Nghiên cứu tình hình nhiễm khuẩn vết mổ sau phẫu thuật mở vùng bụng và một số yếu tố liên quan tại

1

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC CẦN THƠ

NGUYỄN THANH HẢI

NGHIÊN CỨU TÌNH HÌNH NHIỄM KHUẨN VẾT MỔ

SAU PHẪU THUẬT MỞ VÙNG BỤNG VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ

LIÊN QUAN TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA THỐNG NHẤT

ĐỒNG NAI NĂM 2018 - 2019

LUẬN VĂN CHUYÊN KHOA CẤP II

CẦN THƠ – 2019

2

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC CẦN THƠ

NGUYỄN THANH HẢI

NGHIÊN CỨU TÌNH HÌNH NHIỄM KHUẨN VẾT MỔ

SAU PHẪU THUẬT MỞ VÙNG BỤNG VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ

LIÊN QUAN TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA THỐNG NHẤT

ĐỒNG NAI NĂM 2018 - 2019

Chuyên ngành quản lý y tế

Mã số: 8720801.CK

LUẬN VĂN CHUYÊN KHOA CẤP II

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS PHẠM THỊ TÂM

TS.BS NGUYỄN HỒNG PHONG

CẦN THƠ – 2019

3

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các số liệu và kết quả trong đề tài này là hoàn toàn trung thực và

chưa từng công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác.

Ký tên

Nguyễn Thanh Hải

4

LỜI CẢM ƠN

Em xin chân thành cảm ơn cô PGS.TS.Phạm Thị Tâm và thầy

TS.BS Nguyễn Hồng Phong với tất cả lòng kính trọng, biết ơn cô,

thầy đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và truyền đạt nhiều kiến thức

quý báu cho em trong suốt thời gian làm luận văn chuyên khoa II.

Xin chân thành cảm ơn đến Ban giám đốc Bệnh viện Đa Khoa

Thống Nhất Đồng Nai đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho

phép em thực hiện luận văn chuyên khoa II.

Xin chân thành cảm ơn đến các anh chị Phòng Công nghệ

thông tin và truyền thông, Phòng Kế hoạch tổng hợp, Khoa Ngoại

tổng quát, Khoa Sản, Khoa Kiểm soát nhiễm khuẩn, Khoa Vi sinh,

Khoa Giải phẫu bệnh Bệnh viện Đa Khoa Thống Nhất đã tận tình

giúp đỡ cũng như tạo điều kiện thuận lợi cho em trong quá trình

làm luận văn chuyên khoa II.

5

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ ------------------------------------------------------------------ 1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU --------------------------------------------3

1.1. Một số khái niệm và lịch sử nhiễm khuẩn vết mổ ----------------------------- 3

1.2. Nhiễm khuẩn vết mổ --------------------------------------------------------------- 4

1.3. Sinh bệnh học và yếu tố liên quan đến nhiễm khuẩn vết mổ ----------------- 5

1.4. Các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát nhiễm khuẩn vết mổ [1]----------10

1.5. Sinh lý của sự lành vết mổ -------------------------------------------------------14

1.6. Tình hình nghiên cứu về NKVM trên thế giới và ở Việt Nam -------------15

CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU -------22

2.1. Đối tượng---------------------------------------------------------------------------22

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu-------------------------------------------------------- 22

2.1.2. Tiêu chuẩn chọn mẫu -------------------------------------------------------- 22

2.1.3. Tiêu chuẩn loại trừ ----------------------------------------------------------- 22

2.1.4. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ------------------------------------------ 22

2.2. Phương pháp nghiên cứu ---------------------------------------------------------22

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu ---------------------------------------------------------- 22

2.2.3. Phương pháp chọn mẫu:----------------------------------------------------- 23

2.2.4. Nội dung nghiên cứu--------------------------------------------------------- 23

2.2.5. Phương pháp thu thập và đánh giá số liệu--------------------------------- 33

2.2.6. Phương pháp kiểm soát sai số ---------------------------------------------- 34

2.2.7. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu ----------------------------------- 35

2.3. Đạo đức trong nghiên cứu--------------------------------------------------------35

CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU------------------------------------36

3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu ------------------------------------36

3.2. Tỷ lệ nhiễm khuẩn vết mổ--------------------------------------------------------41

6

3.3. Một số yếu tố liên quan đến nhiễm khuẩn vết mổ ----------------------------43

3.4. Tỷ lệ vi khuẩn gây bệnh và sự đề kháng kháng sinh--------------------------50

CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN ----------------------------------------------------------- 55

4.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu ------------------------------------55

4.2.Tỷ lệ nhiễm khuẩn vết mổ --------------------------------------------------------57

4.3. Một số yếu tố liên quan đến nhiễm khuẩn vết mổ ----------------------------60

4.4. Tỷ lệ vi khuẩn gây bệnh và sự đề kháng kháng sinh--------------------------70

KẾT LUẬN --------------------------------------------------------------------73

KIẾN NGHỊ -------------------------------------------------------------------75

TÀI LIỆU THAM KHẢO

7

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

AIDS

Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải -Acquired Immune Deficiency

Syndrome

APIC

Hiệp hội chuyên gia về kiểm soát nhiễm khuẩn và dịch tễ học -

Association for Professionals in Infection Control and Epidemiology

APSIC Hội Kiểm soát Nhiễm khuẩn Châu Á Thái Bình Dương

ASA Hiệp hội các nhà gây mê của Mỹ.American Society of Anesthegiologists

BMI Chỉ số khối cơ thể - Body Mass Index

BVĐK Bệnh viện đa khoa

CDC

Trung tâm ngăn ngừa và kiểm soát bệnh tật - Centers for Disease

Control and Prevention

CLSI

Tiêu chuẩn Phòng thí nghiệm và Lâm sàng - Clinical and Laboratory

Standards Institute

KS Kháng sinh

KSDP Kháng sinh dự phòng

KSNK Kiểm soát nhiễm khuẩn

MLT Mổ lấy thai

NKBV Nhiễm khuẩn bệnh viện

NKVM Nhiễm khuẩn vết mổ

NNIS

Giám sát nhiễm khuẩn bệnh viện quốc gia - National Nosocomial

Infections Surveillance

SENIC

Nghiên cứu về hiệu quả của kiểm soát nhiễm trùng bệnh viện - Study on

the Efficacy of Nosocomial Infection Control

VK Vi khuẩn

TCYTTG Tổ chức Y tế Thế giới

WHO Tổ chức Y tế Thế giới - World Health Organization

8

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Các chủng vi khuẩn gây NKVM thường gặp ở một số phẫu thuật --- 5

Bảng 3.1. Phân bố bệnh nhân nghiên cứu theo nhóm tuổi ---------------------36

Bảng 3.2. Đặc điểm cận lâm sàng về chỉ số bạch cầu trước phẫu thuật--------38

Bảng 3.3. Đặc điểm cận lâm sàng chỉ số đường huyết trước phẫu thuật -------38

Bảng 3.4. Phân bố theo hình thức phẫu thuật thuật ----------------------------39

Bảng 3.5. Phân bố theo chỉ số ASA --------------------------------------------40

Bảng 3.6. Phân bố theo loại phẫu thuật.----------------------------------------40

Bảng 3.7. Đặc điểm về thời gian phẫu thuật------------------------------------41

Bảng 3.8. Tỷ lệ nhiễm khuẩn vết mổ và loại nhiễm khuẩn vết mổ-------------42

Bảng 3.9. Phân bố tỷ lệ NKVM theo khoa -------------------------------------42

Bảng 3.10. Phân bố tỷ lệ NKVM theo nhóm cơ quan được phẫu thuật --------43

Bảng 3.11. Liên quan giữa nhóm tuổi và nhiễm khuẩn vết mổ ----------------44

Bảng 3.12. Liên quan giữa nhiễm khuẩn vết mổ với giới tính -----------------44

Bảng 3.13. Mối liên quan giữa khoa và nhiễm khuẩn vết mổ ------------------44

Bảng 3.14. Mối liên quan giữa bệnh mạn tính đi kèm và NKVM--------------45

Bảng 3.15. Mối liên quan giữa BMI và nhiễm khuẩn vết mổ ------------------45

Bảng 3.16. Mối liên quan giữa chỉ số bạch cầu và nhiễm khuẩn vết mổ-------46

Bảng 3.17 mối liên quan giữa chỉ số đường huyết và NKVM-----------------46

Bảng 3.18. Mối liên quan giữa dùng kháng sinh dự phòng và NKVM --------47

Bảng 3.19. Mối liên quan chỉ số ASA và nhiễm khuẩn vết mổ ----------------47

Bảng 3.20. Mối liên quan chỉ số loại phẫu thuật và nhiễm khuẩn vết mổ------48

Bảng 3.21. Mối liên quan giữa chỉ số nguy cơ NNIS và NKVM --------------48

Bảng 3.22. Mối liên quan giữa thời gian phẫu thuật và NKVM ---------------49

Bảng 3.23. Mối liên quan giữa ngày nằm viện trung bình và NKVM ---------49

Bảng 3.24. Tỷ lệ cấy khuẩn dương tính ở bệnh nhân có biểu hiện NKVM ----50

Bảng 3.25. Tỷ lệ các loài vi khuẩn sinh ESBL ---------------------------------53

Bảng 3.26. Tỷ lệ các loài vi khuẩn kháng methicillin (MRS) -----------------54

9

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH

Hình 1.1. Sơ đồ phân loại nhiễm khuẩn vết mổ ------------------------------------- 4

Biểu đồ 3.1. Phân bố đối tượng nghiên cứu theo giới tính ------------------------36

Biểu đồ 3.2. Phân bố tỷ lệ bệnh nhân theo khoa------------------------------------37

Biểu đồ 3.3. Phân bố bệnh mạn tính đi kèm ở đối tượng nghiên cứu------------37

Biểu đồ 3.4. Phân bố tỷ lệ sử dụng kháng sinh dự phòng -------------------------39

Biểu đồ 3.5. Phân bố số ngày nằm viện ---------------------------------------------41

Biểu đồ 3.6. Phân bố tần suất các loại vi khuẩn hay gặp --------------------------50

Biểu đồ 3.7. Phân bố vi khuẩn thường gặp theo khoa -----------------------------51

Biểu đồ 3.8. Tỷ lệ đề kháng kháng sinh của vi khuẩn Escherichia coli---------52

Biểu đồ 3.9. Tỷ lệ đề kháng kháng sinh của VK Staphylococcus aureus -------53

Biểu đồ 3.10. Tỷ lệ đề kháng kháng sinh của vi khuẩn Klebsiella spp ----------53

1

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Năm 1860, Erichsen làm việc ở Bệnh viện Đại học College Luân Đôn

là người đầu tiên đưa ra khái niệm nhiễm khuẩn bệnh viện - nhiễm khuẩn liên

quan đến chăm sóc sức khỏe. Ông đã đưa ra 13 khuyến cáo để phòng ngừa, đa

phần trong số đó vẫn còn hiệu lực cho đến ngày nay. Tuy nhiên, chính học trò

Joseph Lister là người đầu tiên thực hiện phẫu thuật bằng cách sử dụng

phương pháp sát trùng của mình. Điều này sau đó đã được phát triển thành

phẫu thuật vô trùng ngày nay [39], [43]. Nhiễm khuẩn vết mổ là một trong

những nhiễm khuẩn bệnh viện thường gặp trong các bệnh ngoại khoa. Mặc dù

đã có những cải tiến về phương pháp phẫu thuật cùng những hiểu biết về tác

nhân gây bệnh và việc sử dụng liệu pháp kháng sinh dự phòng [21].

Tại Mỹ, hằng năm ước tính có 2 triệu người bệnh bị nhiễm khuẩn bệnh

viện làm 90.000 người tử vong, làm tốn thêm 4,5 tỉ đô la viện phí [2]. Thống

kê cho thấy chi phí một trường hợp nhiễm khuẩn bệnh viện thường cao gấp

2 đến 4 lần so với không nhiễm khuẩn. Trong đó nhiễm khuẩn vết mổ là

nguyên nhân chính gây bệnh tật và tử vong. Phòng ngừa hiệu quả bằng cách

giám sát thường xuyên, dùng kháng sinh dự phòng và kiểm soát đường

huyết [60]. Ở một số bệnh viện khu vực Châu Á như Ấn Độ, Thái Lan, nhiễm

khuẩn vết mổ là một trong những loại nhiễm khuẩn bệnh viện phổ biến chiếm

8,8%-24% bệnh nhân sau phẫu thuật [46].

Tại Việt Nam, các điều tra cho thấy khoảng 32% nhiễm khuẩn mắc

phải tại bệnh viện là nhiễm khuẩn vết mổ, đứng hàng thứ hai trong các

nhiễm khuẩn bệnh viện. Nhiễm khuẩn vết mổ gây tác động nặng nề cho

bệnh nhân, làm tăng kéo dài tthời gian năm viện thêm 10-15 ngày, tăng gấp

05 lần khả năng nhập viện lại, tăng sử dụng kháng sinh và tăng đề kháng,

tăng chi phí điều trị và tăng 02 lần nguy cơ tử vong [32]. Nghiên cứu cắt

2

2

ngang của Sở Y Tế TP.HCM (2005) ở 20 bệnh viện cho thấy tỷ lệ nhiễm

khuẩn vết mổ đứng hàng thứ 3 sau viêm phổi và nhiễm khuẩn tiết niệu với

tỷ lệ là 10% [4]. Nguyễn Việt Hùng nghiên cứu trên 3.837 bệnh nhân ở 25

bệnh viện đa khoa khu vực Hà Nội (2015) ghi nhận tỷ lệ nhiễm khuẩn vết

mổ đứng thứ 2 sau nhiễm khuẩn phổi với tỷ lệ là 25,4% [17]. Vi khuẩn

gram âm là nguyên nhân chính gây nhiễm khuẩn vết mổ và thường đa kháng

thuốc [53].

Theo tác giả Lê Thị Anh Thư ghi nhận 40-60% nhiễm khuẩn vết mổ có

thể phòng tránh được [32] [33]. Kiểm soát nhiễm khuẩn vết mổ trong lĩnh vực

ngoại khoa nhằm đảm bảo các điều kiện an toàn cho phẫu thuật và làm giảm

tỷ lệ nhiễm khuẩn vết mổ là ưu tiên hàng đầu ở các bệnh viện. Do đó, chúng

tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu tình hình nhiễm khuẩn vết mổ

sau phẫu thuật mở vùng bụng và một số yếu tố liên quan tại Bệnh viện Đa

khoa Thống Nhất Đồng Nai năm 2018-2019” để đưa ra kiến nghị phù hợp với

mục tiêu:

1. Xác định tỷ lệ nhiễm khuẩn vết mổ ở bệnh nhân phẫu thuật mở vùng

bụng tại Bệnh viện Đa khoa Thống Nhất Đồng Nai năm 2018 - 2019.

2. Một số yếu tố liên quan đến nhiễm khuẩn vết mổ ở bệnh nhân phẫu thuật

mở vùng bụng tại Bệnh viện Đa khoa Thống Nhất Đồng Nai năm 2018 -

2019.

3. Xác định tỷ lệ vi khuẩn gây bệnh và sự đề kháng kháng sinh ở bệnh nhân

phẫu thuật mở vùng bụng có nhiễm khuẩn vết mổ tại Bệnh viện Đa khoa

Thống Nhất Đồng Nai năm 2018 – 2019