Phát triển năng lực sử dụng công cụ phương tiện học toán cho học sinh lớp 2

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

---------------------------------------

VÕ THỊ LỆ THU

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC SỬ DỤNG CÔNG CỤ,

PHƢƠNG TIỆN HỌC TOÁN CHO HỌC SINH LỚP 2

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

ĐÀ NẴNG – NĂM 2020

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

VÕ THỊ LỆ THU

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC SỬ DỤNG CÔNG CỤ,

PHƢƠNG TIỆN HỌC TOÁN CHO HỌC SINH LỚP 2

Chuyên ngành: Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học)

Mã số: 814 01 01

Ngƣời hƣớng dẫn Khoa học: TS. HOÀNG NAM HẢI

ĐÀ NẴNG – NĂM 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết

quả ngiên cứu trong luận văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép và sử

dụng và chưa từng được công bố bất kì một công trình nào khác.

Tác giả

Võ Thị Lệ Thu

ii

LỜI CẢM ƠN

Trƣớc hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Hoàng Nam Hải, ngƣời

thầy, ngƣời hƣớng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ, chỉ bảo và động viên tôi trong

quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn.

Tôi xin trân trọng cám ơn quý Thầy giáo, Cô giáo đã giảng dạy chúng tôi

trong suốt khóa học của lớp Cao học K37 Giáo dục học tại trƣờng ĐHSP Đà Nẵng.

Xin chân thành cảm ơn sự hợp tác, giúp đỡ từ phía Ban Giám hiệu, giáo viên,

học sinh các Trƣờng Tiểu học Nguyễn Duy Trinh, Tiểu học Lê Lai, Tiểu học Trần

Quang Diệu, cùng với những đồng nghiệp, những ngƣời thầy của tôi đã hết sức tạo

điều kiện và ủng hộ trong quá trình triển khai ý tƣởng nghiên cứu.

Do điều kiện chủ quan và khách quan, luận văn không tránh khỏi thiếu sót.

Tôi rất mong những ý kiến đóng góp của các thầy, cô giáo và quý bạn đọc để tiếp

tục hoàn thiện, nâng cao chất lƣợng vấn đề nghiên cứu của luận văn.

Xin trân trọng cảm ơn!

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii

MỤC LỤC................................................................................................................. iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN.................................. vii

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ........................................................................... viii

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ.........................................................................x

MỞ ĐẦU.....................................................................................................................1

Chƣơng 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU..................................................5

1.1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU TRONG VÀ NGOÀI NƢỚC.........5

1.1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ở nƣớc ngoài ...................................................5

1.1.2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ở trong nƣớc....................................................9

1.2. NHIỆM VỤ DẠY HỌC TOÁN Ở TRƢỜNG TIỂU HỌC .............................13

1.3. ĐỔI MỚI DẠY HỌC TOÁN HIỆN NAY.........................................................14

1.4. KẾT LUẬN CHƢƠNG 1.....................................................................................15

Chƣơng 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ................................17

2.1. ĐẶC ĐIỂM HỌC SINH TIỂU HỌC TÁC ĐỘNG ĐẾN QUÁ TRÌNH DẠY

HỌC TOÁN .......................................................................................................................17

2.2. CẤU TRÚC NỘI DUNG CHƢƠNG TRÌNH MÔN TOÁN LỚP 2 HIỆN

HÀNH.................................................................................................................................18

2.2.1. Số học .................................................................................................................18

2.2.2. Đại lƣợng và đo đại lƣợng ...............................................................................20

2.2.3. Yếu tố hình học .................................................................................................20

2.2.4. Giải bài toán ......................................................................................................21

2.3. CẤU TRÚC NỘI DUNG CHƢƠNG TRÌNH MÔN TOÁN LỚP 2 NĂM

2018 ..................................................................................................................................21

2.3.1. Số và phép tính..................................................................................................21

2.3.2. Hình học và đo lƣờng.......................................................................................22

2.3.3. Một số yếu tố thống kê và xác suất ................................................................24

iv

2.3.4. Hoạt động thực hành và trải nghiệm ..............................................................24

2.4. CÔNG CỤ VÀ PHƢƠNG TIỆN HỌC TOÁN Ở TRƢỜNG TIỂU HỌC ....25

2.4.1. Danh mục thiết bị dạy học tối thiểu hiện hành môn Toán cấp Tiểu học ...25

2.4.2. Danh mục thiết bị dạy học tối thiểu môn Toán lớp 2 trong CT GDPT 2018

.............................................................................................................................43

2.5. NĂNG LỰC, NĂNG LỰC TOÁN HỌC...........................................................47

2.5.1. Khái niệm năng lực...........................................................................................47

2.5.2. Khái niệm năng lực toán học...........................................................................48

2.5.3. Các thành tố của năng lực toán học................................................................49

2.6. NĂNG LỰC SỬ DỤNG CÔNG CỤ, PHƢƠNG TIỆN HỌC TOÁN CỦA

HỌC SINH LỚP 2.............................................................................................................49

2.6.1. Khái niệm...........................................................................................................49

2.6.2. Biểu hiện ............................................................................................................50

2.6.3. Vai trò của NL sử dụng công cụ, phƣơng tiện học toán đối với NL GQVĐ

toán học .............................................................................................................................51

2.7. KHUNG ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC SỬ DỤNG CÔNG CỤ, PHƢƠNG TIỆN

HỌC TOÁN CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC ..................................................................53

2.8. KẾT LUẬN CHƢƠNG 2.....................................................................................56

Chƣơng 3 CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...........................57

3.1. MỤC ĐÍCH KHẢO SÁT .....................................................................................57

3.2. NỘI DUNG KHẢO SÁT .....................................................................................57

3.3. TỔ CHỨC KHẢO SÁT........................................................................................57

3.3.1. Đối tƣợng khảo sát............................................................................................57

3.3.2. Tiến hành khảo sát............................................................................................57

3.4. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ KHẢO SÁT................................................................60

3.4.1. Phân tích định tính (Phụ lục 1, 2) ...................................................................60

3.4.2. Phân tích định lƣợng.........................................................................................61

3.5. KẾT LUẬN CHƢƠNG 3.....................................................................................70

Chƣơng 4 MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC SỬ DỤNG CÔNG

v

CỤ, PHƢƠNG TIỆN HỌC TOÁN CHO HỌC SINH LỚP 2..................................71

4.1. NGUYÊN TẮC ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP ..........................................................71

4.2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP SƢ PHẠM......................................................................72

4.2.1. Biện pháp 1: Tạo động lực cho HS khi học toán nhằm nâng cao năng lực

sử dụng công cụ, phƣơng tiện học toán ..........................................................................72

4.2.2. Biện pháp 2: Tổ chức rèn luyện những kĩ năng sử dụng CC, PT học toán

nhằm cung cấp tri thức về CC, PT học toán cho HS ....................................................75

4.2.3. Biện pháp 3: Sử dụng công cụ, phƣơng tiện học toán hỗ trợ hoạt động

nhận thức ............................................................................................................................78

4.2.4. Biện pháp 4: Sử dụng CC, PT học toán để hình thành khái niệm, quy tắc

toán học .............................................................................................................................84

4.2.5. Biện pháp 5: Sử dụng CC, PT học toán để GQVĐ thực tiễn đơn giản......85

4.2.6. Biện pháp 6: Khai thác các Bài toán lớp 2 có nội dung thuận lợi cho thao

tác sử dụng công cụ, phƣơng tiện học toán của HS ......................................................88

4.3. KẾT LUẬN CHƢƠNG 4.....................................................................................99

Chƣơng 5 THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM.................................................................100

5.1. MỤC ĐÍCH THỰC NGHIỆM...........................................................................100

5.2. NỘI DUNG THỰC NGHIỆM...........................................................................100

5.3. TỔ CHỨC THỰC NGHIỆM.............................................................................100

5.3.1. Hình thức thực nghiệm...................................................................................100

5.3.2. Phƣơng pháp thực nghiệm.............................................................................101

5.3.3. Thời gian và địa điểm thực nghiệm..............................................................101

5.4. PHÂN TÍCH TIÊN NGHIỆM ...........................................................................101

5.5. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM .....................................................103

5.5.1. Khảo sát đầu vào và phân tích kết quả ở 2 nhóm thực nghiệm và đối

chứng ...........................................................................................................................103

5.5.2. Tiến hành thực nghiệm...................................................................................106

5.6. KẾT LUẬN CHƢƠNG 5...................................................................................109

KẾT LUẬN CỦA ĐỀ TÀI .....................................................................................111

vi

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................112

PHỤ LỤC................................................................................................................115

PHỤ LỤC 1 PHIẾU ĐIỀU TRA GIÁO VIÊN.........................................................115

PHỤ LỤC 2 PHIẾU ĐIỀU TRA HỌC SINH...........................................................117

PHỤ LỤC 3 KẾ HOẠCH BÀI HỌC THỰC NGHIỆM 1 ......................................119

PHỤ LỤC 4 KẾ HOẠCH BÀI HỌC THỰC NGHIỆM 2 ......................................123

PHỤ LỤC 5 KẾ HOẠCH BÀI HỌC THỰC NGHIỆM 3 ......................................129

PHỤ LỤC 6 ĐỀ KIỂM TRA TRƢỚC THỰC NGHIỆM.......................................132

PHỤ LỤC 7 ĐỀ KIỂM TRA SAU THỰC NGHIỆM .............................................135

vii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

Viết tắt Viết đầy đủ

HS : Học sinh

GV : Giáo viên

TH : Tiểu học

PP : Phƣơng pháp

PPDH : Phƣơng pháp dạy học

NXB : Nhà xuất bản

ĐHSP : Đại học Sƣ phạm

ĐHQG : Đại học Quốc gia

CC : Công cụ

PT : Phƣơng tiện

SGK : Sách giáo khoa

NL : Năng lực

ĐC : Đối chứng

TN : Thực nghiệm

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1. Khung đánh giá năng lực sử dụng công cụ, phƣơng tiện học toán của học

sinh tiểu học ..........................................................................................................53

Bảng 3.1. Thống kê ý kiến của GV về mức độ thƣờng xuyên quan tâm đến việc dạy

học Toán 2 theo hƣớng tăng cƣờng hoạt động rèn luyện sử dụng CC, PT học toán

...............................................................................................................................62

Bảng 3.2. Kết quả đánh giá về mức độ thƣờng xuyên quan tâm đến dạy học Toán 2

theo hƣớng tăng cƣờng hoạt động rèn luyện CC, PT học toán.............................62

Bảng 3.3. Thống kê ý kiến của GV về mức độ thƣờng xuyên tìm hiểu về dạy học

Toán 2 theo hƣớng phát triển năng lực sử dụng CC, PT ......................................62

Bảng 3.4. Kết quả đánh giá về mức độ thƣờng xuyên tìm hiểu về dạy học Toán 2

theo hƣớng phát triển năng lực sử dụng CC, PT ..................................................63

Bảng 3.5. Thống kê ý kiến của GV về tầm quan trọng của việc phát triển năng lực

sử dụng CC, PT học toán ......................................................................................63

Bảng 3.6. Kết quả đánh giá của GV về tầm quan trọng của việc phát triển năng lực

sử dụng CC, PT học toán ......................................................................................63

Bảng 3.7. Thống kê ý kiến của GV về mức độ thƣờng xuyên phát triển năng lực sử

dụng CC, PT học toán...........................................................................................70

Bảng 3.8. Kết quả đánh giá của GV về mức độ thƣờng xuyên phát triển năng lực sử

dụng CC, PT học toán...........................................................................................70

Bảng 3.9. Thống kê về mức độ thƣờng xuyên sử dụng công cụ, phƣơng tiện trong

dạy học Toán 2......................................................................................................70

Bảng 3.10. Kết quả đánh giá về mức độ thƣờng xuyên sử dụng công cụ, phƣơng

tiện trong dạy học Toán 2 .....................................................................................71

Bảng 3.11. Bảng tự đánh giá năng lực tổ chức dạy học có sử dụng CC, PT của GV

...............................................................................................................................71

Bảng 3.12. Thống kê về thực trạng sử dụng công cụ, phƣơng tiện học toán của học

sinh lớp 2...............................................................................................................72

Bảng 3.13. Kết quả đánh giá thực trạng sử dụng công cụ, phƣơng tiện học toán của

học sinh lớp 2........................................................................................................72

ix

Bảng 3.14. Thống kê của HS về mức độ yêu thích, hứng thú khi sử dụng công cụ,

phƣơng tiện học toán của học sinh lớp 2 ..............................................................73

Bảng 3.15. Kết quả đánh giá mức độ mức độ yêu thích, hứng thú khi sử dụng công

cụ, phƣơng tiện học toán của học sinh lớp 2 ........................................................73

Bảng 3.16. Thống kê đánh giá của HS về mức độ dễ tiếp thu bài học của học sinh

khi sử dụng công cụ, phƣơng tiện học Toán 2......................................................73

Bảng 3.17. Kết quả đánh giá của HS về mức độ dễ tiếp thu bài học của học sinh khi

sử dụng công cụ, phƣơng tiện học Toán 2............................................................73

Bảng 3.18. Thống kê ý kiến của HS về mức độ sử dụng công cụ, phƣơng tiện học

Toán 2 ...................................................................................................................74

Bảng 3.19. Kết quả đánh giá ý kiến của HS về mức độ sử dụng công cụ, phƣơng

tiện học Toán 2 .....................................................................................................74

Bảng 3.20. Thống kê ý kiến của HS về tầm quan trọng của công cụ, phƣơng tiện

học Toán 2 ............................................................................................................74

Bảng 3.21. Kết quả đánh giá ý kiến của HS về tầm quan trọng của công cụ, Toán

phƣơng tiện học Toán 2 ........................................................................................69

Bảng 3.22. Thống kê ý kiến HS về cách thức sử dụng công cụ, phƣơng tiện học 2.69

Bảng 3.23. Kết quả đánh giá ý kiến HS về cách thức sử dụng công cụ, phƣơng tiện

học Toán 2 ............................................................................................................69

Bảng 3.24. Tự đánh giá khả năng của HS khi sử dụng công cụ, phƣơng tiện học

toán cho học sinh lớp 2 .........................................................................................69

Bảng 5.1. Phân phối tần số điểm trƣớc khi thực nghiệm........................................103

Bảng 5.2. Phân phối tỉ lệ phần trăm kiểm tra đầu vào theo mức độ đánh giá ........103

Bảng 5.3. Phân phối các tham số có đặc trƣng và kết quả kiểm tra trƣớc thực

nghiệm ................................................................................................................105

Bảng 5.4. Phân phối tần số điểm kiểm tra sau thực nghiệm...................................107

Bảng 5.5. Phân phối tỉ lệ phần trăm kiểm tra sau thực nghiệm ..............................107

Bảng 5.6. Phân phối các tham số có đặc trƣng về kết quả kiểm tra sau thực nghiệm

.............................................................................................................................108

x

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 5.1. Tỉ lệ phần trăm mức độ điểm số bài kiểm tra trƣớc thực nghiệm ......104

Biểu đồ 5.2. Tỉ lệ phần trăm mức độ điểm số bài kiểm tra sau thực nghiệm .........107

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong thời đại cách mạng khoa học và công nghệ, đòi hỏi nguồn nhân lực trí

thức cao, Đảng và Nhà nƣớc ta đã sáng suốt đƣa ra những quyết sách định hƣớng

cho sự nghiệp đổi mới giáo dục nƣớc nhà. Ngày 04-11-2013, Hội nghị lần thứ tám

Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng khoá XI đã thông qua Nghị quyết số 29-

NQ/TW Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công

nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ

nghĩa và hội nhập quốc tế [1]. Nghị quyết cũng nêu rõ: “Đổi mới chương trình

nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học, hài hòa đức, trí, thể, mỹ; dạy

người, dạy chữ và dạy nghề”. Tiếp tục đổi mới phƣơng pháp giáo dục theo định

hƣớng phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất ngƣời học.

Trong chƣơng trình giáo dục tiểu học, cùng với môn học khác, môn Toán có

vị trí hết sức quan trọng. Khả năng giáo dục nhiều mặt của môn Toán rất to lớn,

không chỉ phát triển tƣ duy logic, phát triển trí tuệ mà còn góp phần vào việc hình

thành các phẩm chất cần thiết, quan trọng của học sinh tiểu học nhƣ: cần cù, cẩn

thận, có ý chí nhẫn nại, ý chí vƣợt khó khăn, có nề nếp và tác phong khoa học.

Chƣơng trình giáo dục phổ thông 2018 đã nêu rõ một trong các mục tiêu môn Toán

tiểu học cần đạt đó là: Góp phần hình thành và phát triển năng lực toán học với yêu

cầu cần đạt: thực hiện được các thao tác tư duy ở mức độ đơn giản; nêu và trả lời

được câu hỏi khi lập luận, giải quyết vấn đề đơn giản; lựa chọn được các phép toán

và công thức số học để trình bày, diễn đạt (nói hoặc viết) được các nội dung, ý

tưởng, cách thức giải quyết vấn đề; sử dụng được ngôn ngữ toán học kết hợp với

ngôn ngữ thông thường, động tác hình thể biểu đạt các nội dung toán học ở những

tình huống đơn giản, sử dụng được các công cụ, phương tiện học toán đơn giản để

thực hiện các nhiệm vụ học tập toán [2].

Trên thực tế, các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới đã tập trung đào tạo các

kỹ năng hữu ích cho ngƣời học, nhằm phục vụ cho tƣơng lai. Sự kết hợp các

phƣơng pháp tập trung vào tƣ duy và kỹ năng, những yếu tố rất con ngƣời mà máy

2

móc không thể thay thế ngày càng đƣợc chú trọng. Đây là cốt lõi của giáo dục hiện

đại, nơi đào tạo ra nguồn nhân lực sẵn sàng thích nghi trƣớc mọi sự thay đổi.

Để thực hiện những yêu cầu cơ bản trong dạy học môn Toán theo định hƣớng

phát triển năng lực, việc sử dụng công cụ, phƣơng tiện dạy học là cần thiết để hỗ

trợ, giúp học sinh khám phá, phát hiện và thể hiện các ý tƣởng toán học trừu tƣợng

một cách cụ thể, trực quan, đồng thời cũng là một trợ giúp tích cực cho giáo viên

nâng cao hiệu quả giảng dạy. Tuy nhiên, thiết bị dạy học đƣợc sử dụng trong giờ

dạy không đơn thuần chỉ là phƣơng tiện giúp ngƣời dạy truyền đạt có hiệu quả nội

dung kiến thức mà nó còn là đối tƣợng nhận thức của học sinh, là yếu tố kích thích

tính tò mò, lòng hăng say và tích cực của ngƣời học. Nhƣng thực tế sƣ phạm trong

những năm học gần đây, hiệu quả sử dụng chƣa cao, nguyên nhân vì trang thiết bị

dạy học vẫn còn thiếu, quản lý, sử dụng còn chƣa hiệu quả, chƣa khai khai thác hết

công suất sử dụng các thiết bị dạy học, GV thì chƣa nhận thức đƣợc hết tầm quan

trọng của công cụ, phƣơng tiện dạy học dẫn đến tình trạng “ngại” làm thí nghiệm,

ngại thực hành và sử dụng công cụ, phƣơng tiện trong các bài giảng.

Từ những lý do trên chúng tôi chọn “Phát triển năng lực sử dụng công cụ,

phương tiện học toán cho học sinh lớp 2” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn của

mình.

2. Mục đích nghiên cứu:

Tìm một số biện pháp để phát triển năng lực sử dụng công cụ, phƣơng tiện học

toán cho học sinh lớp 2.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài: Công cụ, phƣơng tiện học

toán, năng lực, năng lực toán học, năng lực sử dụng công cụ và phƣơng tiện học

toán của học sinh lớp 2, đánh giá năng lực sử dụng công cụ, phƣơng tiện học toán

của học sinh lớp 2

- Nghiên cứu điều tra thực trạng dạy học phát triển năng lực sử dụng công cụ,

phƣơng tiện học toán cho học sinh lớp 2.

3

- Đề xuất biện pháp sƣ phạm nhằm phát triển nawg lực sử dụng công cụ,

phƣơng tiện học toán cho học sinh lớp 2.

- Thực nghiệm sƣ phạm ở trƣờng tiểu học để đánh giá tính hiệu quả, khả thi

của các biện pháp sƣ phạm đã đề xuất trong dạy học phát triển năng lực sử dụng

công cụ, phƣơng tiện học toán cho học sinh lớp 2.

4. Giả thuyết khoa học

Nếu đề xuất đƣợc một số biện pháp sƣ phạm vận dụng vào dạy học toán sẽ

phát triển đƣợc năng lực sử dụng công cụ, phƣơng tiện học toán cho học sinh lớp 2.

5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

5.1. Đối tượng nghiên cứu

Quá trình dạy học toán và nhiệm vụ phát triển phẩm chất, năng lực cho học

sinh ở trƣờng tiểu học.

5.2. Phạm vi nghiên cứu:

Biện pháp để phát triển năng lực sử dụng công cụ, phƣơng tiện học toán cho

HS lớp 2.

5.3. Đối tượng khảo sát:

Giáo viên và học sinh lớp 2 trên địa bàn quận Ngũ Hành Sơn, thành phố Đà

Nẵng.

6. Phƣơng pháp nghiên cứu

6.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận:

- Nghiên cứu tài liệu giáo dục học, tâm lí học, phƣơng pháp dạy học môn Toán

đối với bộ môn Toán lớp 2.

- Tìm hiểu phân tích nội dung, cấu trúc chƣơng trình của Toán 2 hiện hành và

chƣơng trình GDPT 2018.

6.2. Phương pháp điều tra thực trạng

- Tìm hiểu thực trạng về việc dạy và học của giáo viên và HS nhằm phát triển

NL sử dụng công cụ và phƣơng tiện học toán cho HS lớp 2

- Dự giờ các tiết dạy Toán 2 trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm.

6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm