Phát triển năng lực hợp tác giải quyết vấn đề cho học sinh lớp 1 thông qua dạy học số và phép tính

`

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

------------------------------------

VŨ THỊ KHÁNH HỘI

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC

SINH LỚP 1 THÔNG QUA DẠY HỌC SỐ VÀ PHÉP TÍNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ

KHOA HỌC GIÁO DỤC

ĐÀ NẴNG – 2021

`

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

------------------------------------

VŨ THỊ KHÁNH HỘI

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH LỚP 1

THÔNG QUA DẠY HỌC SỐ VÀ PHÉP TÍNH

Chuyên ngành: Giáo dục học (GD Tiểu học)

Mã ngành: 8140101

LUẬN VĂN THẠC SĨ

GIÁO DỤC HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. HOÀNG NAM HẢI

ĐÀ NẴNG – 2021

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập và nghiên cứu hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận

được sự giúp đỡ tận tình của nhiều đơn vị và cá nhân.

Tôi xin được bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc, chân thành nhất

đến:

- Thầy giáo TS. Hoàng Nam Hải, Trưởng khoa Giáo dục tiểu học, Trường Đại

học Sư phạm - ĐH Đà Nẵng, người thầy đã trực tiếp hướng dẫn và chỉ bảo tôi trong

suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn này.

- Ban Giám hiệu Trường Đại học Sư phạm - ĐH Đà Nẵng, Phòng Đào tạo sau

đại học, các thầy cô trong Khoa Giáo dục Tiểu học, đặc biệt là các thầy cô giáo đã

tận tình giảng dạy và bổ sung cho chúng tôi rất nhiều kiến thức, kinh nghiệm quý

báu trong hai năm học tập vừa qua.

- Ban Giám hiệu và quý thầy cô Trường TH & THCS Quốc tế Việt Nam

Singapore đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi tiến hành khảo sát và thực nghiệm sư

phạm.

Sau cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã quan

tâm, ủng hộ, khích lệ, hỗ trợ tôi trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu của

mình.

Luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, kính mong nhận được sự hướng

dẫn và góp ý để công trình nghiên cứu được hoàn thiện hơn.

Xin trân trọng cảm ơn!

Đà Nẵng, ngày 09 tháng 10 năm 2021

Tác giả

Vũ Thị Khánh Hội

`

LỜI CAM ĐOAN

Đề tài “Phát triển năng lực hợp tác giải quyết vấn đề cho học sinh lớp 1

thông qua dạy học số và phép tính” là kết quả nghiên cứu của riêng tôi dưới sự

hướng dẫn của thầy giáo TS. Hoàng Nam Hải không trùng với kết quả nghiên cứu

nào khác.

Các số liệu, kết quả thu thập trong luận văn là trung thực, chính xác và chưa

từng được công bố trong bất kì một công trình nghiên cứu nào.

Nếu sai sót, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm.

Đà Nẵng, ngày 09 tháng 10 năm 2021

Xác nhận của người hướng dẫn khoa học Tác giả

TRANG THÔNG TIN LUẬN VĂN THẠC SĨ

Tên đề tài: Phát triển năng lực hợp tác giải quyết vấn đề cho học sinh lớp 1 thông

qua dạy học số và phép tính

Chuyên ngành: Giáo dục học (Tiểu học)

Họ và tên học viên: Vũ Thị Khánh Hội

Người hướng dẫn khoa học: TS. Hoàng Nam Hải

Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng

Tóm tắt:

1. Những kết quả chính của luận văn

Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận liên quan đến các khái niệm về năng lực, năng

lực hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực hợp tác giải quyết vấn đề, các biểu

hiện của năng lực hợp tác giải quyết vấn đề. Đề xuất khung đánh giá năng lực hợp tác

giải quyết theo 3 mức độ: Tốt, Đạt, Cần cố gắng.

Trên cơ sở lý luận và khảo sát thực trạng dạy học phát triển năng hợp tác giải

quyết vấn đề của giáo viên và học sinh, luận văn đã đề ra được 5 biện pháp sư phạm

giúp giáo viên phát triển năng lực hợp tác giải quyết vấn đề cho học sinh lớp 1 với hệ

thống các ví dụ minh họa rõ ràng và cụ thể.

Qua quá trình thực nghiệm cho thấy, các biện pháp sư phạm đề ra đạt hiệu quả và

có tính khả thi cao. Kết quả thực nghiệm sư phạm đã chứng minh được giả thuyết khoa

học đã nêu là đúng, đó là: “Trên cơ sở lí luận và thực tiễn, nếu đề xuất được các biện

pháp sư phạm hiệu quả và vận dụng thích hợp vào quá trình dạy học toán ở tiểu học

thì sẽ không những phát triển được năng lực hợp tác giải quyết vấn đề mà còn góp

phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán lớp 1 ở trường tiểu học.”

2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn

Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động của học sinh

là một trong những nhiệm vụ quan trọng và cần thiết trong giai đoạn hiện nay, trong đó

dạy học phát triển năng lực đang được đặc biệt chú trọng.

Trên cơ sở lý luận và thực tiễn, luận văn đã đề xuất các biện pháp nhằm phát

triển năng lực hợp tác giải quyết vấn đề cho học sinh, nâng cao chất lượng dạy học

môn Toán ở trường tiểu học. Hệ thống các biện pháp và các ví dụ minh họa của đề tài

sẽ là nguồn tài liệu tham khảo cho giáo viên tiểu học nói chung và giáo viện dạy toán

lớp 1 nói riêng trong quá trình dạy học và giáo dục của mình.

3. Hướng nghiên cứu tiếp theo của đề tài

Trên cơ sở những kết quả luận văn đem lại, chúng tôi sẽ tiếp tục xây dựng các

biện pháp phát triển năng lực hợp tác giải quyết vấn đề cho học sinh ở các lớp khác

nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở trường tiểu học.

Từ khóa: Năng lực; năng lực hợp tác; năng lực giải quyết vấn đề; năng lực

hợp tác giải quyết vấn đề

Xác nhận của giáo viên hướng dẫn Người thực hiện đề tài

INFORMATION PAGE ON MASTER’S THESIS

Topic: Improving collaborative problem - solving competency for 1st grade

students through teaching numbers and operations

Major: Education Science (Primary Education)

Author: Vu Thi Khanh Hoi

Supervisor: PhD. Hoang Nam Hai

Training institution: The University of Danang, University of Science and

Education

Abstract:

1. The main results of the thesis

The thesis has clarified theoretical basis relating to the concepts of competency

cooperation competency, problem - solving competency, collaborative problem -

solving competency, components of collaborative problem - solving competency.

Offering evaluation framework of collaborative problem - solving competency.

Building the assessment table of collaborative problem - solving competency.

On the basis of reasoning and results of surveying teaching situation to develop

collaborative problem - solving competency of teachers and students, the thesis has

proposed 5 pedagogical measures to help teachers collaborative problem - solving

capability for 1st grade students with a system of clear and specific examples.

Through empirical process shows, Pedagogical measures suggested effective

and feasible. The results of the educational test hypothesis have proved the scientific

hypothesis stated is true, that is: “Based on theory and practice, if effective

pedagogical measures are applied and appropriately applied in the process of

teaching mathematics in elementary schools, it will not only develop the competency

of collaborative problem - solving but also contribute to improving the quality of

teaching and learning Math in elementary schools.”

2. The scientific and pratical significance of the thesis

Innovation of teaching methods towards positive activities of students is one of

the most important and necessary tasks in the current period, in which competency

development teaching is being paid special attention.

On the basis of theory and practice, the thesis proposes measures to develop the

competency of collaborative problem - solving for students, improving the quality of

teaching Maths in elementary schools. The system of measures and illustrative

examples of the topic will be a reference for elementary teachers in general and 1st

grade math teachers in particular in their teaching and education process.

3. The next researches direction of the topic

On the basis of the results of the thesis, we will continue to develop measures to

develop collaborative problem - solving competency for students in other grades in

order to contribute to improving the quality of teaching Mathematics at primary

school.

Keywords: Competency; cooperation competency; problem - solving

competency; collaborative problem - solving competency

Supervisor Author

PhD. Hoang Nam Hai Vu Thi Khanh Hoi

`

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN

LỜI CAM ĐOAN

DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC BẢNG

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................4

3. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................4

4. Giả thuyết khoa học..........................................................................................4

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................4

5.1. Đối tượng nghiên cứu..................................................................................4

5.2. Phạm vi nghiên cứu .....................................................................................4

6. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................5

6.1. Các nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận.................................................5

6.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn.......................................................5

7. Cấu trúc của luận văn ......................................................................................5

CHƯƠNG 1................................................................................................................7

TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.................................................................7

1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài........................................................................7

1.2. Các nghiên cứu ở trong nước......................................................................16

1.3. Kết luận chương 1........................................................................................19

CHƯƠNG 2..............................................................................................................20

CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU................................................20

2.1. Đặc điểm tâm lí học sinh lớp 1 tác động đến quá trình dạy học toán.....20

2.1.1. Tri giác....................................................................................................20

2.1.2. Chú ý ......................................................................................................20

2.1.3. Trí nhớ ....................................................................................................21

2.1.4. Tưởng tượng...........................................................................................21

`

2.1.5. Tư duy ....................................................................................................22

2.2. Đổi mới nhiệm vụ trong các trường tiểu học hiện nay.............................22

2.3. Mục tiêu, cấu trúc nội dung và yêu cầu cần đạt của chủ đề số và phép

tính trong chương trình môn Toán lớp 1..........................................................23

2.4. Nguyên tắc lựa chọn nội dung dạy học phát triển năng lực HTGQVĐ

cho học sinh lớp 1................................................................................................25

2.5. Năng lực, năng lực chung, năng lực toán học ...........................................25

2.5.1. Năng lực .................................................................................................25

2.5.2. Năng lực chung.......................................................................................27

2.5.3. Năng lực toán học...................................................................................31

2.6. Năng lực hợp tác giải quyết vấn đề ............................................................32

2.6.1. Khái niệm năng lực hợp tác giải quyết vấn đề .......................................32

2.6.2. Biểu hiện của năng lực hợp tác giải quyết vấn đề..................................34

2.6.3. Khung đánh giá năng lực hợp tác giải quyết vấn đề ..............................37

2.7. Phương pháp đánh giá năng lực HTGQVĐ cho học sinh tiểu học .........39

2.7.1. Đánh giá qua quan sát các biểu hiện của năng lực HTGQVĐ...............39

2.7.2. Đánh giá NL hợp tác giải quyết vấn đề thông qua sản phẩm học sinh. .40

2.8. Một số PPDH tích cực nhằm phát triển năng lực HTGQVĐ..................41

2.8.1. Phương pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề ............................41

2.8.2. Phương pháp dạy học kiến tạo ...............................................................43

2.8.3. Phương pháp dạy học tìm tòi khám phá.................................................44

2.8.4. Phương pháp dạy học hợp tác/ nhóm .....................................................45

2.9. Một số kĩ thuật dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực HTGQVĐ .46

2.9.1. Kĩ thuật "Các mảnh ghép"......................................................................46

2.9.2. Kĩ thuật “Khăn trải bàn”.........................................................................48

2.9.4. Kĩ thuật "Phòng tranh" ...........................................................................49

2.10. Kết luận chương 2......................................................................................51

CHƯƠNG 3..............................................................................................................53

KHẢO SÁT THỰC TRẠNG DẠY HỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP

`

TÁC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH LỚP 1 THÔNG QUA DẠY

HỌC SỐ VÀ PHÉP TÍNH......................................................................................53

3.1. Mục đích khảo sát........................................................................................53

3.1.1. Đối với học sinh .....................................................................................53

3.1.2. Đối với giáo viên ....................................................................................53

3.2. Nội dung khảo sát ........................................................................................53

3.2.1. Nội dung khảo sát học sinh ....................................................................53

3.2.2. Nội dung khảo sát giáo viên ...................................................................53

3.3. Tổ chức khảo sát ..........................................................................................53

3.3.1. Đối tượng khảo sát .................................................................................54

3.3.2. Tiến hành khảo sát..................................................................................54

3.4. Phân tích kết quả khảo sát..........................................................................54

3.4.1. Kết quả khảo sát học sinh.......................................................................54

3.4.2. Kết quả khảo sát giáo viên .....................................................................64

3.5. Kết luận chương 3........................................................................................69

CHƯƠNG 4..............................................................................................................71

MỘT SỐ BIỆN PHÁP SƯ PHẠM GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

HỢP TÁC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH LỚP 1 THÔNG QUA

DẠY HỌC SỐ VÀ PHÉP TÍNH............................................................................71

4.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp.....................................................................71

4.1.1. Kết hợp dạy học toán với giáo dục.........................................................71

4.1.2. Đảm bảo tính thực tiễn và tính vừa sức..................................................71

4.1.3. Đảm bảo tính hệ thống và tính vững chắc..............................................71

4.2. Một số biện pháp sư phạm..........................................................................72

4.2.1. Biện pháp 1: Tập dượt cho học sinh các thao tác hợp tác để giải quyết

vấn đề ........................................................................................................................72

4.2.2. Biện pháp 2: Tổ chức cho HS khám phá theo con đường hợp tác giải

quyết vấn đề toán học................................................................................................74

4.2.3. Biện pháp 3: Xây dựng một số chủ đề dạy học dự án yêu cầu học sinh

`

HTGQVĐ toán học ...................................................................................................84

4.2.4. Biện pháp 4: Xây dựng hệ thống bài tập toán nhằm rèn luyện năng lực

HTGQVĐ toán học ...................................................................................................92

4.2.5. Biện pháp 5: Xây dựng một số tình huống có vấn đề yêu cầu học sinh

HTGQVĐ toán học .................................................................................................102

4.5. Kết luận chương 4......................................................................................107

CHƯƠNG 5............................................................................................................108

THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...............................................................................108

5.1. Mục đích thực nghiệm...............................................................................108

5.2. Nội dung thực nghiệm ...............................................................................108

5.3. Nghiên cứu tiên nghiệm.............................................................................108

5.3.1. Kế hoạch tập dượt các thao tác hợp tác để giải quyết vấn đề cho HS..108

5.3.2. Kế hoạch dạy học thực nghiệm 1 .........................................................109

5.3.3. Kế hoạch dạy học thực nghiệm 2 .........................................................110

5.4. Tổ chức thực nghiệm .................................................................................112

5.4.1. Hình thức thực nghiệm.........................................................................112

5.4.2. Phương pháp thực nghiệm....................................................................112

5.5. Thời gian và địa điểm thực nghiệm..........................................................112

5.5.1. Thời gian thực nghiệm .........................................................................113

5.5.2. Địa điểm thực nghiệm ..........................................................................113

5.6. Phân tích kết quả thực nghiệm.................................................................113

5.6.1. Phân tích định tính................................................................................113

5.6.2. Phân tích định lượng tổng hợp .............................................................115

5.6.3. Phân tích trường hợp ............................................................................119

5.7. Kết luận chương 5......................................................................................121

KẾT LUẬN............................................................................................................122

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................124

PHỤ LỤC 1............................................................................................................128

PHỤ LỤC 2............................................................................................................129

`

PHỤ LỤC 3............................................................................................................130

PHỤ LỤC 4............................................................................................................132

PHỤ LỤC 5............................................................................................................133

PHỤ LỤC 6............................................................................................................136

PHỤ LỤC 7............................................................................................................141

PHỤ LỤC 8............................................................................................................148

`

DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT

STT VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ

1 BGDĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo

2 CTGDPT Chương trình giáo dục phổ thông

3 KTDH Kĩ thuật dạy học

4 DH Dạy học

5 GD Giáo dục

6 GQVĐ Giải quyết vấn đề

7 GV Giáo viên

8 HS Học sinh

9 HSTH Học sinh tiểu học

10 HTGQVĐ Hợp tác giải quyết vấn đề

11 NL Năng lực

12 NLHT Năng lực hợp tác

13 NLHTGQVĐ Năng lực hợp tác giải quyết vấn đề

14 PH&GQVĐ Phát hiện và giải quyết vấn đề

15 PPDH Phương pháp dạy học

16 PTNL Phát triển năng lực

17 QTDH Quá trình dạy học

18 STN1 Sau thực nghiệm 1

19 STN2 Sau thực nghiệm 2

`

DANH MỤC CÁC BẢNG

Số hiệu bảng Tên bảng Trang

1.1 Vòng kết nối học tập 9

1.2 Cấu trúc năng lực hợp tác giải quyết vấn đề 12

1.3 Các thành tố của năng lực hợp tác giải quyết vấn đề 13

1.4 Các bước hợp tác giải quyết vấn đề 16

1.5 Cấu trúc năng lực hợp tác giải quyết vấn đề 18

2.1 Nội dung và yêu cầu cần đạt của chủ đề số và phép tính

trong chương trình Toán lớp 1

24

2.2 Thành phần năng lực hợp tác giải quyết vấn đề 35

2.3 Biểu hiện của năng lực hợp tác giải quyết vấn đề 37

2.4 Khung đánh giá năng lực hợp tác giải quyết vấn đề 38

2.5 Phiếu quan sát NLHTGQVĐ cho HS lớp 1 40

3.1. Đáp án và thang điểm phiếu bài tập khảo sát 57

3.2 Kết quả khảo sát NLHTGQVĐ của học sinh lớp 1 58

3.3 Kết quả đánh giá tổng hợp các mức NLHTGQVĐ của HS

trước thực nghiệm

60

3.4 Bảng thống kê điểm phiếu bài tập trước thực nghiệm 61

3.5 Kết quả đánh giá năng lực hợp tác giải quyết vấn đề trong

môn Toán của 4 HS lớp 1

62

4.1 Đáp án bài tập (ví dụ 4.3) 85

5.1 Kết quả đánh giá NLHTGQVĐ của HS lớp 1 trước và sau

TN

115

5.2 Kết quả đánh giá tổng hợp các mức NLHTGQVĐ cho HS

sau thực nghiệm 2

118

5.3 Kết quả đánh giá năng lực hợp tác giải quyết vấn đề trong

môn Toán của 4 HS lớp 1 trước và sau TN

119