Phát triển kinh tế thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2006 - 2012

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

-----------o0o----------

NGUYỄN TRUNG HẢI

PHÁT TRIỂN KINH TẾ THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN

GIAI ĐOẠN 2006 - 2012

Chuyên ngành: Địa lí học (Địa lí kinh tế - xã hội)

Mã số: 60310501

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC ĐỊA LÝ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Xuân Trƣờng

THÁI NGUYÊN, NĂM 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN................................................................................................

MỞ ĐẦU..................................................................................................................................1

PHẦN NỘI DUNG................................................................................................................12

Chƣơng 1 ................................................................................................................................12

CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ .......................................12

1.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN.............................................................................................................12

1.1.1. Các khái niệm ...............................................................................................................12

1.1.2. Các nguồn lực phát triển kinh tế...............................................................................16

1.1.3. Các tiêu chí đánh giá phát triển kinh tế ........................................................................20

1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN .......................................................................................................22

1.2.1. Tổng quan về phát triển kinh tế của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ....................22

1.2.2. Tổng quan về phát triển kinh tế của tỉnh Thái Nguyên ................................................28

Tiểu kết chƣơng 1 .................................................................................................................35

Chƣơng 2 ...............................................................................................................................37

NGUỒN LỰC VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN...........................................................37

KINH TẾ THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN ........................................................................37

2.1. NGUỒN LỰC PHÁT TRIỂN KINH TẾ.........................................................................37

2.1.1. Vị trí địa lí ...................................................................................................................37

2.1.2. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên...........................................................39

2.1.3. Nguồn lực kinh tế - xã hội ..........................................................................................46

2.1.4. Tác động của vùng trung du miền núi phía Bắc và các vùng lân cận....................58

2.1.4. Đánh giá chung ...........................................................................................................61

2.2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN..................61

2.2.1. Khái quát chung..........................................................................................................61

2.2.2. Thực trạng phát triển các ngành và lĩnh vực...........................................................69

2.2.3. Nhận xét chung tình hình phát triển kinh tế thành phố Thái Nguyên ................101

2.3. NHẬN XÉT VỊ THẾ VAI TRÒ TRUNG TÂM VÙNG CỦA THÀNH PHỐ THÁI

NGUYÊN .............................................................................................................................106

2.3.1. Vị thế về vị trí địa lý trung tâm và đầu mối giao thông vận tải của vùng ...........106

2.3.2. Vị thế là đô thị lớn nhất Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ..............................106

2.3.3. Vị thế trung tâm công nghiệp của vùng..................................................................107

2.3.4. Vị thế là trung tâm giáo dục - đào tạo, nghiên cứu khoa học của vùng.................108

2.3.5. Vị thế là trung tâm y tế vùng ....................................................................................109

2.3.6. Vị thế là trung tâm văn hoá, lịch sử truyền thống...................................................109

Tiểu kết chƣơng 2................................................................................................................110

Chƣơng 3 .............................................................................................................................111

ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ THÀNH PHỐ THÁI

NGUYÊN ĐẾN NĂM 2020................................................................................................111

3.1. QUAN ĐIỂM, MỤC TIÊU VÀ ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN..................................111

3.1.1. Quan điểm phát triển ...............................................................................................111

3.1.2. Mục tiêu phát triển...................................................................................................113

3.1.3. Định hƣớng phát triển..............................................................................................115

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

3.2. CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ..................................................................................129

3.2.1. Giải pháp về nguồn lực.............................................................................................129

3.2.2. Giải pháp về cơ chế chính sách................................................................................133

3.2.3. Giải pháp về phát triển thị trƣờng..........................................................................136

3.2.4. Giải pháp phối hợp với các địa phƣơng trong vùng, cả nƣớc ..............................137

3.2.5. Hoàn thiện bộ máy, đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính.................................139

3.2.6. Giải pháp phát triển các ngành, lĩnh vực kinh tế cụ thể .......................................139

Tiểu kết chƣơng 3 ...............................................................................................................143

KẾT LUẬN .........................................................................................................................144

TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................................146

PHỤ LỤC ............................................................................................................................148

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Phát triển kinh tế là một nội dung đặc biệt quan trọng, có tính quyết định đến sự

tồn tại và phát triển của mỗi quốc gia. Việc xây dựng một cơ cấu kinh tế hợp lý, linh

hoạt bảo đảm phát huy tối đa mọi lợi thế của một lãnh thổ nhƣ một chiến lƣợc phát

triển kinh tế, xã hội đã đƣợc Đảng Cộng Sản Việt Nam đề ra ngay từ Đại hội lần thứ

V (27 - 31/3/1982). Trên thực tế, quá trình chuyển biến kinh tế ở nƣớc ta theo xu

hƣớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện hội nhập với thế giới đã, đang

diễn ra mạnh mẽ và đạt đƣợc nhiều kết quả. Nhiệm vụ đổi mới toàn diện đất nƣớc đòi

hỏi phải đổi mới cả kinh tế địa phƣơng hợp thành cơ cấu thống nhất, hoàn chỉnh của

nền kinh tế quốc dân. Bởi vậy việc đầu tƣ phát triển kinh tế địa phƣơng là một việc

làm quan trọng, không chỉ có ý nghĩa trƣớc mắt mà còn là chiến lƣợc lâu dài để củng

cố tiềm lực kinh tế địa phƣơng, góp phần vào sự phát triển chung của đất nƣớc.

Tình hình phát triển kinh tế cả nƣớc nói chung, ở các địa phƣơng nói riêng là

một vấn đề đƣợc những nhà nghiên cứu ở trung ƣơng và địa phƣơng quan tâm dƣới

nhiều hình thức và góc độ khác nhau. Đặc biệt từ khi thực hiện công cuộc đổi mới đất

nƣớc theo chủ trƣơng của Đảng, với cách tƣ duy mới, chúng ta đã thấy rõ hơn vai trò

của kinh tế địa phƣơng đối với sự phát triển nói chung của kinh tế cả nƣớc. Vì thế nên

việc nghiên cứu tìm hiểu về nền kinh tế địa phƣơng là vô cùng quan trọng và hữu ích

không chỉ cho cá nhân ngƣời nghiên cứu mà nó còn đóng góp nguồn tài liệu quý báu

cho việc đề ra các kế hoạch, hoạch định phát triển.

Thái Nguyên là một tỉnh miền núi và trung du, nằm trong vùng Đông Bắc,

không chỉ là một trong những vùng chè nổi tiếng, mà nơi đây từng là thủ phủ khu tự

trị Việt Bắc, là “chiếc nôi” của công nghiệp luyện kim Việt Nam, với khu công

nghiệp Gang Thép đƣợc xây dựng từ những năm cuối thập kỉ 50 (thế kỷ XX). Sự ra

đời của các khu công nghiệp nặng, công nghiệp nhẹ, cùng với nhiều khu mỏ khai thác

khoáng sản đã tạo cho Thái Nguyên dáng hình đặc trƣng của một trung tâm công

nghiệp miền Bắc Việt Nam.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Thành phố Thái Nguyên là thành phố công nghiệp, đƣợc thành lập ngày

19/10/1962 cùng với sự hình thành khu công nghiệp gang thép Thái Nguyên. Ngày

01/9/2010, thành phố đƣợc Chính phủ công nhận là đô thị loại I trực thuộc tỉnh Thái

Nguyên. Tổng diện tích tự nhiên thành phố là 189,7 km2

, dân số quy đổi gần 340.000

ngƣời năm 2012 (trong đó, dân số thƣờng trú là 287.910 ngƣời), đứng thứ 10 trong

các đô thị có số dân đông nhất Việt Nam. Thành phố Thái Nguyên là trung tâm chính

trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học kỹ thuật, y tế, du lịch, dịch vụ của tỉnh Thái

Nguyên và vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ Việt Nam. Vai trò, chức năng của

thành phố đƣợc xác định nhƣ sau: (i) Là trung tâm chuyên ngành cấp quốc gia: là một

trong các trung tâm công nghiệp, giáo dục - đào tạo của cả nƣớc; (ii)Trung tâm tổng

hợp cấp vùng: Y tế, thể thao, thƣơng mại, dịch vụ của vùng Trung du và miền núi

Bắc Bộ; (iii) Là đầu mối giao thông quan trong kết nối các tỉnh vùng trung du miền

núi Bắc Bộ với đồng bằng sông Hồng; (iv) Là đô thị động lực hỗ trợ tăng trƣởng kinh

tế vùng tam giác kinh tế trọng điểm Bắc Bộ (Hà Nội - Hải Phòng - Hạ Long); (v) Có

vị trí quan trọng về an ninh, quốc phòng.

Xuất phát từ những yêu cầu khách quan, từ thực trạng phát triển kinh tế - xã hội

của thành phố trong những năm qua, cần có những nghiên cứu cụ thể về từng thời kì

kinh tế để hoạch định chính sách xây dựng và phát triển kinh tế thời kì sau, làm cơ sở

cho các cấp chính quyền hoạch định chính sách đầu tƣ, định hƣớng quy hoạch Thái

Nguyên trở thành thành phố trực thuộc Trung ƣơng trƣớc năm 2020. Đây là nhiệm vụ

của nhiều ngành khoa học trong đó có khoa học về địa lý kinh tế xã hội.

Hơn nữa, bản thân tôi là ngƣời con của mảnh đất Thái Nguyên trẻ anh hùng này

nên tự tôi thấy mình cần phải có trách nhiệm tìm hiểu và giáo dục cho thế hệ trẻ những

giá trị truyền thống của nhân dân các dân tộc trên địa bàn thành phố Thái Nguyên nói

riêng, cả tỉnh và cả nƣớc nói chung trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ Quốc, đƣợc

sự định hƣớng của giảng viên hƣớng dẫn, tôi đã lựa chọn đề tài: “Phát triển kinh tế

thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2006 - 2012” làm luận văn tốt nghiệp.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Quá trình hình thành và phát triển nền kinh tế Việt Nam trải qua các giai đoạn

và thời kì phát triển khác nhau, để tìm ra con đƣờng phát triển kinh tế phù hợp với

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

điều kiện và hoàn cảnh của đất nƣớc đã có nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến

vấn đề phát triển kinh tế trên nhiều góc độ khác nhau. Dƣới góc độ địa lí học, kinh tế

lãnh thổ là một hƣớng nghiên cứu khá hoàn chỉnh và cơ bản. Thế mạnh của các công

trình đó là đánh giá đƣợc tiềm năng, hạn chế của các nguồn lực tới sự phát triển của

mỗi địa bàn, phân tích và đƣa ra bức tranh hiện trạng phát triển kinh tế lãnh thổ.

Không chỉ đánh giá tiềm năng, hiện trạng các công trình này còn có khả năng dự báo,

đề ra phƣơng hƣớng, giải pháp cho sự phát triển kinh tế lãnh thổ trong tƣơng lai.

Những tác phẩm nghiên cứu về kinh tế lãnh thổ phải kể đến là: Địa lý các vùng kinh

tế ở Việt Nam, Nguyễn Minh Tuệ (chủ biên), NXB Giáo dục năm 2009; Địa lý các

tỉnh và thành phố Việt Nam, Lê Thông (chủ biên), NXB Giáo dục năm 2003. Ngoài

ra, khía cạnh kinh tế lãnh thổ còn xuất hiện đan xen trong nhiều công trình nghiên

cứu khác. Ví dụ nhƣ: Địa lí kinh tế xã hội Việt Nam, Lê Thông (chủ biên), NXB Sƣ

phạm năm 2004; Giáo trình địa lý kinh tế xã hội Việt Nam (tập 1, tập 2), Nguyễn Viết

Thịnh, Đỗ Thị Minh Đức, NXB Giáo dục năm 2003, NXB Sƣ phạm năm 2008; Tổ

chức lãnh thổ Việt Nam, Đặng Văn Phan (chủ biên), NXB Giáo dục năm 2000; Giáo

trình lịch sử các học thuyết kinh tế, Trần Bình Trọng (chủ biên), NXB Đại học Kinh

Tế Quốc Dân, năm 2008.

Trong đó, đối với lãnh thổ kinh tế, các công trình nghiên cứu đã đƣa ra những

đặc điểm nổi bật về vị trí địa lí, các điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội, đồng thời

đánh giá đúng những ảnh hƣởng của các nguồn lực đó tới phát triển kinh tế lãnh thổ

trong từng giai đoạn khác nhau; phân tích hiện trạng phát triển kinh tế theo khía cạnh

ngành và lãnh thổ. Đồng thời còn chỉ ra các xu hƣớng phát triển kinh tế trong tƣơng

lai, trên cơ sở đó đề ra định hƣớng phát triển phù hợp.

Trong chƣơng trình đào tạo thạc sĩ đã có nhiều công trình nghiên cứu về tổ

chức lãnh thổ và phát triển kinh tế địa phƣơng. Kinh tế huyện là một trong những đề

tài đƣợc nhiều tác giả lựa chọn, trong đó tiêu biểu là: Phát triển kinh tế huyện Phổ

Yên tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2006-2010, luận văn thạc sĩ chuyên ngành Địa lí học

- Đại học sƣ phạm Thái Nguyên, tác giả Hoàng Thị Thắm; Phát triển kinh tế huyện

Yên Phong tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2006-2011, luận văn thạc sĩ chuyên ngành Địa lí

học - Đại học sƣ phạm Thái Nguyên, tác giả Nguyễn Duy Nam. Những đề tài nghiên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

cứu đã đánh giá các nguồn lực phát triển kinh tế của địa phƣơng, phân tích hiện trạng

kinh tế và đƣa ra mục tiêu, định hƣớng, giải pháp phát triển kinh tế trên địa bàn trong

tƣơng lai,

Các công trình khoa học khác nghiên cứu về Thái Nguyên nhƣ: Đoàn Văn Thủy

(2010) với cuốn “Giải pháp chủ yếu nhằm thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu

kinh tế thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2006 - 2010” nội dung đề cập tới cơ sở

khoa học và phƣơng pháp nghiên cứu, thực trạng cơ cấu kinh tế thành phố Thái

Nguyên và các giải pháp nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế thành phố Thái Nguyên

giai đoạn 2006 - 2010. Nguyễn Văn Toàn (2010) với cuốn “Thực trạng và một số

giải pháp chủ yếu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng

hóa của tỉnh Thái Nguyên” đã đề cập đến quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông

nghiệp theo hƣớng sản xuất hàng hóa và một số giải pháp chủ yếu chuyển dịch cơ cấu

kinh tế nông nghiệp theo hƣớng sản xuất hàng hóa của tỉnh Thái Nguyên. Nguyễn

Văn Sơn (chuyên ngành Địa lý) bảo vệ Luận văn Thạc sĩ “Chuyển dịch cơ cấu kinh

tế tỉnh Thái Nguyên trên quan điểm phát triển bền vững” tại Trƣờng Đại học Sƣ

phạm - Đại học Thái Nguyên năm 2010. Đề tài Luận văn Thạc sĩ: “Công nghiệp hóa,

hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn ở Thái Nguyên (giai đoạn 1997-2007)”của Bùi

Thanh Tùng (Chuyên ngành Lịch sử) bảo vệ năm 2010 tại trƣờng Đại học Sƣ phạm -

Đại học Thái Nguyên. Luận văn thạc sĩ Địa lí học của Lê Thanh Nguyên (2011) với

đề tài “Phân tích quá trình đô thị hóa thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2000 - 2010”

Ngoài ra còn có báo cáo tổng kết, kế hoạch, đề án phát triển kinh tế xã hội trong

tỉnh. Các tài liệu Niên giám thống kê có ý nghĩa hết sức quan trọng. Hệ thống Niên

giám Cục, Thống kê Tỉnh Thái Nguyên đã phản ánh tình hình kinh tế - xã hội hàng

năm của tỉnh.

Tất cả các công trình trên, do mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu khác nhau đã góp

phần làm sáng tỏ nhiều vấn đề về kinh tế - xã hội của đất nƣớc nói chung và tình hình

kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên nói riêng trong một thời kì lịch sử nhất định. Tuy

nhiên cho đến nay chƣa có công trình nào đi sâu nghiên cứu về sự phát triển kinh tế

của thành phố Thái Nguyên mà cụ thể là ở giai đoạn 2000 – 2012. Vì thế nên việc tìm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

hiểu về phát triển kinh tế của tỉnh trong thời kì đổi mới 2000-2012 là công tác vô

cùng quan trọng và cần thiết.

3. Mục tiêu, nhiệm vụ và giới hạn phạm vi của đề tài

3.1. Mục tiêu

Vận dụng cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển kinh tế vào địa bàn thành phố

Thái Nguyên nhằm đánh giá các nguồn lực và phân tích thực trạng phát triển kinh tế

để từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển kinh tế huyện có hiệu quả và bền

vững trong thời kỳ đến 2020 và tầm nhìn 2030.

3.2. Nhiệm vụ

- Tổng quan cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển kinh tế.

- Đánh giá các nguồn lực (tự nhiên, kinh tế - xã hội) đối với phát triển kinh tế

của thành phố Thái Nguyên.

- Phân tích thực trạng phát triển kinh tế thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2006 -

2012.

- Đề xuất các giải pháp mang tính khuyến nghị nhằm phát triển kinh tế thành

phố Thái Nguyên ổn định và bền vững đến năm 2020.

3.3. Phạm vi nghiên cứu

- Về nội dung nghiên cứu: Tập trung nghiên cứu các thế mạnh và hạn chế của

thành phố Thái Nguyên cũng nhƣ thực trạng phát triển kinh tế theo nghành và sự

phân bố theo lãnh thổ.

- Về không gian nghiên cứu: Chủ yếu nghiên cứu trên phạm vi toàn thành phố,

tuy nhiên ở một số ngành (nông nghiệp) cần cố gắng đi sâu xuống các xã. Ngoài ra,

đề tài cũng có so sánh Thành phố với toàn tỉnh Thái Nguyên hoặc với các thành phố

lân cận, các huyện trong tỉnh.

- Về thời gian nghiên cứu: Các số liệu thông tin thu thập để phân tích trong

khoảng thời gian từ 2006 - 2012, một số nội dung số liệu đề cập đến năm 2000.

4. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu

4.1. Các quan điểm nghiên cứu

- Quan điểm hệ thống: Tính hệ thống làm đề tài trở nên logic, thông suốt và sâu

sắc. Trong đề tài này việc nghiên cứu hiện trạng phát triển kinh tế thành phố Thái

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Nguyên đƣợc đặt trong vấn đề phát triển kinh tế của tỉnh và cả nƣớc. Đồng thời,

thành phố Thái Nguyên cũng đƣợc coi là một hệ thống hoàn chỉnh và thống nhất,

trong đó bao gồm các hệ thống con (Nhƣ các cụm phƣờng, xã). Các hệ thống có mối

quan hệ tƣơng tác, mật thiết với nhau. Vì vậy cần phải tìm hiểu các mối quan hệ qua

lại, các tác động ảnh hƣởng giữa các yếu tố trong một hệ thống và giữa các hệ thống

để đánh giá chính xác vấn đề nghiên cứu.

- Quan điểm tổng hợp lãnh thổ: Mọi sự vật hiện tƣợng địa lý đều tồn tại và phát

triển trong một không gian lãnh thổ nhất định. Khi nghiên cứu phải tìm hiểu sự ảnh

hƣởng của lãnh thổ đến khía cạnh nghiên cứu, tìm ra các quy luật phát triển và đƣa ra

những định hƣớng tốt nhằm khai thác có hiệu quả những tiềm năng của thành phố.

Đặc biệt chú ý tới sự khác biệt lãnh thổ trong quá trình phát triển kinh tế. Các khu

vực khác nhau, kết hợp với sự phân hóa không gian, cũng nhƣ việc tổ chức hợp lý

quá trình sản xuất sẽ đem lại hiệu quả kinh tế cao.

Thành phố Thái Nguyên là một thể tổng hợp bao gồm các yếu tố tự nhiên, kinh

tế - xã hội có mối quan hệ chặt chẽ, tác động ảnh hƣởng và chi phối lẫn nhau. Quan

điểm tổng hợp thể hiện rõ việc xem xét hiện trạng phát triển kinh tế trong mối liên hệ

tác động qua lại giữa các yếu tố tự nhiên và kinh tế xã hội.

- Quan điểm lịch sử, viễn cảnh: Vận dụng quan điểm lịch sử viễn cảnh vào

nghiên cứu phát triển kinh tế thành phố Thái Nguyên để thấy đƣợc những biến đổi

của các yếu tố kinh tế trong từng giai đoạn phát triển và xu hƣớng chuyển dịch các

ngành kinh tế trong thành phố. Từ đó đánh giá đƣợc hiện trạng và dự báo xu hƣớng

phát triển kinh tế đến năm 2020.

- Quan điểm phát triển bền vững: Những giải pháp cho sự phát triển kinh tế - xã

hội phải dựa trên quan điểm bền vững. Phát triển kinh tế - xã hội gắn liền với bảo vệ và

tái tạo tài nguyên thiên nhiên, chống ô nhiễm môi trƣờng, kết hợp hài hòa phát triển

kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội, nâng cao chất lƣợng cuộc sống của nhân dân.

4.2. Các phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp thu thập tài liệu

Để phân tích và đánh giá tình hình phát triển kinh tế của một lãnh thổ, cần phải

có thông tin và nhiều khía cạnh khác nhau của các ngành và lãnh thổ. Cụ thể trong

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

luận văn này, tác giả phải thu thập những dữ liệu bằng số liệu thống kê, bằng văn bản

và dữ liệu không gian (bản đồ) từ nhiều nguồn khác nhau nhƣ các báo cáo, các văn

kiện, văn bản chính thức, niên giám thống kê và có sự thống nhất về mặt thời gian.

- Phương pháp phân tích, tổng hợp

Trên cơ sở những dữ liệu đã thu thập, bằng phƣơng pháp phân tích tổng hợp,

phân tích tình hình phát triển kinh tế, những yếu tố ảnh hƣởng, hiện trạng phát triển

kinh tế - xã hội và từ đó tìm ra những giải pháp nhằm phát triển các ngành kinh tế của

thành phố Thái Nguyên.

- Phương pháp so sánh

Đây là phƣơng pháp phổ biến dùng để so sánh các yếu tố định lƣợng hoặc định

tính, so sánh các mối quan hệ không gian và thời gian giữa các ngành, các lĩnh vực

kinh tế, đặc biệt là mối quan hệ về tự nhiên và nhân văn, so sánh phân tích các chỉ

tiêu, các hoạt động kinh tế đã đƣợc lƣợng hóa có cùng nội dung, tính chất tƣơng tự để

xác định mức độ biến động của các chỉ tiêu. Trên cơ sở đó rút ra bản chất của các

hiện tƣợng kinh tế, hiện tƣợng địa lý và xây dựng mô hình chuyển dịch cơ cấu kinh tế

hợp lý.

- Phương pháp thống kê toán học

Từ những số liệu đã đƣợc thu thập, tác giả đã sử dụng phƣơng pháp thống kê

toán học để xử lý số liệu, tính toán các chỉ số phát triển, tính tỉ trọng các ngành so với

tổng thể, so sánh, đánh giá để thấy đƣợc vị trí và sự chuyển biến của nền kinh tế

thành phố Thái Nguyên trong thời kì công nghiệp hóa

- Phương pháp thực địa

Đây là phƣơng pháp dùng để kiểm tra lại mức độ chính xác của các số liệu đã

đƣợc thu nhập, trên cơ sở khảo sát, tìm hiểu trực tiếp các cơ sở sản xuất công nghiệp,

tiểu thủ công nghiệp, hợp tác xã, các cụm công nghiệp, các khu công nghiệp và các

hoạt động dịch vụ và các doanh nghiệp đóng trên địa bàn. Tác giả phỏng vấn một số

cán bộ địa phƣơng, hộ nông dân, các hộ kinh doanh về những lĩnh vực liên quan đến

đề tài. Từ đó thu thập thêm những thông tin, tích lũy thêm những hiểu biết về địa

phƣơng để đề xuất những giải pháp thiết thực.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

- Phương pháp biểu đồ, bản đồ: Sử dụng công nghệ GIS để số hóa và vẽ các

bản đồ, biểu đồ một cách chính xác, mang tính khoa học cao.

- Phương pháp chuyên gia: Đề tài có sử dụng ý kiến đóng góp của các chuyên

gia về kinh tế, địa lí... Những ý kiến của các chuyên gia góp phần nâng cao giá trị của

các kết luận khoa học và bổ sung cho tính hiện thực của các giải pháp do tác giả đề

tài kiến nghị.

- Phương pháp dự báo: Từ thực trạng phát triển kinh tế - xã hội của Tp, quá

trình phát triển của hệ thống đô thị quốc gia và ở TP Thái Nguyên. Phƣơng pháp dự

báo đƣa ra các dự báo về phát triển kinh tế của TP Thái Nguyên trong tƣơng lai và đề

xuất một số giải pháp phát triển.

5. Những đóng góp chủ yếu

Đề tài đƣợc thực hiện sẽ đem lại những đóng góp thiết thực:

- Đúc kết, bổ sung và làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển kinh tế

- Làm sáng tỏ lợi thế và cơ hội phát triển, các hạn chế và thách thức đối với nền

kinh tế thành phố Thái Nguyên.

- Nhận diện nền kinh tế của thành phố theo cơ cấu ngành và cơ cấu lãnh thổ.

- Đề xuất một số giải pháp cụ thể nhằm phát triển kinh tế thành phố Thái

Nguyên nhanh, mạnh và bền vững.

6. Cấu trúc luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, nội dung luận văn

kết cấu thành ba chƣơng:

- Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển kinh tế

- Chương 2: Các nguồn lực và thực trạng phát triển kinh tế thành phố Thái

Nguyên giai đoạn 2006 - 2012

- Chương 3: Định hướng và giải pháp phát triển kinh tế thành phố Thái Nguyên

đến năm 2020

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

PHẦN NỘI DUNG

Chƣơng 1

CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ

1.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN

1.1.1. Các khái niệm

Ngày nay, nền kinh tế thế giới luôn có sự biến động không ngừng. Tất cả các

lĩnh vực của đời sống xã hội đều tăng trƣởng và phát triển mạnh mẽ, đặc biệt trong

lĩnh vực kinh tế. Vì vậy, khi nghiên cứu chiến lƣợc phát triển kinh tế học thƣờng hay

đề cập đến tốc độ tăng trƣởng, phát triển kinh tế, cơ cấu kinh tế và các nguồn lực.

Đây là cơ sở cần thiết để các nhà hoạch định chiến lƣợc có thể lựa chọn và quyết định

phƣơng án có lợi nhất cho đất nƣớc.

1.1.1.1. Tăng trưởng kinh tế

“Tăng trưởng kinh tế theo nghĩa chung nhất là mức tăng lượng của cải (tài sản)

trong một thời kì nhất định” [24]. Khái niệm tăng trƣởng kinh tế này thích hợp với

mọi qui mô kinh tế; toàn nền kinh tế, cấp tỉnh, huyện, ngành. Của cải tài sản có thể

tính bằng hiện vật hoặc tiền.

Để biểu thị sự tăng trƣởng kinh tế ngƣời ta thƣờng dùng mức tăng trƣởng kinh

tế: Tổng sản phẩm quốc nội (GDP), tổng thu nhập quốc gia (GNI), hoặc tổng sản

phẩm quốc nội và tổng thu nhập quốc gia tính theo đầu ngƣời… bên cạnh đó là một

số các tiêu chí khác.

Tăng trƣởng kinh tế thể hiện sự thay đổi về lƣợng của nền kinh tế, do đó tăng

trƣởng kinh tế không phản ánh đƣợc sự biến đổi của cơ cấu kinh tế - xã hội, đời sống

của nhân dân. Tăng trƣởng có thể cao nhƣng chất lƣợng cuộc sống có thể không tăng,

môi trƣờng có thể bị hủy hoại, tài nguyên bị khai thác quá mức, cạn kiệt. Mặc dù vậy,

các chỉ tiêu đo lƣờng kinh tế vẫn đƣợc sử dụng làm thƣớc đo trình độ phát triển nền

kinh tế một cách cụ thể và trở thành mục tiêu phấn đấu của một quốc gia, một vùng

và một địa phƣơng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1.1.1.2. Phát triển kinh tế

“Phát triển kinh tế là quá trình lớn lên về mọi mặt của nền kinh tế trong một

thời gian nhất định. Trong đó bao gồm cả sự tăng thểm về qui mô sản lượng (tăng

trưởng kinh tế), sự hoàn thiện thể chế và nâng cao chất lượng cuộc sống”.

Nói cách khác, phát triển kinh tế là sự vận động theo chiều hƣớng tiến lên, bao

hàm trong đó có sự thay đổi về lƣợng lẫn sự chuyển hóa về chất của một sự vật hiện

tƣợng trong thời gian và không gian cụ thể.

Nếu sự tăng trƣởng kinh tế thể hiện chủ yếu sự thay đổi về lƣợng thì phát triển

kinh tế không chỉ tập trung vào tăng trƣởng mà bao gồm cả những thay đổi về chất:

về cơ cấu kinh tế và cuộc sống con ngƣời.

Nhƣ vậy, phát triển kinh tế là sự tăng trƣởng kinh tế gắn liền với sự hoàn thiện

cơ cấu, thể chế kinh tế, nâng cao chất lƣợng cuộc sống và bảo đảm bảo công bằng xã

hội. Muốn phát triển kinh tế trƣớc hết phải có sự tăng trƣởng kinh tế. Nhƣng không

phải sự tăng trƣởng kinh tế nào cũng dẫn tới phát triển kinh tế. Phát triển kinh tế đòi

hỏi phải bao hàm các yêu cầu cụ thể là:

- Mức tăng trƣởng kinh tế phải lớn hơn mức tăng dân số.

- Sự tăng trƣởng kinh tế phải dựa trên cơ cấu kinh tế hợp lý, tiến bộ để bảo đảm

tăng trƣởng bền vững.

- Tăng trƣởng kinh tế phải đi đôi với công bằng xã hội, tạo điều kiện cho mọi ngƣời

có cơ hội ngang nhau trong đóng góp và hƣởng thụ kết quả của tăng trƣởng kinh tế.

- Chất lƣợng sản phẩm ngày càng cao, phù hợp với sự biến đổi nhu cầu của con

ngƣời và xã hội, bảo vệ môi trƣờng sinh thái.

1.1.1.3. Cơ cấu kinh tế

Theo từ điển Bách khoa Việt Nam (1995): “Cơ cấu kinh tế là tổng thể các

ngành, lĩnh vực, bộ phận kinh tế với vị trí, tỷ trọng tương ứng của chúng và mối quan

hệ hữu cơ tương đổi ổn định hợp thành”. Từ định nghĩa này có thể nhấn mạnh đến

hai nội dung chủ yếu: thứ nhất đó là tổng thể các bộ phận hợp thành và thứ hai. chúng

có mối quan hệ hữu cơ tƣơng đối ổn định theo một tƣơng quan tỉ lệ nhất định. Về bản

chất của cơ cấu kinh tế phải đƣợc thể hiện ở ba khía cạnh chính sau đây:

- Phƣơng diện hệ thống: đó là các phạm trù tổng thể và bộ phận. Một hệ thống

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

lớn bao gồm nhiều phân hệ (hệ thống nhỏ). Điều này không có nghĩa là chỉ cộng các

phân hệ lại là có đƣợc hệ thống. Vì thế, cơ cấu kinh tế trƣớc hết là tổng thể với tƣ

cách nhƣ một chỉnh thể. Trong chỉnh thể đó bao gồm nhiều bộ phận nhƣ các nhóm

ngành (lĩnh vực) và các yếu tố cấu thành hệ thống kinh tế của mỗi quốc gia.

- Trong tổng thể nền kinh tế đất nƣớc, các nhóm ngành (lĩnh vực) và các yếu tố

cấu thành của hệ thống kinh tế đƣợc sắp xếp theo một số lƣợng và tỷ lệ nhất định.

Việc sắp xếp nếu đƣợc thực hiện một cách khách quan, khoa học, phù hợp với xu thế

chung của thời đại thì sẽ có cơ cấu kinh tế hợp lí, nền kinh tế phát triển nhanh và

ngƣợc lại.

- Các nhóm ngành (lĩnh vực) và các yếu tổ cấu thành hệ thống kinh tế không

phải hoạt động đơn lẻ độc lập, mà có mối quan hệ tác động qua lại với nhau để làm

sao có thể đạt đƣợc các mục tiêu đã định trƣớc.

Nền kinh tế là sản phẩm của xã hội loài ngƣời. Là kết quả của quá tình phân

công lao động xã hội dƣới tác động mạnh mẽ của sức sản xuất ngày càng phát triển,

các ngành kinh tế ra đời. Trên cơ sở đó hình thành cơ cấu kinh tế tự phát hay tự giác.

Ở mỗi quốc gia, cơ cấu kinh tế là sự thể hiện ở chừng mực nhất định chiến lƣợc phát

triển kinh tế - xã hội trong mỗi giai đoạn nhất định. Do vậy chiến lƣợc phát triển kinh

tế phải mang tính khách quan, khoa học, phù hợp với tình hình cụ thể đất nƣớc trong

từng giai đoạn và phù hợp với xu thế của thời đại.

Cơ cấu kinh tế không phải là bất biến. Sự thay đổi của nó phụ thuộc vào trình độ

phát triển của sức sản xuất và đặc điểm chính trị xã hội mỗi quốc gia trong thời kì lịch

sử nhất định. Cơ cấu kinh tế hợp lí là cơ cấu có khả năng tái sản xuất mở rộng nền kinh

tế, thỏa mãn các yêu cầu: phù hợp với các quy luật khách quan về tự nhiên, kinh tế,

chính trị, xã hội; có khả năng sử dụng có hiệu quả các nguồn lực để hội nhập kinh tế

thế giới, tiến tới phát triển bền vững; gắn với xu thế chung của thế giới và khu vực.

Trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, mối quan hệ biện

chứng giữa qui mô và cơ cấu kinh tế có ý nghĩa rất quan trọng. Chúng phản ánh cả

hai mặt số lƣợng và chất lƣợng của sự phát triển trong tổng thể thống nhất và chúng

cần đƣợc nhận thức theo bản chất vận động và phát triển để phục vụ việc hoạch định

chính sách và chỉ đạo thực hiện. Sự phát triển biện chứng tƣ duy kinh tế về chuyển