Nghiên cứu tính đa dạng cây gỗ và góp phần đề xuất một số biện pháp bảo tồn tại xã Xuân Sơn thuộc vườn Quốc gia Xuân Sơn tỉnh Phú Thọ

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

PHẠM THỊ THUÝ

NGHIÊN CỨU TÍNH ĐA DẠNG CÂY GỖ VÀ GÓP PHẦN ĐỀ

XUẤT MỘT SỐ BIỆN PHÁP BẢO TỒN TẠI XÃ XUÂN SƠN

THUỘC VQG XUÂN SƠN TỈNH PHÖ THỌ

Chuyên ngành: Lâm học

Mã số: 60 62 02 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Lê Đồng Tấn

Thái Nguyên, năm 2013

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này

là trung thực, đầy đủ, rõ nguồn gốc và chưa được sử dụng để bảo vệ một học

vị nào, Các thông tin, tài liệu tham khảo sử dụng trong luận văn này đều đã

được ghi rõ nguồn gốc, Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện cho luận văn này

đã được cảm ơn,

Tôi xin chịu trách nhiệm trước Hội đồng bảo vệ luận văn, trước phòng

quản lý sau đại học và nhà trường về các thông tin, số liệu trong đề tài,

Thái Nguyên, ngày tháng năm 2013

Ngƣời viết cam đoan

Phạm Thị Thúy

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ii

LỜI CẢM ƠN

Xuất phát từ nguyện vọng của bản thân và được sự nhất trí của Ban chủ

nhiệm khoa Sau Đại học trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên tác giả tiến hành

thực hiện đề tài “Nghiên cứu tính đa dạng cây gỗ và góp phần đề xuất một số

biện pháp bảo tồn tại xã Xuân Sơn thuộc VQG Xuân Sơn tỉnh Phú Thọ”.

Sau một thời gian làm việc đến nay bản luận văn của tác giả đã hoàn

thành. Nhân dịp này tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Thầy giáo

hướng dẫn Tiến sỹ Lê Đồng Tấn Viện trưởng Viện nghiên cứu khoa học Tây

Bắc là người tận tâm hướng dẫn tác giả trong thời gian thực hiện đề tài.

Tác giả xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo phòng quản lý đào tạo

Sau Đại học, khoa Lâm nghiệp những người đã truyền thụ cho tác giả những

kiến thức và phương pháp nghiên cứu quý báu trong thời gian tác giả theo

học tại trường.

Tác giả xin chân thành cảm ơn UBND xã, toàn thể nhân dân xã Xuân

Sơn và Ban quản lý VQG Xuân Sơn đã nhiệt tình tạo mọi điều kiện giúp đỡ

tác giả trong quá trình nghiên cứu.

Và cuối cùng tác giả xin chân thành cảm ơn sâu sắc nhất tới gia đình,

bạn bè và những người luôn quan tâm chia sẻ và tạo mọi điều kiện giúp đỡ

trong thời gian tác giả học tập và nghiên cứu vừa qua.

Do lần đầu làm quen với nghiên cứu khoa học, nên luận văn không tránh

được những thiếu sót. Vì vậy, tác giả kính mong được sự đóng góp ý kiến quý

báu của các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp để bản luận văn của tác giả

thêm phong phú và hoàn thiện hơn.

Tác giả xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng năm 2013

Tác giả luận văn

Phạm Thị Thúy

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iii

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1

1.1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................ 3

1.2.1. Mục tiêu tổng quát........................................................................ 3

1.2.2. Mục tiêu cụ thể ............................................................................. 3

1.3. Ý nghĩa của đề tài .................................................................................................... 3

1.3.1. Ý nghĩa khoa học.......................................................................... 3

1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài .......................................................... 3

Chƣơng 1 TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ............................. 4

1.1. Quan điểm nhận thức về Đa dạng sinh học............................................................... 4

1.2. Tính cấp thiết về vấn đề bảo vệ Đa dạng sinh học .................................................... 6

1.3. Tình hình nghiên cứu trên Thế giới .......................................................................... 8

1.3.1. Nghiên cứu về đa dạng phân loại.................................................. 8

1.3.2. Đa dạng về hệ sinh thái và thảm thực vật.................................... 10

1.3.3. Nghiên cứu về yếu tố địa lý cấu thành hệ thực vật ...................... 11

1.3.4. Nghiên cứu về phổ dạng sống..................................................... 12

1.4. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam ........................................................................ 13

1.4.1. Đa dạng về phân loại .................................................................. 13

1.4.2. Đa dạng về hệ sinh thái và thảm thực vật.................................... 15

1.4.3. Nghiên cứu về yếu tố địa lý cấu thành hệ thực vật ...................... 16

1.4.4. Nghiên cứu về phổ dạng sống của hệ thực vật ............................ 19

1.5. Những nghiên cứu tại VQG Xuân Sơn ................................................................... 21

1.6. Tổng quan khu vực nghiên cứu .............................................................................. 23

1.6.1. Vị trí địa lý ................................................................................. 23

1.6.2. Địa hình – địa mạo...................................................................... 23

1.6.3. Khí hậu – thủy văn...................................................................... 24

1.6.4. Các nguồn tài nguyên ................................................................. 26

1.6.5. Thực trạng môi trường................................................................ 28

1.6.6. Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội.......................................... 28

Chƣơng 2 NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................... 32

2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 32

2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu........................................................................... 32

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iv

2.3. Nội dung nghiên cứu.............................................................................................. 32

2.4. Phương pháp nghiên cứu........................................................................................ 33

2.4.1. Phương pháp kế thừa .................................................................. 33

2.4.2. Phương pháp điều tra .................................................................. 33

2.4.3. Phương pháp xử lý số liệu .......................................................... 34

Chƣơng 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................................... 42

3.1. Tính đa dạng về thành phần cây gỗ ........................................................................ 42

3.1.1. Đa dạng ở mức độ ngành ............................................................ 42

3.1.2. Đa dạng ở mức độ họ.................................................................. 43

3.1.3. Đa dạng ở mức độ chi................................................................. 45

3.2. Đa dạng về dạng sống ............................................................................................ 46

3.3. Đa dạng về yếu tố địa lý......................................................................................... 48

3.3.1. Đa dạng về yếu tố địa lý ở mức độ họ......................................... 48

3.3.2. Đa dạng về yếu tố địa lý ở mức độ chi........................................ 50

3.3.3. Đa dạng về yếu tố địa lý ở mức độ loài....................................... 51

3.4. Đa dạng về giá trị sử dụng...................................................................................... 53

3.5. Tính đa dạng về quần xã cây gỗ ............................................................................. 58

3.5.1. Các kiểu thảm thực vật trong vùng nghiên cứu ........................... 58

3.5.2. Tính đa dạng của cây gỗ trong một số quần xã thực vật.............. 61

3.6. Các loài cây gỗ quý hiếm ....................................................................................... 64

3.7. Đề xuất một số biện pháp bảo tồn nhóm cây gỗ...................................................... 67

3.7.1. Những nguyên nhân gây suy thoái đa dạng nhóm cây gỗ............ 67

3.7.2. Một số biện pháp bảo tồn............................................................ 69

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................... 71

KẾT LUẬN.................................................................................................................. 71

TỒN TẠI...................................................................................................................... 72

KIẾN NGHỊ ................................................................................................................. 73

TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 74

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

v

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CỤM TỪ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Nội dung

BQL : Ban quản lý

BTTN : Bảo tồn thiên nhiên

D1,3 (cm) : Đường kính ngang ngực

ĐDSH : Đa dạng sinh học

ĐVT : Đơn vị tính

Hvn (m) : Chiều cao vút ngọn

ÔTC : Ô tiêu chuẩn

Ôdb

PCCC

QLBVR

: Ô dạng bản

Phòng cháy chữa cháy

Quản lý bảo vệ rừng

THCS : Trung học cơ sở

UBND : Ủy ban nhân dân

VQG : Vườn quốc gia

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1 Bảng danh lục các loài thực vật ..............................................................36

Bảng 2.2: Các giá trị của loài trong OTC...............................................................41

Bảng 3.1: Phân bố của các taxon trong các ngành của cây gỗ tại xã Xuân Sơn............42

Bảng 3.2: Bảng thống kê họ cây gỗ có từ 5 loài trở lên..........................................44

Bảng 3.3: Bảng thống kê các chỉ số về số lượng loài/chi của cây gỗ ......................45

Bảng 3.4: Bảng thống kê các chi cây gỗ có từ 3 loài trở lên...................................46

Bảng 3.5: Thống kê phổ dạng sống của cây gỗ thuộc nhóm cây chồi trên ..............47

Bảng 3.6: Bảng các yếu tố địa lý các họ cây gỗ tại Xuân Sơn ...............................49

Bảng 3.7: Bảng các yếu tố địa lý các chi cây gỗ tại Xuân Sơn ...............................50

Bảng 3.8: Bảng các yếu tố địa lý các loài cây gỗ tại Xuân Sơn ..............................52

Bảng 3.9: Đa dạng về giá trị của hệ thực vật tại khu vực nghiên cứu .....................54

Bảng 3.10: Danh sách các họ có loài cây thuộc nhóm cây làm thuốc .....................55

Bảng 3.11: Danh sách các họ có loài thuộc nhóm cây ăn quả.................................56

Bảng 3.12: Danh sách các họ có loài thuộc nhóm cây làm cảnh.............................57

Bảng 3.13: Hệ thống các ô tiêu chuẩn trong các trạng thảm thực vật .....................61

Bảng 3.14: Danh sách các loài cây gỗ quí hiếm tại xã Xuân Sơn ...........................66

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 3.1. Biểu đồ sự phân bố của các taxon cây gỗ trong ngành .................. 43

Hình 3.2: Biểu đồ phổ dạng sống của cây gỗ tại Xuân Sơn .......................... 47

Hình 3.3: Biểu đồ phổ các yếu tố địa lý của các loài cây gỗ tại Xuân Sơn .... 53

Hình 3.4: Biểu đồ các nhóm công dụng của cây gỗ tại khu vực nghiên cứu.. 54

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1

MỞ ĐẦU

1.1. Lý do chọn đề tài

Rừng là một bộ phận quan trọng không thể thiếu của môi trường sinh thái.

Ngoài những giá trị to lớn trên, hàng năm nghành Lâm nghiệp cũng đóng góp

một phần không nhỏ cho nền kinh tế quốc dân, rừng luôn gắn liền với đời sống

của nhân dân cùng sự sống còn của tất cả các loài vật trên trái đất. Tuy nhiên,

trong những năm gần đây diện tích rừng trên thế giới nói chung và Việt Nam nói

riêng đang bị suy giảm một cách nhanh chóng, nguyên nhân chủ yếu là do con

người sử dụng nguồn tài nguyên rừng không hợp lý.

Đứng trước những hiểm họa do việc mất rừng gây ra, trong những năm

gần đây Đảng và Nhà nước ta đã thay đổi, bổ sung nhiều chính sách nhằm bảo

vệ nguồn tài nguyên vô cùng quý giá này. Năm 1962 Chính phủ Việt Nam đã

quyết định thành lập Vườn quốc gia đầu tiên ở nước ta đó là VQG Cúc

Phương. Đây chính là cơ sở cho việc thành lập và phát triển hệ thống các Khu

BTTN trên cả nước. Tới nay ( 8/2010) đã có 126 khu bảo tồn được thành lập

trong đó có 27 Vườn quốc gia. Đây là một bước ngoặt quan trọng nhằm bảo

tồn đa dạng sinh học ở Việt Nam [5]. Trong đó đáng quan tâm nhất là nguồn

tài nguyên cây gỗ.

Cho đến nay đã có nhiều nghiên cứu về nhóm cây gỗ, trong đó đáng chú

ý là các nghiên cứu về tính chất cơ lý nhằm phục vụ cho công tác chế tác, sử

dụng trong các lĩnh vực khác nhau, nhất là trong xây dựng. Các nghiên cứu về

tính đa dạng nhằm thống kê, đánh giá giá trị của tập đoàn cây gỗ trong các

vùng, các khu vực sinh thái phục vụ cho việc thiết kế kinh doanh rừng, trong

đó đáng chú ý nhất là các nghiên cứu về tái sinh tự nhiên, cấu trúc rừng, xây

dựng các mô hình rừng chuẩn…

Mặc dù có nhiều nghiên cứu đã thực hiện nhưng các nghiên cứu thường

chỉ tập trung ở một lĩnh vực nhất định, phục vụ cho mục đích của từng ngành

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

2

nghề trong khai thác rừng. Điều đó dẫn đến nhiều loài hay nhiều nguồn tài

nguyên chứa đựng trong nhóm cây gỗ còn chưa được khám phá, trong khi rất

nhiều nhóm, loài đang ngày càng bị mất đi do khai thác của con người.

Vườn quốc gia (VQG) Xuân Sơn được thành lập theo Quyết định số

49/2002/QĐ-TTg, ngày 17/4/2002 của Thủ tướng Chính phủ, là một trong 30

VQG có trên lãnh thổ Việt Nam, là địa bàn không những có vị trí quan trọng

về an ninh quốc phòng, mà còn là hành lang giao lưu phát triển kinh tế nối liền

vùng Tây Bắc và Đồng bằng Bắc Bộ. Với diện tích tự nhiên là 33.687 ha bao gồm

vùng lõi là 15.048 ha và vùng đệm là 18.639 ha trong đó diện tích rừng núi đá vôi

chiếm khoảng 10%, độ che phủ chiếm 60,5%. VQG Xuân Sơn nằm trong dãy núi

liên hoàn phía Đông Nam của dãy Hoàng Liên Sơn, là lá phổi xanh của Phú Thọ,

là rừng đầu nguồn của sông Bứa và các chi lưu của sông Đà, sông Hồng. VQG

Xuân Sơn có nhiều hang động nổi tiếng, là vùng rừng núi có nhiều cảnh quan tự

nhiên đa dạng kỳ thứ, làm nền tảng cho sự hình thành phát triển các nguồn tài

nguyên thiên nhiên, trong đó có Đa dạng sinh học. Đến nay chưa có cuốn sách

nào viết về đa dạng sinh học và bảo tồn nguồn gen tại VQG Xuân Sơn.

Xã Xuân Sơn thuộc VQG Xuân Sơn tỉnh Phú Thọ là một xã có thảm

thực vật phong phú và đa dạng, nhưng cho đến này đã bị suy thoái và bị phá

hủy, trong khi công tác điều tra đánh giá và thống kê tài nguyên thực vật còn

chưa được thực hiện. Tại đây có nguồn thực vật rất đa dạng nhưng chưa có

nghiên cứu nào thống kê một cách cụ thể tính đa dạng cây gỗ tại đây. Đặc biệt

xã Xuân Sơn nằm trong vùng lõi thuộc khu bảo tồn nghiêm ngặt của VQG

Xuân Sơn. Xuất phát từ thực tế tôi tiến hành thực hiện đề tài “Nghiên cứu

tính đa dạng cây gỗ và góp phần đề xuất một số biện pháp bảo tồn tại xã

Xuân Sơn thuộc Vườn Quốc gia Xuân Sơn tỉnh Phú Thọ”. Với mục đích

phục vụ điều tra đánh giá hiện trạng nhóm cây gỗ nhằm cung cấp những

thông tin phục vụ cho công tác bảo tồn và phát triển bền vững.