Nhận thức và thái độ của người lao động về vấn đề tư vấn tâm lý trong doanh nghiệp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Nguyễn Thị Tâm

NHẬN THỨC VÀ THÁI ĐỘ CỦA NGƯỜI LAO

ĐỘNG VỀ VẤN ĐỀ TƯ VẤN TÂM LÝ

TRONG DOANH NGHIỆP

Chuyên ngành: Tâm lý học

Mã số: 60 31 80

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. ĐINH PHƯƠNG DUY

Thành phố Hồ Chí Minh - 2008

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành tốt đề tài này, trong suốt quá trình thực hiện, người

nghiên cứu đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ từ phía các cá nhân

và tập thể. Người nghiên cứu xin gửi lời tri ơn chân thành đến Tiến sĩ Đinh

Phương Duy, thầy đã hướng dẫn, chỉ bảo tận tình và đồng hành cùng người

nghiên cứu suốt quá trình thực hiện đề tài.

Qua đây, người xin gửi lời cảm ơn Ban Giám đốc của quý công ty:

- Công ty TNHH Quảng Cáo Sao Thế Giới

- Công ty TNHH địa ốc Đất Lành

- Công ty in ấn, thiết kế, quảng cáo NewVision

- Công ty điện tử BÁCH KHOA SÀI GÒN

- Công ty TNHH xây dựng - tư vấn - thương mại Huỳnh Nguyễn Phùng

đã tạo điều kiện cho các nhân viên tham gia thực nghiệm nhằm tìm ra sự

khác biệt về nhận thức và thái độ của người lao động trước và sau khi được

tư vấn tại doanh nghiệp. Xin cảm ơn các anh, chị học viên tham gia chương

trình đào tạo 1000 chuyên viên tâm lý trong doanh nghiệp (PEB) tại công ty

Hồn Việt đã thực hiện phiếu khảo sát.

Chân thành cảm ơn!

Học viên

Nguyễn Thị Tâm

Tp. Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 02 năm 2008

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Về lý luận:

Khi đối diện với những sự vật, hiện tượng, con người luôn tìm cách

trả lời câu hỏi “đó là cái gì”. Bất kỳ một hiện tượng mới nào cũng đều

làm con người quan tâm và lý giải theo một cách thức nào đó. Khi con

người nhận thức rõ ràng về một vấn đề, về một sự kiện nào đó, con người

sẽ có thái độ phù hợp và đúng mực. Từ nhận thức và thái độ đúng đó,

con người sẽ có hành vi tương thích. Nghiên cứu nhận thức và thái độ

của một cá nhân hay của một cộng đồng về một vấn đề nào đó sẽ giúp

chủ thể nghiên cứu có cái nhìn rõ ràng hơn về đối tượng nghiên cứu.

Người công nhân trong giai đoạn mới đang được tiếp cận với nhiều

khuynh hướng tác động khác nhau, nếu nhận thức được hình thành nhanh

chóng dựa trên những yêu cầu khách quan và thái độ của người lao động

được xác lập một cách đúng đắn về các khuynh hướng mới thì người lao

động sẽ tự tin và hăng hái hơn khi đối diện với các khuynh hướng ấy. Tư

vấn tâm lý trong doanh nghiệp là một dạng tương tác mới có thể làm

người lao động đón nhận hoặc phản đối tùy thuộc vào nhận thức của họ

như thế nào. Nhận thức đúng về tư vấn tâm lý sẽ làm người lao động dễ

dàng hình thành thói quen tư vấn tâm lý, xem tư vấn như một dịch vụ

bình thường có thể mang lại cho họ nhiều điều bổ ích.

1.2. Về thực tiễn:

- Nhiều nghiên cứu về tư vấn tâm lý đã được thực hiện trên nhiều

mức độ và qui mô khác nhau, trong đó có công trình “Nghiên cứu thực

trạng tham vấn tâm lý tại TP. HCM” do nhóm của Thạc sĩ Đỗ Văn Bình

và tiến sĩ Trần Thị Giòng thực hiện năm 2003. Kết quả của nghiên cứu

này cho thấy hiện nay nhu cầu tư vấn tâm lý đã có chiều hướng tăng lên,

mỗi trung tâm tư vấn tâm lý bình thường có khoảng 360 đến 650 thân

chủ/tuần.

- Đối với mỗi cá nhân, khi xã hội phát triển, cuộc sống ở các đô thị

lớn càng trở nên sôi động, với các hình thức sinh hoạt đa dạng, trong

những “căn nhà ống” đa chức năng, với sự bùng nổ thông tin và các dịch

vụ ảo hình thành mạnh mẽ, khả năng làm việc của con người được phát

huy tối đa mà có rất ít thời gian bồi dưỡng sức lao động để tái sản xuất

thì nguy cơ bị hội chứng stress, nhiễu tâm, rối loạn tâm thần ngày càng

tăng cao. Cơn lốc của nền kinh tế thị trường “đổ bộ” vào mọi ngõ ngách,

len lỏi trong mỗi gia đình đã tạo ra những cú sốc cho các quan hệ. Riêng

mỗi gia đình, với những giá trị truyền thống bị biến đổi, đã ảnh hưởng

nghiêm trọng đến nhân cách, nhận thức, lối sống giữa các thế hệ trong

gia đình. Xung đột nảy sinh, làm tắc nghẽn các giao lưu tình cảm ở gia

đình, tiêu biểu nhất là xung đột vợ - chồng, xung đột cha mẹ - con cái,

làm nảy sinh nhiều vấn đề về mặt tâm lý, xã hội mà quan trọng nhất là

vấn đề hình thành nhân cách con người.

- Đối với các doanh nghiệp, từ khi Nhà nước mở cửa, thu hút đầu tư

nước ngoài, Luật Doanh nghiệp ra đời làm cho nền kinh tế thị trường

phát triển, kéo theo sự phát triển vũ bão của các doanh nghiệp: từ doanh

nghiệp nhà nước, công ty liên doanh, công ty trách nhiệm hữu hạn và cả

các công ty nước ngoài. Cả nước hiện có hơn 208.000 doanh nghiệp, là

một bức tranh sinh động về sức bật kinh tế của Việt Nam. Nước ta đang

trong giai đoạn công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước, chuyển đổi từ

nền kinh tế tập trung, bao cấp sang nền kinh tế thị trường. Quá trình

chuyển đổi đó đã tạo động lực thúc đẩy nền kinh tế - xã hội phát triển

mạnh mẽ, đem lại những thay đổi đáng kể trong đời sống vật chất, tinh

thần của nhân dân. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực, nền kinh tế

thị trường cũng bộc lộ những mặt trái của nó, gây nên những khó khăn,

thách thức lớn cho sự phát triển xã hội. Cơ chế thị trường dẫn đến sự

phân hoá xã hội, đặc biệt về mặt thu nhập, tạo ra sự chênh lệch giữa giàu

nghèo, tệ nạn xã hội, thất nghiệp ngày càng gia tăng, sự du nhập các

luồng văn hóa không lành mạnh làm thay đổi không ít những quan niệm,

chuẩn mực trong xã hội và làm lung lay các giá trị đạo đức, truyền thống

tốt đẹp,… Tất cả đều góp phần tạo nên mâu thuẫn, xung đột và tác động

tiêu cực đến đời sống của mỗi cá nhân, gia đình và xã hội. Vì vậy, tư vấn

là một loại hình dịch vụ đang ngày càng phổ biến trong xã hội hiện đại.

Cùng với sự phát triển nhanh chóng của xã hội và con người Việt

Nam, với những thói quen sống, đặc điểm tâm lý của một nền kinh tế

nông nghiệp lạc hậu, đã xây dựng một mối quan hệ hạn hẹp, co cụm sau

lũy tre làng, nền kinh tế bao cấp trì trệ và nặng hành chánh, bệnh thành

tích,… cùng biết bao những lề thói trong hành xử, trong văn hóa, phong

cách sống và cả những kỹ năng làm việc…

Sự khác biệt giữa môi trường làm việc đầy năng động, sáng tạo, luôn

biến ảo và thay đổi với một bên là sự trì trệ, bảo thủ và cục bộ về cơ cấu

tổ chức, thói quen làm việc, đặc tính tâm lý… đã làm cho mỗi cá nhân

trong tổ chức doanh nghiệp phải đối đầu với một thực tế như là “cú sốc

tương lai”.

Người ta chưa quen làm việc dưới áp lực cao, làm việc theo nhóm,

theo dự án, chưa quen làm việc theo những nguyên tắc dây chuyền,

chuyên môn hóa cao. Vì vậy, con người nhanh chóng mệt mỏi, căng

thẳng, vi phạm những nguyên tắc an toàn lao động, tác phong làm việc

không chuyên nghiệp, ứng xử không phù hợp, không có kỹ năng. Con

người cảm thấy bị stress, và như thế, hàng loạt những vấn đề mâu thuẫn

trong đội ngũ nhân sự ở các doanh nghiệp đã xảy ra. Đó là một vấn đề

gây tổn thất lớn cho các doanh nghiệp, cho sự phát triển và hội nhập của

doanh nghiệp Việt Nam với thế giới.

Qua nghiên cứu thực trạng về nhu cầu tư vấn tâm lý và chăm sóc đời

sống tinh thần cho người lao động do Hội Tâm lý Thành phố phối hợp

với Công ty Hồn Việt thực hiện tháng 3-2006, khảo sát trên 531 người

lao động và 28 nhà doanh nghiệp cho thấy:

+ Trong 531 người lao động có 253 người (chiếm 48%) cho rằng vai

trò của nhà tâm lý trong doanh nghiệp là rất cần thiết và 234 người

(chiếm 44%) cho là cần thiết.

+ Trong 28 nhà doanh nghiệp có 9 người (chiếm 32%) cho là rất cần

thiết và 16 người (chiếm 57%) cho là cần thiết.

Xuất phát từ những vấn đề nóng bỏng trước thực tế trên, muốn tìm

hiểu người lao động hiện nay có suy nghĩ như thế nào về dịch vụ tư vấn,

họ có sẵn sàng đón nhận dịch vụ tư vấn chưa, người nghiên cứu chọn

hướng nghiên cứu với đề tài: “Nhận thức và thái độ của người lao động

về vấn đề tư vấn tâm lý trong doanh nghiệp”

2. Mục đích nghiên cứu

- Giúp các nhà quản lý doanh nghiệp có cơ sở để hình thành các quyết

định, các phương pháp chăm sóc tinh thần cho người lao động.

- Thực hiện áp dụng mở rộng các hình thức tư vấn tâm lý cho người

lao động ở các doanh nghiệp.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Làm rõ một số vấn đề về lý luận nhận thức, thái độ của người lao

động trên những mức độ nhất định.

- Làm rõ khái niệm tư vấn tâm lý trong doanh nghiệp.

- Nghiên cứu thực trạng nhận thức, thái độ của người lao động về tư

vấn tâm lý trong doanh nghiệp.

- Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao nhận thức và hình thành

thái độ tích cực để người lao động ủng hộ việc thực hiện tư vấn tâm lý

trong doanh nghiệp, các biện pháp phát triển tư vấn tâm lý trong doanh

nghiệp.

4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

4.1. Khách thể nghiên cứu:

- 239 người lao động làm việc tại các doanh nghiệp (175 nghiên cứu

thực trạng, 64 thực nghiệm)

- 80 nhà quản lý các doanh nghiệp trong và ngoài quốc doanh (20

nghiên cứu thực trạng, và 60 thực nghiệm)

4.2. Đối tượng nghiên cứu:

Nhận thức và thái độ của người lao động về nội dung, hình thức tư

vấn tâm lý trong doanh nghiệp.

5. Phương pháp nghiên cứu

5.1. Phương pháp luận:

- Phương pháp tiếp cận hệ thống, logic

- Phương pháp tiếp cận lịch sử

5.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể:

- Nghiên cứu tài liệu

- Điều tra bằng An-ket

- Phỏng vấn

- Thử nghiệm tư vấn trong doanh nghiệp để so sánh sự khác biệt giữa

nhận thức, thái độ của người lao động trước và sau khi được thụ hưởng

dịch vụ tư vấn tâm lý trong doanh nghiệp

- Toán thống kê

6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu

6.1. Giới hạn:

Nghiên cứu nhận thức và thái độ của người lao động về công việc tư

vấn tâm lý như một dịch vụ không chuyên tại các doanh nghiệp.

6.2. Phạm vi: Nghiên cứu trên địa bàn TP. HCM.

7. Giả thuyết nghiên cứu

7.1. Người lao động tại các doanh nghiệp có nhận thức và thái độ chưa rõ

ràng về tư vấn tâm lý, họ chỉ mới biết đơn giản, chưa hiểu rõ về dịch vụ

này.

7.2. Sau khi tổ chức dịch vụ tư vấn tâm lý ở doanh nghiệp, nhận thức và

thái độ của người lao động về dịch vụ này có thay đổi theo hướng tích

cực.

8. Cấu trúc của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, luận văn có 3 chương.

- Chương 1: Cơ sở lý luận

- Chương 2: Giới thiệu cách thức tổ chức và nghiên cứu nhận thức và

thái độ của người lao động về tư vấn tâm lý trong doanh nghiệp

- Chương 3: Thực trạng nhận thức và thái độ của người lao động về tư

vấn tâm lý trong doanh nghiệp

Chương 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Cùng với sự biến đổi, phát triển vượt bậc của tình hình kinh tế - xã hội ở

nước ta, nhiều vấn đề xã hội cũng đã phát sinh do nhiều nguyên nhân khác

nhau. Trong đó sự biến đổi nhanh các giá trị xã hội đã làm nhiều người không

kịp thích nghi dẫn đến những mâu thuẫn trong quan hệ gia đình, xã hội.

Những mâu thuẫn này đã ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần, tâm lý của con

người. Do đó, nhu cầu tư vấn tâm lý xuất hiện và có xu hướng phát triển ngày

càng cao. Chính vì thế, các trung tâm tư vấn được hình thành ngày càng

nhiều. Tại TP. HCM, có nhiều nghiên cứu, khảo sát về thực trạng tư vấn tâm

lý, như:

- Nghiên cứu thực trạng tham vấn tâm lý tại TP. HCM do nhóm

nghiên cứu của tiến sĩ Trần Thị Giồng và Thạc sĩ Đỗ Văn Bình thực

hiện năm 2003. Từ kết quả nghiên cứu, nhằm nâng cao hiệu quả

tham vấn tâm lý, nhóm nghiên cứu đã khuyến nghị cần phải có kế

hoạch đầu tư đào tạo chuyên viên tham vấn tâm lý dài hạn ở nước

ngoài, khuyến khích các trường đại học mở ngành tham vấn tâm

lý,… Bên cạnh đó, cần phải xây dựng quy chế và xét duyệt việc cho

phép mở các cơ sở tham vấn tâm lý và quy định cơ chế kiểm tra,

giám sát, hỗ trợ từ phía cơ quan chuyên môn.

- Khảo sát nhu cầu tư vấn tâm lý và giáo dục từ góc nhìn của sinh

viên CĐSP Tp. Hồ Chí Minh của Thạc sĩ Nguyễn Việt Bắc. Nội

dung khảo sát tập trung vào những vấn đề mà sinh viên trường

CĐSP Tp. Hồ Chí Minh mong muốn được tư vấn cũng như hình

thức tư vấn nào là sinh viên cảm thấy thích hợp nhất.