Nghiên Cứu Tình Trạng Và Phân Bố Một Số Loài Chim Quý Hiếm Tại Vườn Quốc Gia Pù Mát Tỉnh Nghệ An

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

KHOA QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN RỪNG VÀ MÔI TRƢỜNG

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

NGHIÊN CỨU TÌNH TRẠNG VÀ PHÂN BỐ MỘT SỐ LOÀI CHIM QUÝ

HIẾM TẠI VƢỜN QUỐC GIA PÙ MÁT, TỈNH NGHỆ AN

Ngành: Quản lý tài nguyên rừng

Mã số: 302

Giáo viên hƣớng dẫn 1: PGS.TS. Vũ Tiến Thịnh

Giáo viên hƣớng dẫn 2: ThS. Giang Trọng Toàn

Sinh viên thực hiện: Nguyễn Văn Khánh

Khóa học: 2012 – 2016

Hà Nội, 2016

i

LỜI CẢM ƠN

Khoá luận tốt nghiệp là kết quả cuối cùng của quá trình học tập mà sinh viên cần

thực hiện để hoàn thành khoá học của mình. Đƣợc sự đồng ý của Trƣờng Đại học Lâm

nghiệp, Khoa Quản lý Tài nguyên rừng và Môi trƣờng, Bộ môn Động vật rừng tôi đã

thực hiện đề tài:

“Nghiên cứu tình trạng và phân bố một số loài chim quý hiếm tại Vườn Quốc

gia Pù Mát, tỉnh Nghệ An”. Đến nay, đề tài đã hoàn thành.

Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn đến thầy giáo PGS.TS.Vũ Tiến Thịnh

và Ths.Giang Trọng Toàn đã nhiệt tình hƣớng dẫn chỉ bảo giúp tôi hoàn thành đề tài

nghiên cứu này.

Xin chân thành cảm ơn tập thể các cán bộ và nhân viên Vƣờn Quốc gia Pù Mát;

chính quyền và nhân dân địa phƣơng các xã Châu Khê huyện Con Cuông và xã Phúc

Sơn huyện Anh Sơn đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập số liệu ngoại

nghiệp.

Cảm ơn bạn bè và ngƣời thân đã ủng hộ và giúp đỡ tôi cả về vật chất và tinh thần

để hoàn thành đƣợc nghiên cứu này. Đây là sự cổ vũ to lớn đối với bản thân tôi.

Mặc dù đã rất nỗ lực trong quá trình thực hiện đề tài nhƣng do kinh nghiệm thu

thập số liệu và viết báo cáo của bản thân tôi còn nhiều hạn chế nên bản Khóa luận này

không tránh khỏi những thiếu xót nhất định. Kính mong nhận đƣợc những ý kiến đóng

góp của các thầy, cô và bạn đọc để đề tài đƣợc hoàn thiện hơn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Hà nội, ngày 29 tháng 05 năm 2016

Sinh viên thực hiện

Nguyễn Văn Khánh

ii

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................i

MỤC LỤC.............................................................................................................ii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................... v

DANH MỤC BẢNG, BIỂU ................................................................................ vi

DANH MỤC CÁC HÌNH...................................................................................vii

ĐẶT VẤN ĐỀ....................................................................................................... 1

CHƢƠNG I TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ........................................ 3

1.1. Cơ sở xác định các loài chim quý hiếm ......................................................... 3

1.1.1.Sách đỏ Việt Nam........................................................................................ 3

1.1.2. Sách đỏ thế giới........................................................................................... 4

1.1.3. Công ƣớc CITES......................................................................................... 4

1.1.4. Nghị định 32................................................................................................ 4

1.1.5. Nghị định 160.............................................................................................. 5

1.2. Phân bố của các loài chim............................................................................. 5

1.3. Các mối đe doạ đến các loài chim.................................................................. 6

1.4. Lịch sử nghiên cứu chim ở Vƣờn Quốc gia Pù Mát ...................................... 7

CHƢƠNG II.......................................................................................................... 9

MỤC TIÊU, ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI ................................................................ 9

NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................. 9

2.1. Mục tiêu nghiên cứu....................................................................................... 9

2.1.1. Mục tiêu chung............................................................................................ 9

2.1.2. Mục tiêu cụ thể............................................................................................ 9

2.2. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 9

2.2.1. Đối tƣợng nghiên cứu.................................................................................. 9

2.2.2. Phạm vi nghiên cứu..................................................................................... 9

2.3. Nội dung nghiên cứu...................................................................................... 9

2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu.............................................................................. 10

2.4.1. Chuẩn bị .................................................................................................... 10

2.4.2. Công tác ngoại nghiệp............................................................................... 10

iii

CHƢƠNG 3 ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI KHU VỰC NGHIÊN

CỨU .................................................................................................................... 18

3.1. Vị trí khu vực nghiên cứu ............................................................................ 18

3.1.1. Vị trí địa lý ................................................................................................ 18

3.1.2. Địa giới hành chính ................................................................................... 18

3.1.3. Địa hình, địa mạo ...................................................................................... 18

3.1.4. Thổ nhƣỡng ............................................................................................... 18

3.1.5. Khí hậu thủy văn ....................................................................................... 19

3.1.6. Hệ thực vật ................................................................................................ 20

3.1.7. Hệ động vật ............................................................................................... 20

3.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội khu vực nghiên cứu ............................................ 21

3.2.1. Dân tộc ...................................................................................................... 21

3.2.2. Dân số và lao động.................................................................................... 21

3.2.3. Hoạt động kinh tế ...................................................................................... 21

3.2.4. Giáo dục .................................................................................................... 22

3.2.5. Y tế ............................................................................................................ 22

3.2.6. Giao thông................................................................................................. 22

CHƢƠNG 4......................................................................................................... 24

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................................................. 24

4.1. Thành phần các loài chim quý hiếm ở VQG Pù Mát................................... 24

4.1.1. Thành phần loài......................................................................................... 24

4.1.2. Mức độ đa dạng của các bộ chim quý tại VQG Pù Mát ........................... 29

4.2. Đặc điểm phân bố của các loài chim quý hiếm tại VQG Pù Mát................ 31

4.2.1. Phân bố chim theo sinh cảnh..................................................................... 31

4.2.2. Phân bố chim theo khu vực....................................................................... 33

4.3. Tình trạng của một số loài chim quý hiếm ở khu vực nghiên cứu .............. 34

4.3.1. Trĩ sao (Rheinardia ocellata)..................................................................... 35

4.3.2. Gà lôi trắng (Lophura nycthemera) ........................................................... 35

4.3.3. Hồng hoàng (Buceros bicornis) ................................................................ 35

4.3.4. Công (Pavo muticus)................................................................................. 35

4.3.5. Niệc nâu (Anorrhinus tickelli) .................................................................. 35

iv

4.3.6. Vẹt ngực đỏ (Psittacula alexandri)............................................................ 36

4.3.7. Chích choè lửa (Copsychus malabaricus)................................................. 36

4.3.8. Yểng (Gracula religiosa)........................................................................... 36

4.4. Các mối đe doạ đến khu hệ chim ở VQG Pù Mát........................................ 36

4.4.1. Săn bắt....................................................................................................... 37

4.4.2. Khai thác gỗ, củi và các lâm sản ngoài gỗ................................................ 38

4.4.3. Cháy rừng.................................................................................................. 39

4.4.4. Canh tác nông nghiệp................................................................................ 40

4.4.5. Chăn thả gia súc, gia cầm.......................................................................... 40

4.5. Đề xuất giải pháp bảo tồn loài chim quý hiếm ở VQG Pù Mát................... 42

4.5.1. Giải pháp nhằm giảm thiểu săn bắn trái phép........................................... 42

4.5.2. Giải pháp nhằm giảm thiểu phá huỷ sinh cảnh sống ................................ 42

4.5.3. Giải pháp đối với các loài chim quý hiếm ................................................ 43

CHƢƠNG V........................................................................................................ 43

KẾT LUẬN, TỒN TẠI, KIẾN NGHỊ ................................................................ 45

5.1. Kết luận ........................................................................................................ 45

5.2. Tồn tại .......................................................................................................... 45

5.3. Khuyến nghị ................................................................................................. 46

TÀI LIỆU THAM KHẢO

v

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Dịch nghĩa

BQL Ban quản lý

CITES Convention on International Trade in Endangered

Species of Wild Fauna and Flora

CP Chính phủ

ĐDSH Đa dạng sinh học

ĐVHD Động vật hoang dã

IUCN Tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế

KBTTN Khu bảo tồn thiên nhiên

LSNG Lâm sản ngoài gỗ

NĐ-CP Nghị Định - Chính Phủ

SĐVN Sách Đỏ Việt Nam

UBND Ủy ban nhân dân

VQG Vƣờn quốc gia

vi

DANH MỤC BẢNG, BIỂU

Bảng 2.1: Phiếu phỏng vấn thợ săn và ngƣời dân vùng đệm........................................11

Bảng 2.3: Thông tin về các tuyến khảo sát trong khu vực nghiên cứu .........................12

Bảng 2.4: Kết quả điều tra theo tuyến...........................................................................13

Bảng 2.5: Kết quả điều tra bằng phƣơng pháp bẫy lƣới mờ .........................................14

Bảng 2.6: Biểu điều tra các mối đe dọa đến khu hệ thú ở VQG Pù Mát ......................14

Bảng 2.7: Danh sách các loài chim ở VQG Pù Mát......................................................15

Bảng 2.8: Danh sách các loài chim quý hiếm tại VQG Pù Mát....................................16

Bảng 2.9: Biểu đánh giá mối đe dọa .............................................................................17

Bảng 4.1: Danh sách các loài chim quý hiếm ...............................................................25

Bảng 4.2: Đa dạng các bộ chim quý hiếm tại VQG Pù Mát .........................................30

Bảng 4.3. Phân bố của một số loài chim quý hiếm theo các dạng sinh cảnh................31

Bảng 4.4: Phân bố chim theo khu vực tại Vƣờn Quốc gia Pù Mát...............................33

Bảng 4.5: Xếp hạng các mối đe doạ tới khu hệ chim ở VQG Pù Mát ..........................41

vii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 2.1: Bản đồ phân bố các tuyến khảo sát trên các sinh................................ 13

cảnh sống khác nhau ........................................................................................... 13

Hình 4.1: Biểu đồ biểu diễn sự đa dạng các bộ chim quý hiếm tại Pù Mát........ 30

Hình 4.3: Biểu đồ biểu diễn phân bố một số loài chim quý hiếm ...................... 32

theo các dạng sinh cảnh....................................................................................... 32

Hình 4.4: Bản đồ phân bố một số loài chim quý hiếm ....................................... 34

Hình 4.5: Mẫu vật Yểng sống đƣợc nuôi tại nhà ngƣời dân xóm Vều 1 ............ 36

Hình 4.6: Súng tự chế của ngƣời dân.................................................................. 38

Hình 4.7: Tập trung gỗ xuống suối ở xóm Vều 3 ............................................... 39

Hình 4.8 : Đốt nƣơng rẫy tại xóm Vều 3 ............................................................ 39

Hình 4.9. Phá rừng làm nƣơng rẫy xóm Vều 1 ..................................................... 40

Hình 4.10: Chăn thả trâu bò ................................................................................ 40

Hình 4.11: Làm đƣờng sang Lào ........................................................................ 41

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Khu hệ chim của Việt Nam đa dạng và phong phú với 887 loài thuộc 88 họ và 20

bộ (Nguyễn Lân Hùng Sơn và Nguyễn Thanh Vân, 2011). Số lƣợng chim hiện biết ở

Việt Nam chiếm hơn 9% tổng số loài chim hiện biết trên thế giới là 9800 loài (James,

Clements F. 2007) và chiếm 34% tổng số loài chim ghi nhận tại vùng Phƣơng Đông là

2.586 loài (Nguyễn Cử, Lê Trọng Trải, Karen Phillipps, 2009). Trong số các loài chim

đƣợc biết đến ở Việt Nam có 11 loài chim đặc hữu, 40 loài chim quý hiếm đang bị đe dọa

trên phạm vi toàn cầu và 75 loài chim đang bị đe dọa tuyệt chủng ở mức độ quốc gia.

Chim là nhóm loài có phân bố rộng. Mức độ phân bố này tuỳ thuộc vào đặc điểm

sinh học, sinh thái của từng loài tạo nên sự phong phú và đa dạng cho quần xã. Chim đóng

vai trò quan trọng trong hệ sinh thái rừng, là một khâu quan trọng trong quá trình vận

chuyển năng lƣợng và vật chất, là mắt xích quan trọng trong lƣới thức ăn có vai trò giữ cân

bằng sinh thái rừng. Nhiều loài chim có giá trị cao dùng làm thực phẩm, dƣợc liệu, làm

cảnh, văn hoá, dân tộc học, nghiên cứu khoa học.

Quần thể chim Việt Nam nói chung và chim quý hiếm nói riêng đang bị đe dọa

nghiêm trọng bởi nguy cơ mất môi trƣờng sống, đặc biệt là các khu rừng, bãi cỏ ngày

càng biến mất dần do sự gia tăng dân số thúc đẩy việc chiếm đất nông nghiệp và đất xây

dựng. Bên cạnh đó nhu cầu và thói quen sở thích ăn thịt rừng của nhiều ngƣời dẫn đến

việc săn bắn quá mức đe dọa tuyệt chủng cho nhiều loài chim quý hiếm.

Nằm trong hệ thống rừng đặc dụng của Việt Nam, Vƣờn Quốc gia (VQG) Pù

Mát đƣợc thành lập năm 2001 nhằm bảo tồn một phần các giá trị đa dạng sinh học độc

đáo của “vùng sinh thái toàn cầu dãy Trƣờng Sơn”. Vƣờn Quốc gia Pù Mát đƣợc đánh

giá có khu hệ chim rất đa dạng và phong phú, là nơi cƣ trú của nhiều loài chim quý

hiếm nhƣ: Trĩ sao (Rheinardia ocellata), Gà lôi trắng (Lophura nycthemera), Niệc cổ

hung (Aceros nipalensis)…Nhƣng do tác động của con ngƣời và nhiều nguyên nhân

khác đã làm cho tài nguyên động vật rừng ở khu vực ngày càng suy giảm. Những phát

hiện trong những năm gần đây cho thấy, thiên nhiên Việt Nam trong đó có VQG Pù Mát

còn nhiều bí ẩn, đặc biệt là khu hệ chim cần đƣợc tiếp tục nghiên cứu khám phá tìm

hiểu về cả mặt phân loại học, thành phần loài, về sinh học và về giá trị.

Xuất phát từ thực tiễn trên tôi thực hiện đề tài: “Nghiên cứu tình trạng và phân

bố một số loài chim quý hiếm tại Vườn Quốc gia Pù Mát, tỉnh Nghệ An”. Đề tài đƣợc

thực hiện nhằm cung cấp những thông tin hữu ích cho công tác bảo tồn và phát triển bền

vững khu hệ chim nói riêng và tài nguyên rừng nói chung tại VQG Pù Mát.