Nội luật hóa quy định của các điều ước quốc tế chống khủng bố về tội phạm hóa trong bộ luật hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

----------*----------

NGUYỄN QUYẾT THẮNG

NỘI LUẬT HÓA QUY ĐỊNH CỦA

CÁC ĐIỀU ƢỚC QUỐC TẾ CHỐNG

KHỦNG BỐ VỀ TỘI PHẠM HÓA TRONG

BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ, TỐ TỤNG HÌNH SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH - THÁNG 9 - NĂM 2016

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

----------*----------

NỘI LUẬT HÓA QUY ĐỊNH CỦA

CÁC ĐIỀU ƢỚC QUỐC TẾCHỐNG

KHỦNG BỐ VỀ TỘI PHẠM HÓA TRONG

BỘ LUẬTHÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: LUẬT HÌNH SỰ, TỐ TỤNG HÌNH SỰ

Mã số:60380104

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS NGUYỄN THỊ PHƢƠNG HOA

Học viên: NGUYỄN QUYẾT THẮNG, KHÓA 19

Thành phố Hồ Chí Minh, 2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi,

không trùng lặp với bất cứ một công trình nào khác.Các số liệu, thông

tin sử dụng để phân tích, tổng hợp, thống kê trong đề tài được thu thập từ

các cơ quan chức năng có thẩm quyền, từ các nguồn tài liệu tham khảo

đáng tin cậy và chính xác.

Người cam đoan

NGUYỄN QUYẾT THẮNG

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLHS: Bộ luật hình sự

ĐUQT: Điều ước quốc tế

LQH: Liên Hợp Quốc

PLHS: Pháp luật hình sự

UNODC: Văn phòng Liên Hợp Quốc về Ma tuý và Tội phạm (“United

Nations Office on Drugs and Crime”)

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU

CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NỘI LUẬT HÓA QUY

ĐỊNH CỦA CÁC ĐIỀU ƢỚC QUỐC TẾ CHỐNG KHỦNG BỐ VỀ TỘI

PHẠM HÓA TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

1.1 Một số vấn đề lý luận về nội luật hóa quy định của các

điều ƣớc quốc tế trong pháp luật hình sự Việt Nam

1.1.1 Nhận thức chung về nội luật hóa quy định của các điều ước

quốc tế

1.1.2 Cơ sở của việc nội luật hóa quy định của các điều ước quốc tế

chống khủng bố trong pháp luật hình sự Việt Nam

1.2 Tội phạm khủng bố theo các điều ƣớc quốc tế chống khủng

bố

1.2.1 Khái quát các điều ước quốc tế chống khủng bố

1.2.2 Đặc điểm của tội phạm khủng bố

1.3 Yêu cầu tội phạm hóa của các điều ƣớc quốc tế chống khủng

bố

CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ TỘI PHẠM

KHỦNG BỐ VÀ SO SÁNH VỚI CÁC ĐIỀU ƯỚC QUỐC TẾ

2.1 Quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về tội phạm khủng

bố

2.2 So sánh quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về tội

phạm khủng bố với yêu cầu tội phạm hóa của các điều ƣớc

quốc tế chống khủng bố

2.2.1 Sự tương đồng

2.2.2 Sự khác biệt

CHƢƠNG 3. THỰC TIỄN XỬ LÝ TỘI PHẠM KHỦNG BỐ Ở VIỆT

NAM, KINH NGHIỆM PHÁP LUẬT HÌNH SỰ NƢỚC NGOÀI VÀ

MỘT SỐ KIẾN NGHỊ

3.1 Thực tiễn xử lý tội phạm khủng bố ở Việt Nam trong

1

8

8

8

14

17

17

28

35

46

46

53

53

55

58

58

63

thời gian qua

3.2 Kinh nghiệm của một số nước trong việc nội luật hóa quy

định của các điều ước quốc tế chống khủng bố về tội phạm

hóa

3.2.1 Quy định về tội phạm khủng bố trong pháp luật hình sự một số

nước trên thế giới

3.2.2 Kinh nghiệm cho Việt Nam

3.3 Một số kiến nghị

KẾT LUẬN

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

63

68

70

79

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Khủng bố xuất hiện kể từ khi xã hội loài người phân chia giai cấp và đấu tranh

giai cấp. Hiện nay, khi mà các yếu tố tiêu cực về mâu thuẫn, xung đột sắc tộc, tôn

giáo, sự bất công… kéo dài và gia tăng thì khủng bố ngày càng trở thành mối hiểm

họa cho hòa bình, an ninh nhân loại. Khủng bố gây ra những thiệt hại và ảnh hưởng

xấu đến các quốc gia trong khu vực và thế giới. Các thiệt hại đó không chỉ là những

thiệt hại vật chất mà còn bao gồm cả những thiệt hại phi vật chất không thể định

lượng. Trong xu thế toàn cầu hóa, quốc tế hóa hiện nay, khủng bố xảy ra ở bất kì

một quốc gia nào cũng đều tác động tiêu cực đến các quốc gia khác. Tổng thư

kýLiên Hợp quốc (LHQ) Ban Ki-moon đã nhấn mạnh: “Khủng bố là một trong

những mối đe dọa thường trực đối với hòa bình và an ninh thế giới. Khủng bố xâm

phạm các quyền con người, quyền tự do cơ bản cũng như vi phạm các nguyên tắc

cơ bản đảm bảo sự bền vững toàn cầu cũng như mối liên kết thống nhất giữa các

quốc gia... Khủng bố là hiện thân của những đe dọa mang tính toàn cầu”

1

. Đó cũng

là lý do tại sao vào ngày 9 tháng 12 năm 1985, LHQ đã thông qua Nghị quyết chính

thức khẳng định “… rõ ràng mọi hành vi, phương thức và biểu hiện của chủ nghĩa

khủng bố xảy ra ở bất cứ nơi đâu và do bất cứ ai thực hiện đều là tội phạm, bao gồm

cả những hành vi gây thiệt hại cho mối quan hệ ngoại giao giữa các quốc gia cũng như

an ninh quốc gia”

2

.Xuất phát từ tính chất nguy hiểm và tính chất quốc tế của hành vi

khủng bố, với vai trò của mình, LHQ đã kêu gọi cộng đồng quốc tếcùng nhau chung

tay, hợp tác để cùng tạo nên “phản ứng toàn cầu” đối với tội phạm khủng bố. Đặc

biệt, thông qua các diễn đàn quốc tế, nhiều giải pháp được cộng đồng quốc tế đưa ra

để đối phó với khủng bố. Trong số các giải pháp đó thì “pháp luật là nhân tố cốt lõi

trong đấu tranh với khủng bố”

3

. Chính vì vậy, các công cụ pháp lý quốc tế đã được

xây dựng. Chính các công cụ pháp lý này, đặc biệt là các điều ước quốc tế (ĐUQT)

chống khủng bố chính là các công cụ pháp lý có giá trị nhất thể hiện“phản ứng toàn

cầu”thông qua sự buộc tội hành vi khủng bố, thể hiện sự cam kết của các quốc gia

trong việc đấu tranh với khủng bố. Ngoài ra, các ĐUQT này còn hướng dẫn các

1Liên Hợp quốc (2008), Các công cụ quốc tế về phòng ngừa và trừng trị khủng bố quốc tế (“International

Instruments related to the Prevention and Suppression of International Terrorism”), Newyork. Xem (bản tiếng

Anh) tại:

https://www.unodc.org/documents/terrorism/Publications/Int_Instruments_Prevention_and_Suppression_Int

_Terrorism/Publication_-_English_-_08-25503_text.pdf, truy cập ngày 20/1/2016.

2 Nghị quyết của LHQ về khủng bố, Số A/RES/40/61 được thông qua tại cuộc họp thường niên lần thứ 108

(ngày 9/12/1985), xem nội dung tại: http://www.un.org/documents/ga/res/40/a40r061.htm, truy cập ngày

20/1/2016.

3 Liên Hợp quốc (2008), tlđd (1) – Lời nói đầu (“Preface”).

2

quốc gia cách thức tiến hành các hoạt động hữu hiệu để đấu tranh chống khủng

bố… Việc các quốc gia thành viên thực thi nghiêm túc, đầy đủ, có thiện chí các yêu

cầu của các công cụ pháp lý quốc tế nàycòn thể hiện vai trò và trách nhiệm của từng

quốc gia trong việc giải quyền các vấn đề có tính quốc tế.

Là một quốc gia với truyền thống yêu chuộng hòa bình nhưng lại có vị trí địa

lý liền kề với một số quốc gia thường xảy ra các vụ khủng bố quốc tế (như

Indonesia, Philippin, Thái Lan…), Việt Nam luôn tỏ thái độ đấu tranh không khoan

nhượng với hành vi khủng bố dưới bất kỳ hình thức nào và với mục đích gì. Việt

Nam cũng đã và đang nổ lực cùng các nước trên thế giới tham gia vào nhiều hoạt

động đấu tranh chống khủng bố, trong đó có việc ký kết, gia nhập nhiều ĐUQT

chống khủng bố, cam kết thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ pháp lý quốc tế nêu trong

các điều ước, trong đó có nghĩa vụ tội phạm hóa. Chính vì vậy, việcnội luật hóa các

yêu cầu của các ĐUQTnói chung, trong đó có các ĐUQT chống khủng bốvào hệ

thống pháp luật Việt Nam, nhất là BLHSViệt Nam là vấn đề có ý nghĩa quan trọng,

phản ánh quan điểm, đường lối, định hướngcủa Đảng và Nhà nước ta trong lĩnh vực

xây dựng và hoàn thiện PLHS4

. Mặt khác, nhu cầu tất yếu của hợp tác quốc tế trong

bối cảnh hiện nay, nhất là hợp tác trong lĩnh vực phòng, chống khủng bố đòi hỏi sự

tương đồng nhất định trong quy định pháp luật của các quốc gia về loại tội phạm

này. Do vậy, thực tiễn cho thấy cần thiết phải nghiên cứu, đánh giá để sửa đổi

BLHS Việt Nam nhằm khắc phục những hạn chế, thiếu sót và đáp ứng được yêu

cầu nội luật hóa. Điều này thể hiện trực tiếp trong Báo cáo số 35/BC-BTP về Kết

quả tổng kết thực tiễn thi hành BLHS (ngày 12 tháng 02 năm 2015) của Bộ Tư

pháp. Sự ra đời BLHS Việt Nam 20155một lần nữa thể chế hóa sâu sắc những quan

điểm, chủ trương của Đảng ta về xây dựng, hoàn thiện PLHS, cải cách tư pháp,

phản ánh yêu cầu cấp thiết của việc nội luật hóa quy định trong cácĐUQTmà Việt

Nam là thành viên, trong đó có nhóm ĐUQT chống khủng bố. BLHS 2015 ra đời

trong bối cảnh triển khai thi hành Hiến pháp 2013, đồng thời nhiều điểm mới trong

BLHS này thể hiện tinh thần thực thi một cách nghiêm túc, thiện chí các cam kết

quốc tế của Việt Nam trong lĩnh vực phòng, chống tội phạm nói chung và tội phạm

khủng bố nói riêng. Do vậy, việc tìm hiểu đầy đủ vấn đề nội luật hóa yêu cầu của

các ĐUQT chống khủng bố sẽ góp phần đảm bảo nhiệm vụ triển khai thi hành hiệu

quả BLHS Việt Nam cũng nhưđưa ra các luận cứ khoa học làm định hướng góp

phần tiếp tục hoàn thiện PLHS Việt Nam trong thời gian tới.

4 Nghị quyết số 08/NQ-TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về Một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư

pháp trong thời gian tới, Nghị quyết số 48/NQ-TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng

và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020 và Nghị quyết số

49/NQ-TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020.

5

Sáng ngày 27.11.2015, tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XIII, các đại biểu Quốc hội đã thông qua BLHS

2015 với tỷ lệ tán thành hơn 84%.

3

Xuất phát từ những lý do trên, tác giả đã chọn vấn đề“Nội luật hóa quy định của

các điều ƣớc quốc tế chống khủng bố về tội phạm hóa trong Bộ luật hình sự Việt

Nam” để nghiên cứu.

2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài

Xuất phát từ tính chất phức tạp và sự đe dọa đối với hòa bình và an ninh thế

giới, tội phạm khủng bố đã trở thành mối quan ngại sâu sắc của tất cả các quốc gia

trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Chính vì vậy, việc nghiên cứu những vấn đề

liên quan đến loại tội phạm này luôn mang tính chất thời sự, có ý nghĩa lớn về mặt

thực tiễn lẫn về mặt khoa học. Do đó, đã có một số công trình nghiên cứu về loại tội

phạm này ở nhiều góc độ khác nhau. Các công trình nghiên cứu này có thể được

phân chia thành các nhóm như sau:

Thứ nhất, các công trình nghiên cứu về tội phạm khủng bố dưới dạng là tài

liệu chuyên khảo, tham khảo, giáo trình, bình luận khoa học. Đây là những tài liệu

mang tính chất phổ biến cung cấp những tri thức cơ bản nhất liên quan đến đề tài

tác giả nghiên cứu. Có thể kể đến một số tài liệu tiêu biểu như:

- Sách chuyên khảo “Hoàn thiện pháp luật về phòng, chống khủng bố￾Những vấn đề lý luận và thực tiễn” (năm 2011) của GS. TS. Nguyễn Ngọc Anh,

NXb Công an nhân dân, trong đó tác giả chủ yếu phân tích thực trạng và thực tiễn

thi hành pháp luật về phòng, chống khủng bố ở Việt Nam.

- Sách chuyên khảo “Tội phạm học Việt Nam - Tập 2” (Tội phạm học chuyên

ngành) do Trung tâm nghiên cứu tội phạm học và phòng ngừa tội phạm của Học

viện cảnh sát nhân dân biên soạn. Vì nguyên cứu dưới góc độ tội phạm học, nên

nhóm tác giả chủ yếu đưa ra đặc điểm tội phạm học và phòng ngừa tội phạm khủng

bố.

- Sách chuyên khảo “Pháp luật về chống khủng bố của một số nước trên thế

giới” do TS. Phạm Văn Lợi và Võ Văn Tuyển biên soạn tìm hiểu quy định của pháp

luật một số quốc gia quy định về tội khủng bố.

Ngoài ra, nhiều tài liệu khác cũng chủ yếu tập trung phân tích tình hình

khủng bố hiện nay trên thế giới, đưa ra đặc điểm về tội khủng bố hiện nay như thế

nào.

Thứ hai, các công trình nghiên cứu thể hiện qua hệ thống các luận văn cao

học có liên quan đến đề tài nghiên cứu, điển hình làLuận văn thạc sĩ “Tội khủng

bố trong luật hình sự Việt Nam” - Lê Quang Đạo (2011).

Những công trình trên có đóng góp lớn trong việc làm rõ dấu hiệu pháp lý về

tội khủng bố trên cơ sở tìm hiểu quy định về tội phạm khủng bố trong luật hình sự

Việt Nam, thực tiễn áp dụng và một số kiến nghị nhằm hoàn thiện PLHS. Một số

4

công trình có đề cập đến các quy định trong các ĐUQT về hành vi khủng bố, tuy

nhiên lại chưa thật sự đẩy đủ và toàn diện...

Thứ ba, các công trình nghiên cứu là những bài viết trên các tạp chí chuyên

ngành, hội nghị, hội thảo. Trong thời gian gần đây, có khá nhiều bài viết được đăng

tải trên các tạp chí chuyên ngành luật có uy tín (như Tạp chí Công an nhân dân, Tạp

chí Tòa án nhân dân, Tạp chí Viện Kiểm sát, Tạp chí Khoa học và giáo dục an ninh,

Tạp chí Luật học, Tạp chí Khoa học pháp lý, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật,…) có

liên quan đến tội phạm khủng bố. Có thể kể ra một số bài viết điển hình như:

- Vũ Ngọc Dương (2009), “Bàn về định nghĩa khủng bố trong các điều ước

quốc tế”, Tạp chí Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, Số 11 (114).

- Nguyễn Ngọc Anh (2010), “Một số vấn đề về xây dựng luật phòng, chống

khủng bố”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp (Văn phòng Quốc hội), số 23 (184).

- Đặng Thu Hiền (2009), “Bàn về tội khủng bố được sửa đổi, bổ sung trong

Bộ luật hình sự và một số vấn đề cần chú ý khi định tội danh”, Tạp chí Dân chủ &

pháp luật, Số 11(212).

- Phạm Minh Tuyên (2013), “Một số vấn đề về xét xử tội phạm khủng bố và

tài trợ khủng bố theo điều 230a và điều 230b của Bộ luật hình sự và thực tiễn áp

dụng”, Tạp chí Kiểm sát,Số 4.

- Lê Thái Sơn (2013), “Hoàn thiện pháp luật về chống khủng bố và chống tài trợ

khủng bố theo những chuẩn mực quốc tế chung”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, Số

23(254).

Trong phạm vi khuôn khổ của bài viết khoa học, cho nên nội dung các bài

viết nêu trên cố gắng tập trung làm rõ lý luận về tội khủng bố, một số bất cập trong

quy định của BLHS Việt Nam 1999 về nhóm tội phạm khủng bố; hoặc có bài viết

lại đề cập một cách tổng quát công tác đấu tranh với loại tội phạm này trên thế giới,

từ đó rút ra kinh nghiệm cho Việt Nam. Với tư cách các bài viết khoa học nên chưa

thể nghiên cứu, đánh giá một cách toàn diện, chi tiết về vấn đề nội luật hóa quy định

của các ĐUQT chống khủng bố vào PLHS Việt Nam.

Tóm lại, hiện nay các công trình khoa học nghiên cứu về tội phạm khủng bố

ở các góc độ khác nhau và đã có những đóng góp nhất định. Kết quả khoa học của

các công trình trên được tác giả tiếp thu, kế thừa nhất là những vấn đề lý luận về nội

luật hóa, dấu hiệu pháp lý của mộ số tội phạm khủng bố, tình hình khủng bố trên thế

giới. Tuy nhiên, hiện chưa có công trình nào đi sâu vào tìm hiểumột cách đầy đủ,

toàn tiện các yêu cầu cụ thể của các ĐUQT chống khủng bố, nhất là yêu cầu về tội

phạm hóa làm cơ sở cho nội luật hóa. Bên cạnh đó, các công trình chưa đánh giá

mức độ tương đồng, khác biệt giữa quy định của BLHS Việt Nam về tội phạm