Nghiên Cứu Tính Đa Dạng Sinh Học Của Các Loài Bướm Ngày Và Đề Xuất Một Số Giải Pháp Quản Lý Chúng Tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Pù Luông Huyện Bá Thước Tỉnh Thanh Hóa

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành khóa học và đánh giá kết quả học tập tại trƣờng Đại học

Lâm nghiệp đồng thời gắn liền với lý thuyết và thực tiễn, tạo điều kiện cho

sinh viên tiếp cận với thực tế qua đó củng cố và hoàn thiện kiến thức đã đƣợc

trang bị, biết vận dụng những kiến thức đó ngoài thực tiễn sản xuất, đồng thời

đƣợc sự đồng ý của Trƣờng Đại học Lâm Nghiệp, Khoa Quản lý tài nguyên

rừng và môi trƣờng, bộ môn Bảo vệ thực vật tôi thực hiện luận văn tốt

nghiệp: “Nghiên cứu tính đa dạng sinh học của các loài bướm ngày và đề

xuất một số giải pháp quản lý chúng tại Khu bảo tồn thiên nhiên Pù

Luông, huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hóa”.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS Nguyễn Thế Nhã chủ

nhiệm khoa Quản lý tài nguyên rừng và môi trƣờng đã tận tình hƣớng dẫn, tạo

mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực hiện và hoàn

thành luận văn này.

Đồng thời tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc Khu bảo tồn thiên

nhiên Pù Luông và các cán bộ công nhân viên trong Khu bảo tồn đã tạo điều

kiện thuận lợi cho tôi thực hiện luận văn này.

Cuối cùng tôi rất biết ơn những ngƣời thân trong gia đình và bạn bè

đồng nghiệp đã động viên giúp đỡ tôi tạo mọi điều kiện cho tôi hoàn thành

bản luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

ĐHLN, ngày 13 tháng 5 năm 2011

Sinh viên

Nguyễn Thị Hồng

MỤC LỤC

Trang

LỜI CẢM ƠN

TÓM TẮT KHÓA LUẬN

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC HÌNH

DANH MỤC BẢNG BIỂU

ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................... 1

CHƢƠNG 1

TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ....................................................... 3

1.1. Tình hình nghiên cứu bƣớm trên thế giới................................................. 3

1.1.1. Nghiên cứu về đa dạng loài .................................................................. 3

1.1.2. Nghiên cứu về sinh học, sinh thái ......................................................... 4

1.2. Nghiên cứu bƣớm ở Việt Nam................................................................. 5

1.2.1. Nghiên cứu về đa dạng bƣớm ở Việt Nam............................................ 5

1.2.2. Nghiên cứu về sinh học, sinh thái bƣớm ở Việt Nam............................ 6

1.2.3. Nghiên cứu bƣớm ở Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông ....................... 7

CHƢƠNG 2

MỤC TIÊU, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................... 8

2.1. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................ 8

2.1.1. Mục tiêu chung..................................................................................... 8

2.1.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................... 8

2.2. Đối tƣợng nghiên cứu.............................................................................. 8

2.3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................... 8

2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu ......................................................................... 9

2.4.1. Công tác chuẩn bị ................................................................................. 9

2.4.2. Phƣơng pháp điều tra.......................................................................... 11

2.4.2.1. Phƣơng pháp kế thừa số liệu............................................................ 11

2.4.2.2. Phƣơng pháp điều tra theo tuyến...................................................... 11

2.4.2.3. Phƣơng pháp điều tra cây thức ăn .................................................... 14

2.4.2.4. Phƣơng pháp điều tra cụ thể............................................................. 15

2.4.3. Phƣơng pháp xử lý mẫu vật ................................................................ 16

2.4.4. Xử lý số liệu điều tra .......................................................................... 17

CHƢƠNG 3

ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI KHU BẢO TỒN.......................

THIÊN NHIÊN PÙ LUÔNG ........................................................................ 19

3.1. Giới thiệu chung về khu bảo tồn............................................................ 19

3.1.1. Vị trí của khu bảo tồn ......................................................................... 19

3.1.2. Lịch sử và tƣ cách pháp nhân.............................................................. 19

3.1.3. Các khu vực quản lý và cơ sở hạ tầng địa phƣơng .............................. 19

3.2. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 20

3.2.1. Địa chất và địa mạo ............................................................................ 20

3.2.2. Sự phát triển hang động và thuỷ học................................................... 21

3.2.3. Khí hậu............................................................................................... 22

3.3. Điều kiện kinh tế - xã hội ...................................................................... 22

3.3.1. Dân số, dân tộc, lao động.................................................................... 22

3.3.2. Tình hình sản xuất, đời sống, thu nhập ............................................... 23

3.3.3. Cơ sở hạ tầng...................................................................................... 23

3.3.4. Nhận định về tình hình dân sinh kinh tế.............................................. 24

3.3.5. Phân bố dân cƣ ................................................................................... 25

3.3.6. Sử dụng đất ........................................................................................ 25

3.3.7. Sử dụng rừng...................................................................................... 26

3.4. Tài nguyên động thực vật trong khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông ....... 27

3.4.1. Tài nguyên thực vật ............................................................................ 27

3.4.2. Tài nguyên động vật ........................................................................... 27

CHƢƠNG 4

KẾT QUẢ VÀ PHÂN TÍCH KẾT QUẢ...................................................... 28

4.1. Xác định thành phần loài Bƣớm ngày trong khu vực nghiên cứu........... 28

4.2. Tính đa dạng của các loài côn trùng bộ cánh vẩy trong khu vực nghiên

cứu ............................................................................................................... 35

4.2.1. Đa dạng sinh cảnh sống ...................................................................... 35

4.2.2. Đa dạng về hình thái........................................................................... 36

4.2.3. Đa dạng về tập tính sinh hoạt.............................................................. 39

4.2.4. Đa dạng về sinh thái ........................................................................... 44

4.2.5. Ảnh hƣởng của thời gian đến sự xuất hiện của các loài bƣớm ngày.... 45

4.3. Ý nghĩa các loài bƣớm ngày tại Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông ...... 47

4.3.1. Các loài mới phát hiện........................................................................ 47

4.3.2. Các loài có tên trong sách đỏ .............................................................. 48

4.4. Nghiên cứu đặc điểm sinh học, sinh thái của các loài bƣớm ngày trong

khu vực nghiên cứu ...................................................................................... 48

4.4.1. Bƣớm phƣợng lớn – Papilio memnon Linnaeus .................................. 48

4.4.2. Bƣớm phƣợng helen – Papilio helenus Linnaeus ................................ 49

4.4.3. Bƣớm phƣợng cánh sau vàng - Troides helena hephaestus Fldr ......... 50

4.4.4. Bƣớm phƣợng đuôi nheo - Lamproptera curius Fabricius .................. 50

4.4.5. Bƣớm đốm xanh lớn – Euploea mulciber Cramer ............................... 51

4.4.6. Bƣớm loang – Delias pasithoe Linnaeus ............................................ 51

4.4.7. Bƣớm chanh di cƣ – Catopsilia pomona Fabricius ............................. 52

4.4.8. Bƣớm 6 đốm sáng – Hypolimnas misippus Linnaeus .......................... 52

4.4.9. Loài Melanitis sp. ............................................................................... 53

4.4.10. Họ bƣớm nhảy - Hesperiidae ............................................................ 53

4.5. Đề xuất một số giải pháp nhằm tăng tính đa dạng sinh học các loài bƣớm

ngày trong khu vực nghiên cứu .................................................................... 54

4.5.1. Đối với khu bảo tồn ............................................................................ 54

4.5.2. Đối với các cấp các ngành tại địa phƣơng........................................... 55

4.5.3. Đối với ngƣời dân............................................................................... 55

4.5.4. Phục hồi rừng và xây dựng các vƣờn thực vật .................................... 55

KẾT LUẬN, TỒN TẠI, KIẾN NGHỊ .......................................................... 56

1. Kết luận.................................................................................................... 56

2. Tồn tại...................................................................................................... 57

3. Kiến nghị.................................................................................................. 57

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ BIỂU

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

1. KBTTN : Khu bảo tồn thiên nhiên

2. IUCN : Hiệp hội bảo tồn thiên nhiên quốc tế

3. CITES : Công ƣớc quốc tế về buôn bán các loài động thực vật có nguy

cơ tuyệt chủng.

4. NXB : Nhà xuất bản

5. UBND : Ủy ban nhân dân

6. VRTC : Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga

7. IEBR : Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật

8. FIPI : Viện điều tra quy hoạch rừng

2

DANH MỤC BẢNG

Trang

Bảng 2.01: Đặc điểm cơ bản của tuyến điều tra ............................................ 13

Bảng 3.1: Tóm tắt đặc điểm của xã tại Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông

(2003) ........................................................................................................... 25

Bảng 4.01: Danh lục các loài bƣớm ngày trong khu vực nghiên cứu ............ 28

Bảng 4.02: Độ bắt gặp của các loài bƣớm ngày............................................ 31

Bảng 4.03: Các loài bƣớm ngày thƣờng gặp trong khu vực nghiên cứu........ 32

Bảng 4.04: Các loài bƣớm ngày ít gặp trong khu vực nghiên cứu................. 32

Bảng 4.05: Thống kê số loài và số giống theo từng họ ................................. 33

Bảng 4.06: Thành phần loài theo các dạng sinh cảnh.................................... 35

Bảng 4.07: Một số dạng cánh trƣớc .............................................................. 37

Bảng 4.08: Một số dạng cánh sau ................................................................. 38

Bảng 4.09: Thức ăn của các loài bƣớm trong khu vực nghiên cứu................ 40

Bảng 4.10: Biến động của số loài thu thập đƣợc trong khu vực nghiên cứu.. 46

Bảng 4.11: Các loài có tên trong sách đỏ...................................................... 48

DANH MỤC HÌNH

Trang

Hình 2.01: Vợt bắt bƣớm.............................................................................. 10

Hình 2.02: Cách gấp bao giữ mẫu ................................................................ 10

Hình 2.03: Phƣơng pháp trải cánh côn trùng ................................................ 17

Hình 3.01: Địa điểm nghiên cứu tại Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông

Hình 4.01: Tỷ lệ độ bắt gặp của các loài bƣớm ngày .................................... 31

trong khu vực nghiên cứu............................................................................. 31

Hình 4.02:Tỷ lệ % số loài và số giống của các họ bƣớm ngày trong khu vực

nghiên cứu.................................................................................................... 33

Hình 4.03: Thành phần loài theo sinh cảnh................................................... 36

Hình 4.04: Một số dạng cánh cơ bản ............................................................ 38

Hình 4.05: Biến động thành phần loài theo thời gian.................................... 46

3

TÓM TẮT KHÓA LUẬN

Tên khóa luận: “Nghiên cứu tính đa dạng sinh học của các loài bướm

ngày và đề xuất một số giải pháp quản lý chúng tại Khu bảo tồn thiên

nhiên Pù Luông, huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hóa”.

Giáo viên hướng dẫn : PGS. TS Nguyễn Thế Nhã

Sinh viên thực hiện : Nguyễn Thị Hồng

1. Mục tiêu nghiên cứu

 Mục tiêu chung

- Góp phần tăng tính đa dạng sinh học loài bƣớm ngày ở khu vực

nghiên cứu

 Mục tiêu cụ thể

- Đánh giá tính đa dạng sinh học của loài bƣớm ngày ở khu vực nghiên

cứu

- Đề xuất các giải pháp bảo tồn các loài bƣớm ngày ở KBTTN Pù

Luông

2. Nội dung nghiên cứu

- Xác định thành phần loài bƣớm ngày trong khu vực nghiên cứu

- Đánh giá mức độ đa dạng của các loài bƣớm ngày

+ Đa dạng thành phần loài

+ Đa dạng hình thái

+ Đa dạng tập tính sinh hoạt

+ Đa dạng sinh thái

- Nghiên cứu đặc điểm sinh học, sinh thái của một số loài bƣớm ngày

trong khu vực nghiên cứu.

- Đề xuất một số giải pháp bảo vệ nhằm tăng tính đa dạng sinh học của

các loài bƣớm ngày trong khu vực nghiên cứu

4

3. Kết quả nghiên cứu

Cho đến nay KBTTN Pù Luông đã thống kê đƣợc 162 loài bƣớm thuộc

91 giống, 10 họ.

3.1. Trong thời gian nghiên cứu ở KBTTN Pù Luông tôi đã thu thập

đƣợc và xác định đƣợc 56 loài côn trùng thuộc bộ cánh vẩy gồm 9 họ, 46

giống. Qua đợt điều tra đã bổ sung thêm đƣợc 4 loài sau đây:

1. Catopsilia pomona Fabricius - Họ Pieridae

2. Melanitis sp. - Họ Satyridae

3. Hypolimnas misippus Linnaeus - Họ Nymphalidae

4. Potanthus rectifaciatus - Họ Hesperiidae

Trong đó loài thƣờng gặp có 3 loài chiếm 5,36%; loài ít gặp có 6 loài

chiếm 10,70%; loài ngẫu nhiên gặp có 47 chiếm 83,90%.

3.2. Thành phần loài theo sinh cảnh có sự khác nhau:

Rừng tự nhiên trạng thái (IIb) có tính đa dạng loài cao nhất với 42 loài

chiếm 75,00%.

Rừng tre, luồng tự nhiên với 36 loài chiếm 64,29%.

Trảng cỏ cây bụi với 28 loài chiếm 50,00%.

Rừng trồng Keo tai tƣợng với 34 loài 60,71%.

Rừng thứ sinh phục hồi với 30 loài chiếm 53,57%.

Vƣờn cây ăn quả với 16 loài chiếm 28,57%.

Rừng thứ sinh ven suối với 9 loài chiếm 16,07%.

4. Bố cục khóa luận:

- Tổng số trang : 57 trang

- Danh lục bảng : 13 bảng

- Danh mục hình : 9 hình

- Phụ biểu : 11 trang