Nội luật hoá quy định của Công ước Liên Hợp quốc về phòng chống tham nhũng đối với các hành vi hối lộ trong Bộ luật hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

LÊ TRUNG HẬU

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Định hướng nghiên cứu

Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học : TS. Phan Anh Tuấn

Học viên : Lê Trung Hậu

Lớp : Cao học luật – Khóa 32

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự

hướng dẫn khoa học của TS. Phan Anh Tuấn. Các kết quả nêu trong luận văn chưa

được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Các ví dụ và trích dẫn

trong luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất

cả các môn học trong chương trình đào tạo thạc sĩ luật và thực hiện đầy đủ nghĩa vụ

tài chính theo quy định của trường Đại học luật TP. Hồ Chí Minh.

Vậy tôi viết lời cam đoan này kính mong trường Đại học Luật TP. Hồ Chí

Minh xem xét, cho phép tôi được bảo vệ luận văn trước Hội đồng chấm luận văn.

NGƯỜI CAM ĐOAN

Lê Trung Hậu

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLHS năm 2015 Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017)

Công ước Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng

CTTP Cấu thành tội phạm

ĐƯQT Điều ước quốc tế

THTT Tiến hành tố tụng

TNHS Trách nhiệm hình sự

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU............................................................................................................1

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ NỘI LUẬT

HÓA QUY ĐỊNH CỦA CÔNG ƯỚC LIÊN HỢP QUỐC VỀ CHỐNG THAM

NHŨNG ĐỐI VỚI CÁC HÀNH VI HỐI LỘ.........................................................8

1.1. Khái niệm và đặc điểm của hành vi hối lộ...................................................8

1.1.1. Khái niệm hành vi hối lộ ............................................................................8

1.1.2. Đặc điểm của các tội phạm hối lộ ............................................................11

1.2. Khái niệm nội luật hóa quy định của Công ước Liên hợp quốc về chống

tham nhũng đối với các hành vi hối lộ ..............................................................13

1.2.1. Khái niệm nội luật hóa điều ước quốc tế..................................................13

1.2.2. Khái niệm nội luật hóa quy định của Công ước Liên hợp quốc về chống

tham nhũng đối với các hành vi hối lộ trong Bộ luật hình sự............................17

1.3. Các yêu cầu của Công ước về nội luật hóa đối với các hành vi hối lộ.....19

Kết luận Chương 1 ..................................................................................................22

CHƯƠNG 2. SỰ TƯƠNG THÍCH GIỮA QUY ĐỊNH CỦA CÔNG ƯỚC

LIÊN HỢP QUỐC VỀ CHỐNG THAM NHŨNG VỚI BỘ LUẬT HÌNH SỰ

VIỆT NAM ĐỐI VỚI CÁC HÀNH VI HỐI LỘ..................................................23

2.1. Quy định của Công ước Liên hợp quốc về chống tham nhũng đối với các

hành vi hối lộ .......................................................................................................23

2.1.1. Dấu hiệu pháp lý chung về các tội phạm hối lộ .......................................23

2.1.2. Dấu hiệu pháp lý riêng về các tội phạm hối lộ ........................................26

2.2. Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về các tội phạm hối lộ..........29

2.2.1. Tội nhận hối lộ..........................................................................................29

2.2.2. Tội đưa hối lộ ...........................................................................................34

2.2.3. Tội môi giới hối lộ ....................................................................................37

2.3. Đánh giá sự tương thích giữa quy định của Công ước Liên hợp quốc về

chống tham nhũng với Bộ luật hình sự Việt Nam đối với các hành vi hối lộ....

...............................................................................................................................39

2.3.1. Những điểm tương đồng ...........................................................................39

2.3.2. Những điểm khác biệt...............................................................................42

2.4. Pháp luật hình sự của một số nước về việc tội phạm hóa các hành vi hối

lộ và một số kinh nghiệm cho Việt Nam ...........................................................45

2.4.1. Các tội phạm hối lộ trong BLHS Trung Quốc..........................................45

2.4.2. Các tội phạm hối lộ trong BLHS Liên bang Nga .....................................49

2.4.3. Một số kinh nghiệm cho Việt Nam............................................................51

Kết luận Chương 2 ..................................................................................................53

CHƯƠNG 3. CÁC YÊU CẦU VỀ NỘI LUẬT HÓA VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ

ĐỀ XUẤT NỘI LUẬT HÓA QUY ĐỊNH CỦA CÔNG ƯỚC LIÊN HỢP

QUỐC VỀ CHỐNG THAM NHŨNG ĐỐI VỚI CÁC HÀNH VI HỐI LỘ

TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM..........................................................54

3.1. Các yêu cầu nội luật hóa quy định của Công ước Liên hợp quốc về

chống tham nhũng đối với các hành vi hối lộ trong Bộ luật hình sự Việt Nam

...............................................................................................................................54

3.2. Một số kiến nghị đề xuất nội luật hóa quy định của Công ước Liên hợp

quốc về chống tham nhũng đối với các hành vi hối lộ trong Bộ luật hình sự

Việt Nam. .............................................................................................................55

Kết luận Chương 3 ..................................................................................................64

KẾT LUẬN..............................................................................................................65

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Công ước Liên hợp quốc về chống tham nhũng (tên Tiếng Anh: United

Nations Convention against Corruption, gọi tắt là Công ước) được Hội đồng Liên

hợp quốc thông qua ngày 31/10/2003 và có hiệu lực thi hành vào ngày 14/12/2005.

Công ước có hiệu lực tại Việt Nam ngày 18/9/2009. Tuy nhiên, Công ước này

không có hiệu lực áp dụng trực tiếp ở Việt Nam, đòi hỏi Việt Nam phải tiến hành

nội luật hóa để chuyển quy định của Công ước vào pháp luật hình sự Việt Nam.

Chính vì điều này, BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 đã thể hiện những

quy định được nội luật hóa sự so với BLHS năm 1999 về các tội phạm tham nhũng,

trong đó có các hành vi hối lộ. Tuy nhiên, việc nội luật hóa Công ước đối với các

hành vi hối lộ trong BLHS năm 2015 vẫn còn nhiều điểm chưa tương thích, cần

nghiên cứu hoàn thiện trong thời gian tới, điển hình như: chưa nội luật hóa đầy đủ

hành vi khách quan của các tội phạm hối lộ vào BLHS Việt Nam; quy định “của hối

lộ” bao gồm lợi ích vật chất và lợi ích phi vật chất trong BLHS Việt Nam đã cơ bản

đáp ứng thực tiễn đấu tranh chống các tội phạm hối lộ ở nước ta trong giai đoạn

hiện nay nhưng vẫn còn nhiều điểm khác biệt so với quy định “của hối lộ” là “lợi

ích không chính đáng” trong Công ước; chủ thể của các tội phạm về hối lộ theo

Công ước chưa được hình sự hóa đầy đủ và thiếu tính đồng bộ trong BLHS Việt

Nam. Ngoài ra, Công ước yêu cầu các quốc gia cần hình sự hóa hành vi tham gia

với bất kỳ tư cách nào vào việc phạm tội đưa và nhận hối lộ, đây là vấn đề mà

BLHS Việt Nam cần nghiên cứu để hoàn thiện quy định tội môi giới hối lộ.

Nhằm hiện thực hóa các tư tưởng chỉ đạo của Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày

25/5/2005 của Bộ Chính trị về “Chiến lược xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật

Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020” và Nghị quyết số 49-NQ/TW

ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về “Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020”

thì việc nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung để hoàn thiện BLHS năm 2015, trong đó hoàn

thiện quy định pháp luật hình sự đối với các tội phạm về hối lộ là rất cần thiết, đáp

ứng yêu cầu Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng. Từ những lý do

trên, tác giả chọn vấn đề “Nội luật hóa quy định của Công ước Liên hợp quốc về

chống tham nhũng đối với các hành vi hối lộ trong Bộ luật hình sự Việt Nam” làm

đề tài luận văn Thạc sĩ Luật học. Trên cơ sở đánh giá khách quan, toàn diện về

những vấn đề lý luận và thực tiễn thể hiện sự tương đồng và khác biệt giữa Công