Nghiên cứu tính dễ bị tổn thương do lũ lụt hạ lưu sông Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị

LUẬN VĂN THẠC SỸ

Nghiên cứu tính dễ bị tổn

thương do lũ lụt hạ lưu

sông Thạch Hãn, tỉnh

Quảng Trị

1

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................5

Chƣơng 1 – TỔNG QUAN.......................................................................................6

1.1 Các khái niệm về tính dễ bị tổn thương............................................................6

1.1.1 Khái niệm chung về tính dễ tổn thương .........................................6

1.1.2 Tổn thương do lũ lụt .......................................................................8

1.2 Sự cần thiết của đánh giá tổn thương lũ............................................................9

1.3 Tổng quan về các nghiên cứu trong và ngoài nước ........................................10

1.4 Đặc điểm địa lý tự nhiên, kinh tế - xã hội.......................................................11

1.4.1 Đặc điểm địa lý tự nhiên...............................................................11

1.4.2 Đặc điểm kinh tế - xã hội..............................................................16

1.5 Tình hình về lũ lụt và những tổn thương do lũ gây ra trong những năm gần

đây trên lưu vực sông Thạch Hãn. ........................................................................18

Chƣơng 2 - CƠ SỞ KHOA HỌC ĐÁNH GIÁ TÍNH DỄ BỊ TỔN THƢƠNG

DO LŨ ......................................................................................................................21

2.1 Phương pháp....................................................................................................21

2.2 Xây dựng bản đồ nguy cơ lũ ...........................................................................23

2.2.1 Giới thiệu về mô hình MIKE FLOOD..........................................23

2.2.2 Xây dựng mạng lưới thủy lực cho vùng nghiên cứu ....................24

2.2.3 Mạng thủy lực kết nối 1 chiều và 2 chiều....................................29

2.3 Hiệu chỉnh và kiểm định mô hình thủy lực kết nối 1-2 chiều.........................33

2.4 Xây dựng bản đồ nguy cơ với các tần suất 1%...............................................39

Chƣơng 3 - ĐÁNH GIÁ TÍNH DỄ TỔN THƢƠNG DO LŨ GÂY RA TRÊN

HẠ LƢU LƢU VỰC SÔNG THẠCH HÃN TỈNH QUẢNG TRỊ......................45

3.1 Điều tra khả năng chống chịu của cộng đồng .................................................45

3.2 Thành lập bản đồ tính dễ bị tổn thương do lũ gây ra vùng hạ lưu lưu vực sông

Bến Hải, Thạch Hãn tỉnh Quảng Trị.....................................................................51

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................58

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................60

PHỤ LỤC.................................................................................................................64

2

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1. Khu vực nghiên cứu ....................................................................................12

Hình 2: Những thiệt hại về kinh tế do lũ lụt gây ra trong những gần đây ...............18

Hình 3. Những thiệt hại về người do lũ lụt gây ra trong những năm gần đây ........19

Hình 4. Các bước xác định tính tổn thương lũ .........................................................22

5. Sơ đồ tính toán thủy lực trên 3 lưu vự ....................26

Hình 6. Mặt cắt điểm hình của sông Cam Lộ...........................................................27

Hình 7. Mặt cắt điểm hình của sông Thạch Hãn......................................................27

8. Phân chia lưu v c gia nhậ ..................28

Hình 9. Giới hạn vùng tính toán 2 chiều .................................................................29

Hình 10. Chia lưới tại khu vực nghiên cứu .............................................................30

Hình 11. Vị trí tương đối các biên trong mô hình 2 chiều ......................................31

12. Sơ 1-2 ch ........................................33

Hình 13. Quá trình mực nước tính toán và thực đo trận lũ 10/2005 .......................34

Hình 14. So sánh vết lũ tính toán và thực đo trên lưu vực sông Bến Hải với trận lũ

tháng 10/2005............................................................................................................35

Hình 15. Quá trình mực nước tính toán và thực đo trận lũ năm 1999 ....................35

Hình 16. Độ sâu ngập lụt cực đại tính toán và khảo sát trận lũ năm 1999...............37

Hình 17. So sánh diện ngập tính toán và diện ngập thống kê năm 1999 ................37

Hình 18. So sánh diện tích ngập thống kê và tính toán theo các xã năm 1999 .......38

Hình 19. Tương quan diện ngập tính toán và diện ngập thống kê năm 1999 .........38

Hình 20. Bản đồ độ sâu ngập lụt ứng với tần suất 1% .............................................39

Hình 21. Bản đồ vận tốc đỉnh lũ với tần suất 1%.....................................................40

Hình 22. Bản đồ thời gian ngập với tần suất 1%......................................................41

Hình 23. Bản đồ nguy cơ lũ với tần suất 1%............................................................43

Hình 24. Hình ảnh điều tra vết lũ tại vùng nghiên cứu ...........................................46

Hình 25. Bảng câu hỏi điều tra khả năng chống chịu lũ ..........................................47

Hình 26. Bản đồ thể hiện khả năng chống chịu của cộng đồng ...............................49

Hình 27. Bản đồ sử dụng đất tại vùng nghiên cứu ...................................................51

Hình 28. Bản đồ sự lộ diện của các đối tượng trước nguy cơ lũ..............................54

Hình 29. Bản đồ tổn thương do lũ vùng hạ lưu lưu vực sông Thạch Hãn ...............56

3

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1. Lựa chọn kết nối trong mô hình MIKE FLOOD .......................................32

Bảng 2 Kết quả thực đo và tính toán độ sâu ngập lụt cực đại lũ năm 1999 .............36

Bảng 3. Trọng số của các yếu tố tạo lên nguy cơ lũ.................................................42

Bảng 4. Định lượng hóa các phương án trả lời của phiếu điều tra ...........................48

Bảng 6. Ma trận tính toán sự lộ diện các đối tượng trước lũ....................................53

Bảng 7. Ma trận tính toán mức độ tổn thương do lũ ................................................55

4

BẢNG KÝ HIỆU VIẾT TẮT

ATNĐ Áp thấp nhiệt đới

HD Hydraulic Dynamic ( Thủy động lực)

IPCC Intergovermental Panel on Climate Change (Ban Liên chính phủ

về Biến đổi khí hậu)

ISDR International Strategy for Disaster Reduction ( Chiến lược giảm

nhẹ thiên tai quốc tê)

KTTV Khí tượng thủy văn

NAM NedbØr – AfstrØmning – Model ( Mô hình mưa – dòng chảy)

PCLB&TKCN Phòng chống lụt bão và Tìm kiếm cứu nạn

SAR Second Assessment Report (Báo cáo đánh giá lần II)

Sở NN&PTNT Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn

TAR Third Assessment Report (Báo cáo đánh giá lần III)

TN&MT Tài nguyên và Môi trường

UNDP United Nations Depvelopment Programme ( Chương trình Phát

triển Liên hợp quốc)

UNESCO United Nations Emducation, Scientific and Cultural Organization

(Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc)

5

MỞ ĐẦU

Lũ lụt ở miền Trung, nói chung và trên lưu vực sông Thạch Hãn, nói riêng là

một trong những tai biến tự nhiên, thường xuyên đe dọa cuộc sống của người dân

và sự phát triển kinh tế xã hội trong vùng. Lũ lụt đã để lại hậu quả hết sức nặng nề,

hàng ngàn hộ dân bị ngập lụt, các công trình bị tàn phá, các hoạt động kinh tế - xã

hội bị gián đoạn...

Để tăng cường ứng phó với lũ lụt ngoài các biện pháp công trình (đê kè, hồ

chứa thượng lưu,...) thì các biện pháp phi công trình đóng vai trò rất quan trọng, mà

phần lớn trong số đó có tính dài hạn và bền vững như các biện pháp quy hoạch sử

dụng đất và bố trí dân cư, nâng cao nhận thức của người dân. Mặt khác, ứng phó

nhanh với lũ lụt bằng các biện pháp tức thời như cảnh báo, dự báo vùng ngập, di dời

và sơ tán dân cư đến khu vực an toàn,... đã tỏ ra rất hiệu quả trong việc hạn chế

những thiệt hại về người và tài sản.

Do vậy, để đánh giá được tính dễ bị tổn thương do lũ lụt gây ra đối với kinh

tế - xã hội thì hướng tiếp cận đa ngành trong công tác quản lý tổng hợp rủi ro thiên

tai là cần thiết để xây dựng các giải pháp nhằm giảm nhẹ tác hại của lũ gây ra. Đây

cũng là lý do dẫn đến sự hình thành luận văn “ Nghiên cứu tính dễ bị tổn thƣơng

do lũ lụt hạ lƣu sông Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị”. Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ

sở khoa học, thực tiễn cho các nhà quản lý, các nhà hoạch định chính sách xác định

chiến lược phát triển bền vững và đảm bảo an ninh xã hội. Bố cục luận văn bao

gồm:

Mở đầu

Chương 1: Tổng quan

Chương 2: Cơ sở khoa học để đánh giá tính dễ tổn thương do lũ

Chương 3: Đánh giá tính dễ tổn thương do lũ gây ra hạ lưu lưu vực sông

Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị.

Kết luận

Tài liệu tham khảo