Nghiên cứu tổ chức lãnh thổ du lịch tỉnh Bắc Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

–––––––––––––––––––––

NGUYỄN THỊ THẢO

NGHIÊN CỨU TỔ CHỨC LÃNH THỔ DU LỊCH

TỈNH BẮC GIANG

Ngành: Địa lý học

Mã số: 8.31.05.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Xuân Trường

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tác giả luận văn xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của tác giả.

Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công

bố trong bất kì công trình nào khác. Các thông tin, số liệu trích dẫn trong quá trình

nghiên cứu đều được ghi rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Thảo

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Trước hết, tác giả luận văn xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến

PGS.TS. Nguyễn Xuân Trường, là giảng viên đã tận tình chỉ bảo và hướng dẫn tác giả

trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn này.

Tác giả luận văn xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong khoa Địa lí,

Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên; phòng Đào tạo, thư viện nhà trường

đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tác giả hoàn thành luận văn này.

Tác giả xin chuyển lời cảm ơn đến Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc

Giang; Cục Thống kê tỉnh Bắc Giang; Ban Dân tộc tỉnh Bắc Giang; thư viện tỉnh Bắc

Giang; UBND các huyện Yên Dũng, Lục Nam, Lục Ngạn, Sơn Động, Việt Yên, Tân

Yên, Hiệp Hòa, Yên Thế, Lạng Giang, thành phố Bắc Giang đã giúp đỡ tác giả trong

quá trình nghiên cứu và hoàn thành đề tài này.

Cuối cùng, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã chia

sẻ những khó khăn, cổ vũ, động viên và tạo những điều kiện thuận lợi nhất cho tác giả

hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Thảo

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

Lời cam đoan ..................................................................................................................i

Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii

Mục lục ........................................................................................................................ iii

Danh mục các chữ viết tắt.............................................................................................iv

Danh mục các bảng........................................................................................................v

Danh mục các hình .......................................................................................................vi

PHẦN MỞ ĐẦU.......................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................ 2

3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 4

4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu............................................................................... 5

5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu................................................................... 5

6. Những đóng góp của luận văn .................................................................................. 8

7. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 8

PHẦN NỘI DUNG...................................................................................................... 9

Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA TỔ CHỨC LÃNH THỔ

DU LỊCH ..................................................................................................................... 9

1.1. Cơ sở lí luận của tổ chức lãnh thổ du lịch ............................................................. 9

1.1.1. Các khái niệm liên quan đến du lịch................................................................... 9

1.1.2. Tổ chức lãnh thổ du lịch (TCLTDL) ................................................................ 11

1.1.3. Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá các hình thức tổ chức lãnh thổ du lịch

tỉnh Bắc Giang ............................................................................................................ 16

1.2. Cơ sở thực tiễn của tổ chức lãnh thổ du lịch ....................................................... 26

1.2.1. Vai trò của du lịch đối với nền kinh tế ............................................................. 26

1.2.2. Tình hình phát triển du lịch và TCLTDL ở Việt Nam ..................................... 27

1.2.3. Tình hình phát triển du lịch Vùng Trung du và Miền núi Bắc Bộ ................... 29

Tiểu kết chương 1 ....................................................................................................... 30

Chương 2. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG VÀ THỰC TRẠNG TỔ CHỨC

LÃNH THỔ DU LỊCH TỈNH BẮC GIANG.......................................................... 31

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

2.1. Các nhân tố ảnh hưởng tổ chức lãnh thổ du lịch tỉnh Bắc Giang........................ 31

2.1.1. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ........................................................................ 31

2.1.2. Tài nguyên du lịch ............................................................................................ 33

2.1.3. Phát triển kinh tế - xã hội và mức sống dân cư ................................................ 42

2.1.4. Cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch .......................................................................... 43

2.1.5. Chính sách phát triển du lịch của Trung ương, địa phương và sự cải thiện

nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập của Bắc Giang ......................................... 45

2.2. Thực trạng phát triển du lịch Bắc Giang ............................................................. 46

2.2.1. Khách du lịch.................................................................................................... 46

2.2.2. Doanh thu du lịch.............................................................................................. 47

2.2.3. Lao động trong ngành du lịch........................................................................... 48

2.2.4. Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch............................................................ 49

2.2.5. Hoạt động xúc tiến du lịch, quảng bá du lịch ................................................... 50

2.2.6. Thực trạng đầu tư.............................................................................................. 50

2.1.7. Thực trạng tổ chức quản lí và quy hoạch du lịch.............................................. 50

2.3. Thực trạng tổ chức lãnh thổ du lịch tỉnh Bắc Giang............................................ 51

2.3.1. Thực trạng tổ chức lãnh thổ du lịch.................................................................. 51

2.3.2. Đánh giá các hình thức Tổ chức lãnh thổ du lịch tỉnh Bắc Giang.................... 55

2.4. Thực trạng liên kết tổ chức lãnh thổ du lịch Bắc Giang với các tỉnh phụ cận ......... 66

2.4.1. Khái quát về vùng phụ cận ............................................................................... 66

2.4.2. Các tuyến du lịch liên kết Bắc Giang với vùng phụ cận .................................. 67

2.4.3. Khả năng khai thác tài nguyên du lịch vùng phụ cận....................................... 68

2.5. Đánh giá chung .................................................................................................... 68

2.5.1. Kết quả đạt được............................................................................................... 68

2.5.2. Hạn chế và thách thức .................................................................................... 69

2.5.3. Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của du lịch tỉnh Bắc Giang . 69

Tiểu kết chương 2 ....................................................................................................... 72

Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN, TỔ

CHỨC LÃNH THỔ DU LỊCH TỈNH BẮC GIANG............................................. 73

3.1. Định hướng phát triển du lịch và tổ chức lãnh thổ du lịch .................................. 73

3.1.1. Bối cảnh trong và ngoài nước.......................................................................... 73

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

3.1.2. Các dự án quy hoạch phát triển du lịch quốc gia và vùng................................ 73

3.1.3. Những mục tiêu và chiến lược phát triển kinh tế của Bắc Giang đến năm

2020 và tầm nhìn đến năm 2030................................................................................. 74

3.1.4. Những mục tiêu và chiến lược phát triển du lịch ở Bắc Giang đến 2030 ........ 75

3.1.5. Những nội dung phát triển du lịch cụ thể của tỉnh Bắc Giang ........................ 75

3.2. Dự báo phát triển du lịch tỉnh Bắc Giang đến năm 2020 và tầm nhìn đến

năm 2030.................................................................................................................... 76

3.2.1. Lựa chọn các phương án phát triển................................................................... 76

3.2.2. Dự báo một số chỉ tiêu chủ yếu ........................................................................ 78

3.2.3. Định hướng về tổ chức hoạt động kinh doanh du lịch Bắc Giang.................... 80

3.3. Định hướng tổ chức lãnh thổ du lịch Bắc Giang ................................................. 83

3.3.1. Định hướng chung ............................................................................................ 83

3.3.2. Các loại hình du lịch ....................................................................................... 84

3.3.3. Các hình thức tổ chức lãnh thổ du lịch tỉnh Bắc Giang.................................... 84

3.4. Giải pháp phát triển và tổ chức lãnh thổ du lịch Bắc Giang................................ 95

3.4.1. Giải pháp về phát triển quy hoạch lãnh thổ du lịch, quy hoạch các khu du

lịch và các điểm, tuyến du lịch trọng điểm................................................................. 95

3.4.2. Giải pháp về tài chính (huy động vốn đầu tư) .................................................. 96

3.4.3. Giải pháp về phát triển nguồn nhân lực............................................................ 97

3.4.4. Giải pháp về đổi mới cơ chế, chính sách và quản lý điều hành, tổ chức hoạt

động du lịch ................................................................................................................ 97

3.4.5. Giải pháp tôn tạo tài nguyên và bảo vệ môi trường du lịch ............................. 99

3.4.6. Giải pháp về quảng bá, xúc tiến du lịch............................................................ 99

3.4.7. Giải pháp về liên kết địa phương và vùng trong phát triển du lịch ................ 100

3.4.8. Giải pháp ứng dụng khoa học công nghệ trong phát triển du lịch................. 101

3.4.9. Giải pháp về thu hút thị trường khách du lịch ................................................ 101

Tiểu kết chương 3 ..................................................................................................... 102

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ......................................................................... 103

TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................... 105

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Stt Chữ viết

tắt

Cụm từ đầy đủ

1. ASEAN Association of South East Asian Nations (Hiệp hội các quốc gia

Đông Nam Á)

2. ADB The Asian Development Bank (Ngân hàng phát triển Châu Á)

3. ATK An toàn khu

4. CP Chính phủ

5. CSHT Cơ sở hạ tầng

6. CSVC-KT Cơ sở vật chất - kĩ thuật

7. EU European Union (Liên minh kinh tế Châu Âu)

8. FDI Foreign Direct Investment (Đầu tư trực tiếp nước ngoài)

9. GDP Gross Domestic Product (Tổng sản phẩm quốc nội)

10. GIS Geographic Information System (Hệ thống thông tin Địa lý)

11. GRDP Gross regional domestic product (Tổng sản phẩm bình quân đầu

người)

12. KCN Khu công nghiệp

13. KDL Khu du lịch

14. NQ Nghị quyết

15. NXB Nhà xuất bản

16. ODA Official Development Assistance (Viện trợ phát triển chính thức)

17. PPP Purchasing Power Parity (Sức mua tương đương)

18. PUM Programam Uitzending Managars (Tổ chức phi lợi nhuận của Bộ

ngoại giao Hà Lan và các doanh nghiệp Hà Lan nhằm hỗ trợ về

tài chính cho các doanh nghiệp.

19. QL Quốc lộ

20. SWOT Strengths (Điểm mạnh), Weaknesses (Điểm yếu), Opportunities

(Cơ hội), Threats ( Thách thức)

21. TCLTDL Tổ chức lãnh thổ du lịch

22. TDMNPB Trung du Miền núi phía Bắc

23. TNDL Tài nguyên du lịch

24. TP Thành phố

25. TTBQ Tăng trưởng bình quân

26. TW Trung ương

27. UBND Ủy ban Nhân dân

28. UNESCO United Nations Educational Scientific and Cultural

Organization (Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên

Hiệp Quốc)

29. UNWTO World Tourism Organization (Tổ chức Du lịch thế giới)

30. VN,

TT&DL

Văn hóa, Thể thao và Du lịch

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1. Điểm tổng hợp các tiêu chí đánh giá điểm du lịch..................................... 20

Bảng 1.2. Bảng đánh giá tổng hợp cụm du lịch.......................................................... 23

Bảng 1.3. Bảng tổng hợp ý nghĩa của cụm du lịch..................................................... 24

Bảng 1.4. Tổng hợp hệ số các tiêu chí đánh giá tuyến du lịch ................................... 26

Bảng 1.5. Số lượng khách quốc tế vào Việt Nam giai đoạn 2000 - 2016 .................. 27

Bảng 1.6. Tổng doanh thu du lịch Việt Nam giai đoạn 2000 - 2016.......................... 28

Bảng 2.1. Dân số và mật độ dân số tỉnh Bắc Giang năm 2016 .................................. 37

Bảng 2.2. Cơ cấu dân tộc tỉnh Bắc Giang năm 2017.................................................. 38

Bảng 2.3. Khách du lịch tỉnh Bắc Giang và cả nước giai đoạn 2010 - 2016................ 46

Bảng 2.4. Đánh giá điểm du lịch của tỉnh Bắc Giang (các điểm du lịch điển hình

và khu vực phụ cận)................................................................................. 56

Bảng 2.5. Kết quả đánh giá điểm của cụm du lịch tỉnh Bắc Giang............................ 63

Bảng 2.6. Đánh giá tổng hợp các tuyến du lịch ở Bắc Giang..................................... 65

Bảng 3.1. Dự báo lượng khách du lịch đến Bắc Giang giai đoạn 2020 - 2030 .......... 78

Bảng 3.2. Dự báo tổng doanh thu từ du lịch của Bắc Giang giai đoạn 2020 - 2030.. 79

Bảng 3.3. Dự báo nhu cầu buồng phòng lưu trú Bắc Giang giai đoạn 2020 - 2030 .. 80

Bảng 3.4. Dự báo tốc độ GRDP ngành du lịch Bắc Giang giai đoạn 2020 - 2030 .... 80

Bảng 3.5. Dự báo thị trường khách du lịch tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2020 - 2030... 83

Bảng 3.6. Dự báo hệ thống các điểm du lịch, không gian du lịch sinh thái nông

nghiệp tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2020 - 2030......................................... 90

Bảng 3.7. Dự báo hệ thống các điểm du lịch không gian văn hóa quan họ tỉnh Bắc

Giang giai đoạn 2020 - 2030 ................................................................... 92

Bảng 3.8. Hệ thống di tích, danh thắng trongquy hoạch Tây Yên Tử........................ 93

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC HÌNH

Hình 2.1. Bản đồ vị trí tỉnh Bắc Giang và mối liên hệ vùng du lịch....................... 31

Hình 2.2. Bản đồ hành chính tỉnh Bắc Giang...........................................................34

Hình 2.3. Bản đồ các nhân tố ảnh hưởng tới tổ chức lãnh thổ du lịch tỉnh Bắc Giang.....36

Hình 2.4. Cơ cấu kinh tế tỉnh Bắc Giang năm 2010 và 2016...................................42

Hình 2.5. Hiện trạng khách du lịch tỉnh Bắc Giang .................................................42

Hình 2.6. Tổng thu từ khách du lịch tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2010 - 2016 ..........48

Hình 2.7. Hiện trạng lao động tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2010 - 2016.....................49

Hình 2.8. Bản đồ thực trạng tổ chức lãnh thổ du lịch tỉnh Bắc Giang .....................54

Hình 3.1. Bản đồ định hướng không gian phát triển du lịch tỉnh Bắc Giang...........88

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Du lịch là ngành có vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã

hội, đặc biệt là trong thời kì đổi mới và hội nhập kinh tế quốc tế. Ngành du lịch hiện

nay được Đảng và Nhà nước ta quan tâm sâu sắc bởi vai trò quan trọng về mặt kinh tế

- xã hội - văn hóa - an ninh quốc phòng và quảng bá hình ảnh đất nước, nâng tầm vị

thế quốc gia trên trường thế giới.

Du lịch là ngành tạo nguồn thu ngoại tệ lớn, tạo thêm nhiều cơ hội việc làm và

thu nhập. Ngành còn đóng góp tích cực vào hoạt động xuất khẩu tại chỗ; góp phần tạo

sức “lan tỏa”, tạo động lực phát triển kinh tế. Đối với vùng sâu, vùng xa, vùng kinh tế

khó khăn; du lịch góp phần quan trọng vào công cuộc xóa đói giảm nghèo và nâng cao

đời sống vật chất, tinh thần cho người dân. Phát triển du lịch còn góp phần quan trọng

trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, nâng cao

đời sống văn hóa tinh thần của người dân Việt Nam. Với quan hệ quốc tế, du lịch góp

phần phát triển giao lưu văn hóa và qua đó tăng cường hiểu biết, tình hữu nghị giữa các

dân tộc.

Hiệu quả kinh tế của ngành du lịch còn lan tỏa tới nhiều ngành kinh tế, nhiều

lĩnh vực khác. Đồng thời, ngành còn có nhiều tác động tích cực về văn hóa, xã hội, môi

trường. Có thể thấy vai trò của ngành du lịch đang được nâng cao trong sự nghiệp công

nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, góp phần xóa đói giảm nghèo và chuyển dịch cơ

cấu kinh tế.

Bắc Giang là tỉnh thuộc vùng Trung du Miền núi phía Bắc (TDMNPB), cách thủ

đô Hà Nội 50 km về phía Bắc, cách cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị (Lạng Sơn) 110 km về

phía Nam, cách cảng Hải Phòng 130 km về phía Tây. Diện tích tự nhiên là 3.895,48km2

,

bao gồm 10 đơn vị hành chính (9 huyện và 1 thành phố) với dân số hơn 165 triệu người

(năm 2016).

Bắc Giang có lợi thế về tài nguyên du lịch (TNDL), là tỉnh giầu truyền thống

lịch sử - văn hoá với nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể có giá trị. Toàn tỉnh có

trên 600 di tích đã được xếp hạng, với 90 di tích được xếp hạng quốc gia, trong đó có

di tích lịch sử Khởi nghĩa Yên Thế được xếp hạng quốc gia đặc biệt; hơn 3.000 Mộc

bản tại chùa Vĩnh Nghiêm có giá trị đã được UNESCO công nhận là Di sản ký ức thế

giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương [1]. Về văn hóa phi vật thể: Bắc Giang có hơn

500 lễ hội truyền thống được tổ chức mỗi năm, có 6 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

trong đó, dân ca Quan họ và Ca trù đã được UNESCO công nhận là di sản văn hoá phi

vật thể của nhân loại [2].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Ngoài những giá trị đặc sắc về văn hóa, Bắc Giang còn có nhiều cảnh quan thiên

nhiên đẹp như: Khu du lịch sinh thái Suối Mỡ huyện Lục Nam, suối Nước Vàng huyện

Lục Nam; hồ Cấm Sơn huyện Lục Ngạn, hồ Khuôn Thần huyện Lục Ngạn... đặc biệt

trên địa bàn tỉnh còn có khu bảo tồn thiên nhiên Tây Yên Tử chạy dài bên sườn Tây

của dãy núi Yên Tử, trong vòng cung Đông Triều thuộc vùng Đông Bắc Việt Nam

(Thuộc huyện Lục Nam và Sơn Động). Đó là những điều kiện thuận lợi, những tiềm

năng để Bắc Giang phát triển du lịch. Tỉnh Bắc Giang đã có Quy hoạch phát triển Văn

hóa, thể thao và du lịch năm 2010 tại quyết định số 11/QĐ-UBND ngày 30/01/2010 đã

được phê duyệt. Nhờ vậy mà ngành du lịch đã có nhiều chuyển biến tích cực, đóng góp

lớn trong phát triển kinh tế xã hội nói chung của tỉnh.

Để có thể tiếp tục phát huy lợi thế về nguồn TNDL và duy trì sự tăng trưởng của

ngành du lịch, việc nghiên cứu sự phát triển du lịch tỉnh Bắc Giang gắn với việc khai

thác TNDL vùng phụ cận (bao gồm tỉnh Quảng Ninh, Lạng Sơn, Bắc Ninh, Thái Nguyên,

Hải Dương) là vấn đề rất cần thiết. Hơn nữa, trong thời gian gần đây, cùng với sự phát

triển nhanh chóng của kinh tế xã hội cả nước, bộ mặt và tình hình kinh tế xã hội tỉnh

cũng có nhiều đổi thay.

Xuất phát từ nhận thức trên, với mong muốn nghiên cứu hướng phát triển trong

thời kì mới cho du lịch Bắc Giang, một giải pháp mang tính liên kết lâu dài khi sử dụng

TNDL để góp phần đa dạng hóa sản phẩm du lịch Bắc Giang, tác giả mạnh dạn chọn đề

tài: “Nghiên cứu tổ chức lãnh thổ du lịch tỉnh Bắc Giang”.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

2.1. Trên thế giới

Quá trình hình thành địa lí du lịch như là một khoa học được bắt đầu từ nửa sau

những năm 1930 của thế kỉ XX. Đối tượng nghiên cứu mở rộng từ việc nghiên cứu địa

lí các luồng du lịch cho đến việc nghiên cứu tài nguyên du lịch và phân vùng du lịch.

Các công trình đầu tiên trong lĩnh vực địa lí du lịch tập trung nghiên cứu các luồng du

lịch và khai thác các địa phương với mục đích tham quan, tìm hiểu, thăm dò thị trường,

tìm cơ hội truyền bá giáo lí.

Khi các luồng du lịch thế giới tăng lên đã đặt ra nhiệm vụ lập kế hoạch và quản lí

điều hành các hoạt động du lịch. Một hướng nghiên cứu mới được đặt ra đó là xác định

nguồn lực và mức độ chuyên môn hoá du lịch của các vùng khác nhau và tiến hành phân

vùng du lịch, hay nói cách khác đó là tối ưu hoá cơ cấu lãnh thổ của ngành du lịch. Trong

những năm gần đây, khi lợi ích ngành kinh tế du lịch đem lại càng rõ rệt và những tác