đó đưa ra những giải

pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật.

- Phương pháp thống kê số liệu: dùng để tổng hợp các số liệu, báo cáo, vụ

việc từ thực tiễn quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội làm cơ sở

dữ liệu để phân tích, đánh giá một cách toàn diện các vấn đề pháp lý và thực tiễn.

- Phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi: được sử dụng để thu thập dữ liệu về

quan điểm, cách thức áp dụng pháp luật trên thực tiễn từ các chủ thể tiến hành tố

tụng về vấn đề đang nghiên cứu, kết hợp với phương pháp phân tích, tổng hợp để

đưa ra những nhận xét, đánh giá, giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật

Việt Nam.

5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn

Việc nghiên cứu đề tài góp phần làm rõ những khía cạnh pháp lý về quyết

định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong các trường hợp chuẩn bị

phạm tội, phạm tội chưa đạt và phạm nhiều tội, đồng thời góp phần hoàn thiện các

6

lý luận cơ bản về quyết định hình phạt trong khoa học pháp lý hình sự và tạo cơ sở

nhận thức đúng đắn trong công tác phòng, chống người dưới 18 tuổi phạm tội.

Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng trong các đề tài nghiên cứu khoa

học về các vấn đề liên quan tới quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi

phạm tội.

Kết quả của quá trình nghiên cứu là tài liệu tham khảo giúp các cơ quan tiến

hành tố tụng có góc nhìn đánh giá chính xác, toàn diện hơn trong việc giải quyết vụ

án hình sự và quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội theo quy

định tại Điều 102, Điều 103 BLHS 2015 được đúng đắn, công bằng, đúng tinh thần

của pháp luật.

6. Kết cấu của đề tài:

Luận văn được chia thành ba chương với nội dung như sau:

Chương 1 – Những vấn đề lý luận về quyết định hình phạt đối với ngưới

dưới 18 tuổi phạm tội trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và

tổng hợp hình phạt khi phạm nhiều tội

Chương 2 – Các quy định về quyết định hình phạt đối với người dưới 18

tuổi phạm tội theo Điều 102, Điều 103 Bộ luật hình sự năm 2015.

Chương 3 – Thực tiễn về quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi

phạm tội theo Điều 102, Điều 103 Bộ luật hình sự năm 2015 và kiến nghị hoàn

thiện pháp luật.

7

CHƯƠNG 1- NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT

ĐỐI VỚI NGƯỚI DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI TRONG TRƯỜNG HỢP

CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT VÀ TỔNG HỢP HÌNH

PHẠT KHI PHẠM NHIỀU TỘI

1.1Khái niệm “người dưới 18 tuổi phạm tội”

BLHS 2015 đã sử dụng thuật ngữ “người dưới 18 tuổi phạm tội” thay cho

thuật ngữ “người chưa thành niên phạm tội” trong BLHS 1999 nhằm cụ thể hóa và

thống nhất cách hiểu về độ tuổi của người chưa thành niên phạm tội. Bởi lẽ theo

Điều 1 Công ước Quốc tế về quyền trẻ em mà Việt Nam phê chuẩn ngày 20/2/1990

quy định: “Trẻ em có nghĩa là bất kỳ người nào dưới 18 tuổi”, trong khi đó Luật trẻ

em năm 2014 của Việt Nam quy định trẻ em là người dưới 16 tuổi. Như vậy, có một

khoảng trống độ tuổi từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi được gọi tên như thế nào? Và

nhiều người gọi độ tuổi đủ 16 đến dưới 18 tuổi là người chưa thành niên. Tuy nhiên,

nếu quan niệm như vậy lại không phù hợp với quy định của Điều 68 BLHS 1999

quy định: “người chưa thành niên từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi phải chịu TNHS

theo quy định của chương này...” và có thể thấy sự thiếu thống nhất trong cách gọi

tên đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội.

Vì vậy, BLHS 2015 đã thống nhất tên gọi là “người dưới 18 tuổi phạm tội”

và quy định về tuổi chịu trách nhiệm hình sự tại Điều 12 BLHS 2015 như sau: “1.

Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm, trừ

những tội phạm mà Bộ luật này có quy định khác; 2. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới

16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc

biệt nghiêm trọng quy định tại một trong các điều 123, 134, 141, 142, 143, 144,

150, 151, 168, 169, 170, 171, 173, 178, 248, 249, 250, 251, 252, 265, 266, 286, 287,

289, 290, 299, 303 và 304 của Bộ luật này”.

Tóm lại, khái niệm “người dưới 18 tuổi phạm tội” theo BLHS 2015 không có

gì khác so với khái niệm người chưa thành niên phạm tội theo Điều 69 BLHS năm

1999, theo đó người dưới 18 tuổi phạm tội là người từ đủ 14 đến dưới 18 tuổi vào

thời điểm thực hiện một tội phạm được quy định trong BLHS.

8

1.2 Lý luận về quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội

trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và tổng hợp

hình phạt khi phạm nhiều tội

1.2.1 Khái niệm quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội

Để có thể hiểu khái niệm quyết định hình phạt, chúng ta cần phải đi từ khái

niệm áp dụng pháp luật và khái niệm hình phạt.

“Áp dụng pháp luật là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước, được thực

hiện bởi những cơ quan nhà nước, nhà chức trách có thẩm quyền hoặc các tổ chức

xã hội được nhà nước ủy quyền, thông qua trình tự thủ tục chặt chẽ mà pháp luật

quy định nhằm cá biệt hóa những quy phạm pháp luật vào các trường hợp cụ thể

đối với các cá nhân, tổ chức cụ thể”

1

.

“Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước được

quy định trong Bộ luật này, do Tòa án quyết định áp dụng đối với người hoặc pháp

nhân thương mại phạm tội nhằm tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của người,

pháp nhân thương mại đó”

2

.

Từ hai khái niệm trên, có thể suy ra rằng quyết định hình phạt là một giai

đoạn cơ bản của quá trình áp dụng pháp luật hình sự để pháp luật hình sự phát huy

hiệu lực trong đời sống xã hội và chỉ có Tòa án là cơ quan duy nhất được quyền

quyết định áp dụng hình phạt đối với người phạm tội.

Quyết định hình phạt còn là một hoạt động quan trọng của tố tụng hình sự và

giữ vai trò tiền đề để đạt được các mục đích của hình phạt: Trừng trị, giáo dục, đấu

tranh phòng, chống tội phạm. Quyết định hình phạt đúng, chính xác, công bằng

không những đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật, đạt được mục đích hàng đầu

là giáo dục người phạm tội có ý thức tôn trọng pháp luật, giúp đỡ họ sửa chữa sai

lầm, phát triển lành mạnh, trở thành công dân có ích cho xã hội mà còn tác động

đến ý thức của mỗi cá nhân trong xã hội để họ nhận thức được tính nghiêm minh

của pháp luật, từ đó đóng vai trò tích cực trong công cuộc đấu tranh phòng, chống

tội phạm và góp phần bảo đảm tính pháp chế trong nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt

Nam. Riêng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, ngoài những ý nghĩa trên thì quyết

1 Trường Đại học Luật Hà Nội (2012), Giáo trình lý luận Nhà nước và pháp luật, NXB Công an nhân dân,

Hà Nội, tr.188

2 Điều 30 BLHS 2015.

9

định hình phạt đúng còn ảnh hưởng đến quá trình hình thành nhân cách và tái hòa

nhập cộng đồng của họ sau này.

Hiện nay, trong BLHS 2015, BLTTHS 2015 và các văn bản hướng dẫn thi

hành hai bộ luật trên vẫn chưa có quy định riêng về khái niệm quyết định hình phạt.

Khái niệm quyết định hình phạt chỉ tồn tại về mặt lý luận và được đưa ra bởi nhiều

tác giả trong một số công trình khoa học luật hình sự dưới đây:

Giáo trình Luật hình sự Việt Nam của khoa Luật thuộc Đại học Quốc gia Hà

Nội: “Quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa chọn loại hình phạt cụ thể (bao gồm

hình phạt chính và có thể cả hình phạt bổ sung) với mức độ cụ thể trong phạm vi

luật định để áp dụng đối với người phạm tội”3

.

Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung) của trường Đại học Luật Hà

Nội thì: “Quyết định hình phạt là sự lựa chọn loại hình phạt và xác định mức hình

phạt (đối với loại hình phạt có các mức khác nhau) trong phạm vi luật định để áp

dụng đối với chủ thể chịu TNHS”4

.

Giáo trình Luật hình sự Việt Nam của trường Đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh

thì: “Quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa chọn loại hình phạt và mức hình phạt

cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội”5

.

Theo tác giả Dương Tuyết Miên định nghĩa: “Quyết định hình phạt là hoạt

động thực tiễn của Tòa án (Hội đồng xét xử) được thực hiện sau khi đã xác định

được tội danh để định ra biện pháp xử lý tương xứng với tính chất, mức độ nguy

hiểm cho xã hội của hành vi bị cáo đã thực hiện”6

.

Như vậy, về cơ bản khái niệm quyết định hình phạt của các tác giả đều thể

hiện thống nhất quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa chọn những hình phạt cụ thể

áp dụng đối với người phạm tội và quyết định loại, mức hình phạt phù hợp với tính

chất mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội.

Dựa trên các định nghĩa về quyết định hình phạt nêu trên, tác giả cho rằng

định nghĩa của quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi có thể được hiểu

3 Lê Cảm (2001), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà nội, tr.317.

4 Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật hình sự Việt Nam, Nguyễn Ngọc Hòa, Nxb Công an nhân

dân, tr. 315

5 Trường ĐH Luật TP.HCM (2014), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam (Phần chung), Trần Thị Quang Vinh,

Nxb Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, tr. 310.

6 Dương Tuyết Miên, “Định tội danh và quyết định hình phạt”, Nxb. Lao động – Xã hội, tr.63