Phát triển năng lực tìm hiểu môi trường tự nhiên xung quanh trong dạy học môn khoa học lớp 5 thông qua chu trình trải nghiệm

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

ĐẶNG THỊ TRANG

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TÌM HIỂU

MÔI TRƢỜNG TỰ NHIÊN XUNG QUANH

TRONG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC LỚP 5

THÔNG QUA CHU TRÌNH TRẢI NGHIỆM

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

ĐÀ NẴNG – 2022

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

ĐẶNG THỊ TRANG

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TÌM HIỂU

MÔI TRƢỜNG TỰ NHIÊN XUNG QUANH

TRONG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC LỚP 5

THÔNG QUA CHU TRÌNH TRẢI NGHIỆM

Chuyên ngành: Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học)

Mã số: 8140101

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

TS. TRƢƠNG THỊ THANH MAI

Đà Nẵng – 2022

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban giám hiệu trƣờng Đại học Sƣ

phạm Đà Nẵng, quý thầy cô trong Khoa Giáo dục Tiểu học đã tận tình giảng dạy và

tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa học.

Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Trƣơng Thị Thanh Mai đã

tận tình hƣớng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, thực hiện và hoàn

thành luận văn.

Tôi cũng xin chân thành cảm ơn đến các trƣờng Tiểu học trên địa bàn thành

phố Quảng Ngãi, đặc biệt là trƣờng Tiểu học Chánh Lộ - thành phố Quảng Ngãi đã

tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình khảo sát và thực nghiệm.

Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn ủng hộ, động viên để tôi có

thể hoàn thành tốt đề tài nghiên cứu này.

Đặng Thị Trang

vii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN........................................................................................................... ii

TRANG THÔNG TIN ............................................Error! Bookmark not defined.

MỤC LỤC............................................................................................................... vii

DANH MỤC CÁC BẢNG ...................................................................................... xi

DANH MỤC CÁC HÌNH...................................................................................... xii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ................................................................................ xii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT................................................................... xiii

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ...............................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................3

3. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................3

4. Giả thuyết Khoa học .........................................................................................3

5. Phạm vi nghiên cứu ..........................................................................................3

6. Phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................................4

7. Cấu trúc luận văn..............................................................................................4

CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU...................................6

1.1. Các nghiên cứu ở nƣớc ngoài...............................................................................6

1.2. Các nghiên cứu trong nƣớc ................................................................................9

TIỂU KẾT CHƢƠNG 1............................................................................................15

CHƢƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI....................................................16

2.1. Đặc điểm tâm sinh lí và khả năng nhận thức của học sinh lớp 5......................16

2.1.1. Đặc điểm tâm sinh lí của HS lớp 5...........................................................16

2.1.2. Khả năng nhận thức của HS lớp 5............................................................17

2.2. Chu trình trải nghiệm .........................................................................................19

2.2.1. Khái niệm học tập trải nghiệm .................................................................19

2.2.2. Chu trình học tập trải nghiệm...................................................................21

viii

2.2.3. Đặc trƣng của học tập thông qua chu trình trải nghiệm ...........................23

2.2.4. Cơ sở tổ chức hoạt động học tập thông qua chu trình trải nghiệm...........23

2.2.5. Điều kiện tổ chức hoạt động học tập thông qua chu trình trải nghiệm ....24

2.3. Năng lực khoa học..............................................................................................25

2.3.1. Khái niệm năng lực, năng lực khoa học ...................................................25

2.3.2. Cấu trúc của năng lực khoa học................................................................27

2.3.3. Những biểu hiện của năng lực tìm hiểu môi trƣờng tự nhiên xung

quanh .........................................................................................................................28

2.4. Vai trò của học tập thông qua chu trình trải nghiệm trong việc phát triển

năng lực tìm hiểu môi trƣờng tự nhiên xung quanh..................................................28

2.5. Khung đánh giá mức độ đạt đƣợc của năng lực tìm hiểu môi trƣờng tự nhiên

xung quanh ................................................................................................................30

TIỂU KẾT CHƢƠNG 2...........................................................................................31

CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT

TRIỂN NĂNG LỰC TÌM HIỂU MÔI TRƢỜNG TỰ NHIÊN XUNG

QUANH THÔNG QUA CHU TRÌNH TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC

MÔN KHOA HỌC LỚP 5 .....................................................................................33

3.1. Điều tra khảo sát thực trạng ...............................................................................33

3.1.1. Mục đích điều tra khảo sát........................................................................33

3.1.2. Đối tƣợng và phƣơng pháp điều tra..........................................................33

3.2. Thực trạng tổ chức dạy học môn Khoa học lớp 5 theo hƣớng phát triển năng

lực tìm hiểu môi trƣờng xung quanh thông qua chu trình trải nghiệm tại các

trƣờng tiểu học trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi.................................................33

3.2.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên tiểu học về dạy học phát triển

năng lực trong môn Khoa học lớp 5..........................................................................33

3.2.2. Quan niệm và mức độ thực hiện dạy học thông qua chu trình trải

nghiệm.......................................................................................................................35

3.2.3. Hình thức tổ chức hoạt động học tập môn Khoa học cho HS ..................37

ix

3.2.4. Đánh giá về mức độ tham gia của HS khi tổ chức dạy học môn Khoa

học thông qua chu trình trải nghiệm .........................................................................38

3.2.5. Mức độ thực hiện nội dung dạy học môn Khoa học thông qua chu

trình trải nghiệm........................................................................................................39

3.3. Đánh giá chung ..................................................................................................39

3.3.1. Ƣu điểm....................................................................................................39

3.3.2. Mặt yếu .....................................................................................................40

TIỂU KẾT CHƢƠNG 3............................................................................................41

CHƢƠNG 4. THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT

TRIỂN NĂNG LỰC TÌM HIỂU MÔI TRƢỜNG TỰ NHIÊN XUNG

QUANH TRONG MÔN KHOA HỌC LỚP 5 THÔNG QUA CHU TRÌNH

TRẢI NGHIỆM.......................................................................................................43

4.1. Phân tích chƣơng trình môn Khoa học lớp 5 .....................................................43

4.2. Các nguyên tắc thiết kế và tổ chức hoạt động học tập phát triển năng lực tìm

hiểu môi trƣờng tự nhiên xung quanh theo chu trình trải nghiệm trong môn Khoa

học lớp 5....................................................................................................................51

4.2.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu ...........................................................51

4.2.2. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học ..........................................................51

4.2.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi..............................................................53

4.2.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ...........................................................53

4.3. Thiết kế và tổ chức hoạt động học tập phát triển năng lực tìm hiểu môi

trƣờng tự nhiên xung quanh theo chu trình trải nghiệm trong môn Khoa học lớp

5 ............................................................................................................................54

4.3.1. Qui trình thiết kế hoạt động học tập phát triển năng lực tìm hiểu môi

trƣờng tự nhiên xung quanh theo chu trình trải nghiệm trong môn Khoa học lớp 5 ..54

4.3.2. Lƣu ý khi tổ chức hoạt động học tập phát triển năng lực tìm hiểu môi

trƣờng tự nhiên xung quanh trong môn Khoa học lớp 5...........................................57

x

4.3.3. Kết quả thiết kế hoạt động học tập thông qua chu trình trải nghiệm

theo hƣớng phát triển năng lực tìm hiểu môi trƣờng tự nhiên xung quanh trong

môn Khoa học lớp 5 ..................................................................................................58

TIỂU KẾT CHƢƠNG 4............................................................................................74

CHƢƠNG 5. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM..........................................................75

5.1. Mục đích của thực nghiệm.................................................................................75

5.2. Nội dung của thực nghiệm.................................................................................75

5.3. Phƣơng pháp thực nghiệm .................................................................................76

5.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm ...........................................................................76

5.4.1. Phân tích kết quả định tính .......................................................................76

5.4.2. Phân tích kết quả định lƣợng....................................................................77

5.4.3. Một số hình ảnh thực nghiệm...................................................................80

TIỂU KẾT CHƢƠNG 5............................................................................................82

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................83

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................85

PHỤ LỤC

QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (Bản sao)

xi

DANH MỤC CÁC BẢNG

Số hiệu

bảng

Tên bảng Trang

2.1: Rubric đánh giá năng lực THMTTNXQ 30

3.1:

Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên tiểu học về dạy học

phát triển năng lực trong môn Khoa học lớp 5 34

3.2: Hình thức tổ chức hoạt động học tập môn Khoa học cho HS 37

3.3:

Mức độ thực hiện nội dung dạy học môn Khoa học thông

qua chu trình trải nghiệm

39

4.1:

Nội dung chƣơng trình môn Khoa học lớp 5 - Chƣơng trình

hiện hành (2006)

44

4.2:

Nội dung chƣơng trình môn Khoa học lớp 5 -

CTGDPT2018

45

4.3:

Sự giống và khác nhau giữa chƣơng trình hiện hành và

chƣơng trình GDPT 2018

46

4.4:

Mức độ tƣơng quan giữa chƣơng trình hiện hành và chƣơng

trình GDPT 2018

47

5.1: Danh sách các bài dạy thực nghiệm 75

5.2:

Kết quả đánh giá định lƣợng các tiêu chí của năng lực

THMTTNXQ trong dạy học môn Khoa học lớp 5 theo chu

trình trải nghiệm

78

xii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Số hiệu

hình

Tên hình Trang

2.1: Chu trình học tập trải nghiệm 21

4.1: Quy trình thiết kế hoạt động học tập theo CTTN 54

5.1:

Tỷ lệ % HS đạt 3 mức của các tiêu chí ở các giai đoạn thực

nghiệm

79

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Số hiệu

biểu đồ Tên biểu đồ Trang

3.1: Mức độ dạy học KH lớp 5 thông qua chu trình trải nghiệm 37

3.2:

Mức độ hứng thú của HS khi tổ chức dạy học môn Khoa

học thông qua chu trình trải nghiệm

38