Phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh ở một số tỉnh biên giới phía Bắc

1

Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh

LÊ VĂN NAM

Phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo

quốc phòng, an ninh ở một số tỉnh

biên giới phía Bắc

Chuyên ngành: Kinh tế chính trị Mã số: 62 31 01 01

Nghiên cứu sinh: LÊ VĂN NAM

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Võ Văn Đức

2014

2

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong giai đoạn hiện nay, nước ta bước vào thời kỳ đẩy mạnh công

nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế, trong bối cảnh thế giới đang

thay đổi rất nhanh, phức tạp, khó lường, như Nghị quyết Đại hội XI chỉ rõ:

“Trên thế giới: Hoà bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, nhưng sẽ có

những diễn biến phức tạp mới, tiềm ẩn nhiều bất trắc khó lường. Những căng

thẳng, xung đột tôn giáo, sắc tộc, ly khai, chiến tranh cục bộ, bạo loạn chính

trị, can thiệp, lật đổ, khủng bố vẫn sẽ diễn ra gay gắt; các yếu tố đe doạ an

ninh phi truyền thống, tội phạm công nghệ cao trong các lĩnh vực tài chính -

tiền tệ, điện tử - viễn thông, sinh học, môi trường… còn tiếp tục gia tăng. Cục

diện thế giới đa cực ngày càng rõ hơn, xu thế dân chủ hoá trong quan hệ quốc

tế tiếp tục phát triển nhưng các nước lớn vẫn sẽ chi phối các quan hệ quốc tế”

[35, tr.182-183]. Vì thế, Việt Nam đang đứng trước nhiều thời cơ và vận hội

mới, nhưng đồng thời cũng có nhiều thách thức đan xen. Đặc biệt, các thế lực

thù địch, phản cách mạng đang ra sức chống phá công cuộc đổi mới của Việt

Nam bằng mọi âm mưu, thủ đoạn rất tinh vi và xảo quyệt, trên mọi lĩnh vực:

Kinh tế, chính trị, văn hoá, quốc phòng, an ninh, đối ngoại… Trước tình hình

đó, để góp phần thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo

vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, đòi hỏi Việt Nam phải thực hiện phát

triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh nhằm tạo sức

mạnh tổng hợp răn đe và sẵn sàng chiến thắng khi có tình huống xảy ra.

Phát triển kinh tế - xã hội là nhiệm vụ trọng tâm của toàn Đảng, toàn

dân, toàn quân, của các cấp, các ngành từ Trung ương đến cơ sở. Một số tỉnh

biên giới phía Bắc có vị trí chiến lược rất quan trọng trong sự nghiệp xây

dựng và bảo vệ Tổ quốc, là địa bàn có tiềm năng kinh tế lớn, có ý nghĩa đặc

biệt quan trọng về quốc phòng, an ninh đối với sự nghiệp bảo vệ chủ quyền

3

quốc gia. Trong thời kỳ mới, tình hình biên giới đất liền cũng như biên giới

phía Bắc trên bộ giữa Việt Nam và Trung Quốc đã được giải quyết theo

hướng hoà bình, hữu nghị. Tuy nhiên, vấn đề biển Đông vẫn còn tiềm ẩn

nhiều nguy cơ bất ổn trong khu vực nói chung và giữa Việt Nam với Trung

Quốc nói riêng. Do đó, vẫn còn tiềm ẩn nguy cơ xung đột cả biên giới trên bộ

và trên biển. Cùng với đó, các thế lực thù địch vẫn không từ bỏ âm mưu chiến

lược “diễn biến hoà bình”… Chính vì vậy, biên giới phía Bắc vẫn là khu vực

chiến lược quan trọng mà các lực lượng thù địch luôn tìm cách lợi dụng,

chống phá cách mạng Việt Nam. Trước tình hình đó, vấn đề đặt ra hết sức

quan trọng là bảo vệ vững chắc chủ quyền quốc gia nói chung, biên giới phía

Bắc nói riêng. Muốn thực hiện tốt nhiệm vụ đó, vấn đề có ý nghĩa quan trọng

hàng đầu là phải phát triển kinh tế - xã hội một cách toàn diện. Có như vậy

mới tạo ra cơ sở kinh tế, cơ sở xã hội vững chắc nhằm đảm bảo quốc phòng -

an ninh trong thời kỳ mới.

Gần 30 năm thực hiện công cuộc đổi mới, một số tỉnh biên giới phía Bắc luôn

nhận được sự quan tâm đặc biệt của Đảng, Nhà nước bằng việc đề ra nhiều chủ

trương, chính sách nhằm phát triển toàn diện kinh tế - xã hội; quốc phòng, an

ninh… đã đạt được nhiều kết quả. Tuy nhiên, trên thực tế, các tỉnh biên giới phía

Bắc có điều kiện địa lý khó khăn, kết cấu hạ tầng thiếu và không đồng bộ, điểm

xuất phát thấp, đặc biệt là phát triển kinh tế… thực trạng đó đã tác động tới mất ổn

định về kinh tế - xã hội; quốc phòng và an ninh không được đảm bảo. Vì vậy, phát

triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh ở một số tỉnh biên giới

phía Bắc vừa là yêu cầu cơ bản, lâu dài của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc

nói chung, vừa là đòi hỏi cấp thiết cho nhiệm vụ đảm bảo quốc phòng, an ninh, bảo

vệ Tổ quốc nói riêng. Với lý do đó, tác giả lựa chọn đề tài: “Phát triển kinh tế - xã

hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh ở một số tỉnh biên giới phía Bắc” làm

luận án tiến sỹ.

4

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

- Mục tiêu:

Trên cơ sở làm rõ lý luận về phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo

quốc phòng, an ninh và phân tích, đánh giá thực trạng ở một số tỉnh biên giới

phía Bắc Việt Nam, luận án đề xuất những quan điểm cơ bản và những giải

pháp chủ yếu phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh

ở một số địa phương.

- Nhiệm vụ: Để đạt được mục tiêu trên, luận án có các nhiệm vụ sau:

+ Tổng quan tình hình nghiên cứu về phát triển kinh tế - xã hội gắn với

đảm bảo quốc phòng, an ninh; chỉ ra những nội dung đã được đề cập nghiên

cứu, cũng như những vấn đề chưa được đề cập, nghiên cứu.

+ Hệ thống hoá và làm rõ khuôn khổ lý thuyết của việc phát triển kinh tế - xã

hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam.

+ Phân tích và đánh giá đúng việc thực hiện phát triển kinh tế - xã hội

gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh ở một số tỉnh biên giới phía Bắc, chỉ rõ

những thành tựu, hạn chế, nguyên nhân của chúng và những vấn đề đặt ra

trong thời kỳ mới.

+ Đề xuất quan điểm cơ bản và giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh

tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh ở một số tỉnh biên giới phía

Bắc trong thời kỳ mới.

3. Đối tƣợng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án được xác định là phát triển kinh tế -

xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh ở một số tỉnh biên giới phía Bắc.

Cụ thể là: mối quan hệ giữa phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc

phòng, an ninh và các đối tượng có liên quan thuộc nhóm các nhân tố ảnh

hưởng như: điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, chính trị…

Trong mối quan hệ giữa phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo

quốc phòng, an ninh, kinh tế - xã hội là yếu tố quyết định đến quốc phòng, an

5

ninh. Ngược lại, quốc phòng, an ninh có tác động tích cực trở lại kinh tế - xã

hội, bảo vệ và tạo điều kiện thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển. Ngày nay,

mối quan hệ giữa phát triển kinh tế - xã hội với đảm bảo quốc phòng, an ninh

càng chặt chẽ hơn bao giờ hết. Phát triển kinh tế - xã hội ổn định nhanh, bền

vững giữ vai trò quyết định cho đảm bảo quốc phòng, an ninh; quốc phòng, an

ninh không chỉ bảo vệ chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ, mà còn đảm bảo an ninh

chính trị, trật tự an toàn xã hội, tạo môi trường hoà bình, ổn định, là tiền đề,

điều kiện không thể thiếu đảm bảo cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội

nhanh, bền vững. Bởi vậy, phải giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa phát

triển kinh tế - xã hội với đảm bảo quốc phòng, an ninh phù hợp với từng điều

kiện, giai đoạn lịch sử cụ thể trên từng địa phương.

4. Phạm vi nghiên cứu

- Về nội dung: luận án nghiên cứu lý luận, thực tiễn phát triển kinh tế -

xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh. Trong đó, tập trung làm rõ mối

quan hệ giữa phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh;

nội dung phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh và

các đối tượng có liên quan thuộc nhóm các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển

kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh.

Đảm bảo quốc phòng, an ninh theo nghĩa hẹp là đảm bảo nhu cầu vật chất -

kỹ thuật, tài chính và nhân lực (xét ở mặt kỹ thuật, thuộc phạm vi chuyên ngành

Kinh tế quân sự - Hậu cần quân sự); theo nghĩa rộng, đảm bảo quốc phòng, an ninh

là chủ quyền quốc gia không bị xâm phạm, an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội

được đảm bảo (môi trường hoà bình, ổn định được đảm bảo), theo đó luận án

nghiên cứu đảm bảo quốc phòng, an ninh theo nghĩa rộng.

- Về không gian: luận án nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội gắn với

đảm bảo quốc phòng, an ninh ở một số tỉnh biên giới phía Bắc, trong đó tập

trung vào 3 tỉnh: Quảng Ninh, Lạng Sơn và Cao Bằng.

6

- Về thời gian: luận án nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội gắn với

đảm bảo quốc phòng, an ninh ở một số tỉnh biên giới phía Bắc, tập trung vào

3 tỉnh: Quảng Ninh, Lạng Sơn và Cao Bằng từ năm 2001 đến 2013.

5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phƣơng pháp nghiên cứu

- Cơ sở lý luận, thực tiễn

Luận án được nghiên cứu dựa trên những quan điểm cơ bản của chủ

nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, kinh tế quân sự, học thuyết bảo vệ

Tổ quốc và các văn kiện của Đảng, Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt

Nam về phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh;

những chủ trương, phương hướng phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo

quốc phòng, an ninh vùng biên giới phía Bắc; các chỉ thị, nghị quyết của Bộ

Quốc phòng; các báo cáo tổng kết, số liệu thống kê của các cơ quan, sở, ban,

ngành ở một số tỉnh biên giới phía Bắc; các công trình liên quan đến đề tài đã

được công bố; kết quả điều tra khảo sát nghiên cứu thực tế có liên quan đến

đề tài là cơ sở lý luận, thực tiễn của luận án.

- Phương pháp nghiên cứu

Luận án nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của kinh tế chính

trị Mác - Lênin; sử dụng phương pháp trừu tượng hoá khoa học, kết hợp các

phương pháp lôgíc và lịch sử; phân tích và tổng hợp; thống kê so sánh và

phương pháp chuyên gia để làm sáng tỏ nội dung luận án. Phương pháp đó

được vận dụng vào các chương cụ thể như sau:

Chương 1, Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài.

Phương pháp nghiên cứu trong chương này chủ yếu sử dụng phương pháp thống

kê, kết hợp với phương pháp phân tích. Cuối chương sử dụng phương pháp trừu

tượng hoá khoa học, gạt bỏ những yếu tố ngẫu nhiên xảy ra trong những quá

trình và những hiện tượng phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc

phòng, an ninh đã được nghiên cứu, từ đó tách ra những cái điển hình, bền vững,

7

ổn định trong những hiện tượng và quá trình đó, trên cơ sở ấy nắm được bản chất

của các hiện tượng, từ bản chất cấp một tiến đến bản chất ở trình độ sâu hơn,

hình thành những phạm trù và những quy luật phản ánh những bản chất, để thấy

được bản chất của vấn đề mà các công trình khoa học, các đề tài, luận án trước

đó đã nghiên cứu. Trên cơ sở đó, tiếp tục nghiên cứu, kế thừa và phát triển để

làm cơ sở cho nghiên cứu các chương sau của luận án.

Chương 2, Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển kinh tế - xã hội gắn với

đảm bảo quốc phòng, an ninh. Phương pháp nghiên cứu trong chương này chủ

yếu sử dụng phương pháp trừu tượng hoá khoa học để hình thành các khái niệm,

phạm trù khoa học đặc trưng cho các mặt khác nhau của các hiện tượng quá trình

phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh ở một số tỉnh

biên giới phía Bắc, tiến tới hình thành các qui luật, xác lập sự phụ thuộc và tác

động lẫn nhau một cách nhân quả, ổn định của các hiện tượng và quá trình phát

triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh mà đề tài luận án đưa

ra. Cùng với phương pháp trừu tượng hoá khoa học là phương pháp phân tích để

thấy được những nội dung, những nhân tố ảnh hưởng và kinh nghiệm trong phát

triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh.

Chương 3, Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc

phòng, an ninh ở một số tỉnh biên giới phía Bắc. Phương pháp nghiên cứu

trong chương này kết hợp sử dụng các phương pháp: phân tích và tổng hợp,

thống kê so sánh, chuyên gia; sau đó sử dụng phương pháp phân tích và

phương pháp trừu tượng hoá khoa học. Trên cơ sở đó hoàn thành chương 4:

quan điểm và giải pháp phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc

phòng, an ninh ở một số tỉnh biên giới phía Bắc trong thời kỳ mới.

Trong suốt quá trình viết luận án, nhất là sự chuyển tiếp, kế thừa nội

dung các chương và nội dung toàn luận án cần phải chú ý vận dụng tốt

phương pháp logic và lịch sử.

8

6. Những đóng góp mới về mặt khoa học của luận án

- Hệ thống hoá và làm rõ hơn một bước cơ sở khoa học về phát triển

kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh.

- Phân tích, đánh giá thực trạng và nhận diện những vấn đề đang đặt ra

đối với phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh ở một

số tỉnh biên giới phía Bắc, đặc biệt là trong tình hình phức tạp hiện nay.

- Đề xuất quan điểm và giải pháp nhằm phát triển kinh tế - xã hội gắn với

đảm bảo quốc phòng, an ninh ở một số tỉnh biên giới phía Bắc thời gian tới.

7. Kết cấu của luận án

Luận án gồm: phần mở đầu; 4 chương, 12 tiết; kết luận; danh mục các

công trình nghiên cứu của tác giả đã công bố liên quan đến đề tài luận án;

danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục.

9

Chƣơng 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI

Phát triển KT - XH gắn với đảm bảo QP, AN không phải là vấn đề riêng của

thời đại ngày nay, không chỉ là vấn đề có tính quy luật của cách mạng Việt Nam, mà

là vấn đề có tính quy luật chung cho mọi XH còn giai cấp và đấu tranh giai cấp, còn

mưu đồ thôn tính của dân tộc này đối với dân tộc khác. Đối với Việt Nam, phát triển

KT - XH gắn với đảm bảo QP, AN là một quy luật khách quan, là sự thiết lập mối

quan hệ hữu cơ giữa hai nội dung, hai lực lượng, cái này tạo tiền đề cho phát triển

cái kia và ngược lại. Qua mỗi thời kỳ, nhận thức và tổ chức thực hiện nội dung gắn

kết đó đều được bổ sung, phát triển. Chính vì vậy, việc khái quát lịch sử vấn đề

nghiên cứu và nghiên cứu, tiếp cận nhiều kênh thông tin, đặc biệt là những công

trình khoa học đã được công bố liên quan đến đề tài là vấn đề có ý nghĩa to lớn giúp

cho luận án có cơ sở khoa học trong kế thừa, phát triển.

1.1. Khái quát lịch sử vấn đề nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội gắn

với đảm bảo quốc phòng, an ninh ở Việt Nam

1.1.1. Phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh trong

thời kỳ Phong kiến

Việt Nam là quốc gia có vị trí địa chiến lược quan trọng trong khu vực và

trên thế giới, nền KT chậm phát triển, nên trải qua hàng nghìn năm lịch sử, kể từ khi

các Vua Hùng dựng nước đến nay, Việt Nam luôn bị nhiều kẻ thù nhòm ngó, tiến

công xâm lược. Tình hình đó đã đặt ra cho dân tộc ta phải nhận thức rõ KT và QP là

những nhân tố có vai trò rất quan trọng, phải chú trọng phát triển KT và thường

xuyên chăm lo đến QP, tạo sức mạnh bền vững bảo vệ vững chắc đất nước. Vì vậy,

ngay từ thời kỳ phong kiến, phát triển KT - XH gắn với đảm bảo QP, AN đã trở

thành kế sách dựng nước và giữ nước của dân tộc. Kế sách “Dựng nước đi đôi với

giữ nước” đã trở thành nét văn hoá QS, QP độc đáo và là truyền thống quý báu của

dân tộc. Kế sách đó đòi hỏi sự chuẩn bị đất nước đánh giặc ngay từ thời bình; đồng

10

thời, khi chiến tranh xảy ra thực hiện vừa đánh giặc, vừa lao động sản xuất; thắng

giặc rồi thì lo xây dựng đất nước, lúc nào cũng phải sẵn sàng đối phó với mọi kẻ

thù, nhiệm vụ đánh giặc giữ nước gắn với nhiệm vụ xây dựng đất nước. Thực chất,

đây là sự nhận thức về tính tất yếu của việc kết hợp KT với QP trên cơ sở nhận thức

mối quan hệ chặt chẽ giữa KT với chiến tranh, KT với QP: “Thực túc, bình cường”,

“Phú quốc, binh cường”; đất nước giàu mạnh là cơ sở vật chất tạo ra sức mạnh QP

đủ sức ngăn ngừa, đẩy lùi, làm thất bại các âm mưu, kế hoạch xâm lược của kẻ thù;

QP mạnh tạo ra môi trường hoà bình cho xây dựng, phát triển đất nước. Kế sách

“Dựng nước đi đôi với giữ nước” của ông cha ta trong thời kỳ phong kiến được

biểu hiện tập trung ở những nội dung sau:

Một là, nhiều triều đại phong kiến Việt Nam đã đề ra nhiều kế sách giữ

nước sáng tạo, linh hoạt; thể hiện sự gắn kết chặt chẽ KT với QP, tiêu biểu là

kế sách “Ngụ binh ư nông” dưới các triều đại phong kiến Lý, Trần và Lê Sơ;

“Lấy dân làm gốc”, dân giàu nước mạnh, quốc phú binh cường... “Ngụ binh ư

nông” là gửi một bộ phận quân vào nông dân, nông thôn, kết hợp quân với

dân cùng xây dựng quân đội, chỉ duy trì một số lượng quân thường trực hợp

lý. Kế sách “Ngụ binh ư nông” là sản phẩm của nhận thức coi trọng việc binh

với vai trò quan trọng của nông nghiệp nhằm bảo đảm sự cân đối, hợp lý giữa

phát triển KT và củng cố QP, giữa xây dựng LLVT thường trực với LLVT dự

bị. Khi Bàn về kế sách “Ngụ binh ư nông”, nhà sử học Ngô Thì Sĩ đánh giá:

“Chế độ binh lính của nhà Lý… mỗi tháng lên cơ ngũ một lần, gọi là đi canh,

hết canh lại về quê làm ruộng, quân không phải cấp lương… không có phí tổn

nuôi lính, mà có công hiệu dùng sức lính, cũng là chế độ hay” [63, tr.27]. Nhà

sử học Phan Huy Chú cũng đưa ra lời bình: “Đời xưa binh lấy nghề nông là

có ý phục việc nguy hiểm vào nơi thuận tiện… Trong thành vua có quân Túc

vệ, đội ngũ đông nghiêm. Còn quân ở ngoài thì vẫn theo ý nghĩa đời xưa, lúc

vô sự thì về làm ruộng, khi có động thì chiếu sổ gọi ra hết. Cho nên binh vẫn

đủ mà không phải tiêu phí nhiều, càng thêm hăng hái chống thù. Cái chiến

11

công dẹp quân Chiêm, phá quân Tống, cái oai hùng ba lần đánh bại quân

Nguyên cũng đủ cho biết binh lực hai đời cường thịnh là thế nào” [18, tr.8];

“Đời Lý… ngoại binh thì không có lương, cứ luân phiên đến canh, hết phiên

canh cho về nhà cày cấy trồng trọt để tự cấp. Nhà Trần theo phép nhà Lý…

binh các đạo thì đều chia phiên về làm ruộng cho đỡ tốn lương… Phép nuôi

binh đời Lê sơ đại để theo phép ngụ binh ư nông của các đời Lý, Trần, không

phải cấp lương bổng. Thời Hồng Đức trở về sau, cứ theo phép đấy không đổi”

[18, tr.20]. Như vậy, có thể nói, kế sách “Ngụ binh ư nông” là một cơ chế

hoàn hảo về mặt động viên và sử dụng nguồn nhân lực trong việc xây dựng

LLVT phòng giữ đất nước, xây dựng tiềm lực QP mạnh trên cơ sở phát triển

KT với củng cố lực lượng QS. Nhờ cơ chế này đã tạo ra binh mạnh, lương

nhiều trong thời bình và khi thời chiến xảy ra, sẽ tao ra một lực lượng hùng

hậu toàn dân là lính, cả nước đánh giặc.

Hai là, các triều đại phong kiến luôn quan tâm đến việc xây dựng lực lượng,

khuyến khích việc di dân lên các vùng biên giới, hải đảo, thực hiện chính sách giãn

dân, khai hoang lập ấp ở các vùng biên ải để khai phá đất hoang, phân bố lại lực

lượng, tăng cường lực lượng tại chỗ, vừa làm giàu cho đất nước, vừa phục vụ cho

nhiệm vụ giữ nước, tạo ra thế trận đánh giặc từ xa và thực hiện gửi lực lượng, tích

trữ lương thực trong dân để chuẩn bị sẵn sàng cho chiến tranh bảo vệ biên cương

đất nước, như thực tiễn ông cha ta đã thực hiện đưa quân lính lên khai hoang lập ấp

ở vùng biên giới Quảng Yên, Lạng Sơn.

Ba là, nhiều triều đại phong kiến như: Tiền Lê, Lý, Trần, Lê Sơ… rất

coi trọng mở mang hệ thống giao thông thuỷ, bộ như: kênh nhà Lê ở Thanh

Hoá và Nghệ An; kênh Vĩnh Tế ở Tây Nam Bộ… với mục đích vừa phục vụ

nhu cầu giao lưu phát triển KT, vừa đảm bảo QP, QS như: cơ động lực lượng,

phương tiện QS, vận tải tiếp tế, thông tin liên lạc khi chiến tranh xảy ra.

Bốn là, để chuẩn bị cho công cuộc giữ nước từ thời bình, các triều đại

phong kiến thường xuyên quan tâm đến phát triển nhiều ngành KT có tính

12

lưỡng dụng, tiêu biểu là các ngành thủ công nghiệp trong nước, nhất là các

ngành nghề có liên quan đến QP để vừa đáp ứng nhu cầu dân sinh, vừa đảm

bảo nhu cầu QP của đất nước.

Trên thực tế, từ thế kỷ XI, ở nước ta (Đại Việt) đã hình thành và phát triển

các xưởng thủ công của triều đình vừa sản xuất các sản phẩm mang tính chất KT

như sản xuất các sản phẩm dân sinh dùng trong hoàng gia, cung đình, vừa sản

xuất sản phẩm trực tiếp đảm bảo cho các nhu cầu QS như: đảm bảo nhu cầu xây

dựng LLVT, quân đội, thuyền chiến, vũ khí… Thời Lý đã sản xuất được thuyền

lớn đảm bảo cho thuỷ quân tác chiến trên sông lớn và biển gần; vũ khí hạng nặng

như máy bắn đá… Thời Trần đã sản xuất được “Thần cơ song pháo” là một loại

hoả pháo có uy lực mạnh. Thời Lê đã sản xuất ra các loại thuyền chiến, vũ khí rất

phong phú và có tác dụng chiến đấu rất cao… Các lò thủ công gia đình cũng được

quan tâm phát triển, thời bình tập trung sản xuất các sản phẩm dân sinh đáp ứng

nhu cầu sinh hoạt của nhân dân địa phương; thời chiến sẵn sàng chuyển sang sản

xuất các sản phẩm đảm bảo nhu cầu QS như: khai mỏ, đúc đồng, rèn sắt, đóng

thuyền, sản xuất vũ khí… Đây là các cơ sở sản xuất cung cấp chủ yếu các loại vũ

khí cho các lực lượng dân binh, thổ binh và còn đảm bảo cung ứng, sửa chữa vũ

khí cho cả quân triều đình khi chiến tranh xảy ra. Những nội dung trên cho thấy,

các triều đại phong kiến nước ta đã quan tâm phát triển nhiều ngành KT có tính

lưỡng dụng, vừa đáp ứng nhu cầu dân sinh, vừa đáp ứng nhu cầu tăng cường khả

năng đảm bảo QP, AN của đất nước.

1.1.2. Phát triển kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo quốc phòng, an

ninh từ khi có Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo

1.1.2.1. Trong thời kỳ Cách mạng Tháng Tám và kháng chiến chống

thực dân Pháp, đế quốc Mỹ xâm lược

Ngay từ khi thành lập và trong suốt quá trình lãnh đạo cách cách mạng

Việt Nam, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác -

13

Lênin về mối quan hệ KT với chiến tranh, KT với QP, kế thừa truyền thống, kinh

nghiệm kết hợp KT với QP trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, sự

nhận thức về phát triển KT với đảm bảo QP ở Việt Nam luôn có những phát triển

mới. Ngay sau khi cách mạng Tháng Tám thành công, “Chỉ thị của Ban Chấp

hành Trung ương về kháng chiến kiến quốc” (25/11/1945), xác định nhiệm vụ

cần kíp của cách mạng lúc này là “Phải củng cố chính quyền, chống thực dân

Pháp xâm lược, bại trừ nội phản, cải thiện đời sống cho nhân dân” [26, tr.26-27].

Qua Chỉ thị cho thấy Đảng đã nhận thức đúng đắn mối quan hệ giữa kháng chiến

và kiến quốc. Thực chất, đó là sự nhận thức sâu sắc và vận dụng sáng tạo phát

triển KT với đảm bảo QP của Đảng, Nhà nước trong điều kiện kháng chiến. Vấn

đề đảm bảo QP với phát triển KT thông qua hoạt động của quân đội trong thời gian

chuẩn bị cho kháng chiến cũng được Đảng nhận thức sâu sắc. Nghị quyết Hội nghị

QS toàn quốc của Đảng (19/10/1946), đã xác định nhiệm vụ lao động sản xuất của

quân đội: “Những nơi bộ đội đóng, lấy đại đội hay trung đội độc lập làm đơn vị, bắt

buộc phải tham gia sản xuất, trồng rau, chăn nuôi” [26, tr.128-129]. Khi cuộc

kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược bùng nổ ra phạm vi cả nước, Đảng

ra Chỉ thị “Toàn quốc kháng chiến” (22/12/1946). Chỉ thị xác định: Toàn dân

kháng chiến, kháng chiến khắp nơi; mỗi phố là một mặt trận, mỗi làng là một

pháo đài; mỗi viên đạn diệt một quân thù; cướp súng giặc để bắn giặc… tăng gia

sản xuất để kháng chiến; giữ gạo muối nuôi quân; vừa kháng chiến, vừa kiến

quốc… “Chỉ thị toàn quốc kháng chiến” là sự phát triển nhận thức của Đảng về

phát triển KT với đảm bảo QP.

Để tiếp tục thực hiện chủ trương trên, Nghị quyết Hội nghị cán bộ

Trung ương của Đảng (từ ngày 3 đến 6/4/1947) đã xác định: “Tổ chức căn cứ

địa không những ở vùng rừng núi mà ở cả đồng bằng”; “Áp dụng chiến thuật

tiêu thổ kháng chiến một cách rộng rãi”; “Phá KT địch bằng cách tẩy chay và

QS phá hoại”; “Tích cực xây dựng kinh tế của ta, vừa kháng chiến, vừa kiến

14

quốc, và lập nền kinh tế tự túc”; “Thực hành việc bộ đội tăng gia sản xuất”

[26, tr.180-181, 185]. Hội nghị quân sự toàn quốc lần thứ III (15/6/1947), tiếp

tục khẳng định vị trí, tầm quan trọng của nhiệm vụ tăng gia sản xuất của quân

đội: “Các chính trị viên cần làm cho bộ đội hiểu rằng tăng gia sản xuất là một

nhiệm vụ quan trọng” [25, tr.172]; mặc dù trong thời kỳ này, thực hiện chức

năng, nhiệm vụ chiến đấu là chủ yếu, nhưng quân đội đã quán triệt và nhận

thức sâu sắc nhiệm vụ sản xuất. Tiếp tục chủ trương vừa kháng chiến vừa kiến

quốc, Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá II (tháng 3 năm

1951) xác định: Muốn kháng chiến trường kỳ, phải luôn luôn bồi dưỡng lực lượng

KT, tài chính, phải coi nhiệm vụ KT, tài chính là một nhiệm vụ rất quan trọng. Đây

chính là những phát triển mới trong nhận thức phù hợp với thực tiễn của Đảng ta về

mối quan hệ giữa KT với chiến tranh và QP; đồng thời, thể hiện sự nhất quán trong

thực hiện chủ trương kết hợp KT với QP ở nước ta trong giai đoạn này.

Kể từ khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược thắng lợi,

nhân dân ta thực hiện công cuộc khôi phục KT đất nước sau gần 2 năm, Ban

Chấp hành Trung ương Đảng khoá II đã họp Hội nghị lần thứ 12 (mở rộng),

ra Nghị quyết về kế hoạch nhà nước năm 1957. Nghị quyết xác định: “Trong

khi thực hiện nhiệm vụ kinh tế, các ngành công tác còn phải kết hợp chặt chẽ

với nhiệm vụ củng cố các khu vực tự trị, nhiệm vụ củng cố quốc phòng,

nhiệm vụ đấu tranh chính trị để thực hiện thống nhất nước nhà” [27, tr.262].

Qua đó cho thấy, Đảng, Nhà nước có nhận thức đúng đắn về nhiệm vụ khôi

phục, phát triển KT gắn với đảm bảo QP trong thời kỳ mới.

Trong thời kỳ kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược, có thể thấy rằng,

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng (9/1960), thể hiện sự nhận thức

hoàn chỉnh của Đảng về đường lối, chủ trương kết hợp KT với QP xuyên suốt thời

kỳ này. Nghị quyết Đại hội xác định, cách mạng Việt Nam trong giai đoạn hiện tại

có hai nhiệm vụ chiến lược: “Một là, tiến hành cách mạng XHCN ở Miền Bắc.

15

Hai là, giải phóng Miền Nam khỏi ách thống trị của đế quốc Mỹ và tay sai, thực

hiện thống nhất nước nhà, hoàn toàn độc lập và dân chủ trong cả nước” [28,

tr.916]. Như vậy, đường lối, chủ trương của Đảng, Nhà nước về kết hợp xây dựng

KT với củng cố QP trong thời kỳ chống đế quốc Mỹ xâm lược là thắng lợi của

việc Đảng đã tiếp tục phát triển đường lối “vừa kháng chiến, vừa kiến quốc” trong

kháng chiến chống thực dân Pháp thành đường lối kết hợp chặt chẽ giữa xây

dựng, phát triển KT với tăng cường, củng cố QP, tạo nên một hậu phương vững

chắc, rộng lớn khắp cả nước để tiến hành chiến tranh giải phóng thắng lợi.

1.1.2.2. Thời kỳ cả nước thống nhất đi lên chủ nghĩa xã hội đến khi tiến

hành công cuộc đổi mới

Sau đại thắng mùa xuân 1975, nước nhà được độc lập, thống nhất, cả

nước đi lên xây dựng CNXH, với kinh nghiệm thực tiễn 30 năm chiến tranh

giải phóng, Đại hội lần thứ IV của Đảng khẳng định, vấn đề kết hợp KT với

QP là một trong những nội dung cơ bản và quan trọng của đường lối xây dựng

nền KT XHCN trên phạm vi cả nước. Đại hội chỉ rõ: “Phải kết hợp đúng đắn

kinh tế với quốc phòng. Xây dựng đất nước phải đi đôi với bảo vệ đất nước

đó là yêu cầu sống còn của dân tộc ta” [29, tr.58]. Đường lối đó chỉ ra, xây

dựng nền KT đất nước trong thời bình, phải đồng thời đáp ứng cùng một lúc

các nhu cầu: cải thiện đời sống nhân dân, thực hiện quyền làm chủ của nhân

dân; đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hoá XHCN; mở rộng quan hệ KT với

các nước, đảm bảo QP, AN thường xuyên vững chắc. Theo đó, vấn đề kết hợp

QP với KT trong hoạt động của quân đội tiếp tục có sự phát triển trong nhận

thức của Đảng, Nhà nước. Ngày 17 tháng 3 năm 1976, Bộ Chính trị khoá IV

đã ra Nghị quyết số 250-NQ/TW “Về vấn đề quân đội làm nhiệm vụ xây dựng

kinh tế”. Nghị quyết đã xác định mục đích, nhiệm vụ KT và phương hướng

nhiệm vụ căn bản trong xây dựng KT của quân đội. Đây là mốc đánh dấu sự

chuyển biến kịp thời trong nhận thức của Đảng về kết hợp QP với KT trong điều

kiện mới, đất nước thống nhất, cả nước đi lên CNXH.