Phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính chất chuyên nghiệp theo luật hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

ĐINH THỊ THU HẰNG

PHẠM TỘI 02 LẦN TRỞ LÊN

VÀ PHẠM TỘI CÓ TÍNH CHẤT CHUYÊN NGHIỆP

THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

PHẠM TỘI 02 LẦN TRỞ LÊN

VÀ PHẠM TỘI CÓ TÍNH CHẤT CHUYÊN NGHIỆP

THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Định hướng ứng dụng

Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học : Pgs. Ts. Phạm Quang Phúc

Học viên : Đinh Thị Thu Hằng

Lớp : Cao học Luật, An Giang khóa 2

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn “Phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính chất

chuyên nghiệp theo luật hình sự Việt Nam” là công trình nghiên cứu khoa học do

chính tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của Pgs. Ts. Phạm Quang Phúc.

Các nội dung, thông tin được trình bày trong luận văn là chính xác và trung thực.

Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan trên của mình.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2022

Tác giả

Đinh Thị Thu Hằng

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLHS năm 1999 Bộ Luật Hình sự năm 1999 (sửa đổi bổ sung năm 2009)

BLHS năm 2015 Bộ Luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2017)

CQĐT Cơ quan điều tra

CQTHTT Cơ quan tiến hành tố tụng

CTTP Cấu thành tội phạm

HĐTP Hội đồng Thẩm phán

HSPT Hình sự phúc thẩm

HSST Hình sự sơ thẩm

TAND Tòa án nhân dân

TANDTC Tòa án nhân dân tối cao

TNHS Trách nhiệm hình sự

VKSND Viện kiểm sát nhân dân

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƯƠNG 1. TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ “PHẠM

TỘI 02 LẦN TRỞ LÊN” QUY ĐỊNH TẠI ĐIỂM G KHOẢN 1 ĐIỀU 52 BLHS

NĂM 2015 ..................................................................................................................7

1.1. Một số vấn đề lý luận, pháp lý của pháp luật hình sự Việt Nam về tình

tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “phạm tội 02 lần trở lên” .........................7

1.2. Thực trạng áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “phạm tội

02 lần trở lên” quy định tại điểm g khoản 1 Điều 52 BLHS năm 2015 .........10

1.3. Kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tình

tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “phạm tội 02 lần trở lên” .......................23

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................................26

CHƯƠNG 2. TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ “PHẠM

TỘI CÓ TÍNH CHẤT CHUYÊN NGHIỆP” QUY ĐỊNH TẠI ĐIỂM B

KHOẢN 1 ĐIỀU 52 BLHS NĂM 2015 .................................................................27

2.1. Một số vấn đề lý luận, pháp lý của pháp luật hình sự Việt Nam về tình

tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “phạm tội có tính chất chuyên nghiệp”27

2.2. Thực trạng áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “phạm tội

có tính chất chuyên nghiệp” quy định tại điểm b khoản 1 Điều 52 BLHS

năm 2015..............................................................................................................31

2.3. Kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tình

tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “phạm tội có tính chất chuyên nghiệp” ....

..............................................................................................................................42

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2........................................................................................44

KẾT LUẬN..............................................................................................................45

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Sự hội nhập ngày càng sâu rộng của đất nước và sự phát triển nhanh chóng

của nền kinh tế thị trường đã và đang là những động lực to lớn đưa đất nước phát

triển. Tuy nhiên, những mặt trái của nó cũng mang lại nhiều hiện tượng tiêu cực

trong xã hội Việt Nam.

Ở nước ta, các quy định về những tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự đã

được ghi nhận lần đầu tiên tại Bộ luật Hình sự năm 1985. Tại lần pháp điển hoá

pháp luật hình sự Việt Nam lần thứ hai, thứ ba với việc thông qua Bộ luật Hình sự

năm 1999 và 2015 thì quy định về các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự cũng

đã được sửa đổi, bổ sung thêm. Tình tiết “Phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội có

tính chất chuyên nghiệp” được nhà làm luật quy định vừa là tình tiết tăng nặng trách

nhiệm hình sự tại điểm b, g khoản 1 Điều 52 BLHS vừa là tình tiết định khung tăng

nặng trong rất nhiều tội danh thuộc Phần Các tội phạm của BLHS. Xác định đúng

tình tiết “phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính chất chuyên nghiệp” có ý nghĩa

quan trọng trong việc quyết định hình phạt cũng như xác định đúng khung hình phạt

áp dụng đối với chủ thể phạm tội. Tuy nhiên, thực tiễn xét xử hiện nay cho thấy

việc xác định tình tiết “phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính chất chuyên

nghiệp” còn tồn tại nhiều vướng mắc, bất cập. Cụ thể:

Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tình tiết “phạm tội 02 lần trở

lên” còn nhiều hạn chế, bất cập như: Chưa có cách hiểu thống nhất thế nào là phạm

tội 02 lần trở lên; chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể về việc có thể áp dụng đồng

thời tình tiết “phạm tội 02 lần trở lên” và tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự

“phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng” đối với người phạm tội hay

không; chưa có văn bản hướng dẫn về việc áp dụng đặc điểm nhân thân “đã bị kết

án…chưa được xóa án tích mà còn vi phạm” làm dấu hiệu định tội để xác định tình

tiết “phạm tội 02 lần trở lên” cũng như vấn đề xác định giai đoạn thực hiện tội phạm

trong trường hợp người phạm tội thực hiện tội phạm 02 lần trở lên nhưng mỗi lần

phạm tội lại ở những giai đoạn khác nhau. Ngoài ra, việc xác định số lần thực hiện

tội phạm trong một số tội danh vẫn chưa có cách hiểu thống nhất, dẫn đến việc áp

dụng tình tiết “phạm tội 02 lần trở lên” chưa được chính xác. Tình tiết “phạm tội có

tính chất chuyên nghiệp” được quy định trong BLHS với hai vai trò là tình tiết định

khung tăng nặng hình phạt và tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, về

việc hướng dẫn cách hiểu, áp dụng tình tiết này vào thực tiễn vẫn còn những điểm

2

chưa được thống nhất. Vấn đề này chỉ được đề cập đến ở mục 5 Nghị quyết

01/2006/NQ-HĐTP ngày 12/5/20006 của Toà án nhân dân tối cao. Tuy nhiên, Nghị

quyết 01/2006/NQ-HĐTP chỉ dừng lại ở mức độ chung nhất, chưa hướng dẫn cụ thể

từng trường hợp. Dẫn đến hệ quả là thực tiễn xét xử áp dụng không thống nhất tình

tiết “phạm tội có tính chất chuyên nghiệp” trong quá trình quyết định hình phạt đối

với người phạm tội, do quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tình tiết “phạm

tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính chất chuyên nghiệp” chưa được rõ ràng, cụ thể

nên trong một số trường hợp, cơ quan tiến hành tố tụng xác định chưa đúng tình tiết

“phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính chất chuyên nghiệp” dẫn đến việc quyết

định hình phạt chưa chính xác cũng như áp dụng sai khung hình phạt đối với người

phạm tội.

Như vậy, thực tiễn áp dụng những quy định của pháp luật hình sự hiện hành

về các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự có thể và cần phải được nghiên cứu,

khái quát hóa trên cơ sở hướng dẫn của khoa học Luật hình sự để góp phần đấu

tranh chống tội phạm, góp phần hoàn thiện hóa quy định của pháp luật về các tình

tiết đã nêu, cũng như kiến nghị áp dụng đúng pháp luật.

Xuất phát từ những hạn chế còn tồn tại trong quy định của pháp luật hình sự

và thực tiễn áp dụng pháp luật như trên thì việc tìm hiểu, nghiên cứu quy định của

pháp luật hình sự Việt Nam về tình tiết “phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính

chất chuyên nghiệp” để từ đó đưa ra kiến nghị hoàn thiện vấn đề này luôn là yêu

cầu mang tính cấp thiết. Do đó, tác giả chọn vấn đề “Phạm tội 02 lần trở lên và

phạm tội có tính chất chuyên nghiệp theo Luật hình sự Việt Nam” làm đề tài luận

văn tốt nghiệp Cao học luật của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Qua tìm hiểu thì thấy có rất nhiều các công trình nghiên cứu khoa học về tình

tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “Phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính chất

chuyên nghiệp theo Luật hình sự Việt Nam” dưới nhiều hình thức khác nhau như :

Các giáo trình Luật hình sự, các giáo trình chuyên môn, luận văn thạc sĩ, đề tài

nghiên cứu khoa học cụ thể như Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam - Phần Chung

NXB Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam; Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam (Phần

Chung), NXB Công an nhân dân; Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh (2013),

Giáo trình Luật hình sự Việt Nam - Phần các tội phạm (Quyển 1 và 2), Nxb Hồng

Đức – Hội Luật gia Việt Nam; Trường Đại học Quốc gia Hà Nội – Khoa Luật (2007),

Giáo trình Luật hình sự Việt Nam - Phần chung, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội…

3

Các sách chuyên khảo như: Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 1999 sửa

đổi bổ sung năm 2009 - Phần chung, NXB Chính trị quốc gia; , Giáo trình Luật hình

sự Việt Nam - Phần chung, NXB Công an nhân dân; Nguyễn Thị Phương Hoa – Phan

Anh Tuấn – Đồng chủ biên (2017), Bình luận khoa học những điểm mới của BLHS

năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), NXB Hồng Đức; Đinh Văn Quế (2006),

Bình luận khoa học Bộ luật hình sự - Phần chung, NXB TP.Hồ Chí Minh; “Định tội

danh đối với các tội xâm phạm sở hữu” (BLHS năm 1999). Trong nội dung của các

giáo trình, sách chuyên khảo này đã phân tích về tình “phạm tội 02 lần trở lên và

phạm tội có tính chất chuyên nghiệp theo Luật hình sự Việt Nam” dưới góc độ là một

trong các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự quy định tại khoản 1 Điều 48 BLHS

năm 1999 (khoản 1 Điều 52 BLHS năm 2015) cũng như phân biệt trường hợp phạm

tội 02 lần trở lên với khái niệm tội liên tục, phạm tội có tính chất chyên nghiệp

Dưới góc độ các Luận văn thạc sĩ, Khóa luận tốt nghiệp

Luận văn thạc sĩ Luật học “Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự” của tác

giả Lê Đình Tùng, Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, năm 2017. Nội dung

luận văn đã phân tích về tình tiết “phạm tội nhiều lần, phạm tội có tính chất chuyên

nghiệp” theo quy định tại Phần Chung và Phần Các tội phạm của BLHS năm 1999,

“Phạm tội có tính chất chuyên nghiệp trong các tội xâm phạm sở hữu theo Luật hình

sự Việt Nam” của tác giả Ngô Trang Thảo, Trường Đại học Luật TP.HCM, năm 2020,

trên cơ sở so sánh, đối chiếu với quy định của BLHS năm 1985. Luận văn cũng phân

tích thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật hình sự về tình tiết “phạm tội nhiều lần,

phạm tội có tính chất chuyên nghiệp”, từ đó đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện.

Khóa luận tốt nghiệp cử nhân Luật “Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình

sự theo Luật Hình sự Việt Nam” của tác giả Vũ Văn Thắng, Trường Đại học Luật

Hà Nội, năm 2015; Khóa luận tốt nghiệp cử nhân Luật “Các tình tiết tăng nặng

trách nhiệm hình sự theo Luật Hình sự Việt Nam – Lý luận và thực tiễn” của tác giả

Lý Văn Hòa, Trường Đại học an ninh nhân dân năm 2008. Nội dung các khóa luận

tốt nghiệp cử nhân Luật này đã phân tích quy định của pháp luật hình sự Việt Nam

về các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự quy định tại khoản 1 Điều 52 BLHS

năm 2015, trong đó có tình tiết “phạm tội 02 lần trở lên, phạm tội có tính chất

chuyên nghiệp ” và thực tiễn áp dụng; trên cơ sở đó, các công trình nghiên cứu khoa

học này đã đưa ra những vướng mắc, bất cập còn tồn tại và kiến nghị hoàn thiện

quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình

sự và một số giải pháp nâng cao hoàn thiện.

4

Dưới góc độ các bài viết, bài báo

Có rất nhiều các bài viết bài báo viết về “Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm

hình sự theo Luật Hình sự Việt Nam” đơn cử như bàn về tình tiết “ phạm tội 02 lần

trở lên” và tình tiết “ đối với 02 người trở lên” trong tội mua bán trái phép chất ma

đăng trên Tạp chí Kiểm sát ngày 23/7/2019, bài viết “Về áp dụng “tình tiết định

khung”, “tình tiết phạm tội nhiều lần” trong các tội xâm phạm sở hữu” của tác giả

Trần Văn Hùng đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân, Số 04/2015; bài viết “Xác định

hành vi chiếm đoạt của các tội xâm phạm sở hữu có tính chiếm đoạt” của tác giả Đỗ

Ngọc Lợi đăng trên Tạp chí Kiểm sát số 4 năm 2013, bài viết “Cần sửa đổi, bổ sung

một số vấn đề trong nhóm tội xâm phạm sở hữu của BLHS năm 1999” của tác giả

Lê Đăng Doanh, Phạm Tài Tuệ đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân số 14 năm 2014,

bài viết “Về áp dụng “tình tiết định khung”, “tình tiết phạm tội nhiều lần” trong

các tội xâm phạm sở hữu” của tác giả Nguyễn Thanh Hải đăng trên Tạp chí Tòa án

nhân dân số 19 năm 2014, bài viết “Những điểm mới của các tội xâm phạm sở hữu

trong Bộ luật hình sự năm 2015” của tác giả Mai Thị Thanh Nhung đăng trên Tạp

chí Luật học số đặc biệt năm 2016.

Bài viết “Dấu hiệu pháp lý và cách phân loại các tội xâm phạm sở hữu” của

tác giả Nguyễn Trường Giang đăng trên Tạp chí Luật sư Việt Nam số 11 năm

2017, bài viết “Một số vấn đề về tình tiết “phạm tội 02 lần trở lên” trong thực tiễn

áp dụng pháp luật” của tác giả Nguyễn Anh Chung đăng trên Tạp chí Tòa án nhân

dân, số 19/2019 với nội dung xoay quanh vấn đề xác định tình tiết “phạm tội 02 lần

trở lên” đối với các tội phạm về ma túy.

Nhìn chung có thể thấy rằng các công trình nghiên cứu nói trên đã làm rõ

những nội dung nhất định liên quan đến tình tiết “phạm tội 02 lần trở lên và

phạm tội có tính chất chuyên nghiệp” từ quy định pháp luật đến thực tiễn áp

dụng pháp luật. Tuy nhiên, những công trình này đều được thực hiện trước thời

điểm Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) có hiệu lực thi

hành và quan trọng hơn là những công trình nghiên cứu nêu trên chưa phân tích

làm rõ được tình tiết “phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính chất chuyên

nghiệp” chưa nghiên cứu những vướng mắc, khó khăn trên cơ sở thực tiễn thông

qua các vụ án hình sự mà Tòa án đã xét xử để trên cơ sở thực tiễn xét xử đó, do

vậy công trình nghiên cứu đề tài “phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính

chất chuyên nghiệp” của tác giả là trên cơ sở kết thừa những nội dung đã nghiên

cứu và tiếp tục phân tích làm rõ các vấn đề liên quan đến áp dụng tình tiết “phạm

5

tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính chất chuyên nghiệp” trong thực tiễn xét xử

và từ đó đưa ra kiến nghị hoàn thiện.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

3.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Trên cơ sở phân tích quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tình tiết

“Phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính chất chuyên nghiệp” và các vụ án xét

xử thực tế để đánh giá, xem xét những vướng mắc, bất cập còn tồn tại trong quy

định của pháp luật hình sự về tình tiết này, từ đó, đưa ra kiến nghị hoàn thiện quy

định của pháp luật hình sự Việt Nam liên quan phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội

có tính chất chuyên nghiệp và văn bản hướng dẫn áp dụng.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài

+ Làm rõ quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tình tiết “phạm tội 02

lần trở lên và phạm tội có tính chất chuyên nghiệp”.

+ Phân tích, đánh giá thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật hình sự về

tình tiết “phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính chất chuyên nghiệp”, nêu ra

một số vướng mắc, bất cập còn tồn tại trong thực tiễn áp dụng pháp luật.

+ Đề xuất kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về

tình tiết “phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính chất chuyên nghiệp”.

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài

4.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài:

Các quy định của BLHS năm 2015 về tình tiết “Phạm tội 02 lần trở lên và

phạm tội có tính chất chuyên nghiệp” đối với người phạm tội và thực trạng áp dụng

trong thực tiễn áp quy định về phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính chất

chuyên nghiệp theo Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017)

4.2. Phạm vi nghiên cứu:

Luận văn thạc sĩ chủ yếu tập trung nghiên cứu về việc áp dụng tình tiết

“Phạm tội 02 lần trở lên và phạm tội có tính chất chuyên nghiệp” theo quy định của

pháp luật hình sự Việt Nam, đặc biệt là quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015

(sửa đổi, bổ sung năm 2017) cũng như là thực tiễn xét xử các vụ án xảy ra trong

một số tỉnh, thành của nước ta.

5. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài, tác giả vận dụng chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ

nghĩa duy vật lịch sử làm phương pháp luận. Các phương pháp cụ thể được sử dụng

để thu thập, phân tích và xử lý thông tin, gồm: