Phát triển năng lực vận dụng toán học vào thực tiễn trong dạy học: “số đo thời gian và toán chuyển động đều” cho học sinh lớp 5

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ ÁI LIÊN

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG TOÁN HỌC

VÀO THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC

“SỐ ĐO THỜI GIAN VÀ TOÁN CHUYỂN ĐỘNG ĐỀU”

CHO HỌC SINH LỚP 5

Chuyên ngành: Giáo dục học (Tiểu học)

Mã số : 8140101

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

ĐÀ NẴNG, 2019

Công trình được hoàn thành tại

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Luận

Phản biện 1: TS. Hoàng Nam Hải

Phản biện 2: TS. Nguyễn Thị Duyến

Luận văn sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm Luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ Giáo dục học (Tiểu học) họp tại

Trường Đại học Sư phạm vào ngày 20 tháng 7 năm2019

Có thể tìm hiểu luận văn tại:

Thư viện Trường Đại học Sư phạm – ĐHĐN

Khoa Giáo dục Tiểu học, Trường Đại học Sư phạm – ĐHĐN

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Toán học có liên hệ mật thiết với thực tiễn và có ứng dụng rộng rãi trong rất nhiều

lĩnh vực khác nhau của khoa học, công nghệ cũng như trong sản xuất và đời sống. Với

vai trò đặc biệt, Toán học trở nên thiết yếu đối với mọi ngành khoa học, góp phần làm

cho đời sống xã hội ngày càng hiện đại và văn minh hơn. Toán học là kết quả của sự

trừu tượng hoá các sự vật hiện tượng trong thực tiễn trên những bình diện khác nhau và

có vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu chung của giáo dục phổ thông.

Mặc dù là ngành khoa học có tính trừu tượng cao nhưng Toán học có mối liên hệ chặt

chẽ với thực tiễn và có thể ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khác nhau: là công cụ

để học tập các môn học trong nhà trường, nghiên cứu nhiều ngành khoa học và là công

cụ để hoạt động trong sản xuất và đời sống thực tế. Trong thư gửi các bạn trẻ yêu Toán,

thủ tướng Phạm Văn Đồng đã nhấn mạnh: “Dù các bạn phục vụ ở ngành nào, trong công

tác nào, thì các kiến thức và phương pháp toán cũng cần cho các bạn” [15, tr. 14].

Để theo kịp sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ, chúng ta cần phải đào

tạo những con người lao động có hiểu biết, có kỹ năng và ý thức vận dụng những thành

tựu của toán học trong điều kiện cụ thể nhằm mang lại những kết quả thiết thực. Vì thế,

việc dạy học Toán ở trường phổ thông phải luôn gắn bó mật thiết với thực tiễn, nhằm

rèn luyện cho học sinh (HS) kỹ năng và giáo dục họ ý thức sẵn sàng ứng dụng Toán học

một cách có hiệu quả trong các lĩnh vực kinh tế, sản xuất, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc -

như trong Nghị quyết (NQ) TW4 (Trung ương) (Khóa VII) đã nhấn mạnh: “Đào tạo

những con người lao động tự chủ, năng động và sáng tạo, có năng lực giải quyết các vấn

đề do thực tiễn đặt ra, tự lo được việc làm, lập nghiệp và thăng tiến trong cuộc sống, qua

đó góp phần xây dựng đất nước giàu mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Luật

giáo dục năm 2005 điều 28.2 có ghi: “Phương pháp dạy học phổ thông phải hát huy tính

tích cực, tự giác, năng động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp

học, bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, phát triển năng lực

vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học

tập cho học sinh”. Mục tiêu của giáo dục ngày nay là đào tạo nguồn nhân lực có trình độ

để phục vụ đất nước. Do vậy các kiến thức học sinh được học phải gắn liền với thực tế.

Chính vì lẽ đó mà các nhà giáo dục đã không ngừng chỉnh sửa, cải cách nội dung giảng

dạy cho phù hợp với yêu cầu của xã hội. Đối với học sinh tiểu học ngoài bốn phép tính

cộng trừ nhân chia thì hầu hết các kiến thức toán khác là rất trừu tượng. Vì vậy việc học

Toán trở thành một áp lực nặng nề đối với học sinh. Học sinh coi học Toán là để thi cử

mà chưa nhận ra được các ứng dụng của Toán học trong thực tiễn và cách vận dụng

Toán học vào thực tiễn. Bởi vậy, việc phát triển cho học sinh năng lực vận dụng kiến

thức Toán học vào thực tiễn là điều cần thiết đối với sự phát triển của xã hội và phù hợp

với mục tiêu của giáo dục Toán học. Do vậy, trong dạy Toán ở Tiểu học cần hướng tới

mục đích giúp cho học sinh thấy rằng Toán học là rất gần gũi với cuộc sống xung quanh,

hoàn toàn rất thực tế và việc tiếp thu các kiến thức toán ở nhà trường không chỉ để thi cử

mà nó còn là những công cụ đắc lực để giúp các em giải quyết các vấn đề, tình huống

đơn giản trong thực tiễn.

Mặc dù vậy, do nhiều lí do khác nhau mà chương trình toán phổ thông nói chung,

toán Tiểu học nói riêng, chưa thực sự quan tâm đúng mức, thường xuyên tới việc bồi

dưỡng cho học sinh ý thức và năng lực vận dụng những hiểu biết Toán học vào việc học

tập các môn học khác, giải quyết nhiều tình huống đặt ra trong cuộc sống, chưa được

đáp ứng được yêu cầu của mục tiêu giáo dục Toán học. Trong nhiều nội dung sách giáo

khoa vấn đề liên hệ, vận dụng kiến thức toán học vào thực tiễn chưa được quan tâm đầy

đủ, quá ít các bài toán mang tính thực tế. Bên cạnh đó, thực trạng dạy học toán ở trường

Tiểu học cho thấy rằng, đa số giáo viên chỉ quan tâm tới việc truyền thụ lí thuyết, thiếu

thực hành và vận dụng kiến thức với thực tiễn. Học sinh “đang học Toán chỉ giới hạn

trong phạm vi bốn bức tường của lớp học, thành thử không để ý đến những tương quan

toán học quen thuộc trong thế giới những sự vật hiện tượng xung quanh, không biết ứng

dụng những kiến thức toán học đã thu nhận được vào thực tiễn”.

Hiện nay, vấn đề đổi mới về đổi mới về nội dung và chương trình SGK (sách giáo

khoa) phổ thông đã và đang thực hiện một cách sâu rộng trên phạm vi toàn quốc nhằm

đáp ứng các mục tiêu trên. Quan điểm xây dựng chương trình giáo dục phổ thông theo

tinh thần Nghị quyết số 29 - NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 của Ban Chấp hành

Trung ương Đảng khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng

yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã

hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế đã xác định mục tiêu giáo dục phổ thông: “Đối với

giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực

công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh.

Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo

đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào

thực tiễn....”. Để thực hiện được mục tiêu đó sự nghiệp giáo dục cần được đổi mới. Cùng

với những thay đổi về nội dung, cần có những đổi mới căn bản về tư duy giáo dục và

phương pháp dạy học, trong đó phương pháp dạy học môn Toán là một yếu tố quan

trọng. Một trong những nhiệm vụ và giải pháp lớn về giáo dục được đề ra trong Đại hội

đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng là: "Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Đổi

mới cơ cấu, tổ chức, nội dung, phương pháp dạy và học theo hướng chuẩn hoá, hiện đại

hoá, xã hội hoá. Phát huy trí sáng tạo, khả năng vận dụng, thực hành của người học” [1,

tr. 58].

Nhưng cho đến nay chưa có tác giả nào nghiên cứu về vận dụng toán học vào thực

tiễn ở lớp 5 trong dạy học “Số đo thời gian và Toán chuyển động đều” và chưa có các

biện pháp cụ thể để phát triển năng lực vận dụng toán học vào thực tiễn cho học sinh.

Với những lí do trên chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Phát triển năng lực vận

dụng Toán học vào thực tiễn trong dạy học: “Số đo thời gian và Toán chuyển động

đều” cho học sinh lớp 5”.

2. Mục đích nghiên cứu

Mục đích của đề tài là nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp phát triển năng lực vận

dụng Toán học vào thực tiễn cho học sinh lớp 5 trong dạy học “Số đo thời gian và Toán

chuyển động đều” nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy học.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

Căn cứ vào mục đích nghiên cứu, đề tài có các nhiệm vụ sau:

3.1. Làm rõ vai trò của việc phát triển năng lực vận dụng Toán học vào thực tiễn

cho học sinh Tiểu học

3.2. Xác định những cơ sở lí luận và thực tiễn của việc xây dựng một số biện pháp

phát triển năng lực vận dụng Toán học vào thực tiễn cho học sinh Tiểu học

3.3. Xây dựng các biện pháp phát triển năng lực vận dụng Toán học vào thực tiễn

cho học sinh lớp lớp 5 trong dạy học “Số đo thời gian và Toán chuyển động đều”

3.4. Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của các biện

pháp đề xuất

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu: Quá trình dạy học môn toán và phát triển phẩm chất,

năng lực cho học sinh lớp 5 theo hướng tăng cường vận dụng Toán học vào thực tiễn

4.2. Phạm vi nghiên cứu: Các biện pháp phát triển năng lực vận dụng Toán học

vào quá trình dạy học “Số đo thời gian và Toán chuyển động đều” trong nội dung Toán

lớp 5

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

5.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận

Tìm hiểu, nghiên cứu các tài liệu trong và ngoài nước về các vấn đề liên quan đến vận

dụng toán học vào thực tiễn.

5.2. Phương pháp điều tra thực tế

Điều tra một số khía cạnh về tình hình vận dụng toán học vào thực tiễn trong thực tế

dạy học nước ta hiện nay và ý kiến giáo viên (GV) tiểu học về một số vấn đề liên quan

đến đề tài, lấy ý kiến đóng góp qua phiếu thăm dò để từ đó làm rõ cơ sở thực tiễn của đề

tài.

5.3. Phương pháp thống kê

Thống kê số liệu, phân tích kết quả điều tra, thực trạng và thực nghiệm.

5.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm

Tổ chức thực nghiệm sư phạm một số biện pháp để xem xét tính khả thi và hiệu quả

của các biện pháp đã đề xuất.

6. Giả thuyết khoa học

Nếu đề xuất được một số biện pháp thích hợp khai thác nội dung thực tế trong dạy

học Toán tiểu học và hướng dẫn thực hiện các biện pháp đó hợp lí thì sẽ góp phần phát

triển năng lực vận dụng toán học vào thực tiễn cho học sinh, góp phần nâng cao chất

lượng giáo dục Toán học ở tiểu học.

7. Cấu trúc luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của luận

văn gồm 3 chương:

Chương 1: Tổng quan về vấn đề nghiên cứu

Chương 2: Cơ sở lí luận và thực tiễn

Chương 3: Một số biện pháp phát triển năng lực vận dụng Toán học vào thực tiễn trong

dạy học “Số đo thời gian và Toán chuyển động đều” cho học sinh lớp 5.

Chương 4: Thực nghiệm sư phạm

NỘI DUNG

Chƣơng 1: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1.1. Lịch sử của vấn đề nghiên cứu

Nhiều nhận định đã được đưa ra trong định hướng đổi mới phương pháp dạy học và nội

dung sách giáo khoa của Bộ Giáo dục và Đào tạo là: cần dạy học theo cách sao cho học

sinh có thể nắm vững tri thức, kĩ năng và sẵn sàng vận dụng vào thực tiễn; tạo cơ sở để

học sinh học tiếp hoặc đi vào cuộc sống lao động; cần thiết chú trọng các vấn đề thực

hành, ứng dụng của bộ môn Toán học cũng như bộ môn khác. Các vấn đề thực hành,

ứng dụng đó bao gồm cả vấn đề vận dụng Toán học vào thực tiễn. Gần đây đã có một số

công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề vận dụng Toán học vào thực tiễn, điển hình

là: Luận án Tiến sĩ của Bùi Huy Ngọc về đề tài “Tăng cường khai thác nội dung thực tế

trong dạy học số và đại số nhằm nâng cao năng lực vận dụng toán học vào thực tế cho

học sinh Trung học cơ sở”, luận án Tiến sĩ của Phan Anh về đề tài “Góp phần phát triển

năng lực toán học hóa tính huống thực tiễn cho học sinh Trung học phổ thông qua dạy

học đại số và giải tích”, luận văn Thạc sĩ của Đặng Tiến Quỳnh về đề tài “Khai thác các

bài toán có nội dung thực tiễn trong dạy học giải tích trung học phổ thông” , luận văn

Thạc sĩ của Đào Thị Liễu về đề tài “Bồi dưỡng năng lực toán học hóa tình huống thực

tiễn cho học sinh thông qua chủ đề Xác suất – Thống kê” và đề tài “Góp phần rèn luyện

cho học sinh năng lực vận dụng kiến thức Toán học để giải quyết một số bài toán có nội

dung thực tiễn” của tác giả Nguyễn Văn Bảo.

1.2. Đặc điểm tâm sinh lí học sinh tiểu học

1.2.1. Đặc điểm tri giác của học sinh tiểu học

1.2.2. Đặc điểm tư duy của học sinh tiểu học

1.2.3. Đặc điểm tưởng tượng của học sinh tiểu học

1.2.4. Đặc điểm trí nhớ của học sinh tiểu học

1.2.5. Đặc điểm chú ý của học sinh tiểu học

1.2.6. Đặc điểm ngôn ngữ của học sinh tiểu học

1.3. Cấu trúc nội dung chƣơng trình Toán 5

1.3.1. Số học

1.3.2. Đại lượng và đo đại lượng

1.3.3. Yếu tố hình học

1.3.4. Giải Toán có lời văn

1.3.5. Một số yếu tố thống kê

1.4. Vai trò, vị trí của môn Toán ở tiểu học

1.5. Nội dung chƣơng trình Số đo thời gian và Toán chuyển động đều trong chƣơng

trình lớp 5

1.5.1. Nội dung dạy học về thời gian

1.5.2. Nội dung dạy học về “Vận tốc”

1.5.3. Nội dung kiến thức

1.6. Tiểu kết chƣơng 1

Chƣơng 2: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

2.1. Vai trò của việc vận dụng Toán học vào thực tiễn trong dạy học Toán tiểu học

2.1.1. Toán học với đời sống thường nhật của con người và với các khoa học khác

Sự thật là Toán học có vai trò rất to lớn trong đời sống thường ngày của con người

nhưng không dễ nhìn thấy. Nó có mặt trong các thiết bị được sử dụng rộng rãi nhưng

thường bị che lấp bởi công nghệ. Mạng điện thoại vận hành thông suốt có sự đóng góp

không nhỏ của thuật Toán đơn hình. Những người làm công ăn lương vẫn nhận tiền qua

các máy ATM (Automated Teller Machine) nhưng mấy ai biết nếu không có các thuật

Toán an toàn trong đó thì số tiền của họ sẽ dễ dàng bị mất trộm...

Vậy trong cuộc sống hằng ngày, mỗi con người dù ở cương vị nào trong xã hội thì

cũng đụng chạm đến các tri thức Toán học.

Trong lịch sử phát triển của các ngành khoa học tự nhiên, ta bắt gặp vô vàn các thành

quả ghi nhận có sự đóng góp của Toán học. Chẳng hạn, ở lĩnh vực vật lý, có các mô

hình cơ học của Newton, các mô hình vật lý ngẫu nhiên: mô hình Maxwell - Bolzman

(M - B); mô hình Bore - Einstein (B - E); mô hình Femi - Drac (F - D) [25, tr. 15] ; ở

lĩnh vực hóa học, người ta dùng Toán học xác định lượng các chất tạo thành sau phản

ứng hay tìm ra công thức hóa học của các vật liệu nhân tạo (theo dụng ý của con người)

trước khi sản xuất ra chúng. Không chỉ có lĩnh vực khoa học tự nhiên, ngay cả trong các

lĩnh vực kinh tế - xã hội và tư duy con người, Toán học cũng xâm nhập vào và thể hiện

được vai trò quan trọng của nó. Ở lĩnh vực kinh tế, tư tưởng tối ưu hóa đã được con

người Toán học hóa và trở thành công cụ phục vụ cho quy hoạch sản xuất, quản lý kinh

tế mang lại lợi nhuận cao. Điển hình trong lĩnh vực này là các mô hình tăng trưởng kinh

tế của Karl Marx, các mô hình tăng trưởng kinh tế của trường phái Keynes ... [25, tr.

15]. Nhờ vào thống kê dư luận, người ta xử lí số liệu, cho phép dự đoán sự thay đổi hệ

thống chính trị một quốc gia trong thời gian tới… Càng xâm nhập sâu vào các lĩnh vực

của cuộc sống, Toán học càng làm thay đổi tư duy của con người và trở thành công cụ

nhận thức cho mọi khoa học. Những kết quả của Toán học và các khoa học khác cho

phép các nhà khoa học nhìn nhận lại cách tư duy của mình, từ chỗ nghiên cứu phân tích

bằng vi mô, các luật chi phối quan hệ giữa các bộ phận sang kiểu tư duy hệ thống. Khó

có thể mà kể hết được vai trò của Toán học trong các khoa học, rõ ràng Toán học là

công cụ, là đòn bẩy của phát minh, luôn đồng hành với mọi khoa học. Đúng như Karl

Marx đã khẳng định: “Một khoa học chỉ đạt được sự hoàn chỉnh khi nó sử dụng Toán

học”.

2.1.2. Hoạt động Toán học hóa các vấn đề thực tế

Hoạt động Toán học hóa các vấn đề thực tế là một hoạt động quan trọng cần thiết đối

với mọi người lao động. Hoạt động dạng thứ hai vừa mô tả ở trên mang tính chất phổ

biến cho những người có học vấn phổ thông, giúp cho họ năng động thích ứng với thực

tiễn đời sống. Luận văn quan tâm đến việc phát triển năng lực vận dụng Toán học vào

thực tiễn cho HS Tiểu học nhằm góp phần đáp ứng các điều kiện cho hoạt động đó trong

tương lai của người học.

2.1.3. Phương pháp mô hình hóa

Phương pháp mô hình hóa là phương pháp nhận thức khoa học mà con người dùng

phương tiện là mô hình để nghiên cứu các sự vật và hiện tượng.

* Quan niệm về mô hình Toán học

* Các đặc trưng của mô hình

* Quá trình mô hình hóa

2.2. Năng lực vận dụng toán học vào thực tiễn của học sinh tiểu học

2.2.1. Năng lực

Trong tài liệu này chúng ta thống nhất cách hiểu. Năng lực là khả năng sử dụng kiến

thức, vận dụng kĩ năng với thái độ tốt giải quyết hiệu quả vấn đề trong thực tiễn luôn

biến đổi.

Năng lực thường được phân chia thành hai loại cơ bản là: năng lực chung và năng lực

riêng biệt. Năng lực chung: là những năng lực cần cho nhiều hoạt động khác nhau, là

điều kiện cần thiết để giúp cho nhiều lĩnh vực hoạt động có kết quả. Năng lực riêng biệt:

là những năng lực thể hiện độc đáo các sản phẩm riêng biệt có tính chuyên môn nhằm

đáp ứng yêu cầu của một lĩnh vực, hoạt động chuyên biệt với kết quả cao.

2.2.2. Năng lực Toán học

Năng lực Toán học của học sinh là những năng lực cần có khi học sinh học xong chương

trình môn Toán.

2.2.3. Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn

Năng lực vận dụng kiến thức của học sinh là khả năng của bản thân người học huy động,

sử dụng những kiến thức, kĩ năng đã học trên lớp hoặc học qua trải nghiệm thực tế của

cuộc sống để giải quyết những vấn đề đặt ra trong những tình huống đa dạng và phức

tạp của đời sống một cách hiệu quả và có khả năng biến đổi nó để phù hợp với thực tế

cuộc sống.

2.2.4. Năng lực vận dụng kiến thức Toán học vào thực tiễn

Trong luận văn này ta hiểu năng lực vận dụng kiến thức Toán học vào thực tiễn là khả

năng vận dụng thành thạo và thường xuyên những kiến thức Toán đã thu nhận được để

áp dụng vào thực tiễn cuộc sống.

2.2.5. Bồi dưỡng năng lực vận dụng Toán học vào thực tiễn cho học sinh Tiểu học

Đối với học sinh Tiểu học, hoạt động vận dụng Toán học vào thực tiễn tương đối

thống nhất, chỉ là hoạt động học tập và các hoạt động thông thường trong đời sống. Tuy

nhiên, năng lực vận dụng Toán học vào thực tiễn của mỗi người trong cuộc sống lao

động sau này, đều được đặt nền móng từ những yếu tố của năng lực vận dụng Toán học

vào thực tiễn khi còn là học sinh.

Tâm lí học xác định rằng năng lực của một cá nhân chỉ có thể phát triển thông qua

hoạt động của cá nhân đó.Vì vậy, để phát triển năng lực vận dụng Toán học vào thực

tiễn cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học phải tổ chức cho học sinh tập luyện vận dụng

Toán học vào thực tiễn thông qua khai thác những nội dung thực tế, những tình huống

thực tế được đưa vào trong quá trình dạy học. Trong những hoạt động kiến tạo tri thức,

phát triển năng lực cho học sinh, cần chú ý khai thác những tri thức, kĩ năng có liên quan

đến hoạt động vận dụng Toán học vào thực tiễn.

2.3. Tình huống thực tế trong vận dụng Toán học vào thực tiễn

2.3.1. Các tình huống thực tế, bài Toán thực tế và một số khái niệm có liên quan

khác

* Về khái niệm bài toán thực tế:

+Khái niệm bài Toán

+Bài toán thực tế

Thực ra trong dạy học Toán ở phố thông, nhất là ở Tiểu học, thường các tình huống

thực tế được phát biểu ngay dưới một bài toán thực tế, tức là học sinh thường được yêu

cầu giải ngay các bài toán thực tế. Tuy nhiên, trong nghiên cứu rèn luyện cho học sinh

vận dụng Toán học vào thực tiễn, việc phân biệt hai khái niệm này vẫn là cần thiết.

2.3.2. Về các bước của quá trình vận dụng toán học vào thực tiễn

Dựa theo [7; tr.23 - 26], có những ứng dụng thực tế của Toán học thường có cách tiếp

cận và giải quyết vấn đề như sau:

+ Bước 1: Toán học hóa tình huống thực tế.

+ Bước 2: Dùng công cụ Toán học đế giải quyết bài toán trong mô hình Toán học.

+ Bước 3: Chuyển kết quả trong mô hình Toán học sang lời giải của bài toán thực tế.

- Có nhận định rằng việc ứng dụng Toán học vào thực tiễn (Q) nói chung đều phải thực

hiện theo qui trình sau: “Tình huống thực tiễn -> mô hình hóa Toán học -> sử dụng các

phương pháp Toán học đế giải quyết -> điều chỉnh các kết quả cho phù hợp với tình

huống ban đầu”.

Chúng tôi cho rằng quá trình vận dụng Toán học vào thực tiễn cần được tách thành

bốn bước sau:

(b1) - Từ tình huống thực tế, xây dựng bài Toán thực tế có thể giải bằng công cụ Toán

học;

(b2) - Chuyển bài toán thực tế đó sang mô hình Toán học;

(b3) - Dùng công cụ Toán học để giải quyết bài toán trong mô hình Toán học;

(b4) - Chuyển kết quả trong mô hình Toán học sang lời giải của bài Toán thực tế.

Hình 2.1. Sơ đồ các bước vận dụng Toán học vào thực tiễn

(b1)

(b3)

(b4)

(b2)

Tình huống thực

tế

Bài toán thực tế

Mô hình Toán

học

Lời giải bài toán

Toán học

2.4. Đổi mới phƣơng pháp dạy học môn Toán ở Tiểu học

2.4.1. Một số định hướng đổi mới phương pháp dạy học môn Toán ở Tiểu học

Giáo viên cần biết kế thừa và phát triển những mặt tích cực trong các phương pháp

dạy học truyền thống đồng thời áp dụng những phương pháp hiện đại thích hợp. Để thực

hiện tốt định hướng đổi mới trên đòi hỏi người giáo viên cần phải :

1. Xác lập vị trí chủ thể của người học, đảm bảo tính tự giác, tích cực chủ động và sáng

tạo của hoạt động học tập được thể hiện độc lập.

2. Tri thức được cài đặt trong những tình huống có dụng ý sư phạm.

3. Dạy việc học, dạy tự học thông qua toàn bộ quá trình dạy học.

4. Tự tạo và khai thác những phương tiện dạy học để tiếp nối và gia tăng sức mạnh của

con người.

5. Tạo niềm lạc quan học tập dựa trên lao động và thành quả của bản thân người học.

6. Xác định vai trò mới của người thầy với tư cách người thiết kế, uỷ thác, điều khiển và

thể chế hoá.

2.4.2. Một số định hướng đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo hướng

tăng cường năng lực vận dụng toán học vào thực tiễn ở trường Tiểu học

Từ những quan điểm về đổi mới giáo dục môn Toán Tiểu học, các tác giả sách giáo

khoa Toán Tiểu học hiện hành đã biên soạn sách theo các định hướng sau:

- Bám sát chương trình môn Toán Tiểu học do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành năm

2002;

- Hỗ trợ hiệu quả cho việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm tích cực hoá hoạt động

học tập của học sinh theo hướng chủ động, tự nhận thức, tự giải quyết. Coi trọng yếu tố

phương pháp trong cách trình bày, chú ý tạo tình huống có vấn đề, hướng dẫn để học

sinh tự mình tìm ra kiến thức, góp phần rèn luyện năng lực tự học cho học sinh;

- Về nội dung: Giảm hẳn tính kinh viện, tăng những nội dung gần gũi với đời sống hiện

đại và thực sự có ích đối với đa số trẻ em;

- Về thực hành và giải Toán: Chú trọng rèn luyện cho học sinh khả năng thực hành, khả

năng giải quyết những bài toán có nội dung thực tiễn, nâng cao kĩ năng giải Toán và ứng

dụng Toán học vào các môn học khác; rèn luyện cho học sinh biết cách giải quyết các

tình huống; cân nhắc các giải pháp cũng như xét đoán tính hợp lí của giải pháp và của

lời giải; tăng cường việc sử dụng máy tính bỏ túi để giảm nhẹ những khâu tính toán

không cần thiết;

- Về hình thức trình bày: Dễ học hơn, vui hơn, hấp dẫn hơn, phù hợp hơn với tâm lí của

lứa tuổi học sinh Tiểu học, tạo điều kiện cho học sinh có thể tự học. Do đó sách có nhiều

sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh minh hoạ, câu đố vui, bài toán giải trí....

2.5. Thực trạng dạy học môn Toán ở cấp Tiểu học với việc tăng cƣờng vận dụng

toán học vào thực tiễn

Để điều tra thực trạng dạy học Toán với việc tăng cường vận dụng Toán học vào thực

tiễn của giáo viên ở trường Tiểu học, chúng tôi tiến hành điều tra 35 giáo viên ở trường

Tiểu học Tôn Đức Thắng, quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng.

Bảng 2.1. Bảng điều tra nhận thức và thực tế thực hiện các định hƣớng tăng

cƣờng vận dụng Toán học vào thực tiễn của giáo viên ở trƣờng Tiểu học

ST

T

Nội dung Nhận thức của giáo viên Số GV

Thực tế

có thực

hiện

Cần

thiết

Không

cần thiết

Không có

ý kiến

1

Có chú ý khai thác nội

dung thực tiễn của kiến

thức Toán trong quá trình

giảng dạy

14

(40%)

15

(42,86%)

6

(17,14%)

7

(20%)

2

Giới thiệu một số ứng

dụng thực tiễn của kiến

thức Toán

19

(54,28%)

10

(28,58%)

6

(17,14%)

10

(28,57%)

3

Khai thác các bài toán

mang nội dung thực tiễn

liên quan đến môn học

22

(62,86%)

9

(25,7%)

4

(11,44%)

11

(31,4%)

4

Bổ sung các ví dụ, các

tình huống thực tiễn

trong xây dựng và củng

cố kiến thức

18

(51,43%)

9

(25,7%)

8

(22,87%)

12

(34,28%)

5

Rèn cho học sinh diễn đạt

những tình huống, bài

toán dưới nhiều hình thức

khác nhau

24

(68,57%)

7

(20%)

4

(11,43%)

12

(34,29%)

6

Tổ chức hoạt động thực

hành, ngoại khóa kiến

thức môn Toán.

25

(71,43%)

7

(20%)

3

(8,57%)

10

(28,57%)

Bảng 2.2. Bảng điều tra khó khăn thƣờng gặp của giáo viên dạy Toán ở Tiểu

học khi thực hiện các định hƣớng tăng cƣờng vận dụng Toán học vào thực tiễn

trong dạy học

STT Các khó khăn Số ý kiến

1 Bản thân chưa có thói quen tìm hiểu, khai thác mối 11

liên hệ giữa kiến thức Toán với thực tiễn. (31,43%)

2 Thiếu các tài liệu tham khảo để khai thác và mở

rộng kiến thức về vận dụng Toán học vào thực tiễn

cho học sinh.

19

(54,28%)

3 Chưa biết cách thiết kế, tổ chức các hoạt động dạy

học xây dựng kiến thức từ thực tiễn và tổ chức các

hoạt động ngoại khóa Toán học.

23

(65,71%)

4 Chưa nắm được định hướng tăng cường vận dụng

Toán học và thực tiễn trong dạy học Toán

25

(71,42%)

5 Không đủ thời gian trên lớp để vận dụng 26

(74,28%)

Từ các số liệu khảo sát trên và qua phỏng vấn bổ sung chúng tôi thấy: Hầu hết GV dạy

Toán ở Tiểu học chưa có thói quen thực hiện các định hướng tăng cường vận dụng Toán

học vào thực tiễn trong dạy học Toán, thể hiện ở chỗ họ không quan tâm đến những ứng

dụng thực tiễn của Toán học khi dạy học, chưa chú trọng khai thác các bài toán thực tiễn

và rèn cho học sinh kiến tạo những tri thức từ thực tiễn, việc tổ chức các hoạt động thực

hành ngoại khóa, vận dụng Toán học để giải quyết các vấn đề nảy sinh trong thực tiễn

cuộc sống cũng chưa được quan tâm.

Đồng thời qua thực tế giảng dạy Toán ở trường Tiểu học, chúng tôi có nhận thấy rằng

hiện nay việc liên hệ vận dụng Toán học vào thực tiễn trong dạy học Toán hầu như các

giáo viên ít quan tâm. Qua tìm hiểu thì các giáo viên cho rằng điều quan trọng là dạy

làm sao cho hết kiến thức chương trình đưa ra và để HS giải được càng nhiều dạng bài

tập càng tốt. Từ quan niệm đó của GV mà HS chỉ làm được bài tập trên sách vở còn ra

thực tế cuộc sống thì rất lúng túng.

Nhiều GV cũng cho rằng hiện nay nói chung học sinh tiểu học còn hạn chế về liên hệ,

vận dụng Toán học vào thực tiễn, cả về kiến thức, kỹ năng... học sinh thường ngần ngại

và gặp khó khăn khi giải các bài toán có nội dung thực tiễn; nhiều em lúng túng khi vận

dụng những kiến thức Toán học đơn thuần vào các tình huống thực tế như tính nhẩm,

ước lượng, đo đạc...

2.6. Tiểu kết chƣơng 2

Chƣơng 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG TOÁN

HỌC VÀO THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC “SỐ ĐO THỜI GIAN VÀ TOÁN

CHUYỂN ĐỘNG ĐỀU” CHO HỌC SINH LỚP 5

3.1. Một số định hƣớng xây dựng biện pháp

3.1.1. Định hướng 1

Các biện pháp thực hiện cần góp phần phát triển năng lực vận dụng Toán học vào

thực tiễn cho học sinh. Toán học có vai trò quan trọng trong khoa học và đời sống nên

dạy học Toán cần phải hướng vào phát triển khả năng hoạt động thực tiễn của học sinh.

Do đó, phát triển năng lực vận dụng Toán học vào thực tiễn là một trong những mục tiêu