Quản trị vốn chủ sở hữu tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Quân đội (MB)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH

HỌC VIỆN TÀI CHÍNH



LÊ THỊ LỢI

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

HÀ NỘI – 2016

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH

HỌC VIỆN TÀI CHÍNH



LÊ THỊ LỢI

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng

Mã số: 62.34.02.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

1.PGS,TS Hà Minh Sơn

2.TS Trần Thị Hồng Hạnh

HÀ NỘI - 2016

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan bản luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các số liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của

luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

ii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................i

MỤC LỤC ………………………………………………………………….. ii

DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU............................................................vi

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ VÀ MINH HỌA..........................................vii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN..........................viii

MỞ ĐẦU ………………………………………………………………….... 1

1. Tính cấp thiết của Đề tài............................................................................. 1

2. Tổng quan về tình hình nghiên cứu đề tài. ............................................... 2

2.1 Các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài..................................... 2

2.2 Câu hỏi và khoảng trống cần nghiên cứu.................................................... 4

3. Đóng góp mới của nghiên cứu.................................................................... 5

4. Mục đích nghiên cứu................................................................................... 6

5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu.............................................................. 6

Đối tượng nghiên cứu của đề tài. ...................................................................... 6

Phạm vi nghiên cứu của đề tài. ......................................................................... 6

6. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................ 6

7. Các nguồn số liệu......................................................................................... 7

8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án............................................... 7

9. Kết cấu của luận án..................................................................................... 8

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ QUẢN TRỊ VỐN CHỦ SỞ HỮU

CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI............................................................. 9

1.1. Lý luận cơ bản về vốn chủ sở hữu của NHTM ………….………...... 9

1.1.1 Nguồn vốn của Ngân hàng thương mại .................................................... 9

1.1.2 Vốn chủ sở hữu của ngân hàng thương mại............................................ 14

iii

1.2. Quản trị vốn chủ sở hữu của các ngân hàng thƣơng mại. ................. 22

1.2.1 Khái niệm………................................................................................... 22

1.2.2 Mục đích quản trị vốn chủ sở hữu của ngân hàng thương mại............... 23

1.2.3 Nội dung quản trị vốn chủ sở hữu của ngân hàng................................... 33

1.2.4 Tiêu chí đo lường năng lực quản trị vốn chủ sở hữu của ngân hàng thương

mại………………………………………………………………………….…41

1.2.5 Những nhân tố ảnh hưởng đến quản trị vốn chủ sở hữu NHTM............. 57

1.3. Kinh nghiệm quốc tế về quản trị vốn chủ sở hữu và bài học cho các

ngân hàng thƣơng mại Việt Nam. ................................................................. 60

1.3.1 Kinh nghiệm của các NHTM Mỹ, Châu Âu, Malaysia, Singapore về quản

trị vốn chủ sở hữu của các ngân hàng thương mại ............................................ 60

1.3.2 Bài học cho các ngân hàng thương mại Việt Nam.................................. 64

Kết luận chƣơng 1 .......................................................................................... 67

CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ VỐN CHỦ SỞ HỮU TẠI

NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN QUÂN ĐỘI........................... 68

2.1. Khái quát về Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Quân đội................. 68

2.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển của Ngân hàng thương mại cổ phần

Quân Đội…………………………………………………………………….68

2.1.2 Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng thương mại cổ phần Quân

đội……………………………………………………………………………69

2.1.3 Kết quả hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại cổ phần

Quân đội thời gian qua .................................................................................... 73

2.2. Thực trạng quản trị vốn chủ sở hữu tại MB. ................................... 81

2.2.1 Thực trạng quản trị vốn chủ sở hữu tại MB qua quy mô và hiệu

quả…………………………………………………………………………...81

2.2.2 Thực trạng quản trị vốn chủ sở hữu tại Ngân hàng thương mại cổ phần

Quân đội qua quản trị tài chính hiện đại . ....................................................... 90

iv

2.2.3 Thực trạng quản trị vốn chủ sở hữu tại Ngân hàng thương mại cổ phần

Quân đội qua hệ số an toàn vốn. ..................................................................... 96

2.3. Đánh giá thực trạng quản trị vốn chủ sở hữu tại Ngân hàng thƣơng

mại cổ phần Quân đội................................................................................. 102

2.3.1 Những kết quả đạt được...................................................................... 102

2.3.2 Một số hạn chế trong quản trị vốn chủ sở hữu tại Ngân hàng thương

mại cổ phần Quân Đội................................................................................... 108

2.3.3 Nguyên nhân hạn chế.......................................................................... 109

Kết luận chƣơng 2 ....................................................................................... 111

CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC QUẢN TRỊ VỐN

CHỦ SỞ HỮU TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN QUÂN

ĐỘI...............................……………………………………………………113

3.1. Định hƣớng nâng cao năng lực quản trị vốn chủ sở hữu tại Ngân

hàng thƣơng mại cổ phần Quân đội.......................................................... 113

3.1.1 Định hướng hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại cổ phần

Quân đội đến năm 2020: ............................................................................... 113

3.1.2 Định hướng nâng cao năng lực quản trị vốn chủ sở hữu tại Ngân hàng

thương mại cổ phần Quân đội đến 2020. ...................................................... 119

3.2. Giải pháp nâng cao năng lực quản trị vốn chủ sở hữu tại Ngân

hàng thƣơng mại cổ phần Quân đội.......................................................... 121

3.2.1 Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. ................................................ 121

3.2.2 Tăng cường năng lực quản trị sự thay đổi. ......................................... 123

3.2.3 Tăng cường kỹ năng quản trị và lãnh đạo........................................... 124

3.2.4 Hoàn thiện mô hình tính toán, đo lường trong quản trị vốn chủ sở

hữu………………………………………………………………………….126

3.2.5 Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và hạ tầng công nghệ ngân

hàng………………………………………………………………………...127

v

3.2.6 Hoàn thiện nội dung công tác quản trị vốn chủ sở hữu tại Ngân hàng

thương mại cổ phần Quân Đội. ..................................................................... 128

3.2.7 Lập kế hoạch dự án quản trị vốn chủ sở hữu một cách khoa học và hợp

lý………………………................................................................................ 133

3.2.8 Công tác triển khai, lộ trình và các công việc tổng thể....................... 139

3.3. Kiến nghị............................................................................................ 143

3.3.1 Đối với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. ........................................... 143

3.3.2 Đối với các cơ quan quản lý. ............................................................. 146

Kết luận chƣơng 3 ....................................................................................... 148

KẾT LUẬN ……………………………………………………………….149

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN

QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .............................................................................. 151

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................... 152

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU

Bảng 1.1: Tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tài sản có rủi ro theo Basel................... 29

Bảng 1.2: Tính toán lợi nhuận sau phân bổ vốn ............................................. 52

Bảng 2.1: Một số chỉ tiêu hoạt động ngành ngân hàng năm 2015.................. 76

Bảng 2.2: Kết quả tái cơ cấu các tổ chức tín dụng đến cuối 2015.................. 78

Bảng 2.3: Kết quả hoạt động giai đoạn 2010 - 2015 của MB......................... 79

Bảng 2.4: Quy mô tài sản và vốn chủ sở hữu 2010 - 2015 của MB.............. 80

Bảng 2.5: Vốn chủ sở hữu và Vốn điều lệ MB............................................... 83

Bảng 2.6: Các cổ đông lớn của M đến 31 12 2015...................................... 84

Bảng 2.7: Chỉ tiêu ROE các ngân hàng .......................................................... 86

Bảng 2.8: Bảng tính hệ số an toàn vốn MB 2010 – 2015 ............................... 98

Bảng 2.9: Ví dụ về kế hoạch sử dụng vốn chủ sở hữu của M năm 2013... 100

Bảng 2.10: ảng hệ số an toàn vốn của một số NHTM ............................... 103

Bảng 2.11: ảng chỉ số hiệu quả và hệ số đ n ảy tài chính........................ 103

Bảng 3.1: Kế hoạch về Tài sản của M 2016 – 2020................................... 116

Bảng 3.2: Kế hoạch về Nguồn vốn của MB 2016 – 2020 ............................ 117

Bảng 3.3: ế hoạch Thu nhập và Chi phí của MB 2016 - 2020................... 118

vii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ VÀ MINH HỌA

Biểu đồ 1.1: Sự khác biệt giữa vốn pháp định và vốn kinh tế ........................ 33

Biểu đồ 1.2: Khung ICAAP ............................................................................ 47

Biểu đồ 1.3: Các yếu tố liên quan tác động tới ICAAP.................................. 47

Biểu đồ 1.4: Tác dụng của đánh giá hiệu quả vốn.......................................... 54

Biểu đồ 1.5: Ví dụ điều chỉnh mô hình kinh doanh theo đánh giá hiệu quả vốn.... 56

Biểu đồ 2.1: Mô hình tổ chức M giai đoạn 2011 – 2015 ............................. 70

Biểu đồ 2.2: Chỉ số kinh tế vĩ mô và tăng trưởng tín dụng tại Việt Nam....... 74

Biểu đồ 2.3: Quy mô tài sản, vốn và hiệu quả trên vốn.................................. 81

Biểu đồ 2.4: Vốn chủ sở hữu và vốn điều lệ MB............................................ 82

Biểu đồ 2.5: Lợi nhuận và hiệu quả vốn của MB ........................................... 85

Biểu đồ 2.6: Tương quan tổng tài sản, ROE và RO của một số ngân hàng. 86

Biểu đồ 2.7: Tăng trưởng quy mô tài sản các ngân hàng 2010 - 2015 ........... 87

Biểu đồ 2.8: Tăng trưởng quy mô vốn các ngân hàng 2010 - 2015 ............... 88

Biểu đồ 2.9: Tương quan tăng trưởng vốn và tài sản...................................... 90

Biểu đồ 3.1. Mô hình phân bổ vốn của MB.................................................. 130

Biểu đồ 3.2: Lược đồ triển khai dự án quản trị vốn chủ sở hữu tại MB....... 134

viii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt

ABC Activity Based Cost Phân bổ chi phí theo mỗi hoạt

động

ACB Asia Commercial Bank Ngân hàng thương mại cổ phần

Á Châu

Agribank Bank for Agriculture and

Rural Development of

Vietnam

Ngân hàng Nông nghiệp và Phát

triển nông thôn Việt Nam

ALCO Asset-Liability Committee Ủy Ban quản lý Tài sản- Nguồn

vốn

ALM Asset-Liability

Management

Quản lý tài sản có - tài sản nợ

BASEL hay

BCBS

BCBS:Basel Committee

for Banking Supervision

Uỷ ban Basel giám sát về các

hoạt động ngân hàng thuộc

Ngân hàng Thanh toán Quốc tế

BIDV Bank for Investment and

Development of Vietnam

Ngân hàng thương mại cổ phần

Đầu tư và Phát triển Việt Nam

BIS Bank for International

Settlement

Ngân hàng Thanh toán Quốc tế

CAGR Compound Annual

Growth Rate

Tỷ lệ tăng trưởng bình quân kép

CAR Capital Adequacy Ratio Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu

CIC Credit Information Centre Trung tâm thông tin tín dụng

CNTT Công nghệ thông tin

EC Economic Capital Vốn kinh tế

ES Expected Shortfall Thâm hụt dự kiến

EVA Economic Value Added Giá trị kinh tế gia tăng

ix

Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt

GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội

GFC Global Financial Crisis Khủng hoảng tài chính toàn cầu

2008

HĐQT Hội đồng quản trị

ICAAP Internal Capital Adequacy

Assessment Process

Quy trình đánh giá an toàn vốn

nội bộ

KD Kinh doanh

MB Military Commercial Joint

Stock Bank

Ngân hàng thương mại cổ phần

Quân đội

MRCR Mandatory Regulatory

Capital Requirements

Yêu cầu vốn tối thiểu theo pháp

luật

MSB

Maritime

Bank

Maritime Commercial

Joint-stock Bank

Ngân hàng thương mại cổ phần

Hàng hải

NCS Nghiên cứu sinh

NHNN Ngân hàng nhà nước Việt Nam

NHTM Ngân hàng thương mại

NHTW Ngân hàng Trung ương

NSFR Net Stable Funding Ratio Tỷ lệ cấp vốn ổn định ròng

QTRR Quản trị rủi ro

RAP Risk-adjusted

Performance

Đánh giá hiệu quả điều chỉnh

theo rủi ro

RAROC Risk-adjusted Return on

Capital

Thu nhập điều chỉnh theo rủi ro

trên vốn

ROA Return on Assets Thu nhập trên tổng tài sản

ROE Return on Equity Thu nhập trên vốn chủ sở hữu

RRTD Rủi ro tín dụng

x

Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt

RWA Risk Weighted Assets Tài sản có rủi ro

Sacombank Saigon Thuong tin

Commercial Joint-stock

Bank

Ngân hàng thương mại cổ phần

Sài g n thương tín

SHB Saigon-Ha Noi

Commercial Joint-stock

Bank

Ngân hàng TMCP Sài gòn - Hà

Nội

TCKT Tài chính Kế toán

TCTD Tổ chức tín dụng

Techcombank Commercial Joint-stock

Bank for Technology

Ngân hàng thương mại cổ phần

Kỹ thương

TT HĐQT Standing Committee of

the Board of Directors

Thường trực Hội đồng quản trị

TT36 Thông tư 36 2014 TT-NHNN

TTQT Thanh toán quốc tế

VaR Value at Risk Giá trị rủi ro

VIB Vietnam International

Commercial Joint-stock

Bank

Ngân hàng thương mại cổ phần

Quốc tế Việt Nam

Vietcombank Bank for Foreign Trade of

Vietnam

Ngân hàng thương mại cổ phần

Ngoại thương Việt Nam

Vietinbank Industrial and Commercial

Bank of Vietnam

Ngân hàng thương mại cổ phần

Công thương Việt nam

VNĐ Đồng Việt Nam

VPBank Vietnam Prosperity

Commercial Joint-stock

Bank

Ngân hàng thương mại cổ phần

Việt Nam Thịnh vượng

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của Đề tài

Trong hơn 10 năm qua, ngành ngân hàng Việt Nam đã có những ước

phát triển mạnh mẽ cùng với sự phát triển kinh tế đất nước. Cũng trong thời

gian đó, nền kinh tế Việt Nam cũng phải đối diện với với các cuộc khủng

hoảng kinh tế và tài chính toàn cầu từ sau cuộc khủng hoảng tài chính Châu Á

1997 và sau đó là cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008. Ở khía cạnh

khác, những quy định trong hoạt động ngân hàng cũng phát triển trong thời

gian này cùng với sự phát triển của ngành, một trong những vấn đề được quan

tâm và quản trị hàng đầu chính là vốn của các ngân hàng.

Ngân hàng thương mại (NHTM) là một tổ chức kinh tế đặc biệt, đóng

vai trò là trung gian giữa người gửi tiền và người đi vay và là trung gian thanh

toán cùng với một số chức năng khác, thực hiện đầy đủ các chức năng của

một NHTM đặt dưới sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan quản lý nhà nước.

trong đó vốn chủ ở hữu của các ngân hàng được xem như sự đảm bảo cho các

nghĩa vụ đối với người gửi tiền, cũng như thước đo cho quy mô kinh doanh

được các cơ quan quản lý giám sát chặt chẽ. Vốn chủ sở hữu của ngân hàng

và quản trị vốn chủ sở hữu trong NHTM là một trong những mối quan tâm

lớn của cả các cơ quan quản lý nhà nước và các NHTM nhằm đảm bảo các

NHTM thực hiện đúng các chức năng của mình, đóng góp tích cực vào phát

triển và ổn định kinh tế-xã hội với vai trò là trung gian tiền tệ. Vốn chủ sở

hữu và quản trị vốn chủ sở hữu phải đảm bảo tính an toàn trong hoạt động bảo

vệ mỗi ngân hàng và cả hệ thống ngân hàng tránh khỏi và vượt qua được các

cuộc khủng hoảng tài chính, tránh gây đổ vỡ toàn hệ thống. Do vậy, quản trị

vốn chủ sở hữu của ngân hàng theo những quy tắc và thông lệ tốt nhất đồng

thời tính đến đặc điểm của ngành ngân hàng tại Việt Nam nói chung và các

2

NHTM nói riêng trong đó có Ngân hàng thương mại cổ phần Quân Đội (MB)

là mục tiêu hướng đến và mỗi một ngân hàng cần đặt ưu tiên hàng đầu để phát

triển ổn định, bền vững. Điều này còn quan trọng hơn nữa khi ngành ngân

hàng Việt Nam đang trong các giai đoạn đầu tiên trong quá trình tái cơ cấu

ngành ngân hàng.

Những lý thuyết cũng như thực tiễn trong quản trị vốn chủ sở hữu của

NHTM đã được nghiên cứu nhiều trên thế giới. Tuy nhiên tại Việt Nam, quản

trị vốn chủ sở hữu trong các NHTM trong một nền kinh tế chuyển đổi có

nhiều đặc thù riêng chưa được nghiên cứu và đề cập một cách đầy đủ và thích

đáng. Xuất phát từ đ i hỏi lý luận và thực tiễn nêu trên, tác giả tập trung

nghiên cứu đề tài luận án: “Quản trị vốn chủ sở hữu tại Ngân hàng thƣơng

mại cổ phần Quân Đội (MB)”.

2. Tổng quan về tình hình nghiên cứu đề tài

2.1. Các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài

Vốn chủ sở hữu và quản trị vốn chủ sở hữu của NHTM là một đề tài

được đề cập nhiều trong các tài liệu nghiên cứu ở những khía cạnh khác nhau,

chủ yếu từ những khía cạnh liên quan đến góc nhìn của cơ quan quản lý nhà

nước về an toàn hoạt động ngân hàng, hoặc từ góc nhìn NHTM về rủi ro tín

dụng hoặc hiệu quả sử dụng vốn chủ sở hữu nói riêng và nguồn vốn nói

chung, hoặc liên quan đến năng lực tài chính của các NHTM trong đó phân

tích về vốn chủ sở hữu ngân hàng. Cũng có một vài nghiên cứu khác đề cập

đến đề tài vốn chủ sở hữu nhưng quan sát từ khía cạnh đầu tư nói chung và

cấu trúc vốn chủ sở hữu đối với các doanh nghiệp nói chung, không có nhiều

liên hệ đến ngành ngân hàng. Có thể nói, nội dung cụ thể liên quan đến vốn

chủ sở hữu và quản trị vốn chủ sở hữu trong NHTM còn khá mới mẻ.

3

Các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài hoặc một phần đề tài

này trong những năm vừa qua gồm: [1, 6, 26, 37, 60, 61, 66, 70, 71, 91, 91];

Các công trình nghiên cứu có liên quan đến M như: [3, 7, 18, 20, 38, 39]

Các công trình nghiên cứu được nêu trên không đề cập trực tiếp đến vốn

chủ sở hữu và quản trị vốn chủ sở hữu của NHTM mà chỉ phân tích một số

khía cạnh có liên quan, hoặc nêu đến khía cạnh mức vốn của các NHTM Việt

Nam còn thấp và chưa đáp ứng được đầy đủ được yêu cầu phát triển. Những

đề xuất trong các nghiên cứu này liên quan đến vốn nhằm chủ yếu vào việc

nâng cao chất lượng vốn, mức vốn chủ sở hữu hoặc đưa ra một số chỉ tiêu

đánh giá về vốn. Các câu hỏi nghiên cứu chưa được giải đáp thỏa đáng trong

các nghiên cứu đó và do vậy trong luận án tiến sĩ này, tác giả tập trung nghiên

cứu, trình bày có hệ thống về chủ đề vốn chủ sở hữu và quản trị vốn chủ sở

hữu trong NHTM từ góc nhìn của các nhà quản trị, điều hành ngân hàng,

đồng thời đưa ra những đề xuất nâng cao năng lực quản trị vốn chủ sở hữu tại

MB nói riêng và các NHTM nói chung.

Các công trình nghiên cứu nêu trên liên quan đến vốn chủ sở hữu và hoạt

động ngân hàng nói chung hoặc liên quan đến một số khía cạnh trong hoạt

động và quản trị tại MB. Những điểm lớn của các nghiên cứu này bao gồm:

- Phân tích một số điểm liên quan đến quan niệm về vốn, đưa ra các định

nghĩa về vốn chủ sở hữu, đưa ra các kinh nghiệm về nâng cao hiệu quả sử

dụng vốn và các tiêu chí đo lường hiệu quả vốn. Nghiên cứu cũng đưa ra các

giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng vốn của các NHTM trong đó chủ yếu

nhấn mạnh về phát triển kinh doanh và dịch vụ toàn diện nhằm đảm bảo và

nâng cao lợi nhuận ngân hàng trên đồng vốn đã ỏ ra.

- Một số nghiên cứu phân tích các khái niệm liên quan đến vốn chủ sở

hữu và các rủi ro có liên quan được phân tích sơ ộ dưới góc nhìn từ phía các