NGHIÊN cứu TÍNH đa DẠNG cây gỗ và góp PHẦN đề XUẤT một số BIỆN PHÁP bảo tồn tại xã XUÂN sơn THUỘC

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU..........................................................................1

1.1. Lý do chọn đề tài..........................................................................................................1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu.....................................................................................................3

1.2.1. Mục tiêu tổng quát..........................................................................3

1.2.2. Mục tiêu cụ thể................................................................................3

1.3. Ý nghĩa của đề tài.........................................................................................................3

1.3.1. Ý nghĩa khoa học............................................................................3

1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài.............................................................3

Chương 1 TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.............4

1.1. Quan điểm nhận thức về Đa dạng sinh học..................................................................4

1.2. Tính cấp thiết về vấn đề bảo vệ Đa dạng sinh học.......................................................6

1.3. Tình hình nghiên cứu trên Thế giới..............................................................................8

1.3.1. Nghiên cứu về đa dạng phân loại....................................................8

1.3.2. Đa dạng về hệ sinh thái và thảm thực vật.....................................10

1.3.3. Nghiên cứu về yếu tố địa lý cấu thành hệ thực vật.......................11

1.3.4. Nghiên cứu về phổ dạng sống.......................................................12

1.4. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam............................................................................13

1.4.1. Đa dạng về phân loại.....................................................................13

1.4.2. Đa dạng về hệ sinh thái và thảm thực vật.....................................15

1.4.3. Nghiên cứu về yếu tố địa lý cấu thành hệ thực vật.......................16

1.4.4. Nghiên cứu về phổ dạng sống của hệ thực vật..............................19

1.5. Những nghiên cứu tại VQG Xuân Sơn......................................................................21

1.6. Tổng quan khu vực nghiên cứu..................................................................................23

1.6.1. Vị trí địa lý....................................................................................23

1.6.2. Địa hình – địa mạo........................................................................23

1.6.3. Khí hậu – thủy văn........................................................................24

1.6.4. Các nguồn tài nguyên....................................................................26

1.6.5. Thực trạng môi trường..................................................................28

1.6.6. Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội............................................28

Chương 2 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.....32

i

2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..............................................................................32

2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu..............................................................................32

2.3. Nội dung nghiên cứu..................................................................................................32

2.4. Phương pháp nghiên cứu............................................................................................33

2.4.1. Phương pháp kế thừa.....................................................................33

2.4.2. Phương pháp điều tra....................................................................33

2.4.3. Phương pháp xử lý số liệu.............................................................34

Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU....................................42

3.1. Tính đa dạng về thành phần cây gỗ............................................................................42

3.1.1. Đa dạng ở mức độ ngành..............................................................42

3.1.2. Đa dạng ở mức độ họ....................................................................43

3.1.3. Đa dạng ở mức độ chi...................................................................45

3.2. Đa dạng về dạng sống................................................................................................46

3.3. Đa dạng về yếu tố địa lý.............................................................................................48

3.3.1. Đa dạng về yếu tố địa lý ở mức độ họ...........................................48

3.3.2. Đa dạng về yếu tố địa lý ở mức độ chi..........................................50

3.3.3. Đa dạng về yếu tố địa lý ở mức độ loài.........................................51

3.4. Đa dạng về giá trị sử dụng..........................................................................................53

3.5. Tính đa dạng về quần xã cây gỗ.................................................................................57

3.5.1. Các kiểu thảm thực vật trong vùng nghiên cứu............................58

3.5.2. Tính đa dạng của cây gỗ trong một số quần xã thực vật...............61

3.6. Các loài cây gỗ quý hiếm...........................................................................................64

3.7. Đề xuất một số biện pháp bảo tồn nhóm cây gỗ........................................................67

3.7.1. Những nguyên nhân gây suy thoái đa dạng nhóm cây gỗ.............67

3.7.2. Một số biện pháp bảo tồn..............................................................68

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................71

KẾT LUẬN.......................................................................................................................71

TỒN TẠI...........................................................................................................................72

KIẾN NGHỊ......................................................................................................................72

TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................74

ii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CỤM TỪ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Nội dung

BQL : Ban quản lý

BTTN : Bảo tồn thiên nhiên

D1,3 (cm) : Đường kính ngang ngực

ĐDSH : Đa dạng sinh học

ĐVT : Đơn vị tính

Hvn (m) : Chiều cao vút ngọn

ÔTC : Ô tiêu chuẩn

Ôdb

PCCC

QLBVR

: Ô dạng bản

Phòng cháy chữa cháy

Quản lý bảo vệ rừng

THCS : Trung học cơ sở

UBND : Ủy ban nhân dân

VQG : Vườn quốc gia

iii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1 Bảng danh lục các loài thực vật................................................................35

Bảng 2.2: Các giá trị của loài trong OTC.................................................................41

Bảng 3.1: Phân bố của các taxon trong các ngành của cây gỗ tại xã Xuân Sơn......42

Bảng 3.2: Bảng thống kê họ cây gỗ có từ 5 loài trở lên...........................................44

Bảng 3.3: Bảng thống kê các chỉ số về số lượng loài/chi của cây gỗ......................45

Bảng 3.4: Bảng thống kê các chi cây gỗ có từ 3 loài trở lên....................................45

Bảng 3.5: Thống kê phổ dạng sống của cây gỗ thuộc nhóm cây chồi trên..............46

Bảng 3.6: Bảng các yếu tố địa lý các họ cây gỗ tại Xuân Sơn.................................49

Bảng 3.7: Bảng các yếu tố địa lý các chi cây gỗ tại Xuân Sơn................................50

Bảng 3.8: Bảng các yếu tố địa lý các loài cây gỗ tại Xuân Sơn...............................51

Bảng 3.9: Đa dạng về giá trị của hệ thực vật tại khu vực nghiên cứu......................54

Bảng 3.10: Danh sách các họ có loài cây thuộc nhóm cây làm thuốc.....................55

Bảng 3.11: Danh sách các họ có loài thuộc nhóm cây ăn quả.................................56

Bảng 3.12: Danh sách các họ có loài thuộc nhóm cây làm cảnh.............................57

Bảng 3.13: Hệ thống các ô tiêu chuẩn trong các trạng thảm thực vật......................61

Bảng 3.14: Danh sách các loài cây gỗ quí hiếm tại xã Xuân Sơn............................65

iv

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 3.1. Biểu đồ sự phân bố của các taxon cây gỗ trong ngành........................43

Hình 3.2: Biểu đồ phổ dạng sống của cây gỗ tại Xuân Sơn.................................47

Hình 3.3: Biểu đồ phổ các yếu tố địa lý của các loài cây gỗ tại Xuân Sơn.........53

Hình 3.4: Biểu đồ các nhóm công dụng của cây gỗ tại khu vực nghiên cứu.......54

v

MỞ ĐẦU

1.1. Lý do chọn đề tài

Rừng là một bộ phận quan trọng không thể thiếu của môi trường sinh thái.

Ngoài những giá trị to lớn trên, hàng năm nghành Lâm nghiệp cũng đóng góp

một phần không nhỏ cho nền kinh tế quốc dân, rừng luôn gắn liền với đời sống

của nhân dân cùng sự sống còn của tất cả các loài vật trên trái đất. Tuy nhiên,

trong những năm gần đây diện tích rừng trên thế giới nói chung và Việt Nam nói

riêng đang bị suy giảm một cách nhanh chóng, nguyên nhân chủ yếu là do con

người sử dụng nguồn tài nguyên rừng không hợp lý.

Đứng trước những hiểm họa do việc mất rừng gây ra, trong những năm

gần đây Đảng và Nhà nước ta đã thay đổi, bổ sung nhiều chính sách nhằm bảo

vệ nguồn tài nguyên vô cùng quý giá này. Năm 1962 Chính phủ Việt Nam đã

quyết định thành lập Vườn quốc gia đầu tiên ở nước ta đó là VQG Cúc

Phương. Đây chính là cơ sở cho việc thành lập và phát triển hệ thống các Khu

BTTN trên cả nước. Tới nay ( 8/2010) đã có 126 khu bảo tồn được thành lập

trong đó có 27 Vườn quốc gia. Đây là một bước ngoặt quan trọng nhằm bảo

tồn đa dạng sinh học ở Việt Nam [5]. Trong đó đáng quan tâm nhất là nguồn

tài nguyên cây gỗ.

Cho đến nay đã có nhiều nghiên cứu về nhóm cây gỗ, trong đó đáng chú

ý là các nghiên cứu về tính chất cơ lý nhằm phục vụ cho công tác chế tác, sử

dụng trong các lĩnh vực khác nhau, nhất là trong xây dựng. Các nghiên cứu về

tính đa dạng nhằm thống kê, đánh giá giá trị của tập đoàn cây gỗ trong các

vùng, các khu vực sinh thái phục vụ cho việc thiết kế kinh doanh rừng, trong

đó đáng chú ý nhất là các nghiên cứu về tái sinh tự nhiên, cấu trúc rừng, xây

dựng các mô hình rừng chuẩn…

Mặc dù có nhiều nghiên cứu đã thực hiện nhưng các nghiên cứu thường

chỉ tập trung ở một lĩnh vực nhất định, phục vụ cho mục đích của từng ngành

1

nghề trong khai thác rừng. Điều đó dẫn đến nhiều loài hay nhiều nguồn tài

nguyên chứa đựng trong nhóm cây gỗ còn chưa được khám phá, trong khi rất

nhiều nhóm, loài đang ngày càng bị mất đi do khai thác của con người.

Vườn quốc gia (VQG) Xuân Sơn được thành lập theo Quyết định số

49/2002/QĐ-TTg, ngày 17/4/2002 của Thủ tướng Chính phủ, là một trong 30

VQG có trên lãnh thổ Việt Nam, là địa bàn không những có vị trí quan trọng

về an ninh quốc phòng, mà còn là hành lang giao lưu phát triển kinh tế nối liền

vùng Tây Bắc và Đồng bằng Bắc Bộ. Với diện tích tự nhiên là 33.687 ha bao gồm

vùng lõi là 15.048 ha và vùng đệm là 18.639 ha trong đó diện tích rừng núi đá vôi

chiếm khoảng 10%, độ che phủ chiếm 60,5%. VQG Xuân Sơn nằm trong dãy núi

liên hoàn phía Đông Nam của dãy Hoàng Liên Sơn, là lá phổi xanh của Phú Thọ,

là rừng đầu nguồn của sông Bứa và các chi lưu của sông Đà, sông Hồng. VQG

Xuân Sơn có nhiều hang động nổi tiếng, là vùng rừng núi có nhiều cảnh quan tự

nhiên đa dạng kỳ thứ, làm nền tảng cho sự hình thành phát triển các nguồn tài

nguyên thiên nhiên, trong đó có Đa dạng sinh học. Đến nay chưa có cuốn sách

nào viết về đa dạng sinh học và bảo tồn nguồn gen tại VQG Xuân Sơn.

Xã Xuân Sơn thuộc VQG Xuân Sơn tỉnh Phú Thọ là một xã có thảm

thực vật phong phú và đa dạng, nhưng cho đến này đã bị suy thoái và bị phá

hủy, trong khi công tác điều tra đánh giá và thống kê tài nguyên thực vật còn

chưa được thực hiện. Tại đây có nguồn thực vật rất đa dạng nhưng chưa có

nghiên cứu nào thống kê một cách cụ thể tính đa dạng cây gỗ tại đây. Đặc biệt

xã Xuân Sơn nằm trong vùng lõi thuộc khu bảo tồn nghiêm ngặt của VQG

Xuân Sơn. Xuất phát từ thực tế tôi tiến hành thực hiện đề tài “Nghiên cứu

tính đa dạng cây gỗ và góp phần đề xuất một số biện pháp bảo tồn tại xã

Xuân Sơn thuộc Vườn Quốc gia Xuân Sơn tỉnh Phú Thọ”. Với mục đích

phục vụ điều tra đánh giá hiện trạng nhóm cây gỗ nhằm cung cấp những

thông tin phục vụ cho công tác bảo tồn và phát triển bền vững.

2

1.2. Mục tiêu nghiên cứu

1.2.1. Mục tiêu tổng quát

Góp phần bổ sung những dẫn liệu về đa dạng sinh học phục vụ cho công

tác bảo tồn tại Vườn quốc gia Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ.

1.2.2. Mục tiêu cụ thể

Xác định được tính đa dạng của cây gỗ, vai trò của cây gỗ trong hệ sinh

thái rừng, đề xuất giải pháp nhằm quản lý, bảo tồn các loài cây gỗ tại vùng

nghiên cứu.

1.3. Ý nghĩa của đề tài

1.3.1. Ý nghĩa khoa học

Thảm thực vật rừng có ý nghĩa quan trọng trong việc phòng hộ và bảo vệ

cảnh quan, đặc biệt đối với các khu bảo tồn. Trong các thành phần của rừng,

cây gỗ là yếu tố quyết định sự phát sinh và hình thành các kiểu rừng, đồng

thời là yếu tố đảm bảo cho tính đa dạng sinh vật của một hệ sinh thái rừng.

Nghiên cứu tính đa dạng cây gỗ là cơ sở khoa học cho việc bảo tồn tính đa

dạng sinh học cũng như bảo vệ nguồn gen trong hệ sinh thái.

1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài

- Góp phần xây dựng chiến lược bảo vệ đa dạng sinh học, bảo vệ

các hệ sinh thái rừng và cảnh quan tại xã Xuân Sơn nói riêng và VQG

Xuân Sơn nói chung.

- Đánh giá tiềm năng đa dạng sinh học và các yếu tố khác của cây gỗ tại

khu vực nghiên cứu phục vụ cho công tác bảo vệ, bảo tồn và khai thác sử

dụng hợp lý phục vụ cho phát triển kinh tế xã hội tại địa phương và các vùng

lân cận.

3

Chương 1

TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1.1. Quan điểm nhận thức về Đa dạng sinh học

Trên thế giới đa dạng sinh học đã được nghiên cứu từ lâu, tuy nhiên phải

đến những năm 1990 của thế kỷ 20 vấn đề này mới thực sự trở nên cấp thiết

và thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà khoa học và nhiều quốc gia.

Cho đến nay có nhiều khái niệm (định nghĩa) về ĐDSH đã được đưa ra.

Theo Quỹ Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới (WWF, 1990) [21] ĐDSH là sự

phồn thịnh của cuộc sống trên trái đất, là hàng triệu loài thực vật, động vật và

vi sinh vật, là những gen chứa đựng trong các loài và là những hệ sinh thái vô

cùng phức tạp cùng tồn tại trong một môi trường. Như vậy, ĐDSH được xem

xét ở cả 3 mức độ: ĐDSH ở mức độ gen là sự khác nhau giữa các loài, giữa

các quần thể sống cách ly nhau về địa lý cũng như giữa các cá thể cùng chung

sống trong một quần thể. ĐDSH ở mức độ loài là gồm toàn bộ các sinh vật

sống trên trái đất, từ vi khuẩn đến các loài động, thực vật và các loài nấm.

ĐDSH ở mức độ hệ sinh thái là sự khác nhau của các loài giữa các hệ sinh

thái, nơi mà các loài cũng như các quần xã sinh vật tồn tại.

Trong bản Công ước về bảo tồn ĐDSH được thông qua tại hội nghị

thượng đỉnh tại Rio de Janeiro (Braxin, 1992) [9] định nghĩa “ĐDSH là tính

khác biệt, muôn hình muôn vẻ về cấu trúc, chức năng và các đặc tính khác

giữa các sinh vật ở tất cả mọi nguồn bao gồm hệ sinh thái trên đất liền và các

hệ sinh thái dưới nước”.

Ở trong nước theo Nguyễn Nghĩa Thìn (1997) [33] "ĐDSH là toàn bộ

các dạng sống khác nhau của cơ thể sống trên trái đất gồm các sinh vật phân

cắt đến động, thực vật ở trên cạn cũng như dưới nước, từ mức độ phân tử

AND đến các quần thể sinh vật kể cả xã hội loài người. Ông cho rằng khoa

học nghiên cứu về tính đa dạng đó gọi là ĐDSH”.

4

Trong cuốn "Kế hoạch hành động đa dạng Việt Nam", (1995) [9] đưa ra

định nghĩa: "ĐDSH là tập hợp tất cả các nguồn sống trên hành tinh chúng ta,

bao gồm tổng số các loài động, thực vật, tính đa dạng phong phú trong từng

loài, tính đa dạng của các hệ sinh thái trong các cộng đồng sinh thái khác

nhau hay là tập hợp của các loài sống ở các vùng khác nhau trên thế giới với

các hoàn cảnh khác nhau". Trong định nghĩa này tác giả đã đề cập đến mức

độ đa dạng ở mức độ loài và hệ sinh thái, nhưng chưa đề cập đến mức đa

dạng gen (đa dạng di truyền).

Theo từ điển đa dạng sinh học và phát triển bền vững [15]: ĐDSH là

thuật ngữ dùng để mô tả sự phong phú và đa dạng của giới tự nhiên. Đa dạng

là sự phong phú của mọi cơ thể sống từ mọi nguồn, trong các hệ sinh thái trên

đất liền, dưới biển và các hệ sinh thái dưới nước khác và mọi tổ hợp sinh thái

mà chúng tạo nên.

Các nhà khoa học của Viện Tài nguyên gen và thực vật quốc tế IPGRI

[42] cho rằng: Đa dạng sinh học là sự biến dạng trong cơ thể sống và các

phức hệ sinh thái mà chúng sống.

Như vậy, trên thế giới cũng như ở trong nước có nhiều định nghĩa khác

nhau về ĐDSH. Tuy có khác nhau nhưng đa số các tác giả đều thống nhất cho

rằng ĐDSH là sự khác biệt hay tính muôn hình muôn vẻ của thế giới sinh vật

trên toàn trái đất và được thể hiện ở 3 mức độ như sau:

- Đa dạng ở mức độ di truyền: Mỗi loài sinh vật và thậm chí trong một cá

thể của loài đều có phân tử AND đặc trưng cho loài. Tính đặc trưng này được

thể hiện qua số lượng và trình tự sắp xếp các nucleotit trong phân tử AND, qua

hàm lượng trong nhân tế bào và tỷ lệ giữa các cặp bazơ A+T/G+X. Trật tự các

nu trong các gen có liên quan đến qui định các tính trạng và các đặc tính cơ thể.

Trong quá trình tiến hóa của sinh vật từ thấp đến cao, hàm lượng AND trong

các tế bào cũng được tăng lên. Đó là sự biểu hiện của đa dạng gen [31]...

5