Phòng ngừa các tội phạm cố ý xâm phạm tính mạng của con người do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn tỉnh Long An

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

MAI THỊ HỒNG VÂN

PHÒNG NGỪA CÁC TỘI PHẠM

CỐ Ý XÂM PHẠM TÍNH MẠNG CỦA CON NGƯỜI

DO NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN THỰC HIỆN

TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH LONG AN

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học:

TS. Nguyễn Duy Hưng

TP HỒ CHÍ MINH, 2012

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của bản thân dưới sự

hướng dẫn khoa học tận tình của TS. Nguyễn Duy Hưng. Những thông tin, số liệu

đưa ra trong luận văn được trích dẫn rõ ràng, đầy đủ về nguồn gốc. Những thông tin

số liệu của cá nhân thu thập được bảo đảm tính khách quan, trung thực.

Tác giả luận văn

Mai Thị Hồng Vân

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLHS: Bộ luật hình sự

BLTTHS: Bộ luật Tố tụng hình sự

CTTP: Cấu thành tội phạm

CYXPTM: Cố ý xâm phạm tính mạng

NCTN: Người chưa thành niên

THTP: Tình hình tội phạm

TNHS: Trách nhiệm hình sự

MỤC LỤC

Trang

PHẦN MỞ ĐẦU...........................................................................................1

CHƯƠNG 1. ĐẶC TRƯNG PHÁP LÝ CỦA NHÓM TỘI "CỐ Ý

XÂM PHẠM TÍNH MẠNG CỦA CON NGƯỜI" VÀ TÌNH HÌNH TỘI

PHẠM NÀY DO NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN THỰC HIỆN TRÊN ĐỊA

BÀN TỈNH LONG AN.........................................................................................7

1.1. Đặc trưng pháp lý của nhóm tội "cố ý xâm phạm tính mạng của

con người" ............................................................................................................7

1.2. Chính sách hình sự của Việt Nam đối với người chưa thành niên

phạm tội...............................................................................................................11

1.2.1. Nhận thức chung về người chưa thành niên và người chưa thành

niên phạm tội........................................................................................................11

1.2.2. Chính sách hình sự của Việt Nam đối với người chưa thành niên

phạm tội................................................................................................................13

1.3. Tình hình tội phạm "cố ý xâm phạm tính mạng của con người" do

người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn tỉnh Long An........................15

1.3.1. Tình hình tội phạm "cố ý xâm phạm tính mạng của con người" do

người chưa thành niên thực hiện tại Long An từ năm 2007 đến nay...................15

1.3.2. Cơ cấu tình hình tội phạm của nhóm tội "cố ý xâm phạm tính mạng

của con người" do người chưa thành niên thực hiện tại Long An.......................17

1.3.3. Động thái của tội phạm "cố ý xâm phạm tính mạng của con người"

do người chưa thành niên thực hiện tại Long An ................................................19

1.3.4. Tính chất của tình hình tội phạm "cố ý xâm phạm tính mạng của con

người" do người chưa thành niên thực hiện tại Long An ....................................23

1.4. Đặc điểm tội phạm học của nhóm tội "cố ý xâm phạm tính mạng

của con người" do người chưa thành niên thực hiện trong giai đoạn hiện

nay........................................................................................................................24

1.4.1. Đặc điểm tội phạm học về biểu hiện khách quan của nhóm tội "cố ý

xâm phạm tính mạng của con người" do người chưa thành niên thực hiện........25

1.4.2. Đặc điểm tội phạm học về nhân thân người chưa thành niên phạm

tội "cố ý xâm phạm tính mạng của con người" ...................................................28

1.4.3. Đặc điểm tội phạm học về nạn nhân. ...............................................34

1.4.4. Về mối quan hệ giữa người thực hiện hành vi phạm tội và người bị

hại.........................................................................................................................35

CHƯƠNG 2. NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH

TỘI PHẠM "CỐ Ý XÂM PHẠM TÍNH MẠNG CỦA CON NGƯỜI" DO

NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN THỰC HIỆN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH

LONG AN ...........................................................................................................37

2.1. Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm "cố ý xâm phạm

tính mạng của con người" do người chưa thành niên thực hiện tại Long An37

2.1.1. Nguyên nhân và điều kiện chung ảnh hưởng đến tình hình tội phạm

"cố ý xâm phạm tính mạng của con người" do người chưa thành niên thực hiện37 2

2.1.2. Nguyên nhân và điều kiện cụ thể của nhóm tội phạm "cố ý xâm

phạm tính mạng của con người" do người chưa thành niên thực hiện................52

2.2. Thực tiễn phòng, chống các tội phạm "cố ý xâm phạm đến tính

mạng của con người" do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn tỉnh

Long An giai đoạn 2007-2011............................................................................54

2.3. Đánh giá công tác phòng, chống các tội phạm "cố ý xâm phạm

tính mạng của con người" do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn

tỉnh Long An trong giai đoạn 2007-2011 .........................................................58

2.3.1. Những ưu điểm trong thực tiễn phòng chống các tội phạm "cố ý xâm

phạm tính mạng của con người" do người chưa thành niên thực hiện trong giai

đoạn 2007-2011 ...................................................................................................58

2.3.2. Những hạn chế trong thực tiễn phòng chống các tội phạm "cố ý xâm

phạm tính mạng của con người" do người chưa thành niên thực hiện trong giai

đoạn 2007-2011 ...................................................................................................61

CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHÒNG NGỪA

CÁC TỘI PHẠM "CỐ Ý XÂM PHẠM TÍNH MẠNG CỦA CON NGƯỜI"

DO NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN THỰC HIỆN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH

LONG AN ...........................................................................................................64

3.1. Dự báo tình hình tội phạm "cố ý xâm phạm tính mạng của con

người" do người chưa thành niên thực hiện tại Long An đến năm 2020 .....64

3.1.1. Cơ sở của dự báo...............................................................................64

3.1.2. Một số dự báo cụ thể..........................................................................65

3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả công tác phòng ngừa các tội

phạm "cố ý xâm phạm tính mạng của con người" do người chưa thành

niên thực hiện trên địa bàn tỉnh Long An .......................................................68

3.2.1. Đường lối chính sách của Đảng và chính quyền Long An về phòng,

chống tội phạm "cố ý xâm phạm tính mạng của con người" do người chưa thành

niên thực hiện.......................................................................................................68

3.2.2. Phòng ngừa người chưa thành niên phạm các tội "cố ý xâm phạm

tính mạng của con người" đòi hỏi phải có sự nổ lực của các chủ thể tham gia..69

3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa các tội phạm "cố ý xâm

phạm tính mạng của con người" do người chưa thành niên thực hiện trên

địa bàn tỉnh Long An .........................................................................................70

3.3.1. Các giải pháp về văn hóa, giáo dục ..................................................71

3.3.2. Các giải pháp về kinh tế-xã hội .........................................................77

3.3.3. Giải pháp về tổ chức quản lý .............................................................79

3.3.4. Các giải pháp nâng cao hiệu quả xử lý đối với người chưa thành

niên phạm tội trên địa bàn tỉnh Long An .............................................................80

3.4. Một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả phòng ngừa tội phạm

"cố ý xâm phạm tính mạng của con người" do người chưa thành niên thực

hiện trên địa bàn tỉnh Long An.........................................................................83

3.4.1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự quy định về người chưa

thành niên phạm tội..............................................................................................83

3.4.2. Hoàn thiện hệ thống pháp luật tố tụng hình sự quy định về người

chưa thành niên phạm tội.....................................................................................84

KẾT LUẬN.................................................................................................86

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong nhiều năm qua, công tác phòng, chống các tội phạm xâm hại trẻ em và

tội phạm do người chưa thành niên (NCTN) thực hiện đã được xây dựng và triển

khai ở hầu hết các địa phương trong cả nước. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai các

chương trình này còn nhiều vấn đề chưa phù hợp với quy định của pháp luật và yêu

cầu của cuộc sống, vẫn còn nhiều thiếu sót hạn chế. Do nhiều nguyên nhân, tình

trạng NCTN vi phạm pháp luật vẫn còn nhiều diễn biến phức tạp và có chiều hướng

gia tăng cả về qui mô, số lượng lẫn tính chất phạm tội; mức độ nguy hiểm ngày

càng cao hơn. "Từ năm 2002 đến nay, trung bình mỗi năm cả nước xảy ra hơn

10.000 vụ phạm pháp hình sự do NCTN thực hiện (chiếm hơn 20% tổng số vụ

phạm pháp hình sự các loại) với gần 13.000 đối tượng tham gia"

1

.

Riêng tại Long An, theo số liệu thống kê tội phạm hàng năm của Viện kiểm sát

nhân dân tỉnh Long An cho thấy: trong khoảng thời gian 5 năm (từ năm 2007 đến

năm 2011) có đến 453/7989 bị can là NCTN bị khởi tố về các tội

2

. Trong đó, nhóm

tội phạm “xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người” do

NCTN thực hiện chiếm 26,5%. Đối tượng phạm tội từ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi

chiếm tới 93,38% tổng số NCTN phạm tội. Phần lớn các vụ án do NCTN thực hiện

là trên địa bàn đô thị (chiếm hơn 70%), trong đó tập trung ở những khu vực trung

tâm lớn như Tân An, Bến Lức, Đức Hòa... Đây cũng là nhóm có xu hướng tái phạm

tội rất cao (khoảng 35%). Vì vậy, việc phòng ngừa tội phạm nói chung, trong đó có

công tác phòng ngừa tội phạm do NCTN thực hiện không chỉ là mối quan tâm của

Đảng và chính quyền mà là của toàn dân Long An.

Thời gian qua, công tác giáo dục đạo đức nhằm ngăn chặn hành vi vi phạm

pháp luật, bạo lực học đường trong các trường phổ thông thuộc tỉnh Long An luôn

được các cấp Ủy đảng, chính quyền quan tâm và các đơn vị trường học, cơ sở giáo

dục thực hiện khá tốt. Điển hình, năm 2009 tại Long An, Ban Tuyên giáo Trung

ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, phối hợp với Cục V26, Trường Giáo dưỡng

số 5-Bộ Công an và Hội Liên hiệp phụ nữ tỉnh Long An tổ chức Hội thảo “Trao đổi

kinh nghiệm về quản lý, giáo dục thanh thiếu niên không vi phạm pháp luật và tệ

nạn xã hội” và Diễn đàn “Lắng nghe thanh thiếu niên nói về trẻ em vi phạm pháp

1

http://www.anninhthudo.vn/An-ninh-doi-song/Bao-dong-nguoi-chua-thanh-nien-vi-phạm-phap-luat/391465.antd

2

Thống kê hình sự của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Long An từ năm 2007 đến năm 2011.

2

luật và mắc tệ nạn xã hội”. Hội thảo nhằm trao đổi thực trạng, nguyên nhân trẻ em

vi phạm pháp luật, đồng thời chia sẻ những kinh nghiệm, những giải pháp phòng

ngừa tội phạm trong thanh thiếu niên, nâng cao vai trò của chính quyền địa phương

trong quản lý, giáo dục con em, góp phần thiết thực vào việc triển khai có hiệu quả

Chỉ thị 37/2004/CT-TTg ngày 08 tháng 11 năm 2004 của Chính phủ về đẩy mạnh

thực hiện Nghị quyết 09/1998/NQ-CP ngày 31 tháng 7 năm 1998 của Chính phủ và

Chương trình Quốc gia phòng, chống tội phạm.

Tuy nhiên, trên thực tế tình hình tội phạm (THTP) tại Long An vẫn chưa giảm

như mong muốn, tội phạm do NCTN thực hiện vẫn còn tồn tại ở mức cao. Điển hình,

chỉ sau một năm thực hiện Hội thảo và diễn đàn thì trong năm 2010 có đến 105 bị can

là NCTN bị khởi tố hình sự về các tội (tăng 6 bị can so với năm 2009: 105/99). Điều

đáng lưu ý là trong 105 bị can đó có 08 bị can là học sinh, sinh viên3

. Tội phạm mà

các em thực hiện không còn đơn thuần là những tội phạm thuộc loại tội ít nghiêm

trọng, nghiêm trọng mà các em phạm vào các tội rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm

trọng có tính chất xâm phạm đến tính mạng con người. Điều này cho thấy sự suy

thoái đạo đức trong NCTN trên địa bàn tỉnh Long An là rất nghiêm trọng.

Vì vậy, tác giả nhận thấy cần có các biện pháp kịp thời nhằm nghiên cứu sự

gia tăng tội phạm trong NCTN, tiến tới đẩy lùi và loại bỏ những biểu hiện lệch lạc,

tiêu cực về lối sống của một đại bộ phận giới trẻ nêu trên ra khỏi đời sống cộng

đồng. Việc nhận thức đúng về thực trạng tội phạm do NCTN thực hiện trên địa bàn

tỉnh từ năm 2007 đến 2011, xác định nguyên nhân, điều kiện của tội phạm, những

thiệt hại mà xã hội thực sự phải gánh chịu, phát hiện những yếu kém trong công tác

phòng, chống tội phạm đã trở thành một đòi hỏi cấp bách đối với cơ quan, ban

ngành, đoàn thể và toàn dân Long An.

Với những lý do nêu trên, tác giả chọn vấn đề: “Phòng ngừa các tội phạm cố ý

xâm phạm tính mạng của con người do NCTN thực hiện trên địa bàn tỉnh Long An”

làm đề tài luận văn tốt nghiệp cao học của mình. Việc nghiên cứu đề tài này trong

điều kiện hiện nay có ý nghĩa lý luận và thực tiễn rất lớn, nhằm đề ra những giải

pháp nâng cao hiệu quả cho hoạt động phòng ngừa tội phạm nói chung và phòng

ngừa các tội phạm cố ý xâm phạm tính mạng (CYXPTM) của con người do NCTN

thực hiện nói riêng trên địa bàn tỉnh Long An.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

3 Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Long An, tlđd số 2.

3

Hiện nay đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học, phóng sự điều tra, thống

kê về NCTN phạm tội như: Công trình nghiên cứu khoa học của Bộ công an, Viện

kiểm sát nhân dân tối cao… Một số luận văn tốt nghiệp cử nhân, cao học luật như:

"Đấu tranh phòng chống tội phạm do NCTN thực hiện trên địa bàn TP Hải Phòng";

"Phòng chống tội phạm đối với NCTN tại TP. Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện

nay"; hay “Đấu tranh phòng chống tội phạm do NCTN thực hiện ở Việt Nam”.

Những đề tài nghiên cứu này tập trung phân tích đánh giá tình hình, nguyên nhân

phạm tội và đề ra các biện pháp đấu tranh đối với THTP ở NCTN trong cả nước và

các thành phố lớn.

Ở cấp tỉnh có 05 đề tài nghiên cứu trong lĩnh vực này. Do mỗi tỉnh có đặc

điểm địa lý, dân cư, kinh tế, văn hóa xã hội khác nhau, hình thành tập quán, thói

quen cư xử cũng khác nhau nên nguyên nhân và điều kiện phạm tội cũng khác. Từ

đó giải pháp phòng ngừa cũng chỉ dừng lại ở địa phương mình mà chưa thật sự thiết

thực với khu vực khác. Điển hình như luận văn cao học luật: "Đấu tranh phòng

chống tội phạm do NCTN thực hiện trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa và Phú Yên" của

Lê Thị Hạng (2010), phạm vi nghiên cứu thuộc miền Trung Nam Bộ, có đặc điểm

địa lý, dân cư, kinh tế, văn hóa xã hội khác với khu vực miền Nam, đặc biệt là các

tỉnh đồng bằng sông Cửu Long;

Hoặc đề tài "Đấu tranh phòng chống tội phạm do NCTN thực hiện trên địa

bàn tỉnh Bến Tre" của Nguyễn Thị Yến Nhi (2008) nghiên cứu tội phạm trong giai

đoạn nước ta chưa tham gia vào Tổ chức thương mại thế giới (WTO), vấn đề công

nghiệp hóa và hiện đại hóa chưa được phát triển mạnh nên diễn biến THTP chưa

đến mức báo động. Do đó đến nay công tác dự báo và giải pháp phòng ngừa ít nhiều

không còn phù hợp.

Các đề tài còn lại nghiên cứu THTP và phòng ngừa tội phạm do NCTN thực

hiện trên địa bàn Tiền Giang, Đồng Tháp, Tây Ninh, nhưng nghiên cứu ở góc độ

phòng ngừa nhóm tội xâm phạm sở hữu hoặc đối tượng nghiên cứu chỉ dành riêng

học sinh trung học.

3. Mục đích nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu của đề tài

3.1. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn hoạt động phòng ngừa

các tội phạm cố ý xâm phạm tính mạng của con người do NCTN thực hiện trên địa

bàn tỉnh Long An. Trên cơ sở đó phát hiện những đặc thù, ưu điểm, kinh nghiệm

hay, cùng những hạn chế, thiếu sót trong hoạt động phòng ngừa và nguyên nhân của