Quyền của người bị hại dưới 18 tuổi theo luật tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

LÊ HUỲNH BÍCH TUYỀN

QUYỀN CỦA NGƯỜI BỊ HẠI DƯỚI 18 TUỔI

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

QUYỀN CỦA NGƯỜI BỊ HẠI DƯỚI 18 TUỔI

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Định hướng ứng dụng

Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học : TS. Lê Nguyên Thanh

Học viên : Lê Huỳnh Bích Tuyền

Lớp : Cao học Luật, An Giang khóa 2

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan: Luận văn “Quyền của người bị hại dưới 18 tuổi theo luật tố

tụng hình sự Việt Nam” là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được thực hiện

dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Lê Nguyên Thanh, đảm bảo tính trung thực

và tuân thủ các quy định về trích dẫn, chú thích tài liệu tham khảo. Những kết luận

khoa học của Luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan này.

Học viên

Lê Huỳnh Bích Tuyền

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLDS Bộ luật Dân sự

BLHS Bộ luật Hình sự

BLTTHS Bộ luật Tố tụng hình sự

Bộ CA Bộ Công an

Bộ TP Bộ Tư pháp

CA Công an

KSND Kiểm sát nhân dân

NĐ Nghị định

NĐ-CP Nghị định Chính phủ

NXB Nhà xuất bản

TAND Tòa án nhân dân

TANDTC Tòa án nhân dân tối cao

TNHS Trách nhiệm hình sự

TTHS Tố tụng hình sự

TTLT Thông tư liên tịch

VKSND Viện kiểm sát nhân dân

VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƯƠNG 1. QUYỀN CÓ NGƯỜI ĐẠI DIỆN THAM GIA TỐ TỤNG VÀ CÓ

NGƯỜI BẢO VỀ QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA BỊ HẠI LÀ

NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI...........................................................................................7

1.1. Nhận thức khái quát và pháp luật tố tụng hình sự về quyền có người

đại diện tham gia tố tụng và có người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của

bị hại là người dưới 18 tuổi................................................................................7

1.1.1. Nhận thức khái quát về quyền có người đại diện tham gia tố tụng và có

người bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của bị hại là người dưới 18 tuổi............7

1.1.2. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về quyền có người đại

diện tham gia tố tụng và có người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại

là người dưới 18 tuổi..........................................................................................9

1.2. Những hạn chế trong thực tiễn bảo đảm quyền có người đại diện tham

gia tố tụng và có người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại là

người dưới 18 tuổi và nguyên nhân ................................................................15

1.2.1. Những hạn chế trong thực tiễn bảo đảm quyền có người đại diện tham

gia tố tụng và có người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại là người

dưới 18 tuổi ......................................................................................................15

1.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế trong thực tiễn bảo đảm quyền có

người đại diện tham gia tố tụng và có người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp

của bị hại là người dưới 18 tuổi.......................................................................19

1.3. Giải pháp bảo đảm về quyền có người đại diện tham gia tố tụng và có

người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại là người dưới 18 tuổi ..22

1.3.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật, hướng dẫn áp dụng pháp luật về quyền

có người đại diện tham gia tố tụng và có người bảo vệ quyền và lợi ích hợp

pháp của bị hại là người dưới 18 tuổi..............................................................22

1.3.2. Biện pháp khác bảo đảm quyền có người đại diện tham gia tố tụng và có

người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại là người dưới 18 tuổi......24

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................................26

CHƯƠNG 2. QUYỀN ĐƯỢC GIỮ BÍ MẬT CÁ NHÂN CỦA BỊ HẠI LÀ

NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI.........................................................................................27

2.1. Nhận thức khái quát và pháp luật tố tụng hình sự về quyền được giữ bí

mật cá nhân của bị hại là người dưới 18 tuổi.................................................27

2.1.1. Nhận thức khái quát về quyền được giữ bí mật cá nhân của bị hại là

người dưới 18 tuổi............................................................................................27

2.1.2. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về quyền được giữ bí

mật cá nhân của bị hại là người dưới 18 tuổi..................................................29

2.2. Những hạn chế trong thực tiễn bảo đảm quyền được giữ bí mật cá

nhân của bị hại là người dưới 18 tuổi và nguyên nhân.................................34

2.2.1. Những hạn chế trong thực tiễn bảo đảm quyền được giữ bí mật cá nhân

của bị hại là người dưới 18 tuổi.......................................................................34

2.2.2. Nguyên nhân của hạn chế trong thực tiễn bảo đảm quyền được giữ bí

mật cá nhân của bị hại là người dưới 18 tuổi..................................................35

2.3. Giải pháp bảo đảm quyền được giữ bí mật cá nhân của bị hại là người

dưới 18 tuổi........................................................................................................37

2.3.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật, hướng dẫn áp dụng pháp luật về quyền

được giữ bí mật cá nhân của bị hại là người dưới 18 tuổi ..............................37

2.3.2. Giải pháp khác bảo đảm quyền được giữ bí mật cá nhân của bị hại là

người dưới 18 tuổi............................................................................................40

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2........................................................................................42

KẾT LUẬN..............................................................................................................43

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Người dưới 18 tuổi theo nghiên cứu của y học, tâm lý học thì tâm sinh lý của

những người này phát triển chưa đầy đủ, nhận thức còn hạn chế; theo quy định của

pháp luật về dân sự còn gọi là người chưa thành niên. Người chưa thành niên được

xác định là người chưa có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, thậm chí chưa có năng

lực hành vi dân sự. Chính vì vậy, người chưa thành niên là đối tượng rất dễ bị xâm

phạm, nhất là các tội phạm xâm phạm về tình dục.

Người dưới 18 tuổi là những người chủ tương lai của đất nước, vì thế việc

bảo vệ và phát triển thế hệ này là vô cùng quan trọng. Pháp luật về dân sự, pháp luật

hình sự cũng như các pháp luật khác đều có chế định riêng nhằm bảo vệ quyền, lợi

ích của người dưới 18 tuổi, bảo đảm người dưới 18 tuổi được đối xử nhân đạo, bảo

đảm được phát triển một cách đầy đủ, toàn diện. Khi các quyền của người dưới 18

tuổi bị xâm phạm thì người vi phạm sẽ bị xử lý nghiêm khắc hơn so với xâm phạm

đối với người đã thành niên. Tuy nhiên, trong lĩnh vực pháp luật về hình sự, tố tụng

hình sự dường như chú ý hơn đối với việc bảo vệ người bị buộc tội là người dưới 18

tuổi. Còn đối với người bị hại thì việc bảo vệ bằng pháp luật hình sự còn rất hạn chế

hơn, cụ thể như: Quyền được đại diện, được bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của bị

hại là người dưới 18 tuổi hay quyền được giữ bí mật cá nhân của họ vẫn chưa được

đảm bảo. Nếu bị hại là người dưới 18 tuổi bị xâm hại về danh dự, nhân phẩm thì

tình trạng tổn thương còn phức tạp hơn, bị mặc cảm kéo dài và không dễ phục hồi.

Chính vì vậy, việc nghiên cứu hoàn thiện những quy định của pháp luật về tố

tụng hình sự nhằm đảm bảo quyền và lợi ích chính đáng của bị hại là người dưới 18

tuổi là vô cùng cần thiết và cấp bách. Do đó, tác giả chọn vấn đề “Quyền của người

bị hại dưới 18 tuổi theo luật tố tụng hình sự Việt Nam” để nghiên cứu làm đề tài

luận văn thạc sĩ.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Các loại tội phạm xâm hại người dưới 18 tuổi ngày càng diễn ra nhiều và

phức tạp trên thực tế. Phương thức xử lý tội phạm và bảo vệ quyền và lợi ích hợp

pháp của người bị xâm phạm đã được Nhà nước, xã hội ngày càng quan tâm. Do đó,

chủ đề về bị hại là người dưới 18 tuổi đã được nhiều chuyên gia, nhiều nhà khoa

học nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau: Tội phạm học, Tâm lý học, Luật hình

2

sự, Luật tố tụng hình sự... Từ đó đã có nhiều sản phẩm được công bố trong các công

trình nghiên cứu khoa học, các sách chuyên khảo, các bài báo khoa học chuyên

ngành, các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ... này đã góp phần tạo ra những cơ sở lý

luận khoa học vững chắc cho việc nghiên cứu áp dụng trên thực tế, cụ thể các đề tài

nghiên cứu như sau:

Tài liệu nghiên cứu cơ bản về luật TTHS: Trường Đại học luật Thành phố

Hồ Chí Minh (2021), “Giáo trình luật tố tụng hình sự Việt Nam, NXB Hồng Đức.

Tài liệu này đã khái quát, phân tích các trình tự thủ tục trong tố tụng hình sự từ giai

đoạn tin báo đến khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử. Trong đó, có nội dung về quyền

của người bị hại là người dưới 18 tuổi. Tuy nhiên, tài liệu này chỉ nêu và phân tích

cơ bản một số nội dung của quy định về bị hại mà chưa nghiên cứu chuyên sâu

những mặt đạt được, hạn chế của những quy định về quyền của người bị hại là

người dưới 18 tuổi.

- Phạm Mạnh Hùng, 2018, “Bình luận khoa học Bộ luật tố tụng hình sự”,

NXB Lao động. Tác giả đã phân tích, bình luận đưa ra những quan điểm về nhiều

mặt của các quy định pháp luật theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự 2015.

Trong đó có nội dung bình luận về thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên

phạm tội, cũng như bị hại là người dưới 18 tuổi.

- Nguyễn Ngọc Điệp (2019), “Bình luận các tội phạm có bị hại là người dưới

18 tuổi trong Bộ luật hình sự 2015 và sự tham gia tố tụng hình sự của họ”, NXB

LĐ-XH. Tác giả đã bình luận một số tội phạm có bị hại là người dưới 18 tuối theo

quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự. Đồng thời phân tích, bình luận đối với việc

tham gia tố tụng của của họ cũng như người đại diện hợp pháp của họ theo quy định

của pháp luật về thủ tục tố tụng hình sự hiện hành.

Tài liệu nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề nghiên cứu:

- Hà Ngọc Quỳnh Anh, Đinh Văn Toàn, Trần Quốc Minh (2021), “Nguyên

tắc bảo đảm giữ bí mật cá nhân của người dưới 18 tuổi theo pháp luật tố tụng hình

sự Việt Nam”, Tạp chí Khoa học pháp lý Việt Nam, số 6. Bài viết tập trung nghiên

cứu, phân tích quy định của pháp luật tố tụng hình sự về nguyên tắc bảo đảm giữ bí

mật cá nhân của người dưới 18 tuổi, đánh giá thực tiễn thực hiện nguyên tắc này.

Trên cơ sở đó, tác giả đưa ra một số đề xuất nhằm tăng cường hiệu quả của việc bảo

đảm thực hiện nguyên tắc này tại Việt Nam.

3

- Đinh Văn Đoàn (2021), “Giữ bí mật cá nhân của người dưới 18 tuổi theo

pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam”, Báo cáo tổng kết đề tài khoa học cấp trường,

Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh. Đề tài đã nghiên cứu làm sáng tỏ một số

vấn đề lý luận về giữ bí mật cá nhân của người dưới 18 tuổi. Trong đó, làm sáng tỏ

khái niệm đặc điểm, ý nghĩa của việc quy định về bí mật cá nhân của người dưới 18

tuổi; đồng thời làm sáng tỏ cơ sở của việc quy định về giữ bí mật cá nhân của người

dưới 18 tuổi trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam. Bên cạnh đó, đề tài cũng

tham khảo kinh nghiệm lập pháp của một số quốc gia trên thế giới về chế định này.

Đồng thời đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật.

Nguyễn Minh Đức, Nguyễn Ngọc Minh (2015), “Hoàn thiện các quy định về

bảo vệ người bị hại, người làm chứng là người chưa thành niên trong pháp luật tố

tụng hình sự”

1

, Tạp chí nghiên cứu lập pháp (Tạp chí điện tử). Tác phẩm này được

các giả nghiên cứu dựa trên các quy định của pháp luật về tố tụng hình sự 2003,

nghiên cứu mang tính học thuật chưa gắn liền với thực tiễn xét xử của tòa án. Bài

viết đánh giá tổng quát các quy định của pháp luật hiện hành liên quan đến người bị

hại và người làm chứng là NCTN; phân tích, so sánh làm rõ những điểm bất cập,

hạn chế; từ đó gợi ý một số định hướng sửa đổi và hoàn thiện.

- Lê Thanh Hòa, Trịnh Vũ Thúy (2018), Cổng thông tin Viện kiểm sát nhân

dân tỉnh Gia Lai, “Thực trạng và giải pháp công tác xác định tuổi người tham gia

tố tụng là người dưới 18 tuổi trong các vụ án hình sự”

2

. Nội dung trọng tâm của đề

tài là tác giả nêu và phân tích, bình luận quy định của pháp luật về tố tụng hình sự

trong việc xác định độ tuổi của người chưa thành niên phạm tội, bị hại là người

dưới 18 tuổi. Đồng thời liên hệ với thực tiễn giải quyết các vụ án và đưa ra quan

điểm hoàn thiện đối với quy định này.

- Luận án Tiến sĩ luật học của Huỳnh Thị Kim Ánh (2020) “Chính sách

pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam đối với người dưới 18 tuổi phạm tội”, Học

viện khoa học xã hội. Thứ nhất, làm rõ nội hàm khái niệm CSPLTTHS đối với

người dưới 18 tuổi phạm tội; xác định đặc điểm, mục tiêu, nội dung, hình thức,

phương tiện của CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Thứ hai, phân

tích làm rõ các yếu tố đảm bảo xây dựng và thực hiện CSPLTTHS đối với người

1 http://lapphap.vn/Pages/tintuc/tinchitiet.aspx?tintucid=208478 [01/6/2022];

2 https://vksnd.gialai.gov.vn/Nghien-cuu-Trao-doi/Thuc-trang-va-giai-phap-cong-tac-xac-dinh-tuoi-nguoi-tham

-gia-to-tung-la-nguoi-duoi-18-tuoi-trong-cac-vu-an-hinh-su-769.html [02/3/2022];

4

dưới 18 tuổi phạm tội tại Việt Nam. Thứ ba, phân tích CSPLTTHS Việt Nam hiện

hành đối với người dưới 18 tuổi phạm tội và thực trạng thực hiện CSPLTTHS

trong thời gian qua đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Thứ tư, xác định yêu cầu

và đưa ra những giải pháp hoàn thiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi

phạm tội trong thời gian tới.

- Phạm Thị Duyên Thảo, Phan Thị Lan Phương, (2020)“Hoàn thiện quy định

của pháp luật về bảo vệ quyền riêng tư của trẻ em”3

. Trên cơ sở tham chiếu với

pháp luật quốc tế về quyền trẻ em và các yếu tố thuộc nội hàm của hoạt động bảo vệ

quyền riêng tư của trẻ em, các tác giả phân tích những hạn chế cơ bản trong các quy

định của pháp luật hiện hành về bảo vệ quyền riêng tư của trẻ em; đề xuất giải pháp

hoàn thiện pháp luật nhằm bảo đảm hiệu quả hoạt động bảo vệ quyền riêng tư của

trẻ em trong thực tiễn.

Luận văn thạc sĩ luật học của Nguyễn Thị Bích Đào (2020), về “Thủ tục xét

xử sơ thẩm đối với bị cáo là người dưới 18 tuổi”, Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận

văn góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về thủ tục xét xử sơ thẩm đối với bị

cáo là người dưới 18 tuổi, rút ra những giá trị hợp lý về hoạt động lập pháp tố tụng

hình sự. Đồng thời phân tích làm rõ thực trạng các quy định của pháp luật tố tụng

hình sự hiện hành về thủ tục xét xử sơ thẩm bị cáo là người dưới 18 tuổi và thực

tiễn áp dụng ở tỉnh Hà Tĩnh. Trên cơ sở đó, tác giả đã đưa ra kiến nghị tiếp tục hoàn

thiện quy định của BLTTHS 2015 về thủ tục xét xử sơ thẩm bị cáo là người dưới 18

tuổi, cũng như đưa ra các giải pháp bảo đảm áp dụng các quy định này.

Luận văn thạc sĩ luật học của Võ Thị Bảo Trân (2020), về “Bảo đảm quyền

của bị hại là người dưới 18 tuổi trong các vụ án xâm phạm về tình dục từ thực tiễn

Thành phố Hồ Chí Minh”. Đề tài này đã nghiên cứu chuyên sâu về lý luận đối với

bị hại là người dưới 18 tuổi, phạm vi địa bàn bị giới hạn trên địa bàn Thành phố Hồ

Chí Minh nên kết quả nghiên cứu chưa mang tính phổ biến.

Có rất nhiều công trình nghiên cứu liên quan đế người dưới 18 tuổi. Tuy

nhiên, nghiên cứu bảo đảm quyền của bị hại là người dưới 18 tuổi gắn với thực tiễn

giải quyết vụ án hình sự ở một số địa phương lại chưa được nghiên cứu chuyên sâu.

Do đó, tác giả đề tài “Quyền của người bị hại dưới 18 tuổi theo luật tố tụng hình sự

Việt Nam” làm luận văn thạc sỹ luật học.

3 http://lapphap.vn/Pages/tintuc/tinchitiet.aspx?tintucid=210643 [truy cập ngày 01/6/2022];