Nghiên cứu sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Quảng Uyên, tỉnh Cao Bằng

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

------------------------------------

NGUYỄN THỊ MAI TRANG

NGHIÊN CỨU SỰ THAM GIA

CỦA NGƯỜI DÂN VÀ CÁC TỔ CHỨC XÃ HỘI

TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI

HUYỆN QUẢNG UYÊN, TỈNH CAO BẰNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

THÁI NGUYÊN - 2017

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

------------------------------------

NGUYỄN THỊ MAI TRANG

NGHIÊN CỨU SỰ THAM GIA

CỦA NGƯỜI DÂN VÀ CÁC TỔ CHỨC XÃ HỘI

TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI

HUYỆN QUẢNG UYÊN, TỈNH CAO BẰNG

Ngành: PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

Mã số: 60.62.01.16

LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS ĐỖ ANH TÀI

THÁI NGUYÊN - 2017

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là

trung thực và hoàn toàn chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.

Mọi sự giúp đỡ để thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin

trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Mai Trang

ii

LỜI CẢM ƠN

Trước hết với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời

trân trọng cảm ơn đến Thầy giáo PGS. TS Đỗ Anh Tài – Người trực tiếp hướng

dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin trân trọng cảm ơn các thày giáo, cô giáo trong Khoa Kinh tế và

Phát triển nông thôn, các Thầy Cô phòng Đào tạo trường Đại học Nông Lâm

Thái Nguyên đã trực tiếp giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập

và nghiên cứu.

Tôi xin cảm ơn Chi cục Phát triển nông thôn Cao Bằng, Ủy ban nhân dân

huyện Quảng Uyên, UBND các xã: Phúc Sen, Độc Lập, Đoài Khôn và các hộ

gia đình ở 3 xã trên đã cung cấp số liệu thực tế và thông tin cần thiết để tôi hoàn

thành luận văn này.

Cuối cùng, tôi xin trân thành cảm ơn đồng nghiệp, bạn bè, cùng toàn thể gia

đình, người thân đã động viên tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu đề tài.

Thái Nguyên, ngày tháng năm 2017

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Mai Trang

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...............................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN.....................................................................................................................ii

MỤC LỤC..........................................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...............................................................................vii

DANH MỤC BẢNG ..................................................................................................... viii

DANH MỤC HÌNH..........................................................................................................ix

MỞ ĐẦU.............................................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu.......................................................................................................2

2.1. Mục tiêu chung............................................................................................................2

2.2. Mục tiêu cụ thể ............................................................................................................2

3. Ý nghĩa của đề tài...........................................................................................................3

3.1 Ý nghĩa khoa học..........................................................................................................3

3.2 Ý nghĩa thực tiễn ..........................................................................................................3

CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ..........................................................................4

1.1. Cơ sở lý luận của xây dựng nông thôn mới..............................................................4

1.1.1. Các khái niệm cơ bản liên quan đến xây dựng nông thôn mới............................4

1.1.1.1. Nông thôn ..............................................................................................................4

1.1.1.2. Phát triển nông thôn...............................................................................................5

1.1.1.3. Nông thôn mới ......................................................................................................7

1.1.2. Lý luận về sự tham gia.............................................................................................9

1.1.2.1. Sự tham gia............................................................................................................9

1.1.2.2. Các hình thức tham gia.......................................................................................10

1.1.2.3. Mức độ tham gia .................................................................................................10

1.1.3. Cơ sở pháp lý xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam..........................................13

1.2. Cơ sở thực tiễn...........................................................................................................13

1.2.1. Kinh nghiệm của một số nước về tăng cường sự tham gia của người dân và các

tổ chức xã hội trong phát triển nông thôn.......................................................................13

1.2.1.1. Kinh nghiệm phát triển nông thôn Thái Lan....................................................14

iv

1.2.1.2. Kinh nghiệm phát triển nông thôn Hàn Quốc ..................................................16

1.2.1.3. Kinh nghiệm phát triển nông thôn Trung Quốc...............................................19

1.2.2. Những bài học và kinh nghiệm của Việt Nam trong xây dựng phát triển và

nông thôn có sự tham gia.................................................................................................20

CHƯƠNG 2 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................23

2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................23

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................................23

2.1.2 .Phạm vi nghiên cứu ...............................................................................................23

2.2. Nội dung nghiên cứu.................................................................................................23

2.3. Phương pháp nghiên cứu..........................................................................................23

2.3.1. Chọn điểm nghiên cứu...........................................................................................23

2.3.2. Phương pháp thu thập số liệu................................................................................24

2.3.2.1. Thu thập số liệu thứ cấp .....................................................................................24

2.3.2.2. Thu thập số liệu sơ cấp.......................................................................................25

2.3.3. Phương pháp xử lý số liệu.....................................................................................25

2.3.4. Phương pháp phân tích số liệu..............................................................................25

2.4. Hệ thống các chỉ tiêu phân tích................................................................................26

2.4.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh tình hình chung.............................................................26

2.4.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội......26

CHƯƠNG 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.....................................28

3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội............................................................................28

3.1.1. Vị trí địa lý ..............................................................................................................28

3.1.2. Điều kiện tự nhiên..................................................................................................28

3.1.2.1. Địa hình................................................................................................................28

3.1.2.2. Khí hậu thời tiết...................................................................................................29

3.1.2.3.Tài nguyên rừng..................................................................................................30

3.1.2.4. Tài nguyên khoáng sản.....................................................................................31

3.1.2.5.Chế độ thủy văn..................................................................................................31

3.1.2.6.Tài nguyên đất.....................................................................................................31

3.1.2.7. Tài nguyên nước..................................................................................................33

v

3.1.2.8. Cảnh quan môi trường........................................................................................33

3.1.3. Thực trạng phát triển kinh tế xã hội huyện Quảng Uyên ...................................35

3.1.3.1. Tăng trưởng kinh tế.............................................................................................35

3.1.3.2. Tình hình sản xuất nông, lâm, thủy sản ............................................................35

3.1.3.3. Sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và giao thông, xây dựng cơ bản ...37

3.2. Kết quả thực hiện chương trình xây dựng NTM tại huyện Quảng Uyên:...........37

3.2.1. Bối cảnh, mục tiêu và các hoạt động chính .........................................................37

3.2.2. Các chương trình, dự án đã và đang triển khai trên địa bàn của huyện Quảng Uyên 38

3.2.3. Bộ máy tổ chức, quản lý trong triển khai xây dựng NTM.................................39

3.2.4. Các bên liên quan trong triển khai xây dựng NTM............................................40

3.2.5. Thực trạng tham gia của người dân và các tổ chức xã hội trong xây dựng NTM

huyện Quảng Uyên...........................................................................................................43

3.2.5.1. Sự tham gia của các tổ chức xã hội và người dân trong tuyên truyền xây

dựng NTM.........................................................................................................................43

3.2.5.2. Sự tham gia của các tổ chức xã hội và người dân trong thảo luận chiến lược

phát triển NTM .................................................................................................................44

3.2.5.3. Sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội trong lập kế hoạch và công

tác quy hoạch xây dựng NTM.........................................................................................46

3.2.5.4. Người dân và các tổ chức xã hội tham gia các mô hình sản xuất, tập huấn

khoa học - kỹ thuật ...........................................................................................................48

3.2.5.5. Sự tham gia của người dân trong huy động nguồn lực để xây dựng NTM...49

3.2.5.6. Sự tham gia của các tổ chức xã hội và người dân trong công tác giám sát xây

dựng NTM.........................................................................................................................53

3.2.5.7. Sự tham gia của các tổ chức xã hội và người dân trong việc quản lý và sử

dụng tài sản hình thành trong quá trình xây dựng NTM...............................................54

3.2.6. Kết quả đạt được của mô hình xây dựng NTM...................................................54

3.2.6.1. Quy hoạch và thực hiện quy hoạch...................................................................55

3.2.6.2. Cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội ............................................................................55

3.2.6.3. Văn hóa, xã hội và môi trường ..........................................................................58

3.2.6.4. Kinh tế và tổ chức sản xuất................................................................................59

vi

3.2.6.5. Về xây dựng hệ thống tổ chức chính trị xã hội vững mạnh và gìn giữ an ninh,

trật tự xã hội.......................................................................................................................60

3.2.6.6. Kết quả huy động vốn xây dựng NTM.............................................................60

3.2.6.7. Kết quả thực hiện tiêu chí của 3 xã nghiên cứu ...............................................61

3.2.4. Tham gia của người dân về chương trình xây dựng nông thôn mới tại 3 xã......63

3.2.5. Bài học kinh nghiệm từ xây dựng nông thôn mới ..............................................66

3.2.6. Tồn tại và bất cập trong xây dựng nông thôn mới..............................................68

3.2.7. Một số thuận lợi và khó khăn trong việc tham gia xây dựng NTM của người

dân và các tổ chức xã hội.................................................................................................69

3.2.7.1. Thuận lợi..............................................................................................................69

3.2.7.2. Khó khăn..............................................................................................................70

3.3. Định hướng và các giải pháp tăng cường sự tham gia của người dân và các tổ

chức xã hội trong xây dựng mô hình NTM ...................................................................71

3.3.1. Định hướng.............................................................................................................71

3.3.1.1. Định hướng phát triển chương trình MTQGXDNTM....................................71

3.3.1.2. Định hướng nâng cao sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội trong

xây dựng mô hình NTM ..................................................................................................73

3.3.2. Các giải pháp tăng cường sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội

trong xây dựng mô hình NTM ........................................................................................74

3.3.2.1. Giải pháp tăng cường công tác tuyên truyền tập huấn đào tạo nâng cao

nhận thức cho các tổ chức chính trị, xã hội và các đoàn thể trong xây dựng NTM 74

3.3.2.2. Giải pháp tăng cường sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM......76

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ........................................................................................78

1. Kết luận .........................................................................................................................78

2. Kiến nghị.......................................................................................................................79

TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................................81

vii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Nghĩa

CNH-HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa

BCĐ Ban chỉ đạo

BCH Ban chấp hành

BQ Bình quân

HTX Hợp tác xã

KHKT Khoa học kĩ thuật

MTQG Mục tiêu quốc gia

LĐ Lao động

NN Nông nghiệp

NN&PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn

NTM Nông thôn mới

PTNT Phát triển nông thôn

UBND Ủy ban nhân dân

viii

DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.1: Tổng hợp các loại đất huyện Quảng Uyên năm 2016 .................................31

Bảng 3.2: Một số mục tiêu cụ thể trong xây dựng NTM..............................................38

Bảng 3.3: Các kênh thông tin mà người dân nhận được về Chương trình xây dựng

NTM...................................................................................................................................44

Bảng 3.4: Tỷ lệ người dân và đại diện các tổ chức tham gia các cuộc họp ................45

Bảng 3.5: Người dân và các tổ chức tham gia lập kế hoạch phát triển và công tác quy

hoạch xây dựng nông thôn mới.......................................................................................47

Bảng 3.6: Người dân tham gia các hoạt động xây dựng NTM....................................48

Bảng 3.7: Người dân tham gia tập huấn, ứng dụng kỹ thuật trong sản xuất...............49

Bảng 3.8: Người dân góp công lao động xây dựng công trình ....................................51

Bảng 3.9: Người dân hiến đất xây dựng các công trình (m2)......................................52

Bảng 3.10: Các nguồn vốn xây dựng giao thông trên địa bàn huyện Quảng Uyên

............................................................................................................................................53

Bảng 3.11: Công tác quản lý và sử dụng tài sản............................................................54

Bảng 3. 12: Một số thông tin 3 xã điểm thời điểm tháng 10 năm 2016......................62

Bảng 3.13: Sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM (n=150)......................64