Thư viện tri thức trực tuyến
Kho tài liệu với 50,000+ tài liệu học thuật
© 2023 Siêu thị PDF - Kho tài liệu học thuật hàng đầu Việt Nam
Nghiên cứu sự tồn lưu và vận chuyển của các hoá chất gây rối loạn nội tiết tố ( EDCs )tại một số vùng ven biển Việt Nam
Nội dung xem thử
Mô tả chi tiết
nhiÖm vô hîp t¸c quèc tÕ vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ
theo NghÞ ®Þnh th− viÖt nam – hµn quèc
b¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi
(2004 – 2006)
Nghiªn cøu sù tån l−u vµ vËn chuyÓn
cña c¸c ho¸ chÊt g©y rèi lo¹n néi tiÕt tè (EDCs)
t¹i mét sè vïng ven biÓn ViÖt Nam
m· sè: 21/2004/H§-HTQT
Chñ nhiÖm ®Ò tµi : GS.TS. Ph¹m Hïng ViÖt
C¬ quan thùc hiÖn : Trung t©m Nghiªn cøu C«ng nghÖ
M«i tr−êng vµ Ph¸t triÓn BÒn v÷ng
C¬ quan chñ tr× : Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn,
§¹i häc Quèc gia Hµ Néi
6658
20/11/2007
Hµ Néi – 2007
Môc lôc
Trang
I. Më ®Çu 1
1.1. Môc ®Ých 3
1.2. Ph¹m vi nghiªn cøu 4
II. hîp chÊt EDCs nghiªn cøu trong ®Ò tµi vµ ®Þa ®iÓm lÊy mÉu 4
2.1. C¸c hîp chÊt EDCs nghiªn cøu trong ®Ò tµi 4
2.1.1. Thuèc trõ s©u c¬ clo (TTS) 4
2.1.2. Ankylphenols (APs) vµ bisphenol A (BPA) 10
2.1.3. Polyclobiphenyls 12
2.2. C¸c ®Þa ®iÓm lÊy mÉu 16
2.2.1. Mét vµi ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt, thuû v¨n vµ kinh tÕ - x· héi cña khu vùc
cöa Ba l¹t 16
2.2.2. Mét vµi ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt, thuû v¨n vµ kinh tÕ - x· héi cña khu vùc
vÞnh H¹ Long 18
2.2.3. Mét vµi ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt, thuû v¨n vµ kinh tÕ - x· héi cña khu vùc
c¶ng H¶i Phßng 19
III. Thùc NghiÖm 19
3.1. Hãa chÊt, dông cô vµ thiÕt bÞ 19
3.1.1. Hãa chÊt 19
3.1.2. Dông cô vµ thiÕt bÞ 20
3.2. LÊy mÉu vµ b¶o qu¶n 20
3.3. Ph©n tÝch mÉu n−íc 22
3.3.1. TTS c¬ clo 22
3.3.2. Ankylphenols vµ BPA 22
3.3.3. PCBs 22
3.4. Ph©n tÝch mÉu trÇm tÝch 22
3.4.1. TTS c¬ clo 22
3.4.2. Ankylphenols vµ BPA 23
3.4.3. PCBs 23
3.5. Ph©n tÝch mÉu sinh häc 23
3.5.1. TTS c¬ clo 23
3.5.2. Ankylphenols vµ BPA 23
3.5.3. PCBs 23
3.6. KiÓm so¸t vµ ®¶m b¶o chÊt l−îng 24
3.7. M« h×nh hãa c¸c hîp chÊt EDCs 25
3.7.1. M« h×nh 3D thuû nhiÖt ®éng lùc häc 25
3.7.2. M« h×nh vËn chuyÓn vµ chuyÓn ho¸ vËt chÊt trong líp n−íc 27
IV. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn 29
4.1. Thuèc trõ s©u c¬ clo 29
4.1.1. §¸nh gi¸ quy tr×nh ph©n tÝch 29
4.1.2. KÕt qu¶ ph©n tÝch t¹i c¸c ®Þa ®iÓm nghiªn cøu. 31
4.2. Ankylphenols vµ bisphenol A 38
4.2.1 §¸nh gi¸ quy tr×nh ph©n tÝch 38
4.2.2. KÕt qu¶ ph©n tÝch t¹i c¸c ®Þa ®iÓm nghiªn cøu 41
4.3. PCBs 48
4.3.1. §¸nh gi¸ quy tr×nh ph©n tÝch 48
4.3.2. KÕt qu¶ ph©n tÝch t¹i c¸c ®Þa ®iÓm nghiªn cøu 51
4.4. KÕt qu¶ m« h×nh hãa lan truyÒn 55
4.5. KÕt qu¶ ®µo t¹o vµ c¸c c«ng tr×nh khoa häc thu ®−îc tõ ®Ò tµi 60
4.5.1. KÕt qu¶ ®µo t¹o 60
4.5.2. C¸c c«ng tr×nh khoa häc 60
V. KÕt luËn 61
Tµi liÖu tham kh¶o 64
Phô lôc 1: Quy tr×nh ph©n tÝch c¸c TTS c¬ clo trong mÉu n−íc
Phô lôc 2: Quy tr×nh ph©n tÝch c¸c TTS c¬ clo trong mÉu trÇm tÝch
Phô lôc 3: Quy tr×nh ph©n tÝch c¸c TTS c¬ clo trong mÉu sinh häc
Phô lôc 4: Quy tr×nh ph©n tÝch c¸c hîp chÊt ankylphenol vµ bisphenol A
trong mÉu n−íc
Phô lôc 5: Quy tr×nh ph©n tÝch c¸c hîp chÊt ankylphenol vµ bisphenol A
trong mÉu trÇm tÝch
Phô lôc 6: Quy tr×nh ph©n tÝch c¸c hîp chÊt ankylphenol vµ bisphenol A
trong mÉu sinh häc
Phô lôc 7: Quy tr×nh ph©n tÝch c¸c hîp chÊt polyclobisphenyls (PCBs)
trong mÉu n−íc
Phô lôc 8: Quy tr×nh ph©n tÝch c¸c hîp chÊt polyclobisphenyls (PCBs)
trong mÉu trÇm tÝch
Phô lôc 9: Quy tr×nh ph©n tÝch c¸c hîp chÊt polyclobisphenyls (PCBs)
trong mÉu sinh häc
Phô lôc 10: KÕt qu¶ ph©n tÝch TTS c¬ clo mÉu SRMs trong n−íc
vµ trÇm tÝch cña CETASD
Phô lôc 11: S¾c kÝ ®å cña mét sè mÉu m«i tr−êng
Phô lôc 12: Mét sè h×nh ¶nh ho¹t ®éng cña ®Ò tµi
Phô lôc 13: Minh chøng c«ng tr×nh khoa häc vµ kÕt qu¶ ®µo t¹o
Danh s¸ch c¸c h×nh
Trang
H×nh 1.1. M« h×nh t¸c ®éng cña c¸c hîp chÊt EDCs tíi c¸c c¬ quan thu nhËn 1
H×nh 2.1. C¸c hîp chÊt TTS c¬ clo nghiªn cøu trong ®Ò tµi 6
H×nh 2.2. CÊu tróc cña hoocm«n n÷ tù nhiªn 17β-estra®iol vµ hoocm«n n÷
nh©n t¹o 4-nonylphenol 12
H×nh 2.3. Sù h×nh thµnh ankylphenol tõ ankylphenolpolietoxilat do qu¸ tr×nh
ph©n huû sinh häc 12
H×nh 2.4. Mét sè hîp chÊt PCBs ®ång ph¼ng 15
H×nh 2.5. Sù di chuyÓn vµ ph©n bè cña PCBs trong m«i tr−êng 15
H×nh 2.6. Chu tr×nh vËn chuyÓn cña PCBs vµ TTS c¬ clo trong chuçi thøc ¨n 15
H×nh 2.7. VÞ trÝ lÊy mÉu t¹i cöa Ba L¹t, vÞnh H¹ Long vµ c¶ng H¶i Phßng 17
H×nh 4.1. HiÖu suÊt thu håi cña TTS c¬ clo trong mÉu n−íc thªm chuÈn 30
H×nh 4.2. HiÖu suÊt thu håi cña TTS c¬ clo trong mÉu trÇm tÝch thªm chuÈn 31
H×nh 4.3. HiÖu suÊt thu håi cña TTS c¬ clo trong mÉu sinh häc thªm chuÈn 31
H×nh 4.4. Sù ph©n bè cña p,p’-DDT trong mÉu n−íc t¹i Ba L¹t, H¶i Phßng vµ
H¹ Long 34
H×nh 4.5. Sù ph©n bè cña p,p’-DDT trong mÉu trÇm tÝch t¹i Ba L¹t, H¶i Phßng
vµ H¹ Long. 34
H×nh 4.6. Nång ®é HCHs vµ DDTs trong mÉu sinh häc 35
H×nh 4.7. Hµm l−îng p,p’
-DDT trong níc t¹i mét sè ®Þa ®iÓm cña ViÖt Nam vµ
c¸c n−íc ch©u ¸ 36
H×nh 4.8. Hµm l−îng p,p’
-DDT trong trÇm tÝch t¹i mét sè ®Þa ®iÓm cña ViÖt Nam
vµ c¸c n−íc ch©u ¸ 36
H×nh 4.9. Xu h−íng biÕn ®æi ΣDDTs trong n−íc t¹i cöa Ba L¹t 37
H×nh 4.10. Xu h−íng biÕn ®æi ΣDDTs trong trÇm tÝch t¹i cöa Ba L¹t 37
H×nh 4.11. Hµm l−îng DDTs trong n−íc t¹i mét sè ®Þa ®iÓm thuéc hÖ thèng
s«ng Hång 37
H×nh 4.12. Thµnh phÇn c¸c DDTs trong trÇm tÝch t¹i mét sè ®Þa ®iÓm thuéc
hÖ thèng s«ng Hång. 38
H×nh 4.13. Thµnh phÇn c¸c DDTs trong n−íc, trÇm tÝch vµ sinh häc t¹i cöa Ba L¹t 38
H×nh 4.14. HiÖu suÊt thu håi cña c¸c APs vµ BPA trong mÉu n−íc 40
H×nh 4.15. HiÖu suÊt thu håi cña c¸c APs vµ BPA nghiªn cøu trong mÉu trÇm tÝch 40
H×nh 4.16. HiÖu suÊt thu håi cña c¸c APs vµ BPA nghiªn cøu trong mÉu sinh häc 40
H×nh 4.17. Sù ph©n bè hµm l−îng cña hîp chÊt APs vµ bisphenol A trong mÉu n−íc 43
H×nh 4.18. Tû lÖ nång ®é c¸c alkylphenol trong mÉu n−íc 44
H×nh 4.19. Sù ph©n bè hµm l−îng c¸c chÊt APs vµ bisphenol A trong mÉu trÇm tÝch 44
H×nh 4.20. Tû lÖ nång ®é c¸c Alkylphenol vµ BPA trong mÉu trÇm tÝch 44
H×nh 4.21. Sù ph©n bè hµm l−îng c¸c chÊt APs vµ bisphenol A trong mÉu sinh häc 45
H×nh 4.22. Tû lÖ nång ®é c¸c Alkylphenol vµ BPA trong mÉu sinh häc 45
H×nh 4.23. Hµm l−îng NP trong n−íc t¹i 3 ®Þa ®iÓm nghiªn cøu vµ gi¸ trÞ NP dù
®o¸n kh«ng g©y t¸c ®éng 46
H×nh 4.24. Hµm l−îng BPA trong n−íc t¹i 3 ®Þa ®iÓm nghiªn cøu vµ gi¸ trÞ BPA
dù ®o¸n kh«ng g©y t¸c ®éng 47
H×nh 4.25. Hµm l−îng NP trong n−íc t¹i 3 ®Þa ®iÓm nghiªn cøu vµ mét sè ®Þa ®iÓm
trªn thÕ giíi. 47
H×nh 4.26. Hµm l−îng APs vµ BPA t¹i mét sè ®Þa ®iÓm thuéc hÖ thèng s«ng Hång 47
H×nh 4.27. Hµm l−îng NP trong trÇm tÝch t¹i 3 ®Þa ®iÓm nghiªn cøu vµ gi¸ trÞ NP
dù ®o¸n kh«ng g©y t¸c ®éng 48
H×nh 4.28. HiÖu suÊt thu håi cña c¸c PCBs trong mÉu n−íc 49
H×nh 4.29. HiÖu suÊt thu håi cña c¸c PCBs trong mÉu trÇm tÝch 49
H×nh 4.30. HiÖu suÊt thu håi cña c¸c PCBs trong mÉu sinh häc 50
H×nh 4.31. Sù ph©n bè hµm l−îng c¸c PCBs trong mÉu n−íc 52
H×nh 4.32. Sù ph©n bè hµm l−îng c¸c PCBs trong mÉu trÇm tÝch 53
H×nh 4.33. Sù ph©n bè hµm l−îng c¸c PCBs trong mÉu sinh häc 53
H×nh 4.34. Hµm l−îng PCBs trong trÇm tÝch t¹i 3 ®Þa ®iÓm nghiªn cøu vµ mét sè
®Þa ®iÓm trªn thÕ giíi 54
H×nh 4.35. Hµm l−îng PCBs trong mÉu sinh häc t¹i 3 ®Þa ®iÓm nghiªn cøu vµ
mét sè ®Þa ®iÓm trªn thÕ giíi 55
H×nh 4.36. KÕt qu¶ tÝnh vËn chuyÓn chÊt l¬ löng trong mïa hÌ sau 36 h (tr¸i) vµ 42 h 56
H×nh 4.37. Gi¸ trÞ xuÊt ph¸t cña tr−êng trÇm tÝch ®¸y 56
H×nh 4.38. KÕt qu¶ m« h×nh hãa biÕn ®æi vµ vËn chuyÓn vËt chÊt trong n−íc biÓn
vµo mïa ®«ng (a,b) vµ mïa hÌ (c, d) 57
H×nh 4.39. Ph©n bè tæng PCBs t¹i c¸c tr¹m quan tr¾c trong 2 mïa ®«ng vµ hÌ trong
n−íc (W) vµ trÇm tÝch (S) 58
H×nh 4.40. Ph©n bè PCBs trung b×nh theo tõng mïa t¹i c¸c vïng B·i Ch¸y (1), ngoµi
kh¬i C¸t Bµ – B·i Ch¸y (2), ®«ng-b¾c C¸t Bµ (3) vµ ngoµi kh¬i H¹ Long (4) 58
H×nh 4.41. Ph©n bè PCBs trung b×nh 2 mïa t¹i c¸c vïng B·i ch¸y (1), kh¬i C¸t bµ –
B·i ch¸y (2), ®«ng-b¾c C¸t Bµ (3) vµ ngoµi kh¬i H¹ Long (4) 59
H×nh 4.42. KÕt qu¶ m« h×nh hãa biÕn ®æi vµ vËn chuyÓn vËt chÊt trong trÇm tÝch biÓn
vµo mïa ®«ng (a,b) vµ mïa hÌ (c, d) 59
Danh s¸ch c¸c b¶ng
Trang
B¶ng 2.1. T×nh h×nh sö dông HCBVTV ë ViÖt Nam 5
B¶ng 2.2. §éc tÝnh cña NP ®èi víi mét sè loµi ®éng-thùc vËt thñy sinh 11
B¶ng 2.3. §éc tÝnh cña BPA ®èi víi mét sè loµi sinh vËt 11
B¶ng 2.4. Tªn gäi cña c¸c cÊu tö PCBs theo danh ph¸p IUPAC 13
B¶ng 3.1. To¹ ®é c¸c ®iÓm lÊy mÉu t¹i khu vùc cöa Ba L¹t, vÞnh H¹ Long vµ
c¶ng H¶i Phßng 20
B¶ng 4.1. HiÖu suÊt thu håi cña TTS c¬ clo trong mÉu n−íc thªm chuÈn (5 ng/l) 29
B¶ng 4.2. HiÖu suÊt thu håi cña TTS c¬ clo trong mÉu trÇm tÝch thªm chuÈn
(15 ng/g mÉu kh«) 30
B¶ng 4.3. HiÖu suÊt thu håi cña TTS clo trong mÉu sinh häc thªm chuÈn
(20 ng/g mÉu t−¬i) 30
B¶ng 4.4. Hµm l−îng c¸c hîp chÊt thuèc trõ s©u c¬ clo trong mÉu n−íc t¹i Ba L¹t,
H¹ Long vµ H¶i Phßng (ng/l) 32
B¶ng 4.5. Hµm l−îng c¸c hîp chÊt thuèc trõ s©u c¬ clo trong mÉu trÇm tÝch t¹i cöa
Ba L¹t, H¹ Long vµ H¶i Phßng (ng/g mÉu kh«) 32
B¶ng 4.6. Hµm l−îng c¸c hîp chÊt thuèc trõ s©u c¬ clo trong mÉu sinh häc t¹i cöa
Ba L¹t, H¹ Long vµ H¶i Phßng (ng/g mÉu t¬i) 33
B¶ng 4.7. HiÖu suÊt thu håi cña c¸c APs vµ BPA nghiªn cøu trong mÉu n−íc thªm
chuÈn nång ®é 15 ng/l (chÊt ®ång hµnh: 100 ng/l) 38
B¶ng 4.8. HiÖu suÊt thu håi c¸c APs vµ BPA trong mÉu trÇm tÝch thªm chuÈn nång
®é 50 ng/g mÉu kh« (nång ®é chÊt ®ång hµnh: 20 ng/g mÉu kh«) 39
B¶ng 4.9. HiÖu suÊt thu håi c¸c dÉn xuÊt phenol trong mÉu sinh häc thªm chuÈn nång
®é 50 ng/g mÉu t−¬i (nång ®é chÊt ®ång hµnh: 20 ng/g mÉu t−¬i) 39
B¶ng 4.10. Hµm l−îng c¸c hîp chÊt ankylphenol vµ bisphenolA trong mÉu n−íc t¹i
cöa Ba L¹t, H¹ Long vµ H¶i Phßng (ng/L) 41
B¶ng 4.11. Hµm l−îng c¸c hîp chÊt ankylphenol vµ bisphenolA trong mÉu trÇm tÝch
t¹i cöa Ba L¹t, H¹ Long vµ H¶i Phßng (ng/g mÉu kh«) 42
B¶ng 4.12. Hµm l−îng c¸c hîp chÊt ankylphenol vµ bisphenolA trong mÉu sinh häc
t¹i H¹ Long vµ H¶i Phßng (ng/g mÉu t¬i) 43
B¶ng 4.13. HiÖu suÊt thu håi cña mÉu n−íc thªm chuÈn t¹i nång ®é 40 ng/l 48
B¶ng 4.14. HiÖu suÊt thu håi cña c¸c PCBs trong mÉu trÇm tÝch thªm chuÈn
(nång ®é 50 ng/g mÉu kh«) 48
B¶ng 4.15. HiÖu suÊt thu håi cña c¸c PCBs trong mÉu sinh häc thªm chuÈn
(nång ®é 40 ng/g mÉu t−¬i) 49
B¶ng 4.16. KÕt qu¶ ph©n tÝch mÉu m«i tr−êng t¹i CETASD vµ Bachema (ng/g mÉu kh«) 50
B¶ng 4.17. Hµm l−îng tæng PCBs trong mÉu n−íc (ng/l) t¹i cöa Ba L¹t, vÞnh H¹ Long
vµ c¶ng H¶i Phßng
51
B¶ng 4.18. Hµm l−îng tæng c¸c PCBs trong mÉu trÇm tÝch (ng/g mÉu kh«) t¹i cöa
Ba L¹t, vÞnh H¹ Long vµ c¶ng H¶i Phßng 51
B¶ng 4.19. Hµm l−îng tæng c¸c PCBs trong mÉu sinh häc t¹i cöa Ba L¹t, vÞnh H¹ Long
vµ c¶ng H¶i Phßng (ng/g mÉu t¬i) 52
1
I. Më ®Çu
Hãa chÊt g©y rèi lo¹n néi tiÕt tè (Endocrine Disrupting Chemicals-EDCs) lµ chÊt tæng
hîp h÷u c¬, khi hÊp phô vµo c¬ thÓ sÏ b¾t ch−íc hoÆc lµm c¶n trë chøc n¨ng cña c¸c
hoocm«n vµ g©y rèi lo¹n c¸c chøc n¨ng th«ng th−êng cña c¬ thÓ. Ho¹t ®éng g©y rèi
lo¹n nµy cã thÓ x¶y ra th«ng qua viÖc lµm biÕn ®æi c¸c hoocm«n th«ng th−êng ë nhiÒu
møc ®é kh¸c nhau, lµm t¹m ngõng hoÆc kÝch thÝch qu¸ tr×nh s¶n sinh hoocm«n, hoÆc
lµm thay ®æi ph−¬ng thøc di chuyÓn cña hoocm«n trong c¬ thÓ, tõ ®ã g©y ¶nh h−ëng
®Õn c¸c chøc n¨ng mµ lo¹i hoocm«n nµy kiÓm so¸t. H×nh 1.1 m« t¶ m« h×nh t¸c ®éng
cña c¸c hîp chÊt EDCs tíi c¸c c¬ quan thu nhËn cña c¬ thÓ. C¸c hãa chÊt ®−îc biÕt ®Õn
nh− lµ c¸c chÊt g©y rèi lo¹n néi tiÕt tè bao gåm diethylstilbesterol (thuèc DES), dioxin,
polyclobiphenyls (PCBs), c¸c thuèc trõ s©u, diÖt cá nh− DDT (c¸c s¶n phÈm chuyÓn
hãa cña DDT) vµ mét sè lo¹i thuèc trõ s©u kh¸c. Bªn c¹nh ®ã, nhiÒu lo¹i hãa chÊt kh¸c,
®Æc biÖt lµ c¸c thuèc trõ s©u, diÖt cá (nh− endrin, aldrin,...) vµ phô gia cña c¸c s¶n
phÈm nhùa, chÊt tÈy röa (c¸c alkylphenol, bisphenol A, ...) ®ang n»m trong diÖn nghi
ngê lµ c¸c hãa chÊt g©y rèi lo¹n néi tiÕt tè th«ng qua c¸c sè liÖu nghiªn cøu trªn c¸c
loµi ®éng vËt. C¸c hãa chÊt tæng hîp EDCs th−êng ®−îc sö dông trong c¸c ho¹t ®éng
n«ng nghiÖp (c¸c thuèc trõ s©u, diÖt cá), ho¹t ®éng c«ng nghiÖp (chÊt phô gia cña c¸c
s¶n phÈm nhùa, PCBs, chÊt tÈy röa, ...), c¸c ho¹t ®éng sinh ho¹t hµng ngµy (phô gia
chÊt tÈy röa, ...).
a) b)
ER: C¬ quan thu nhËn ®èi víi hãcm«n gièng c¸i
AR: C¬ quan thu nhËn ®èi víi hãcm«n gièng ®ùc
H×nh 1.1. M« h×nh t¸c ®éng cña c¸c hîp chÊt EDCs tíi c¸c c¬ quan thu nhËn (a. C¬ chÕ
¶nh h−ëng hãcm«n thuéc gièng c¸i; b. C¬ chÕ ¶nh h−ëng hãcm«n thuéc gièng ®ùc).
Thuèc trõ s©u, diÖt cá hä c¬ clo (DDT, dioxin) ®· ®−îc sö dông víi hµm l−îng ®¸ng kÓ
ë ViÖt Nam trong suèt mÊy thËp kû qua, trong chiÕn tranh còng nh− phßng trõ s©u
bÖnh, b¶o vÖ mïa mµng. Trong c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, thuèc trõ s©u gãp
phÇn lµm t¨ng s¶n l−îng n«ng nghiÖp, b¶o vÖ vËt nu«i vµ gi¶m sù ®e do¹ cña vector
truyÒn bÖnh ®Õn con ng−êi. Tuy nhiªn viÖc l¹m dông hoÆc sö dông c¸c hãa chÊt nµy sÏ
2
®e do¹ nghiªm träng ®Õn søc kháe con ng−êi vµ hÖ sinh th¸i nãi chung do c¸c thuèc trõ
s©u hä c¬ clo lµ lo¹i hîp chÊt cã ®éc tÝnh cao, bÒn v÷ng trong m«i tr−êng. §Æc biÖt, khi
x©m nhËp vµo c¬ thÓ, c¸c thuèc trõ s©u c¬ clo Ýt bÞ ®µo th¶i ra ngoµi mµ ®−îc tÝch lòy
trong c¸c m« mì, v× vËy kÐo dµi t¸c dông ®éc h¹i cña hîp chÊt nµy. Do tÝnh ®éc h¹i
®Æc tr−ng vµ tÝnh bÒn cao trong m«i tr−êng, c¸c hîp chÊt c¬ clo nh− aldrin, chlordane,
dieldrin, endrin, heptaclor, hexaclobenzen, mirex, toxaphene vµ DDT ®· chÝnh thøc bÞ
cÊm sö dông theo c«ng −íc Stèckh«m, trong ®ã ViÖt Nam lµ mét thµnh viªn. Trong
thùc tÕ, mét sè lo¹i thuèc trõ s©u diÖt cá nh− DDT, HCB ®· bÞ cÊm sö dông trong n«ng
nghiÖp tõ n¨m 1985 vµ bÞ cÊm sö dông trong c¸c chiÕn dÞch phun thuèc diÖt muçi tõ
n¨m 1995 t¹i ViÖt Nam. MÆc dï c¸c thuèc trõ s©u c¬ clo ®· bÞ cÊm sö dông nh−ng do
cã tÝnh bÒn cao, c¸c hîp chÊt nµy vÉn tån t¹i trong m«i tr−êng ë møc d− l−îng. §Æc
biÖt, theo thèng kª cña tæng C«ng ty hãa chÊt ViÖt Nam vµ Së Tµi nguyªn vµ M«i
tr−êng c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng, hiÖn nay trªn ®Þa bµn c¶ n−íc cã 27
khu vùc tån l−u thuèc b¶o vÖ thùc vËt vµ 8 khu vùc « nhiÔm chÊt ®éc hãa häc do qu©n
Mü sö dông trong chiÕn tranh ®Ó l¹i. Bªn c¹nh sù tån l−u vµ lan truyÒn cña d− l−îng
thuèc b¶o vÖ thùc vËt cã trong m«i tr−êng do c¸c ho¹t ®éng n«ng nghiÖp vµ chiÕn tranh
tr−íc ®©y g©y ra, c¸c khu vùc tån l−u thuèc b¶o vÖ thùc vËt vµ chÊt ®éc hãa häc chiÕn
tranh sÏ lµ nguån g©y « nhiÔm tiÒm tµng t¹i ViÖt Nam. Do ®ã, viÖc ph©n tÝch vµ x¸c
®Þnh d− l−îng thuèc trõ s©u c¬ clo trong c¸c ®èi t−îng mÉu m«i tr−êng kh¸c nhau lµ
quan träng nh»m ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng « nhiÔm cña c¸c hîp chÊt nµy.
PCBs lµ mét trong 12 hîp chÊt EDCs bÞ cÊm sö dông theo c«ng −íc Stèckh«m. §−îc
sö dông réng r·i nh− lµ chÊt phô gia trong c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ trong c¸c thiÕt bÞ
®iÖn, nh−ng do cã tÝnh ®éc cao vµ bÒn v÷ng trong m«i tr−êng, c¸c hîp chÊt nµy g©y «
nhiÔm nguy hiÓm khi ®−îc th¶i vµo m«i tr−êng xung quanh. PCBs cã kh¶ n¨ng tÝch lòy
sinh häc cao, g©y ¶nh h−ëng ®Õn nhiÒu c¬ quan chøc n¨ng trong c¬ thÓ sinh vËt, nhÊt lµ
nh÷ng vïng cã nhiÒu m« mì, tuyÕn gi¸p, c¸c protein cã vai trß quan träng trong di
truyÒn ADN, ARN, hÖ thÇn kinh trung −¬ng... §Æc biÖt c¸c qu¸ tr×nh chuyÓn hãa cña
PCBs trong c¬ thÓ sinh vËt hoµn toµn kh«ng lµm gi¶m bít ®éc tÝnh mµ ng−îc l¹i mét sè
s¶n phÈm chuyÓn hãa cña chóng nh− polyphenol, metylsunphonyl,... thËm chÝ cßn ®éc
h¬n c¶ PCBs. Theo −íc tÝnh cña Côc B¶o vÖ M«i tr−êng vµ Tæng C«ng ty §iÖn lùc ViÖt
Nam, hiÖn nay cßn kho¶ng 10-20 ngh×n tÊn dÇu chøa PCBs ch−a ®−îc xö lý ë ViÖt
Nam. Tuy nhiªn, do th«ng tin vÒ viÖc sö dông, møc ®é « nhiÔm còng nh− kiÓm so¸t
PCBs vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ, viÖc nghiªn cøu sù cã mÆt cña c¸c hîp chÊt nµy trong
m«i tr−êng lµ hÕt søc cÇn thiÕt.
Kh«ng n»m trong danh s¸ch bÞ cÊm sö dông theo c«ng −íc St«ckh«m nh− DDT,
PCBs,... nh−ng c¸c hîp chÊt alkylphenol vµ bisphenol A (BPA) lµ c¸c chÊt bÞ nghi ngê
n»m trong nhãm chÊt EDCs. C¸c hîp chÊt alkylphenol lµ s¶n phÈm chuyÓn hãa cña
alkylphenol polyethoxylates, lo¹i hîp chÊt ®−îc dïng phæ biÕn trong c¸c s¶n phÈm
nhùa, chÊt phô gia tÈy röa,... trong nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp, sinh ho¹t vµ c¸c øng dông
th−¬ng m¹i. Hîp chÊt chñ yÕu nonylphenolethoxylate ®−îc øng dông nhiÒu trong c«ng
nghiÖp giÊy, bét giÊy, v¶i sîi, s¬n, nhùa, còng nh− trong viÖc s¶n xuÊt chÊt tÈy röa sinh
3
ho¹t vµ c«ng nghiÖp. Bisphenol A ®−îc sö dông lµm chÊt trung gian trong c«ng nghiÖp
s¶n xuÊt nhùa policacbonat vµ chÊt chËm ch¸y, chÊt kÕt dÝnh, chÊt bao phñ b¶o vÖ, s¬n,
vËt liÖu x©y dùng, giÊy nhiÖt, vËt liÖu b¶o vÖ ®å ®iÖn,... Hµm l−îng c¸c chÊt « nhiÔm
alkylphenol vµ BPA trong c¸c ®èi t−îng mÉu m«i tr−êng ®· ®−îc nghiªn cøu vµ c«ng
bè ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ ë Canada, Mü vµ mét sè n−íc B¾c ¢u, tuy
nhiªn ë ViÖt Nam, sè liÖu nghiªn cøu vÒ c¸c hîp chÊt nµy hÇu nh− kh«ng cã. GÇn ®©y
c¸c hîp chÊt g©y « nhiÔm m«i tr−êng alkylphenol polyethoxylates vµ BPA ®· bÞ cÊm
sö dông ë Mü vµ mét sè n−íc Ch©u ¢u.
Khi nghiªn cøu sù « nhiÔm m«i tr−êng g©y ra bëi c¸c hîp chÊt EDCs, ®iÒu ®Çu tiªn c¸c
nhµ khoa häc cÇn quan t©m ®ã lµ sù « nhiÔm trong m«i tr−êng n−íc vµ sù tÝch luü cña
c¸c chÊt « nhiÔm trong trÇm tÝch vµ sinh häc. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ
ViÖt Nam, hµm l−îng c¸c chÊt ®éc h¹i tõ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp còng nh− tõ c¸c ho¹t
®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t th¶i vµo m«i tr−êng sÏ ngµy cµng lín. C¸c hãa
chÊt nµy phÇn lín sÏ ®−îc ®−a ®Õn c¸c dßng s«ng vµ ®æ ra biÓn. Víi kinh nghiÖm l©u
n¨m trong viÖc nghiªn cøu c¸c hîp chÊt ®éc h¹i trong m«i tr−êng, cïng víi tÝnh chÊt
®Þa lý t−¬ng tù nh− ViÖt Nam (cã diÖn tÝch bê biÓn t−¬ng ®èi lín), Bé Khoa häc M«i
tr−êng Hµn Quèc ®· ®Ò nghÞ c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam cïng céng t¸c, −u tiªn viÖc
nghiªn cøu møc ®é « nhiÔm cña mét vµi chÊt ®éc h÷u c¬ ®Æc tr−ng trong m«i tr−êng
biÓn vïng ®íi duyªn h¶i ViÖt Nam, n¬i cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn trùc tiÕp vµ tÝch tô c¸c
hîp chÊt « nhiÔm nµy.
Trªn c¬ së ý kiÕn t− vÊn cña ViÖn H¶i D−¬ng häc H¶i Phßng (ViÖn Khoa häc vµ C«ng
nghÖ ViÖt Nam), ®ång thêi dùa vµo c¸c kh¶o s¸t s¬ bé ban ®Çu, Trung t©m Nghiªn cøu
C«ng nghÖ M«i tr−êng vµ Ph¸t triÓn BÒn v÷ng (CETASD) vµ ViÖn H¶i d−¬ng häc Hµn
Quèc (KORDI), trong khu«n khæ ®Ò tµi nghiªn cøu theo nghÞ ®Þnh th− ViÖt Nam – Hµn
Quèc “Nghiªn cøu sù tån l−u vµ vËn chuyÓn cña c¸c hãa chÊt g©y rèi lo¹n néi tiÕt tè
(EDCs) t¹i mét sè vïng ven biÓn ViÖt Nam” ®· quyÕt ®Þnh chän khu vùc ven biÓn c¶ng
H¶i Phßng (thµnh phè H¶i Phßng), vÞnh H¹ Long (tØnh Qu¶ng Ninh) vµ cöa s«ng Ba
L¹t (tØnh Th¸i B×nh) lµ c¸c ®iÓm quan tr¾c møc ®é « nhiÔm mét sè hîp chÊt h÷u c¬ ®éc
h¹i t¹i vïng biÓn thuéc ®íi duyªn h¶i miÒn B¾c ViÖt Nam. C¸c hîp chÊt PCBs, thuèc
trõ s©u c¬ clo, alkylphenol vµ bisphenol A trong m«i tr−êng n−íc, trÇm tÝch vµ sinh häc
lµ ®èi t−îng nghiªn cøu chÝnh cña ®Ò tµi. Theo ®Ò suÊt ban ®Çu vµ ®Ò nghÞ tõ phÝa Hµn
Quèc, c¸c hîp chÊt c¬ thiÕc (hîp chÊt cã mÆt trong s¬n chèng hµ cña tµu biÓn) sÏ lµ ®èi
t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi v× hîp chÊt nµy tån t¹i ë hµm l−îng t−¬ng ®èi cao trong
c¸c mÉu m«i tr−êng ë Hµn Quèc. Tuy nhiªn, kh¶o s¸t s¬ bé ban ®Çu cho thÊy hµm
l−îng c¬ thiÕc trong m«i tr−êng ViÖt Nam rÊt nhá do c«ng nghiÖp ®ãng tµu vµ mËt ®é
qua l¹i cña c¸c tµu lín vÉn cßn h¹n chÕ. ChÝnh v× vËy chóng t«i ®· thèng nhÊt víi phÝa
Hµn Quèc thay thÕ viÖc kh¶o s¸t c¸c hîp chÊt alkylphenol thay v× c¸c hîp chÊt c¬ thiÕc.
1.1. Môc ®Ých
§Ò tµi ®−îc thùc hiÖn víi nh÷ng môc ®Ých sau:
4
- Ph¸t triÓn, hoµn thiÖn quy tr×nh ph©n tÝch mét sè hîp chÊt EDCs: thuèc trõ s©u c¬ clo,
ankylphenols vµ bisphenol A trong c¸c mÉu n−íc, trÇm tÝch bÒ mÆt vµ sinh häc.
- §¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm c¸c hîp chÊt EDCs nghiªn cøu trong c¸c m«i tr−êng n−íc,
trÇm tÝch vµ sinh häc t¹i 3 khu vùc ven biÓn miÒn B¾c ViÖt Nam lµ c¶ng H¶i Phßng,
vÞnh H¹ Long vµ cöa s«ng Ba L¹t. §−a ra nh÷ng ®Æc tÝnh vµ quy luËt cña sù tÝch tô,
tån l−u, vËn chuyÓn vµ xu huíng « nhiÔm theo thêi gian cña c¸c hîp chÊt EDCs
trong m«i tr−êng t¹i c¸c vïng ven biÓn ViÖt Nam. B−íc ®Çu t¹o dùng d÷ liÖu hiÖn
tr¹ng vÒ c¸c hîp chÊt EDCs nµy trong m«i tr−êng vïng biÓn nghiªn cøu.
- §¸nh gi¸ nh÷ng t¸c ®éng vµ ¶nh h−ëng cã thÓ cã cña c¸c hîp chÊt EDCs ®èi víi m«i
tr−êng vµ hÖ sinh th¸i.
- M« h×nh hãa hiÖn tr¹ng lan truyÒn « nhiÔm c¸c hîp chÊt EDCs ®−îc nghiªn cøu
trong ®Ò tµi.
1.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
Dù ¸n ®−îc thùc hiÖn theo nghÞ ®Þnh th− ViÖt Nam – Hµn Quèc trong kho¶ng thêi gian
3 n¨m, tõ 2004 ®Õn 2006. Dù ¸n ®−îc chia lµm 3 giai ®o¹n liªn quan ®Õn 3 lo¹i ®èi
t−îng EDCs (n¨m 2004: thuèc trõ s©u hä c¬ clo; n¨m 2005: ankylphenols vµ BPA; n¨m
2006: PCBs) trong ba lo¹i mÉu m«i tr−êng n−íc, trÇm tÝch bÒ mÆt vµ sinh häc (nhuyÔn
thÓ hai m¶nh vá).
C¸c mÉu n−íc, trÇm tÝch bÒ mÆt vµ nhuyÔn thÓ hai m¶nh vá ®−îc thu thËp t¹i vÞnh H¹
Long (tØnh Qu¶ng Ninh), cöa s«ng Ba L¹t (tØnh Th¸i B×nh) vµ c¶ng H¶i Phßng (thµnh
phè H¶i Phßng) trong hai mïa m−a vµ mïa kh«.
C¸c hîp chÊt EDCs ®−îc nghiªn cøu trong khu«n khæ ®Ò tµi bao gåm:
- Thuèc trõ s©u hä c¬ clo: HCH, HCB, heptaclo, clodan, aldrin, dieldrin, endrin, DDE,
DDD, DDT.
- Alkylphenols: (4-t-butylphenol; 4-n-butylphenol; 4-n-pentylphenol; 4-nhexylphenol; 4-n-heptylphenol; 4-t-octylphenol; 4-nonylphenol; 4-n-octylphenol)
vµ bisphenol A.
- PCBs.
II. hîp chÊt EDCs nghiªn cøu trong ®Ò tμi vμ ®Þa ®iÓm lÊy mÉu
2.1. C¸c hîp chÊt EDCs nghiªn cøu trong ®Ò tµi
2.1.1. Thuèc trõ s©u c¬ clo (TTS)
Ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt (HCBVTV), trong ®ã cã c¸c TTS c¬ clo, ®−îc b¾t ®Çu sö
dông tõ thËp niªn 40 cho phßng trõ dÞch bÖnh. Tr−íc n¨m 1985, ViÖt Nam sö dông
HCBVTV nhËp khÈu kho¶ng 6.500 tíi 9.000 tÊn/n¨m tõ c¸c n−íc thuéc Liªn X« cò vµ
c¸c n−íc XHCN. Tuy nhiªn, ®©y chÝnh lµ c¸c lo¹i HCBVTV cã ®éc tÝnh cao, bÒn v÷ng
trong m«i tr−êng nh− DDT, HCB, parathion,... vµ mét sè thuèc trõ bÖnh h¹i chøa thuû
ng©n, asen . ViÖc sö dông HCBVTV ngµy cµng t¨ng c¶ vÒ sè l−îng vµ chñng lo¹i. Theo
sè liÖu cña Phßng KiÓm so¸t ¤ nhiÔm - Côc M«i Tr−êng nÕu cuèi nh÷ng n¨m 80 sè
l−îng HCBVTV sö dông lµ 10.000 tÊn/ n¨m, th× b−íc sang nh÷ng n¨m 90, sè l−îng
5
HCBVTV ®· t¨ng lªn gÊp ®«i (21.600 tÊn/ n¨m vµo n¨m 1990). ThËm chÝ t¨ng lªn gÊp
ba vµo n¨m 1996 (33.000 tÊn/n¨m) vµ diÖn tÝch ®Êt canh t¸c sö dông HCBVTV còng
t¨ng lªn kho¶ng 80 - 90%.
N¨m 1992, Bé N«ng nghiªp vµ C«ng nghiÖp thùc phÈm nay lµ Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t
triÓn N«ng th«n ®· ban hµnh Qui ®Þnh ®¨ng kÝ HCBVTV ®Çu tiªn ë ViÖt Nam vµ Danh
môc HCBVTV h¹n chÕ sö dông vµ bÞ cÊm sö dông cho n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, mét
®iÒu cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy ®ã lµ viÖc bu«n b¸n sö dông HCBVTV ®· trë nªn hÕt
søc phæ biÕn t¹i hÇu hÕt c¸c th«n x· trong c¶ n−íc. HiÖn nay trung b×nh cø mét hecta
®Êt n«ng nghiÖp sö dông 1,05 kg HCBVTV. §iÒu ®Æc biÖt ®¸ng lo ng¹i lµ viÖc kiÓm
so¸t vµ ®¶m b¶o chÊt l−îng thuèc l−u th«ng vµ tµng tr÷ hiÖn ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã
kh¨n . Theo ®¸nh gi¸ s¬ bé vÒ chñng lo¹i HCBVTV, ®Õn th¸ng 6 n¨m 1998 cã 221 lo¹i
HCBVTV víi 722 tªn th−¬ng m¹i ®−îc phÐp sö dông ë ViÖt Nam, 16 ho¸ chÊt víi 29
tªn th−¬ng m¹i h¹n chÕ sö dông ë ViÖt Nam, 26 ho¸ chÊt cÊm sö dông ë ViÖt Nam .
§Õn th¸ng 11 n¨m 1997 c¶ n−íc cßn tån kho¶ng 3.640 kg thuèc cÊm sö dông ë ViÖt
Nam nh−: DDT vµ HCB (6%), vµ h¬n 5000 kg HCBVTV ngoµi danh môc ®−îc phÐp
sö dông ë ViÖt Nam. N¨m 2004, sè l−îng thuèc ®−îc xem nh− cã hiÖu lùc phßng trõ
®èi víi s©u bÖnh nh−ng cã ®éc tÝnh cao ®· gi¶m 27%, tuy nhiªn mçi n¨m l¹i xuÊt hiÖn
thªm 38 tªn thuèc míi ®−îc bæ sung vµ 84 tªn thuèc thuéc thµnh phÇn h¹n chÕ.
ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng quèc gia sö dông nhiÒu HCBVTV trªn thÕ giíi. Do ch−a
cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin khoa häc vµ qu¶n lý an toµn HCBVTV nªn sè ng−êi bÞ ngé
®éc bëi HCBVTV còng nh− d− l−îng tån ®äng trong m«i tr−êng t¨ng lªn hµng n¨m.
Møc ®é sö dông HCBVTV ë ViÖt Nam tr−íc n¨m 2000 ®−îc minh ho¹ t¹i b¶ng 2.1.
B¶ng 2.1. T×nh h×nh sö dông HCBVTV ë ViÖt Nam
STT N¨m DiÖn tÝch
canh t¸c (triÖu/ha)
L−îng nhËp khÈu
(tÊn thµnh phÈm)
L−îng thuèc b×nh
qu©n trªn 1 ha
1 Tr−íc 1990 8,9 13.000 - 15.000 0,3 - 0,4
2 1990 9,0 15.000 0,5
3 1991 9,4 20.300 0,67
4 1992 9,7 23.100 0,77
5 1993 9,9 24.800 0,82
6 1994 10,4 20.380 0,68
7 1995 10,5 25.666 0,85
8 1996 10,5 32.751 1,08
9 1997 10,5 30.406 1,01
10 1998 10,5 42.738 1,35
11 1999 10,5 33.715 1,05
Bªn c¹nh môc ®Ých sö dông cho n«ng nghiÖp, mét sè lo¹i HCBVTV (VD: DDT) cßn
®−îc sö dông t¹i ViÖt Nam cho ch−¬ng tr×nh phãng chèng sèt rÐt do n−íc ta lµ mét
trong nh÷ng quèc gia cã nguy c¬ sèt rÐt cao, ®Æc biÖt t¹i c¸c khu vùc rõng vµ nói cao.
Tõ n¨m 1949, DDT ®· b¾t ®Çu ®−îc sö dông ë ViÖt Nam cho ch−¬ng tr×nh phßng
6
chèng sèt rÐt. L−îng lín nhÊt ®−îc sö dông vµo c¸c n¨m 1962, 1963 vµ 1981 (1000
tÊn/n¨m). N¨m 1994, ViÖn Ký Sinh trïng vµ Sèt rÐt ngõng cung cÊp DDT cho c¸c tØnh,
nh−ng t¹i mét sè ®Þa ph−¬ng vÉn cßn l−u gi÷ vµ sö dông DDT. Tíi n¨m 1995, ViÖt
Nam chÝnh thøc ngõng sö dông DDT trong viÖc kiÓm so¸t c«n trïng truyÒn bÖnh sèt
rÐt. Nh− vËy mÆc dï tõ n¨m 1992, DDT ®· n»m trong danh s¸ch c¸c HCBVTV cÊm sö
dông trong n«ng nghiÖp nh−ng cho tíi hÕt n¨m 1994, DDT vÉn ®−îc sö dông cho môc
®Ých b¶o vÖ søc khoÎ.
Nhãm TTS c¬ clo lµ nhãm nh÷ng hîp chÊt cã chøa mét hay nhiÒu nguyªn tö clo trong
ph©n tö. C¸c hîp chÊt thuéc nhãm nµy cã t¸c dông diÖt trõ s©u bÖnh rÊt tèt, song chóng
rÊt bÒn v÷ng trong m«i tr−êng tù nhiªn víi thêi gian ph©n huû rÊt dµi vµ khi bÞ ph©n
huû th× th−êng trë thµnh nh÷ng d¹ng tho¸i biÕn kh¸c víi ®éc tÝnh cao h¬n rÊt nhiÒu lÇn
so víi chÊt ban ®Çu. MÆt kh¸c, do ®Æc tÝnh Ýt tan trong n−íc nh−ng l¹i tan tèt trong m«
mì nªn khi x©m nhËp vµo c¬ thÓ ng−êi vµ ®éng vËt, nhãm TTS c¬ clo Ýt bÞ ®µo th¶i ra
ngoµi mµ ®−îc tÝch luü l¹i vµ v× vËy kÐo dµi t¸c dông ®éc h¹i cña c¸c hîp chÊt nµy.
H×nh 2.1 giíi thiÖu mét sè hîp chÊt TTS hä c¬ clo ®−îc nghiªn cøu trong ®Ò tµi.
Cl
Cl Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl Cl
Cl
Cl
Cl
HCH
Cl
Cl Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl Cl
Cl
Cl
Cl
HCB Clodan
Cl
Cl
Cl
Cl
CCl2 CH2
Cl
Cl
Cl
Cl
CCl2 CH2
Aldrin
Cl
Cl
Cl
Cl
CCl2 CH2 O
Cl
Cl
Cl
Cl
CCl2 CH2 O
Dieldrin
Cl Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
O Cl Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
O
Endrin
C
C
Cl Cl
Cl
H
C Cl
C
Cl Cl
Cl
H
Cl
DDE
C
Cl C Cl
Cl
H
Cl
H
C
Cl C Cl
Cl
H
Cl
H
DDD
C
Cl C Cl
Cl
H
Cl
Cl
C
Cl C Cl
Cl
H
Cl
Cl
DDT Heptaclo
H×nh 2.1. C¸c hîp chÊt TTS c¬ clo nghiªn cøu trong ®Ò tµi
- Hexacloxiclohexan (HCH)
C«ng thøc ph©n tö: C6H6Cl6
Khèi l−îng ph©n tö: M= 209,85 ®vC
Tªn ho¸ häc: 1,2,3,4,5,6-Hexacloxiclohexan
7
TÝnh chÊt ho¸ lý: HCH lµ s¶n phÈm cña ph¶n øng clo ho¸ benzen d−íi t¸c dông cña tia
tö ngo¹i. HCH cã 8 ®ång ph©n h×nh häc nh−: α-HCH, β-HCH, γ-HCH, δ-HCH...,
nh−ng chØ cã ®ång ph©n γ-HCH lµ cã ®Æc tÝnh trõ s©u râ rÖt. HCH bÒn víi ¸nh s¸ng,
nhiÖt ®é, kh«ng khÝ vµ víi c¸c axit m¹nh, nh−ng khi t¸c dông víi kiÒm hoÆc bÞ ®un
nãng víi n−íc th× nã bÞ ph©n huû thµnh triclobenzen vµ gi¶i phãng HCl.
Khi ®ång ph©n γ-HCH chiÕm 99% trong HCH kü thuËt th× ®−îc gäi lµ Lindan. γ-HCH
tån t¹i ë d¹ng tinh thÓ mµu tr¾ng, cã mïi h«i, nhiÖt nãng ch¶y lµ 112,5 o
C, hoµ tan
trong c¸c dung m«i h÷u c¬ m¹ch th¼ng vµ vßng no nh−ng hÇu nh− kh«ng tan trong
n−íc. ë nhiÖt ®é phßng, HCH hoµ tan trong n−íc víi tØ lÖ 1 g/100 ml. Lindan thuéc
nhãm ®éc lo¹i II. LiÒu ®éc cÊp tÝnh cña Lindan ®èi víi chuét: LD50 (qua miÖng) = 59-
270 mg/kg träng l−îng c¬ thÓ; LD50 (qua da) = 900-1000 mg/kg. Møc d− l−îng tèi ®a
cho phÐp cña Lindan trong ®Êt lµ 0,01-10 mg/kg vµ trong n−íc lµ 0,01 μg/l.
øng dông: HCH ®· ®−îc sö dông ®Ó chèng l¹i ch©u chÊu, s©u bä, c«n trïng, s©u ¨n l¸
vµ c¸c lo¹i s©u bä kh¸c trong ®Êt. Nã còng ®−îc sö dông ®Ó b¶o vÖ h¹t gièng, trÞ bÖnh
cho gia cÇm, vËt nu«i, b¶o vÖ ®å gç, vµ cßn dïng lµm b¶ cho loµi ngÆm nhÊm.
- Hexaclobenzen (HCB)
C«ng thøc ph©n tö: C6Cl6.
Khèi l−îng ph©n tö: M= 284,79 ®vC
Tªn ho¸ häc: 1,2,3,4,5,6- hexachlorobenzen.
TÝnh chÊt ho¸ lý: HCB lµ chÊt kh¸ bÒn v÷ng, tan dÔ dµng trong dung m«i h÷u c¬ nh−ng
tan rÊt Ýt trong n−íc, ®é tan cña HCB trong n−íc t¹i 25 o
C lµ 0,00544 g/m3
. NhiÖt ®é
s«i cña HCB lµ 322 o
C, tû träng t¹i 20 o
C lµ 2,075 g/cm3
.
øng dông: HCB ®−îc sö dông lµm thuèc diÖt nÊm, b¶o qu¶n h¹t gièng. Ngoµi ra, HCB
cßn ®−îc sö dông trong c«ng nghiÖp nh»m xö lý ®iÖn cùc cacbon, tæng hîp cao su,
thuèc trõ s©u.
HCB thuéc nhãm chÊt ®éc lo¹i II. Møc d− l−îng tèi ®a cho phÐp trong ®Êt lµ: 0,01-10
mg/kg; vµ trong n−íc lµ: 0,01 μg/l.
- Aldrin
C«ng thøc ph©n tö: C12 H8 Cl6
Khèi l−îng ph©n tö: M= 364,93 ®vC
Tªn ho¸ häc: 1,2,3,4,10,10-hexclo-1,4,4a,5,8,8a-hexahydroendo-exo-1,4:5,8
dimetanonphaptalen
TÝnh chÊt hãa lý: Tinh thÓ Aldrin nãng ch¶y ë 104 o
C, rÊt dÔ tan trong ®a sè c¸c dung
m«i h÷u c¬ vµ kh«ng tan trong n−íc. §é ®éc LD50 (qua miÖng) víi chuét lµ 38-67
8
mg/kg träng l−îng c¬ thÓ. §éc tÝnh víi ng−êi x¶y ra qua ®−êng h« hÊp vµ sù hÊp thô
qua da, cã thÓ g©y ra c¸c bÖnh vÒ gan, ung th− vó ë phô n÷. D− l−îng tèi ®a cho phÐp
trong n−íc lµ 0,03 μg/l.
øng dông: Aldrin ®−îc ®ïng ®Ó chèng l¹i c«n trïng ph¸ ho¹i ng«, mèi ë v−ên −¬m c©y
gièng vµ b¶o qu¶n mét sè lo¹i thùc phÈm nh− ngò cèc, b¶o vÖ gç cña nh÷ng c«ng tr×nh
x©y dùng.
- Dieldrin
C«ng thøc ph©n tö: C12H8Cl6O.
Khèi l−îng ph©n tö: M = 380,93 ®vC
TÝnh chÊt ho¸ lý: Tinh thÓ dieldrin cã nhiÖt ®é nãng ch¶y ë 176-177 o
C, kh«ng tan
trong n−íc, tan trung b×nh trong c¸c dung m«i th«ng th−êng ngo¹i trõ nh÷ng dung m«i
bÐo vµ methyl ancol. Dieldrin bÒn v÷ng trong dung dÞch axÝt, kiÒm v« c¬ vµ h÷u c¬,
th−êng ®−îc sö dông trong c«ng nghiÖp. Nã bÞ ¶nh h−ëng bëi axÝt kho¸ng m¹nh nh−ng
dÔ kÕt hîp víi hÇu hÕt c¸c chÊt ho¸ häc phôc vô cho n«ng nghiÖp ph©n bãn.
Dieldrin hÊp thô trùc tiÕp qua da vµ g©y ®éc tÝnh cao. Trong c¬ thÓ mét sè loµi vi khuÈn
d−íi t¸c dông cña khÝ nit¬, dieldrin chuyÓn thµnh aldrin. LiÒu l−îng ®éc cña Dieldrin:
LD50 (qua miÖng) cña chuét = 87 mg/kg. §éc tÝnh cña Dieldrin ®èi víi ng−êi hÊp thô
trùc tiÕp qua da ¶nh h−ëng t−¬ng tù nh− DDT.
øng dông: Dieldrin ®· cã thêi gian dµi ®−îc sö dông ®Ó chèng l¹i n¹n ch©u chÊu ph¸
ho¹i. Dieldrin còng ®−îc sö dông nh− mét lo¹i ho¸ chÊt trõ mèi mät chñ yÕu.
- Endrin
C«ng thøc ph©n tö: C12H8Cl6O
Khèi l−îng ph©n tö: M = 380,93 ®vC
Tªn ho¸ häc: 1,2,3,4,10,10- hexclo-6,7- epoxy-1,4,4a,5,6,7,8,8a-octahydro-endo1,4:5,8 dimetanonaphtalen.
TÝnh chÊt ho¸ lý: Tinh thÓ endrin ph©n huû ë 245 o
C. TÝnh tan cña endrin phô thuéc
kh¸ nhiÒu vµo ®Æc tÝnh cña dung m«i, ë 25 o
C:17 mg/10 ml ®èi víi axeton; 13,8
mg/100 ml ®èi víi benzene; 3,3 mg/100 ml ®èi víi CH4; 7,1 mg/100 ml ®èi víi hexan.
§éc tÝnh cña endrin ®èi víi chuét lµ: LD50(qua miÖng) = 10-12 mg/kg träng l−îng c¬
thÓ; LD50(qua da) = 60-120 mg/kg. D− l−îng tèi ®a cho phÐp trong n−íc lµ 0,023 μg/l.
Endrin g©y ®éc qua ®−êng h« hÊp vµ hÊp thô qua da.
øng dông: Trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp endrin ®−îc sö dông ®Ó chèng l¹i nhiÒu lo¹i
b−ím vµ c«n trïng ph¸ ho¹i trªn c¸c c¸nh ®ång trång b«ng, ng«, lóa, mÝa. Ngoµi ra
endrin cßn ®−îc sö dông ®Ó chèng l¹i mét sè loµi gÆm nhÊm nh− chuét.