Phát triển kinh tế tại các làng nghề trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NGUYỄN THỊ MINH NGUYỆT

PHÁT TRIỂN KINH TẾ

TẠI CÁC LÀNG NGHỀ TRÊN ĐỊA BÀN

TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NGUYỄN THỊ MINH NGUYỆT

PHÁT TRIỂN KINH TẾ

TẠI CÁC LÀNG NGHỀ TRÊN ĐỊA BÀN

TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Quản lý kinh tế

Mã số: 60.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Giảng viên hướng dẫn: PGS.TS. ĐỖ ANH TÀI

THÁI NGUYÊN - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là đề tài nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu

đƣợc sử dụng trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả

nghiên cứu trong luận văn chƣa từng đƣợc ai nghiên cứu và công bố trong bất

cứ công trình khoa học nào.

Ngƣời cam đoan

Nguyễn Thị Minh Nguyệt

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện đề tài: “Phát triển kinh tế tại các làng nghề

trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên” tôi đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn, giúp đỡ,

động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin đƣợc bày tỏ sự cảm ơn sâu

sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học

tập và nghiên cứu.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Bộ phận sau

Đại học, các khoa, phòng của Trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh

- Đaị hoc̣ Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình

học tập và hoàn thành luận văn này.

Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hƣớng dẫn

PGS.TS. Đỗ Anh Tài.

Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của các Nhà khoa

học, các thầy, cô giáo trong Trƣờng Đaị hoc̣ Kinh tế và Quản trị Kinh doanh -

Đại học Thái Nguyên.

Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn đƣợc sự giúp đỡ và cộng tác của

các đồng chí tại các địa điểm nghiên cứu, tôi xin chân thành cảm ơn các bạn

bè, đồng nghiệp và gia đình đã tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành

nghiên cứu này.

Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó.

Tác giả

Nguyễn Thị Minh Nguyệt

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii

MỤC LỤC................................................................................................................. iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .........................................................................v

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ ......................................................................vi

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................3

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................3

4. Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu .................................................................3

5. Những đóng góp mới của Luận văn........................................................................4

6. Bố cục của luận văn ................................................................................................4

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIẾN VỀ LÀNG NGHỀ....................5

1.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................................5

1.1.1. Các quan niệm...................................................................................................5

1.1.2. Phân loại và đặc trƣng sản xuất của các làng nghề ...........................................9

1.1.3. Vị trí, vai trò của làng nghề trong sự phát triển kinh tế xã hội .......................12

1.1.4. Các nhân tố ảnh hƣởng đến phát triển sản xuất ở các làng nghề ....................18

1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................................21

1.2.1. Kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới ..............................................21

1.2.2. Kinh nghiệm của một số tỉnh, thành phố của Việt Nam trong thời gian

vừa qua .........................................................................................................27

1.2.3. Bài học kinh nghiệm đối với Thái Nguyên.....................................................33

Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................................................35

2.1. Câu hỏi nghiên cứu của Đề tài ...........................................................................35

2.2. Cách tiếp cận ......................................................................................................35

2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu....................................................................................36

2.3.1. Phƣơng pháp chọn địa điểm nghiên cứu.........................................................36

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iv

2.3.2. Phƣơng pháp thu thập thông tin ......................................................................36

2.3.3. Phƣơng pháp tổng hợp xử lý số liệu ...............................................................37

2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .............................................................................38

Chƣơng 3. THỰC TRẠNG MÔI TRƢỜNG PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT

KINH DOANH Ở CÁC LÀNG NGHỀ TỈNH THÁI NGUYÊN...........40

3.1. Môṭ số đặc điểm cơ bản của tỉnh Thái Nguyên .................................................40

3.1.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên ...........................................................................40

3.1.2. Tình hình phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên ..................................45

3.2. Thực trạng môi trƣờng phát triển sản xuất kinh doanh của các làng nghề

tỉnh Thái Nguyên .........................................................................................49

3.2.1. Tổng quan về các hộ làng nghề tỉnh Thái Nguyên .........................................49

3.2.2. Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu của các hộ làng nghề....................................57

3.2.3. Đánh giá cơ hội và thách thức phát triển sản xuất kinh doanh .......................72

3.3. Đánh giá chung ..................................................................................................82

Chƣơng 4. CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT KINH DOANH

CHO CÁC LÀNG NGHỀ Ở TỈNH THÁI NGUYÊN ............................85

4.1. Quan điểm định hƣớng.......................................................................................85

4.2. Các giải pháp......................................................................................................86

4.2.1. Phát triển các hình thức liên kết hỗ trợ phát triển tại các làng nghề...............86

4.2.2. Những giải pháp về đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trong các làng nghề.........89

4.2.3. Những giải pháp về vốn và nguyên vật liệu....................................................91

4.2.4. Nhóm các giải pháp về khoa học và công nghệ..............................................93

4.2.5. Chính sách bảo vệ môi trƣờng ........................................................................96

4.3. Một số kiến nghị.................................................................................................97

KẾT LUẬN..............................................................................................................99

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................100

PHỤ LỤC...............................................................................................................102

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

v

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BVMT : Bảo vệ môi trƣờng

GDP : Tổng sản phẩm quốc nội

GTGT : Giá trị gia tăng

HĐND : Hội đồng nhân dân

HTX : Hợp tác xã

NN&PTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn

TTCN : Tiểu thủ công nghiệp

UBND : Ủy ban nhân dân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ

Bảng:

Bảng 3.1. Diện tích đất nông nghiệp và lâm nghiệp bình quân đầu

ngƣời năm 2012 của các tỉnh miền núi phía Bắc...................... 42

Bảng 3.2. Nhân khẩu và lao động tỉnh Thái Nguyên................................ 45

Bảng 3.3. Tốc độ tăng trƣởng kinh tế tỉnh Thái Nguyên năm 2000 - 2014... 46

Bảng 3.4. Cơ cấu ngành trong tổng sản phẩm tỉnh Thái Nguyên............. 47

Bảng 3.5. Phân bổ và số lƣợng hộ làng nghề tỉnh Thái Nguyên .............. 50

Bảng 3.6. Đánh giá của các hộ tại các làng nghề về bản thân ngƣời chủ

trong các hộ làng nghề.............................................................. 58

Bảng 3.7. Đánh giá của các hộ tại các làng nghề về ngƣời lao động

trong các hộ làng nghề.............................................................. 60

Bảng 3.8. Đánh giá của các hộ tại các làng nghề về nguồn nguyên vật

liệu cho sản xuất trong các hộ làng nghề.................................. 62

Bảng 3.9. Đánh giá của các hộ tại các làng nghề về trình độ công nghệ

của các hộ làng nghề................................................................. 64

Bảng 3.10. Đánh giá của các hộ tại các làng nghề về năng lực tài chính

của các hộ làng nghề................................................................. 66

Bảng 3.11. Đánh giá của các hộ tại các làng nghề về sản phẩm do các

hộ làng nghề sản xuất................................................................ 69

Bảng 3.12. Đánh giá của các hộ tại các làng nghề về kết quả sản xuất

kinh doanh của các hộ làng nghề.............................................. 71

Bảng 3.13. Đánh giá của các hộ tại các làng nghề về chính sách cho

phát triển kinh tế làng nghề ...................................................... 73

Bảng 3.14. Đánh giá của các hộ tại các làng nghề về thủ tục hành chính

liên quan đến phát triển kinh tế làng nghề................................ 74

Bảng 3.15. Đánh giá của các hộ tại các làng nghề về địa lý và cơ sở hạ

tầng liên quan đến phát triển kinh tế làng nghề........................ 77

Bảng 3.16. Đánh giá của các hộ tại các làng nghề về điều kiện kinh tế

giúp phát triển kinh tế làng nghề .............................................. 78

Bảng 3.17. Đánh giá của các hộ tại các làng nghề về nguồn lực lao động

của địa phƣơng giúp phát triển kinh tế làng nghề .................... 81

Biểu đồ:

Biểu đồ 1.1. Phân loại làng nghề Việt Nam theo ngành nghề sản xuất......................9

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vii

Biểu đồ 1.2. Kim ngạch xuất khẩu từ các sản phẩm làng nghề của Việt Nam ........15

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Phát triển làng nghề ở khu vực nông thôn là một nhiệm vụ trọng tâm

trong quá trình phát triển nông thôn ở Việt Nam. Phát triển các làng nghề và

ngành nghề nông thôn nhằm tạo việc làm, tăng thu nhập ở nông thôn, góp

phần xoá đói giảm nghèo, góp phần thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế

nông thôn và cũng là thực hiện mục tiêu “Ly nông bất ly hƣơng” đang diễn ra

mạnh mẽ tại các vùng nông thôn ở nƣớc ta.

Mặt khác, cùng với sự tăng trƣởng kinh tế là quá trình đô thị hóa diễn

ra với tốc độ ngày càng nhanh, hiện tƣợng ngƣời lao động từ các làng quê

dịch chuyển ra thành phố là rất lớn. Vì vậy, việc phát triển các nghề và làng

nghề nông thôn cũng nhƣ các làng nghề mới có ý nghĩa quan trọng không chỉ

về mặt kinh tế mà còn góp phần ổn định chính trị xã hội.

Trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, trong những năm qua, nhiều ngành

nghề và cơ sở sản xuất công nghiệp đƣợc thành lập và đi vào hoạt động;

Nhiều hộ dân đã mạnh dạn tìm và đầu tƣ ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ

thuật và công nghệ mới vào sản xuất, tận thu phế liệu công nghiệp thải và

nguyên liệu sẵn có tại địa phƣơng tạo sản phẩm mới cung cấp trên thị trƣờng

trong nƣớc và xuất khẩu nhƣ: Sản xuất gạch không nung; Ép mùn cƣa bằng

thuỷ lực thay than đá; Đúc chi tiết sản phẩm kim loại bằng lò trung tần hiệu

suất cao và công nghệ hiện đại chế biến, bảo quản sản phẩm chè,... Giá trị sản

xuất công nghiệp khu vực tiểu thủ công nghiệp và làng nghề trên địa bàn tỉnh

Thái Nguyên, năm 2011: Đạt 4.065 tỷ đồng, năm 2013 đạt 4.504 tỷ đồng,

bình quân tăng 13,8%/năm và chiếm 14 - 15% tổng giá trị sản xuất công

nghiệp trên địa bàn.

Số làng nghề, làng nghề truyền thống đƣợc công nhận hết năm 2013

của tỉnh Thái Nguyên là 105 làng. Giá trị khu vực tiểu thủ công nghiệp và

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

2

làng nghề đạt bình quân trên 4.300 tỷ đồng/năm, trong đó có 89 làng nghề

chế biến nông sản chiếm 84,76%, số các làng nghề còn lại chiếm 15,24%

bao gồm 13 làng nghề chế biến lâm sản, đồ gỗ; 01 làng nghề trồng dâu nuôi

tằm; 01 làng nghề sinh vật cảnh và 01 làng nghề hoa đào. Các làng nghề

đƣợc tỉnh công nhận phân theo huyện: Thị xã Phổ Yên 26 làng; Huyện Phú

Lƣơng 20 làng; Thành phố Thái Nguyên 21 làng; Huyện Đồng Hỷ 16 làng;

Huyện Đại Từ 6 làng; Huyện Định Hoá 2 làng; Huyện Võ nhai 8 làng;

Huyện Phú Bình 6 làng.

Trong những năm gần đây, mặc dù đã có những chính sách khuyến

khích các thành phần kinh tế đầu tƣ phát triển sản xuất kinh doanh từ Trung

ƣơng đến địa phƣơng nhƣng các làng nghề vẫn gặp nhiều khó khăn: Thiết bị

và công nghệ chƣa đƣợc đầu tƣ đúng mức; Năng suất lao động thấp; Chất

lƣợng và mẫu mã của sản phẩm đáp ứng chƣa cao thị hiếu ngày càng khắt khe

của ngƣời tiêu dùng; Trình độ tay nghề ngƣời lao động chƣa đƣợc chú trọng

đào tạo và nuôi dƣỡng; Thu nhập trong các làng nghề và các cơ sở sản xuất

chƣa đủ sức thu hút ngƣời lao động đặc biệt đối với lao động có tay nghề cao

và các nghệ nhân; Môi trƣờng tại các làng nghề và nhiều cơ sở sản xuất chƣa

đƣợc quan tâm đúng mức và đang bị ô nhiễm nghiêm trọng; Mặt bằng và vốn

cho sản xuất đang là nhu cầu cấp thiết của nhiều cơ sở sản xuất; Thị trƣờng

tiêu thụ còn hẹp, thƣơng hiệu hàng hoá và công tác quảng cáo chƣa đƣợc đầu

tƣ thoả đáng... Do đó chƣa tạo điều kiện để thu hút hết lực lƣợng lao động

cũng nhƣ sử dụng hết khả năng tay nghề của ngƣời thợ nhằm phát huy tối đa

tiềm năng kinh tế vốn có.

Do đó, việc triển khai nghiên cứu đề tài: “Phát triển kinh tế tại các

làng nghề trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên” nhằm đánh giá thực trạng và đƣa

ra một số giải pháp nhằm phát triển kinh tế làng nghề tỉnh Thái Nguyên là hết