Nghiên cứu vai trò của, Salmonella và Clostridium perfringens gây tiêu chảy ở lợn tại 3 tỉnh miền núi phía Bắc và biện pháp phòng trị

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

––––––––––––––

TRẦN ĐỨC HẠNH

NGHIÊN CỨU VAI TRÕ CỦA E. COLI, SALMONELLA,

CLOSTRIDIUM PERFRINGENS GÂY TIÊU CHẢY Ở LỢN

TẠI 3 TỈNH MIỀN NÖI PHÍA BẮC VÀ BIỆN PHÁP PHÕNG TRỊ

Chuyên ngành: Vi sinh vật học thú y

Mã số: 62 64 01 04

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP

Hướng dẫn khoa học : 1. GS.TS. Nguyễn Quang Tuyên

2. PGS.TS. Cù Hữu Phú

THÁI NGUYÊN, 2013

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng: Đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số

liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án này là trung thực và chưa từng được ai

công bố trong bất kỳ công trình nào khác và chưa từng sử dụng để bảo vệ một

học vị nào.

Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện đề tài nghiên cứu và

hoàn thành luận án đều đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn chính xác và đã

được chỉ rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng 03 năm 2012

Tác giả

NCS. Trần Đức Hạnh

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình thực hiện đề tài và hoàn thành bản luận án, tôi luôn

nhận được sự giúp đỡ của nhiểu tổ chức và cá nhân. Nhân dịp này tôi xin cảm ơn

Ban Giám đốc Đại học Thái Nguyên, Ban Chủ nhiệm Khoa Sau Đại học, Khoa

Chăn Nuôi Thú Y, Trường Đại Học Nông Lâm Thái Nguyên đã tạo điều kiện

cho tôi được theo học chương trình đào tạo nghiên cứu sinh tại trường.

Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể cán bộ thuộc bộ môn Vi sinh vật-Khoa

Chăn Nuôi Thú Y - Trường ĐHNL Thái Nguyên, Bộ Môn Vi Trùng -Viện Thú

Y Quốc Gia đã nhiệt tình giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành

đề tài nghiên cứu.

Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến các thầy hướng dẫn khoa

học là GS.TS. Nguyễn Quang Tuyên - Phó Viện Trưởng Viện Khoa học và Sự

sống thuộc ĐH Thái Nguyên và PGS.TS. Cù Hữu Phú - Trưởng Bộ Môn Vi

Trùng - Viện Thú Y Quốc Gia đã trực tiếp hướng dẫn giúp đỡ tôi trong quá trình

thực hiện đề tài và hoàn thành luận án.

Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban lãnh đạo và các thầy cô giáo - Viện Thú Y

Quốc Gia đã cung cấp tài liệu, những ý kiến quý báu và hướng dẫn cách thao tác

một số thí nghiệm quan trọng để tôi hoàn thiện đề tài nghiên cứu.

Tôi luôn biết ơn gia đình, bạn bè và các học viên cao học, các em sinh

viên đã đóng góp công sức, động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành luận án này.

Thái Nguyên, tháng 03 năm 2012

Tác giả

NCS. Trần Đức Hạnh

iii

BẢNG CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

A : Adenin

ATCC : American Type Culture Collection

BHI : Brain Heart Infusion

bp : base pair

BT : Bình thường

C : Cytosin

CAMP : Christie Atkins Munch Petersen

CFU : Colony Forming Unit

cs : Cộng sự

Cl. perfringens : Clostridium perfringens

DNA : Deoxyribonucleic Acid

dNTP : deoxyribonucleotide triphosphate

E.coli : Escherichia coli

ELISA : Enzyme Linked Immunosorbent Assay

ETEC : Enterotoxine của vi khuân E.coli

EYA : Egg Yolk Agar

FAO : Food and Agriculture Organization

G : Guanin

HBS : Haemorrhagic bowel syndrome

kDa : kilo Dalton

KM : Khoẻ mạnh

LD : Lethal dose

LT : Độc tố chịu nhiệt

µl : microlitre

NCCLS : National Committee of Clinical Laboratory Standards

OR : Odds Ratio

RNA : Ribonucleic Acid

rRNA : Ribosomal Ribonucleic Acid

PCR : Polymerase Chain Reaction

S : Salmonella

STA : Độc tố không chịu nhiệt

SIM : Sulfide - Indole – Motility

T :Thymin

TAE : Tris - Acetate – EDTA

TE : Tris – EDTA

TC : Tiêu chảy

TGC : Thioglycollate

TGE : Transmissible gastroenteritis

TSC : Tryptose Sulphite Cycloserine

iv

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ..............................................................................................................1

Chƣơng 1.TỔNG QUAN TÀI LIỆU .................................................................4

1.1. Một số nguyên nhân và hiểu biết chung về hội chứng tiêu chảy ở lợn.......... 4

1.1.1. Rối loạn tiêu hóa do môi trường ngoại cảnh bất lợi ....................................4

1.1.2. Rối loạn tiêu hoá do thức ăn, nước uống không đảm bảo ...........................5

1.1.3. Một số vi sinh vật gây tiêu chảy gia súc .....................................................5

1.2. Vai trò của một số vi khuẩn trong hội chứng tiêu chảy ở lợn ........................7

1.2.1. Vi khuẩn Escherichia coli (E. coli) .............................................................7

1.2.2. Vi khuẩn Salmonella spp. trong hội chứng tiêu chảy ở lợn ......................20

1.2.3. Vai trò của vi khuẩn đường ruột Clostridium Perfringens (Cl. Perfringens)

trong trong hội chứng tiêu chảy ở gia súc ..................................................28

1.3. Biện pháp phòng trị hội chứng tiêu chảy ở lợn con do vi khuẩn gây ra ......32

1.3.1. Biện pháp phòng .......................................................................................32

1.3.2. Điều trị tiêu chảy ở lợn...............................................................................35

Chƣơng 2. NỘI DUNG, NGUYÊN LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP

NGHIÊN CỨU .......................................................................................... 36

2.1. Nội dung nghiên cứu ....................................................................................36

2.1.1. Nghiên cứu tình hình tiêu chảy ở lợn con tại 3 tỉnh miền núi phía

Bắc, Thái Nguyên, Bắc Giang, Vĩnh Phúc. ................................................36

2.1.2. Phân lập, xác định 3 loại vi khuẩn là E. coli, Salmonella spp. và

Cl. perfringens ở lợn con bình thường và bị tiêu chảy. ............................36

2.1.3. Nghiên cứu một số đặc tính sinh học của các chủng vi khuẩn phân

lập được. ......................................................................................................36

2.1.4. Nghiên cứu một số biện pháp phòng và trị hội chứng tiêu chảy ở lợn .....36

2.2. Nguyên liệu dùng trong nghiên cứu .............................................................36

2.2.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................36

2.2.3. Địa điểm nghiên cứu .................................................................................37

2.3. Phương pháp nghiên cứu ..............................................................................37

v

2.3.1. Phương pháp điều tra ................................................................................37

2.3.2. Phương pháp lấy mẫu và phân lập vi khuẩn .............................................38

2.3.3. Nghiên cứu đặc tính sinh vật học của vi khuẩn ........................................38

2.3.4. Phương pháp xác định type kháng nguyên của vi khuẩn phân lập được ......39

2.3.5. Phương pháp xác định các yếu tố gây bệnh của vi khuẩn phân lập được ......43

2.3.6. Phương pháp xác định khả năng mẫn cảm kháng sinh của các chủng

vi khuẩn phân lập được ...............................................................................47

2.5. Phương pháp chế tạo autovacxin vô hoạt có bổ trợ keo phèn .....................48

2.6. Phương pháp xử lý số liệu............................................................................ 49

Chƣơng 3 : KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ...........................51

3.1. Kết quả điều tra lợn con dưới hai tháng tuổi mắc tiêu chảy tại các tỉnh

nghiên cứu ...................................................................................................52

3.1.1. Kết quả điều tra tỷ lệ lợn con bị tiêu chảy và chết ở các lứa tuổi .............53

3.2. Kết quả xác định số lượng vi khuẩn đường ruột ở lợn con ..........................56

3.2.1. Kết quả xác định số lượng vi khuẩn hiếu khí, Salmonella spp.. và

E. coli ở lợn con .........................................................................................55

3.2.2. Kết quả xác định số lượng vi khuẩn yếm khí và Cl. perfringens ở

lợn con ........................................................................................................59

3.3. Kết quả phân lập vi khuẩn E. coli, Salmonella spp. và Cl. perfringens

ở lợn con .....................................................................................................63

3.4. Kết quả xác định một số đặc tính sinh hoá của các chủng vi khuẩn phân

lập được ở lợn con tiêu chảy .......................................................................67

3.4.1. Kết quả xác định một số đặc tính sinh hóa của các chủng vi khuẩn

E. coli ..........................................................................................................67

3.4.2. Kết quả xác định một số đặc tính sinh hóa của các chủng vi khuẩn

Salmonella spp.. ..........................................................................................68

3.4.3. Kết quả xác định một số đặc tính sinh hóa của các chủng vi khuẩn

Cl. perfringens ...........................................................................................70

3.5. Kết quả xác định type của các chủng vi khuẩn E. coli, Salmonella spp..

và Cl. perfringens phân lập được ở lợn con tiêu chảy ................................71

vi

3.5.1. Kết quả xác định type của các chủng vi khuẩn E. coli .............................71

3.5.2. Kết quả xác định type của các chủng vi khuẩn Salmonella spp.. .............72

3.5.3. Kết quả xác định type của các chủng vi khuẩn Cl. perfringens ................75

3.6. Kết quả xác định khả năng dung huyết của các chủng E. coli phân lập

được ở lợn con tiêu chảy .............................................................................77

3.7. Kết quả xác định kháng nguyên bám dính của E. coli và Salmonella

spp.. phân lập được từ lợn con tiêu chảy ....................................................78

3.8. Kết quả xác định độc lực và độc tố của các chủng vi khuẩn phân lập

được ở lợn con tiêu chảy .............................................................................80

3.8.1. Kết quả xác định các yếu tố gây bệnh của các chủng vi khuẩn E. coli

phân lập được ..............................................................................................82

3.8.2. Kết quả xác định độc lực của vi khuẩn Salmonella spp.. phân lập

được ở lợn con tiêu chảy .............................................................................87

3.8.3. Kết quả xác định độc lực của vi khuẩn Cl. perfringens phân lập được

ở lợn con tiêu chảy ......................................................................................91

3.9. Kết quả xác định khả năng mẫn cảm với kháng sinh của các chủng vi

khuẩn phân lập được ...................................................................................93

3.9.1. Kết quả xác định khả năng mẫn cảm với kháng sinh của các chủng vi

khuẩn E. coli phân lập được .......................................................................95

3.9.2. Kết quả xác định khả năng mẫn cảm với kháng sinh của các chủng vi

khuẩn Salmonella spp. phân lập được ........................................................97

3.9.3. Kết quả xác định khả năng mẫn cảm với kháng sinh của các chủng vi

khuẩn Cl. perfringens phân lập được ..........................................................99

3.10. Kết quả phòng và điều trị hội chứng tiêu chảy ở lợn con ..........................98

3.10.1. Kết quả đánh giá bước đầu về chế tạo thử nghiệm autovacxin đa giá.. 100

3.10.2. Kết quả kiểm tra an toàn và hiệu lực của autovacxin trên động vật

thí nghiệm .................................................................................................102

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ .............................................................................116

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1: Tỷ lệ lợn con tiêu chảy và chết tại một số địa điểm thuộc các tỉnh

nghiên cứu ..........................................................................................52

Bảng 3.2: Tỷ lệ lợn con mắc tiêu chảy và chết qua các năm ..............................53

Bảng 3.3: Tỷ lệ lợn con bị tiêu chảy ở các lứa tuổi ............................................54

Bảng 3.4: Tỷ lệ lợn con chết do tiêu chảy ở các lứa tuổi ...................................55

Bảng 3.5: Kết quả xác định số lượng vi khuẩn hiếu khí, Salmonella spp.. và

E. coli/ gam phân ở lợn con ................................................................56

Bảng 3.6: Kết quả xác định số lượng vi khuẩn yếm khí và Cl. perfringens/

gam phân ở lợn con ............................................................................60

Bảng 3.7: Tỷ lệ phân lập một số vi khuẩn trong phân lợn con ...........................62

Bảng 3.8: Tỷ lệ phân lập một số vi khuẩn từ phủ tạng lợn con chết do

tiêu chảy .............................................................................................65

Bảng 3.9: Đặc tính sinh hoá của các chủng E. coli phân lập được ở lợn con

tiêu chảy ..............................................................................................68

Bảng 3.10: Đặc tính sinh hóa của các chủng vi khuẩn Salmonella spp. phân

lập được ở lợn con tiêu chảy ..............................................................69

Bảng 3.11: Đặc tính sinh hoá của các chủng vi khuẩn Cl. perfringens phân

lập được ở lợn con tiêu chảy ..............................................................70

Bảng 3.12: Kết quả xác định serotype kháng nguyên O của các chủng vi

khuẩn E. coli phân lập đượ c ...............................................................71

Bảng 3.13: Kết quả xác định serotype vi khuẩn Salmonella spp. phân lập ở

lợn con tiêu chảy ................................................................................73

Bảng 3.14: Kết quả xác định type của các chủng vi khuẩn Cl. perfringens ......77

Bảng 3.15: Kết quả xác định khả năng dung huyết của các chủng E. coli

phân lập ở lợn con tiêu chảy ...............................................................79

Bảng 3.16: Kết quả phản ứng ngưng kết trực tiếp hồng cầu của các chủng

E. coli phân lập ở lợn con tiêu chảy ...................................................80

viii

Bảng 3.17: Kết quả phản ứng ngưng kết hồng cầu của các chủng vi khuẩn

Salmonella spp. phân lập ở lợn con tiêu chảy ....................................81

Bảng 3.18: Kết quả xác định các yếu tố gây bệnh của các chủng vi

khuẩn E. coli ......................................................................................83

Bảng 3.19: Kết qu ả kiểm tra độc lực của một số chủng E. coli trên

chuộ t bạch ...........................................................................................86

Bảng 3.20: Kết quả kiểm tra độ c lự c củ a mộ t số chủng vi khuẩn Salmonella

spp. trên chuộ t bạch ............................................................................88

Bảng 3.21: Kết quả xác định độc tố của các chủng vi khuẩn Salmonella

spp. phân lập được ở lợn con tiêu chảy ..............................................90

Bảng 3.22: Kết quả kiểm tra độ c lự c củ a mộ t số chủngvi khuẩnCl. perfringens

trên chuộ t bạch...............................................................................................92

Bảng 3.23: Kết quả xác định độc tố đường ruột của các chủng vi khuẩn Cl.

perfringens phân lập được ở lợn con tiêu chảy ..................................94

Bảng 3.24: Kết quả xác định khả năng mẫn cảm với kháng sinh của các

chủng E. coli phân lập được ...............................................................95

Bảng 3.25: Kết quả xác định khả nămg mẫn cảm với kháng sinh của các

chủng vi khuẩn Salmonella spp. phân lập được .................................98

Bảng 3.26: Kết quả xác định khả năng mẫn cảm với kháng sinh của các

chủng vi khuẩn Cl. perfringens phân lập được ..................................99

Bảng 3.27: Kết quả kiểm tra một số chỉ tiêu các lô autovacxin ......................102

Bảng 3.28: Kết quả thử hiệu lực của autovacxin trên chuột nhắt trắng ...........104

Bảng 3.29: Kết quả thử an toàn ở lợn sau khi tiêm chế phẩm autovacxin ....... 105

Bảng 3.30: Kết quả khảo sát hiệu giá kháng thể ở lợn thí nghiệm sau khi

tiêm autovacxin ................................................................................107

Bảng 3.31: Kết quả bảo hộ lợn thí nghiệm bằng autovacxin ............................109

Bảng 3.32: Kết quả thử nghiệm liều và số lần tiêm autovacxin cho lợn .......... 110

Bảng 3.33: Kết quả thử hiệu lực của autovacxin trên chuột nhắt trắng ............113

Bảng 3.34: Kết quả điều trị tiêu chảy ở lợn con ...............................................114

ix

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ VÀ HÌNH

Sơ đồ 1: Phân lập và giám định E. coli ..............................................................40

Sơ đồ 2: Phân lập và giám định Salmonella .......................................................41

Sơ đồ 3: Phân lập và giám định vi khuẩn Clostridum ........................................42

Sơ đồ 4: Quy trình sản xuất vacxin vô hoạt bổ trợ keo phèn ..............................50

Hình 3.1. Biểu đồ tỷ lệ phân lập một số vi khuẩn trong phân lợn con ...............63

Hình 3.2. Biểu đồ phân lập một số vi khuẩn từ phủ tạng lợn con chết do

tiêu chảy ................................................................................................64

Hình 3.3. Biểu đồ kết quả xác định serotype kháng nguyên O của các

chủng vi khuẩn E.coli phân lập được ...................................................72

Hình 3.4. Biểu đồ kết quả xác định serotype của vi khuẩn Sanmonella

phân lập được ở lợn con tiêu chảy .......................................................74

Hình 3.5. Biểu đồ kết quả xác định serotype của vi khuẩn Cl.perfringens

phân lập được ở lợn con tiêu chảy .......................................................75

Hình 3.6. Kết quả PCR xác định yếu tố gây bệnh của vi khuẩn E. coli

phân lập được .......................................................................................76

Hình 3.7. Biểu đồ tỷ lệ các chủng vi khuẩn E. coli mang các gen quy định

các yếu tố gây bệnh trên chuộ t bạch ....................................................78

Hình 3.8. Biểu đồ tỷ lệ các chủng vi khuẩn E. coli mang các gen quy định

các yếu tố gây bệnh ...............................................................................83

1

MỞ ĐẦU

Trong những năm qua, nghề chăn nuôi lợn ở nước ta phát triển mạnh, tăng

nhanh số lượng và được cải tiến nhiều về chất lượng để đáp ứng nhu cầu ngày

càng cao của tiêu dùng nội địa và xuất khẩu. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển

chăn nuôi, tình hình dịch bệnh cũng diễn biến hết sức phức tạp, một số dịch bệnh

nguy hiểm như bệnh tai xanh, lở mồm long móng… hàng năm làm chết nhiều

lợn và gây thiệt hại nặng nề cho người chăn nuôi. Ngoài ra, một trong những

bệnh thường gặp phổ biến ở lợn là hội chứng tiêu chảy cũng gây thiệt hại lớn về

kinh tế do tỷ lệ mắc và chết cao, tốn kém thuốc điều trị. Đánh giá sự thiệt hại do

tiêu chảy gây ra trong chăn nuôi, Lê Minh Chí (1995) [4], cho thấy có tới 70-

80% sự tổn thất về số lượng của gia súc là ở thời kỳ bú sữa, trong đó 80-90% là

do hậu quả của tiêu chảy gây ra. Theo Đào Trọng Đạt và cs (1996) [9], lợn con

mắc tiêu chảy sau khi khỏi thường bị còi cọc, chậm lớn, sinh trưởng chậm từ 26-

40%, tiêu tốn thức ăn cao, giảm sức đề kháng nên dễ mắc các bệnh kế phát, hiệu

quả chăn nuôi thấp.

Hội chứng tiêu chảy ở lợn con do nhiều nguyên nhân gây nên, có nguyên

nhân là nguyên phát hoặc nguyên nhân là thứ phát kết hợp với yếu tố bất lợi của

ngoại cảnh tác động như sự thay đổi đột ngột của điều kiện thời tiết, khí hậu; sai

sót trong chăm sóc, quản lý; môi trường vệ sinh kém... tạo điều kiện thuận lợi

cho nhiều loài vi sinh vật phát triển, trong đó có các vi sinh vật gây bệnh. Những

yếu tố trên đã tác động lên cơ thể lợn con, làm giảm sức đề kháng và phát sinh

nhiều bệnh trong đó có hội chứng tiêu chảy. Các tác giả trong và ngoài nước khi

nghiên cứu về vấn đề này đã cho thấy một số vi khuẩn đường ruột như E. coli,

Salmonella spp., Cl. perfringens… có vai trò quan trọng trong quá trình gây rối

loạn tiêu hóa ở lợn con.

Một số tác giả trong nước như Đỗ Trung Cứ (2004) [5]; Lê Văn Dương

(2010) [8]; Huỳnh Thị Mỹ Lệ (2011) [25];... đã nghiên cứu hội chứng tiêu chảy

ở lợn và biện pháp phòng trị. Các tác giả trên đã nghiên cứu nguyên nhân do vi

2

khuẩn như Salmonella, E. coli hoặc Cl. perfringens gây ra và cho thấy những tác

hại do tiêu chảy gây ra đối với lợn là rất lớn. Tuy nhiên, việc nghiên cứu sự xuất

hiện đồng thời của ba loại vi khuẩn là E. coli, Salmonella spp., Cl. perfringens

và vai trò gây bệnh của chúng trong hội chứng tiêu chảy ở lợn con và xây dựng

biện pháp phòng trị thích hợp là một vấn đề cấp thiết thì chưa được nghiên cứu

một cách đầy đủ, toàn diện và hệ thống. Vì vậy, chúng tôi tiến hành triển khai đề

tài: "Nghiên cứu vai trò của E.coli, Salmonella và Clostridium perfringens gây

tiêu chảy ở lợn tại 3 tỉnh miền núi phía Bắc và biện pháp phòng trị” nhằm có

những hiểu biết sâu hơn và giảm thiểu thiệt hại do tiêu chảy gây ra cho lợn con

tại một số tỉnh phía Bắc, góp phần tăng thu nhập cho người chăn nuôi.

* Mục tiêu của đề tài:

- Xác định vai trò gây bệnh của vi khuẩn E. coli, Salmonella và Cl.

perfringens trong hội chứng tiêu chảy ở lợn con, tuyển chọn các chủng vi khuẩn

đủ điều kiện để chế tạo chế phẩm phòng bệnh.

- Xây dựng và đề xuất một số biện pháp phòng trị tiêu chảy ở lợn con đạt

hiệu quả cao.

* Ý nghĩa khoa học của đề tài:

- Là một công trình nghiên cứu có hệ thống mối liên quan và vai trò gây

bệnh của ba loại vi khuẩn E. coli, Salmonella spp., Cl. perfringens phân lập được

từ lợn con bị tiêu chảy.

- Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học của của ba loại vi khuẩn E. coli,

Salmonella spp., Cl. perfringens trong hội chứng tiêu chảy ở lợn con.

- Nghiên cứu chế tạo autovacxin từ các chủng vi khuẩn phân lập được

dùng phòng tiêu chảy cho lợn con.

- Nghiên cứu tính kháng kháng sinh của các chủng vi khuẩn phân lập

được, từ đó thử nghiệm một số phác đồ điều trị tiêu chảy ở lợn con cho hiệu

quả cao.

3

- Những kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở khoa học phục vụ cho các

nghiên cứu tiếp theo về hội chứng tiêu chảy, chế tạo, sản xuất vacxin phòng bệnh

do ba loại vi khuẩn E. coli, Salmonella spp., Cl. perfringens gây ra, đồng thời

đóng góp thêm những tư liệu tham khảo dùng cho nghiên cứu, giảng dạy trong

các trường Đại học Nông nghiệp.

* Ý nghĩa thực tiễn của đề tài:

- Autovacxin chế tạo được có thể dùng phòng tiêu chảy cho lợn con, giảm

tỷ lệ mắc và chết do tiêu chảy.

- Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là cơ sở cho việc đưa ra biện pháp

phòng và trị tiêu chảy cho lợn con đạt hiệu quả cao, ứng dụng biện pháp phòng

trị vào thực tiễn sản xuất cho cán bộ thú y cơ sở và góp phần tăng thu nhập cho

người chăn nuôi.

* Những đóng góp mới của đề tài:

- Góp phần nghiên cứu về vai trò gây bệnh, một số đặc tính sinh học của

ba loại vi khuẩn E. coli, Salmonella spp. và Cl. perfringens trong hội chứng tiêu

chảy ở lợn con.

- Chế tạo được autovacxin từ các chủng vi khuẩn phân lập và ứng dụng

autovacxin để phòng tiêu chảy cho lợn con.

- Góp phần chứng minh được khả năng mẫn cảm kháng sinh của ba loại vi

khuẩn phân lập được và xác định được phác đồ điều trị tiêu chảy ở lợn con cho

hiệu quả cao.

4

Chƣơng 1

TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. MỘT SỐ NGUYÊN NHÂN VÀ HIỂU BIẾT CHUNG VỀ HỘI CHỨNG

TIÊU CHẢY Ở LỢN

Nguyên nhân gây tiêu chảy ở lợn kết hợp với tác động của điều kiện ngoại

cảnh bất lợi, gây stress cho cơ thể lợn con, tạo điều kiện thuận lợi cho sự xâm

nhập và phát triển của các vi sinh vật gây bệnh vào vật chủ, đặc biệt là các vi

sinh vật gây bệnh đường tiêu hoá dẫn tới sự nhiễm và loạn khuẩn đường ruột,

(Carter và cs, 1995) [78]; Fairbrother, 1992) [83]). Tiêu chảy ở lợn là một hiện

tượng bệnh lý phức tạp gây ra bởi tác động của nhiều yếu tố. Có yếu tố là

nguyên nhân nguyên phát, có yếu tố là nguyên nhân thứ phát, do vậy việc phân

biệt rõ các nguyên nhân gây tiêu chảy là rất khó khăn (Lê Minh Chí, 1995 [4];

Phạm Ngọc Thạch, 2005 [49]). Theo Phạm Sĩ Lăng (1997) [23], tiêu chảy ở lợn

là biểu hiện lâm sàng của nhiều tác nhân gây bệnh khác nhau như virus, vi

khuẩn, ký sinh trùng, thời tiết, môi trường ngoại cảnh, độc tố.

1.1.1. Rối loạn tiêu hóa do môi trƣờng ngoại cảnh bất lợi

Môi trường ngoại cảnh bao gồm các yếu tố: nhiệt độ, ẩm độ, các điều kiện

chăm sóc nuôi dưỡng, vệ sinh chuồng trại, sự di chuyển, thức ăn, nước uống…

Thời tiết, khí hậu là một trong những yếu tố thường xuyên tác động lên cơ thể

động vật. Tác động của bức xạ mặt trời và những biến đổi về nhiệt độ, ẩm độ

gây nên stress cho cơ thể (Radostits, 1994) [102]. Khi gia súc bị nhiễm lạnh kéo

dài sẽ làm giảm phản ứng miễn dịch, giảm tác dụng thực bào và dễ bị nhiễm

khuẩn gây bệnh (Hồ Văn Nam và cs, 1997) [26].

Như vậy, nguyên nhân môi trường ngoại cảnh gây bệnh tiêu chảy không

mang tính đặc hiệu mà mang tính tổng hợp. Lạnh và ẩm gây rối loạn hệ thống

điều hoà trao đổi nhiệt của cơ thể lợn, dẫn đến rối loạn quá trình trao đổi chất,

làm giảm sức đề kháng của cơ thể, từ đó các mầm bệnh trong đường tiêu hoá có

thời cơ tăng cường độc lực và gây bệnh (Carter và cs, 1995) [78].

5

1.1.2. Rối loạn tiêu hoá do thức ăn, nƣớc uống không đảm bảo chất lƣợng

Các yếu tố gây bệnh có thể xâm nhập vào cơ thể động vật bằng nhiều đường

khác nhau như qua da, niêm mạc, vết thương, đường hô hấp, hệ tiêu hoá. Trong hội

chứng tiêu chảy, mầm bệnh nhiễm vào thức ăn, nước uống và trực tiếp vào đường

tiêu hóa của gia súc, khi gặp các điều kiện thuận lợi sẽ tăng số lượng và độc lực để

gây bệnh (Weinstein và cs, 1984) [113]. Ở các vùng đông dân cư, những nơi tập

trung nhiều cơ sở công nghiệp chế biến, trang trại chăn nuôi… nguồn nước sẽ bị ô

nhiễm do các chất thải làm thay đổi tính chất cũng như chất lượng nước. Khi nước

bị ô nhiễm kèm theo hàm lượng oxy hoà tan giảm, quá trình oxy hoá các hợp chất

hữu cơ bị trở ngại. Các nguồn nước bị ô nhiễm các hợp chất vô, hữu cơ là môi

trường thuận lợi cho các vi sinh vật tồn tại và phát triển, trong đó có các vi sinh vật

gây bệnh (Trần Thị Hạnh và Đặng Xuân Bình, 2002) [11].

Thức ăn thiếu một số nguyên tố đa, vi lượng như sắt, đồng, kẽm, v.v... cũng

có thể gây ra những rối loạn tiêu hoá, gây tiêu chảy ở thể cấp hoặc mãn tính, kèm

theo sự thay đổi màu sắc da và thiếu máu cho gia súc. Thức ăn bị lẫn các chất độc

hoá học như asen, chì, thuỷ ngân, các muối nitrat… thường gây ra những rối loạn

tiêu hoá kết hợp với các triệu chứng về thần kinh (Tsolis và cs, 1999) [110].

1.1.3. Một số vi sinh vật gây tiêu chảy gia súc

Các nguyên nhân gây tiêu chảy do vi sinh vật thường gặp phổ biến ở lợn con

là Rotavirus, TGE virus, E. coli, Salmonella, Cl. perfringens, Isospora suis

(Konowalchuk và cs, 1977 [89]; Selbitz, 1995 [106]). Tác nhân gây tiêu chảy cho

động vật do nhiều loài vi sinh vật gây ra, song vai trò đáng kể và quan trọng phải

nói tới sự có mặt của vi khuẩn E. coli, Salmonella và Cl. perfringens, trực trùng

sinh mủ và song cầu khuẩn (Hoàng Văn Tuấn và cs, 1998 [60]; Falkow, 1975 [84]).

* Rối loạn tiêu hoá do một số vi khuẩn gây bệnh

Trong đường tiêu hoá của động vật, ngoài các vi khuẩn có lợi tác dụng lên

men, phân giải các chất trong đường tiêu hoá, giúp cho sinh lý tiêu hoá của gia

súc diễn ra bình thường, còn có một số vi khuẩn như E. coli, Salmonella spp.,

Shigella, Klebsiella hay Cl. perfringens ... là những vi khuẩn thường gây rối loạn