Phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện tại huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

ĐÀM PHƢƠNG ÁNH

PHÁT TRIỂN ĐỐI TƢỢNG THAM GIA

BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN

TẠI HUYỆN THUẬN THÀNH, TỈNH BẮC NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

NGÀNH QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2022

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

ĐÀM PHƢƠNG ÁNH

PHÁT TRIỂN ĐỐI TƢỢNG THAM GIA

BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN

TẠI HUYỆN THUẬN THÀNH, TỈNH BẮC NINH

NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

Mã số: 8.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS Vũ Thị HậuTS. VŨ THỊ

HẬU

THÁI NGUYÊN - 2022

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự

hướng dẫn khoa học của TS Vũ Thị Hậu. Các nội dung nghiên cứu, kết quả

trong đề tài là trung thực và chưa công bố bất kỳ dưới hình thức nào trước

đây. Những số liệu phục vụ cho việc phân tích, đánh giá được tác giả thu thập

trong quá trình nghiên cứu.

Ngoài ra trong luận văn còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như

số liệu của các tác giả khác, cơ quan tổ chức khác đều có trích dẫn và chú thích

nguồn gốc.

Băc Ninh, ngày tháng năm 2022

Tác giả luận văn

Đàm Phƣơng Ánh

ii

LỜI CẢM ƠN

Sau thời gian học tập và nghiên cứu, tôi đã hoàn thành đề tài “Phát

triển đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội tự nguyện tại huyện Thuận

Thành, tỉnh Bắc Ninh”. Trong suốt quá trình thực hiện, tôi đã nhận được sự

hướng dẫn và hỗ trợ nhiệt tình từ Quý Thầy Cô, đồng nghiệp. Tôi chân thành

gửi lời cảm ơn sâu sắc đến:

Tất cả các cơ quan và cá nhân đã tạo điều kiện, giúp đỡ cho tôi trong

quá trình học tập và nghiên cứu hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn toàn thể Quý Thầy, Cô Trường Đại học

Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi về mọi mặt trong

suốt quá trình học tập và nghiên cứu.

Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến Cô Vũ

Thị Hậu - Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên - Cô

trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tận tình tôi trong suốt thời gian nghiên cứu để

hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo BHXH huyện Thuận Thành và

Anh/chị đồng nghiệp tại BHXH huyện Thuận Thành đã nhiệt tình tổng hợp,

cung cấp các số liệu phục vụ cho việc nghiên cứu luận văn này.

Cuối cùng, chân thành cảm ơn gia đình và bạn bè cùng lớp, đồng

nghiệp những người đã luôn tạo mọi điều kiện, cổ vũ và động viên tôi trong

suốt thời gian thực hiện luận văn.

Bắc Ninh, ngày tháng năm 2022

Tác giả luận văn

Đàm Phƣơng Ánh

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................i

LỜI CẢM ƠN..................................................................................................ii

MỤC LỤC.......................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT..............................................................vii

DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ....................................................viii

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của Đề tài .............................................................................. 1

2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ..................................................................... 2

3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .................................................................... 3

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn ................................................. 3

5. Kết cấu của đề tài .......................................................................................... 4

CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN

ĐỐI TƢỢNG THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN .............. 5

1.1. Cơ sở lý luận về phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện

........................................................................................................................... 5

1.1.1. Khái quát về BHXH tự nguyện............................................................... 5

1.1.2. Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện.................................................. 18

1.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện ....... 30

1.2.1. Kinh nghiệm phát triển đối tượng ở một số địa phương tại Việt Nam. 30

1.2.2. Bài học kinh nghiệm phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự

nguyện cho huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh ............................................. 32

CHƢƠNG 2 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................ 34

2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 34

2.2 Phương pháp thu thập thông tin ................................................................ 34

2.2.1 Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp.................................................. 34

2.2.2 Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp ................................................ 36

2.3. Phương pháp tổng hợp và xử lý thông tin................................................ 36

iv

2.4. Phương pháp phân tích thông tin ............................................................. 37

2.4.1. Phương pháp thống kê mô tả................................................................ 37

2.4.2.Phương pháp thống kê so sánh .............................................................. 37

2.4.3. Phương pháp thống kê suy đoán với mô hình hồi quy Probit............... 37

2.5. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu............................................................. 38

2.5.1. Chỉ tiêu đánh giá điều kiện kinh tế - xã hội .......................................... 38

2.5.2. Chỉ tiêu đánh giá các yếu tố thuộc về bản thân người lao động ........... 38

2.5.3. Chỉ tiêu đánh giá khả năng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện......... 39

2.5.4. Chỉ tiêu đánh giá quá trình phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã

hội tự nguyện................................................................................................... 39

CHƢƠNG 3 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN ĐỐI TƢỢNG THAM GIA

BHXH TỰ NGUYỆN TẠI HUYỆN THUẬN THÀNH TỈNH BẮC NINH

......................................................................................................................... 41

3.1. Điều kiện tự nhiên.................................................................................... 41

3.1.1. Vị trí địa lý ............................................................................................ 41

3.1.2. Tài nguyên đất....................................................................................... 41

3.1.3. Dân số và nguồn lao động..................................................................... 41

3.2. Đặc điểm về tình hình sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp trên địa

bàn huyện Thuận Thành.................................................................................. 44

3.2.1. Đặc điểm về tổ chức quản lý của Bảo hiểm xã hội huyện Thuận Thành

......................................................................................................................... 45

3.2.2. Chức năng của Bảo hiểm xã hội huyện Thuận Thành .......................... 46

3.3. Thực trạng phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại huyện

Thuận Thành ................................................................................................... 52

3.3.1. Phát triển về số lượng người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện ...... 52

3.3.2. Phát triển về cơ cấu mức phí và đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự

nguyện ............................................................................................................. 54

3.3.3 Phát triển về số năm tham gia đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện ........... 56

v

3.3.4. Phát triển về phương thức đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện ................ 57

3.3.5. Phát triển về doanh thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại huyện Thuận

Thành............................................................................................................... 58

3.3.6. Hoạt động tuyên truyền chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện........... 59

3.3.7. Đánh giá chính sách BHXH TN ........................................................... 61

3.3.8. Về mức độ hấp dẫn của chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện........... 64

3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đối tượng tham gia BHXH tự

nguyện tại huyện Thuận thành ........................................................................ 65

3.4.1. Ảnh hưởng của hệ thống pháp luật và chính sách bảo hiểm xã hội tự

nguyện ............................................................................................................. 65

3.4.2. Ảnh hưởng của thông tin tuyên truyền tới sự phát triển bảo hiểm xã hội

tự nguyện......................................................................................................... 68

3.4.3. Nhóm yếu tố liên quan tới chất lượng dịch vụ của cơ quan bảo hiểm xã

hội.................................................................................................................... 71

3.4.4. Nhóm yếu tố từ bản thân người lao động.............................................. 73

3.5. Đánh giá về phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại huyện

Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh............................................................................ 88

3.5.1 Kết quả đạt được .................................................................................... 88

3.5.2. Hạn chế.................................................................................................. 89

3.5.3. Nguyên nhân của những hạn chế .......................................................... 90

CHƢƠNG 4 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỐI TƢỢNG THAM GIA

BHXH TỰ NGUYỆN TẠI HUYỆN THUẬN THÀNH, TỈNH BẮC NINH

......................................................................................................................... 92

4.1. Quan điểm, mục tiêu phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện tại huyện

Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh............................................................................ 92

4.1.1. Quan điểm ............................................................................................. 92

4.1.2. Mục tiêu................................................................................................. 93

4.2. Giải pháp phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại huyện

vi

Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh........................................................................... 94

4.2.1. Hoàn thiện sửa đổi cơ chế chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện....... 94

4.2.2. Nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ phụ trách, tổ chức dịch

vụ bảo hiểm xã hội tự nguyện ......................................................................... 95

4.2.3. Tăng cường công tác tuyên truyền phổ biến chính sách bảo hiểm xã hội

tự nguyện......................................................................................................... 97

4.2.4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong thực hiện bảo hiểm xã

hội tự nguyện................................................................................................. 103

4.2.5. Tăng cường công tác quản lý nguồn vốn quỹ bảo hiểm xã hội tự nguyện

....................................................................................................................... 104

4.3. Kiến nghị với các bên có liên quan........................................................ 105

KẾT LUẬN.................................................................................................. 107

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 109

PHỤ LỤC 1.................................................................................................. 111

PHỤ LỤC 2...................................................................................................... 2

PHỤ LỤC 3...................................................................................................... 4

PHỤ LỤC 4...................................................................................................... 5

PHỤ LỤC 5...................................................................................................... 7

vii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt

ASXH: An sinh xã hội

BH: Bảo hiểm

BHTN: Bảo hiểm thất nghiệp

BHXH TN: Bảo hiểm xã hội tự nguyện

BHXH: Bảo hiểm xã hội

BHYT: Bảo hiểm y tế

CĐ: Cao đẳng

CMKT: Chuyên môn kỹ thuật

CNH-HĐH: Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa

CNTT: Công nghệ thông tin

CS: Chính sách

CSXH: Chính sách xã hội

DN: Doanh nghiệp

ĐH: Đại học

KT-XH Kinh tế - Xã hội

LĐ: Lao động

LLLĐ: Lực lượng lao động

NLĐ: Người lao động

NSNN: Ngân sách Nhà nước

SXHH: Sản xuất hàng hóa

TNLĐ-BNN Tai nạn lao động – bệnh nghề nghiệp

TC: Trung cấp

THCS: Trung học cơ sở

THPT: Trung học phổ thông

TN: Thu nhập

VC: Viên chức

XH: Xã hội

viii

DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ

Danh mục các Bảng

Bảng 2.1. Một số đặc điểm cơ bản của đối tượng điều tra, khảo sát .............. 34

Bảng 3.1: Tình hình dân số và lao động của huyện Thuận............................. 42

Bảng 3.2. Lao động đang làm việc phân theo thành phần kinh tế .................. 43

Bảng 3.3: Cơ cấu kinh tế huyện Thuận Thành qua 3 năm 2018 – 2020......... 44

Bảng 3.4: Số lượng và trình độ học vấn của cán bộ tại BHXH huyện Thuận

Thành 2021 ..................................................................................... 51

Bảng 3.5. Số người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện trong tổng số người

tham gia Bảo hiểm xã hội tại huyện Thuận Thành (2018 - 2020).. 53

Bảng 3.6 Số lượng và tỷ lệ người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện phân

theo ngành nghề (2018 – 2020) ...................................................... 54

Bảng 3.7. Cơ cấu theo mức phí và đối tượng tham gia BHXH TN (đến năm

2020) ............................................................................................... 55

Bảng 3.8. Số thu bảo BHXH TN tại huyện Thuận Thành (2018-2020)......... 58

Bảng 3.9. Tình hình hoàn thành kế hoạch thu bảo hiểm xã hội tự nguyện .... 59

Bảng 3.10. Các hoạt động tuyên truyền của BHXH huyện Thuận Thành...... 60

Bảng 3.11. Tình hình tổ chức hội nghị tuyên truyền của BHXH TN tại huyện

Thuận Thành (2018-2020).............................................................. 61

Bảng 3.12. Ý kiến đánh giá của người lao động về chính sách BHXH TN ... 62

Bảng 3.13. Ý kiến đánh giá của người lao động về mức đóng, hưởng về chính

sách bảo hiểm xã hội tự nguyện...................................................... 67

Bảng 3.14. Nguồn thông tin về chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện mà

người lao động có được................................................................... 69

Bảng 3.15. Đánh giá của người tham gia BHXH TN về công tác phục vụ và

dịch vụ bảo hiểm xã hội của cơ quan bảo hiểm xã hội................... 72

Bảng 3.16. Nhu cầu, mong muốn tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện của

người lao động ................................................................................ 74

ix

Bảng 3.17 Các nhân tố ảnh hưởng đến tham gia BHXH tự nguyện.............. 76

Bảng 3.18: Tóm tắt thống kê về các biến của mô hình................................... 77

Bảng 3.19: Kết quả ước lượng mô hình Probit............................................... 78

Bảng 3.20: Mối quan hệ giữa mức đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện và hiểu

biết về chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện................................ 80

Bảng 3.21. Ảnh hưởng của thu nhập và quyết định tham gia BHXH TN của

người lao động ................................................................................ 82

Bảng 3.22. Mối quan hệ giữa thu nhập và việc lựa chọn mức đóng tham gia

BHXH TN của người lao động....................................................... 84

Bảng 3.23. Thu nhập bình quân của người lao động phân theo ngành nghề.. 86

Bảng 3.24. Mức đóng BHXH TN của người lao động xét theo ngành nghề.. 86

Danh mục các Biểu đồ

Biểu đồ 3.1: Cơ cấu người lao động tham gia đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện

xét theo thời gian tham gia.......................................................... 56

Biểu đồ 3.2: Cơ cấu số người tham gia đóng BHXH TN xét theo phương thức

đóng............................................................................................. 57

Biểu đồ 3.3: Ý kiến về thêm chế độ đối với người tham gia BHXH tự nguyện

..................................................................................................... 66

Biểu đồ 3.4. Tổng hợp về mức độ hiểu biết chính sách bảo hiểm xã hội tự

nguyện của người lao động......................................................... 69

Biểu đồ 3.5. Mức độ tham gia các loại hình thức bảo hiểm của người dân ... 73

Danh mục các Sơ đồ

Sơ đồ 3.1: Hệ thống tổ chức bộ máy của BHXH huyện Thuận Thành .......... 49

Sơ đồ 3.2: Ý kiến của người lao động về các hình thức truyền thông............ 70

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của Đề tài

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách xã hội quan trọng, một trong

những trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội ở nước ta, góp phần vào sự

tiến bộ của xã hội, đảm bảo ổn định chính trị, xã hội và phát triển kinh tế, xã

hội của đất nước. Với tầm quan trọng như vậy, nên chính sách BHXH luôn

được Đảng và Nhà nước ta quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thực hiện,

phát triển đối tượng tham gia BHXH từ bắt buộc đến tự nguyện, hướng tới

mục tiêu mọi người lao động đều được hưởng chế độ BHXH, giảm bớt gánh

nặng khi gặp rủi ro trong sinh hoạt và lao động, góp phần ổn định cuộc sống

hiện tại và lâu dài.

Bảo hiểm xã hội tự nguyện là một chính sách mang ý nghĩa nhân văn

sâu sắc. Khi tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện người lao động tự do có thu

nhập thấp sẽ được hưởng lương hưu, góp phần bảo đảm cuộc sống khi về già.

Kể từ khi Luật BHXH có hiệu lực thi hành, chế độ BHXH tự nguyện đã đáp

ứng được nhu cầu và nguyện vọng của đông đảo người lao động thuộc khu

vực không chính thức, theo đánh giá tình hình thực hiện chính sách BHXH

của Bộ LĐ-TB&XH: phạm vi đối tượng tham gia vào các loại hình BHXH

ngày càng mở rộng; nhận thức của người lao động, người sử dụng lao động và

các tầng lớp nhân dân về chính sách bảo hiểm xã hội được nâng cao nên đối

tượng tham gia BHXH năm sau cao hơn năm trước.

Tuy nhiên, tính đến nay, số lượng người lao động tham gia vào chương

trình BHXH tự nguyện trên cả nước vẫn là con số rất khiêm tốn. Không nằm

ngoài thực trạng đó, việc thu hút số đông người tham gia cũng như mở rộng

đối tượng người tham gia trên địa bàn huyện vẫn là những trăn trở lớn của

lãnh đạo BHXH huyện Thuận Thành. Theo số liệu của Chi Cục Thống kê

huyện Thuận Thành, lực lượng lao động trên địa bàn huyện năm 2020 là

111.325 người, chiếm gần 65% dân số huyện (171.942 người). Tuy nhiên, số

2

lao động tham gia bảo hiểm xã hội (bao gồm cả bắt buộc và tự nguyện) chiếm

một tỉ lệ thấp. Hiện nay, toàn huyện có 18.904 lao động tham gia bảo hiểm xã

hội (BHXH), chiếm 16.98 % lực lượng lao động. Trong đó, số người tham gia

BHXH tự nguyện năm 2020 là 1.561 người, chiếm 1.40% lực lượng lao động.

Rất nhiều lao động chưa tham gia BHXH, trong đó phần lớn lao động thuộc

khu vực phi chính thức, đặc biệt là người lao động buôn bán nhỏ, lẻ có thu

nhập ổn định chưa được quan tâm, chú trọng khai thác. Nguyên nhân số

lượng người tham gia BHXH tự nguyện còn ít là do các nhân tố: trình độ học

vấn và nhận thức xã hội còn nhiều hạn chế; lao động phần lớn chưa qua đào

tạo; việc làm bấp bênh; thu nhập thấp là những vấn đề ảnh hưởng đến việc

triển khai thực hiện BHXH tự nguyện. Bên cạnh những nguyên nhân khách

quan thì có thể nói một lý do quan trọng xuất phát từ công tác chỉ đạo, tuyên

truyền vận động nhân dân tham gia BHXH tự nguyện của các cấp, các ngành

chưa đạt hiệu quả và thiếu cơ chế để thu hút và chính sách hỗ trợ người lao

động (Nguyễn Quốc Bình, 2013; Nguyễn Xuân Cường, 2014). Vậy làm thế

nào để người lao động nhận thức được sự cần thiết tham gia BHXH; Giải

pháp nào giải quyết việc tham gia BHXH của người lao động khi thu nhập

bấp bênh; Vấn đề thể chế và tổ chức thực hiện, đội ngũ cán bộ quản lý BHXH

như thế nào? Xuất phát từ các lý do đó, tôi chọn đề tài: "Phát triển đối tượng

tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện tại huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh"

làm luận văn tốt nghiệp.

2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài

2.1. Mục tiêu chung

Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng tham gia BHXH tự nguyện của người

lao động trên địa bàn huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh đề xuất giải pháp

nhằm phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại huyện Thuận Thành,

tỉnh Bắc Ninh trong thời gian tới.