Nghiên cứu sự khác biệt thu nhập giữa hộ nông dân với hộ ngư dân trên địa bàn tỉnh Bình Thuận

BỘGIÁO DUC̣ VÀ ĐÀO TAỌ

TRƢỜNG ĐAỊ HOC̣ MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍMINH

-----------------------------------------------

HUỲNH VĂN HÙNG

NGHIÊN CỨU SỰ KHÁC BIỆT THU NHẬP GIỮA

HỘ NÔNG DÂN VỚI HỘ NGƢ DÂN TRÊN

ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH THUẬN

LUÂṆ VĂN THAC̣ SỸKINH TẾ HỌC

TP. Hồ Chí Minh, năm 2017

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận văn: "Nghiên cứu sự khác biệt thu nhập giữa hộ

nông dân với hộ ngƣ dân trên địa bàn tỉnh Bình Thuận" là bài nghiên cứu của

chính tôi.

Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi

cam đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được

công bố hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận

văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các

trường đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

Thành phố Hồ Chí Minh, 2017

Huỳnh Văn Hùng

ii

LỜI CẢM ƠN

Sau thời gian học tập và nghiên cứu tại Trường Đại học Mở thành phố Hồ

Chí Minh, với sự giảng dạy, giúp đỡ nhiệt tình của quý Thầy, Cô, sự hỗ trợ của các

sở, ban, ngành tỉnh Bình Thuận và các bạn học viên lớp Cao học kinh tế học khóa 6,

tôi đã hoàn thành luận văn Thạc sĩ với đề tài:"Nghiên cứu sự khác biệt thu nhập

giữa hộ nông dân với hộ ngƣ dân trên địa bàn tỉnh Bình Thuận".

Tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy, Cô Trường Đại học Mở Thành phố Hồ

Chí Minh đã nhiệt tình giảng dạy, truyền đạt những kiến thức quan trọng trong suốt

quá trình học tập và nghiên cứu. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và kính

trọng nhất đến PGS.TS.Đinh Phi Hổ đã hết lòng giảng dạy, chỉ bảo, hướng dẫn tôi

trong suốt quá trình thực hiện đề tài này.

Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Lãnh đạo UBND tỉnh Bình Thuận, Lãnh đạo Sở

Nội vụ tỉnh Bình Thuận, Lãnh đạo Sở Tư pháp tỉnh Bình Thuận, Lãnh đạo Ban Nội

chính Tỉnh ủy Bình Thuận, Lãnh đạo Cục Thi hành án dân sự tỉnh Bình Thuận đã

tạo điều kiện cho tôi tham gia lớp học; cảm ơn Lãnh đạo, các Chuyên viên Sở Nông

nghiệp và Phát triển nông thôn, Cục Thống kê tỉnh Bình Thuận,Chi cục Thống kê

thành phố Phan Thiết, UBND các phường, xã, các hộ sản xuất nông nghiệp, đánh

bắt, nuôi trồng thủy sản trên địa bànthành phố Phan Thiết, thị xã La Gi, huyện Hàm

Thuận Namđã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thu thập số liệu phục

vụ cho nghiên cứu này, góp phần quan trọng trong việc hoàn thành đề tài này.

Xin cảm ơn giáo viên phụ trách lớp, các anh, chị học viên cao học của

Trường đã hỗ trợ, chia sẽ những kinh nghiệm, kiến thức trong quá trình học tập và

nghiên cứu.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã ủng hộ và

hỗ trợ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu đề tài này./.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2017

Người thực hiện

Huỳnh Văn Hùng

iii

TÓM TẮT

Đề tài "Nghiên cứu sự khác biệt thu nhập giữa hộ nông dân với hộ ngƣ

dân trên địa bàn tỉnh Bình Thuận"nhằm xác định và đo lường các yếu tố tác động

thu nhập của hộ gia đình nông dân và ngư dân trên địa bàn tỉnh Bình Thuận; tìm ra

sự khác biệt thu nhập giữa hai nhóm hộ gia đình này, trên cơ sở đó, đề xuất một số

gợi ý chính sách nhằm nâng cao thu nhập của hộ ngư dân và hộ nông dân góp phần

phát triển bộ mặt nông thôn và vùng ven biển tương xứng với tiềm năng.

Nghiên cứu được thực hiện qua hai giai đoạn: nghiên cứu sơ bộ và nghiên

cứu chính thức.Kỹ thuật thảo luận nhóm, phỏng vấn ý kiến chuyên gia được sử

dụng trong nghiên cứu này nhằm giúp phát hiện các vấn đề liên quan đến đề tài

nghiên cứu, là căn cứ quan trọng để đưa ra mô hình nghiên cứu. Nghiên cứu chính

thức được thực hiện bằng phương pháp định lượng, phỏng vấn trực tiếp các hộ gia

đình làm nông, nuôi trồng, đánh bắt thủy sản trên địa bàn nghiên cứu bằng phương

pháp chọn mẫu ngẫu nhiên theo danh sách đã được biết trước, với kích thước mẫu

hợp lệ là 300 quan sát (150 quan sát đối với hộ nông dân và 150 quan sát đối với hộ

nuôi trồng, đánh bắt thủy sản). Dữ liệu thu thập được tiến hành phân tích thống kê

mô tả, phân tích hồi quy tuyến tính đa biến và sử dụng kỹthuâṭ phân rãOaxaca -

Blinder cho mô hình tuyến tính để tìm ra sự khác biệt thu nhập của hộ từ việc sản

xuất nông nghiệp (trồng lúa, thanh long…) và thu nhập của hộ từ việc nuôi trồng,

đánh bắt thủy sản.

Qua phân tích đã tiến hành nghiên cứu 10 yếu tố có khả năng ảnh hưởng đến

thu nhập của hộ ngư dân và hộ nông dân, xây dựng mô hình hồi quy 11 biến, trong

đó có 10 biến độc lập và 1 biến phụ thuộc. Với sự trợ giúp của phần mềm SPSS, kết

quả hồi quy cho thấy:

Thu nhập của thu nhập của hộ ngư dân chịu tác động bởi 7 yếu tố:

QUYMOHO, PHUTHUOC, KNGHIEM, KTHUCSX, VAY, DIENTICH,

MAYMO. Thu nhập của hộ nông dân chịu tác động bởi 4 yếu tố: HVAN,

KNGHIEM, MAYMOC, DADANG.

iv

Bằng phương pháp phân tích phân rã cho thấy 44% khoảng cách thu nhập

giữ hộ ngư dân và hộ nông dân đươc̣ giải thích bởi các biến độc lập đưa vào mô

hình nghiên cứu. 56% của khoảng cách thu nhập giữa hộ nông dân và hộ ngư dân là

không thể giải thích.

Qua kết quả nghiên cứu, luận văn đã đưa ra một số kiến nghị, giải pháp cho

hộ gia đình, chính quyền địa phương tham khảo để có những giải pháp cụ thể và

khả thi nhằm cải thiện thu nhập cho hộ gia đình sản xuất nông nghiệp và hộ gia nuôi

trồng, đánh bắt thủy sản trên địa bàn tỉnh Bình Thuận, làm giảm sự khác biệt trong

thu nhập của hai nhóm hộ,góp phần phát triển kinh tế xã hội ở địa phương.

v

MỤC LỤC

Trang

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN........................................................................................................... ii

TÓM TẮT................................................................................................................ iii

CHƢƠNG 1: MỞ ĐẦU.............................................................................................1

1.1Lý do nghiên cứu ...............................................................................................1

1.2Vấn đề nghiên cứu .............................................................................................2

1.3Mục tiêu nghiên cứu ..........................................................................................2

1.4Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................3

1.5Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................3

1.6Phạm vi nghiên cứu ...........................................................................................3

1.7Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................4

1.8Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu ......................................................................5

1.9Kết cấu của luận văn..........................................................................................5

CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT ........................................................................7

2.1Các khái niệm ....................................................................................................7

2.1.1Hộ gia đình .................................................................................................7

2.1.2Thu nhập hộ gia đình..................................................................................8

2.2Các lý thuyết có liên quan .................................................................................9

2.2.1Lý thuyết về tăng trưởng và phát triển nông nghiệp ..................................9

2.2.2Lý thuyết về thu nhập...............................................................................10

2.3Các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của hộ gia đình và sự khác biệt thu nhập

của các nhóm hộ gia đình nông nghiệp và ngư nghiệp.........................................12

2.3.1Các yếu tố liên quan đến chủ hộ...............................................................12

2.3.2Các yếu tố liên quan đến hộ gia đình .......................................................14

2.4Tổng quan các nghiên cứu trước .....................................................................17

2.4.1. Các nghiên cứu ngoài nước ....................................................................17

2.4.2. Các nghiên cứu thực tiễn tại Việt Nam ..................................................17

vi

2.5Sự giống và khác nhau giữa nghiên cứu của tác giả với các nghiên cứu trước ...22

2.6Tổng quan địa bàn nghiên cứu.........................................................................22

2.7Mô hình nghiên cứu đề xuất ............................................................................30

2.8Tóm tắt chương 2.............................................................................................31

CHƢƠNG 3: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................33

3.1Quy trình nghiên cứu .......................................................................................33

3.2Phương pháp nghiên cứu .................................................................................36

3.3Mô hình nghiên cứu.........................................................................................37

3.4Phương pháp phân rãOaxaca - Blinder...........................................................44

3.5Dữ liệu nghiên cứu...........................................................................................46

3.5.1 Nguồn dữ liệu thu thập..........................................................................46

3.5.2 Phương pháp chọn mẫu và xác định kích thước mẫu ...........................46

3.5.3 Mẫu nghiên cứu.....................................................................................47

3.5.4 Phương pháp phân tích số liệu ..............................................................48

3.6Tóm tắt chương 3.............................................................................................48

CHƢƠNG 4: PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU......................................49

4.1Kết quả nghiên cứu định lượng .......................................................................49

4.1.1 Thống kê mô tả các biến trong mô hình................................................49

4.1.2 Phân tích tương quan và phân tích hồi quy mô hình các yếu tố ảnh

hưởng đến thu nhập của hộ ngư dân.................................................................62

4.1.3 Phân tích tương quan và phân tích hồi quy mô hình các yếu tố ảnh

hưởng đến thu nhập của hộ nông dân...............................................................69

4.2Sự khác biệt thu nhập của hộ ngư dân và thu nhập của hộ nông dân..............78

4.2.1 Ước lượng thu nhập trung bình của hộ ngư dân và thu nhập của hộ

nông dân ...........................................................................................................78

4.2.2 Sự đóng góp của mỗi biến đối với sự khác biệt về thu nhập giữa hộ ngư

dân và hộ nông dân...........................................................................................80

4.3Tóm tắt chương 4.............................................................................................82

CHƢƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.................................................83

vii

5.1Kết luận 83

5.2Đóng góp của luận văn ....................................................................................84

5.3Kiến nghị..........................................................................................................84

5.4Hạn chế và đề nghị hướng nghiên cứu tiếp theo .............................................87

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................88

PHỤ LỤC.................................................................................................................93

viii

DANH MỤC BẢNG

Trang

Bảng 1.1: Các xã, phường trong vùng nghiên cứu......................................................4

Bảng 2.1. Diện tích trồng thanh long ở tỉnh Bình Thuận qua các năm 2012-2016.....26

Bảng 2.2. Diện tích gieo trồng và sản lượng lúa ở tỉnh Bình Thuận qua các năm

2012-2016..................................................................................................................27

Bảng 2.3. Sản lượng đánh bắt, nuôi trồng qua các năm 2010-2016 .........................30

Bảng 3.1: Tóm tắt các biến trong mô hình và cơ sở chọn biến.................................38

Bảng 3.2: Mẫu nghiên cứu ........................................................................................47

Bảng 4.1: Thống kê mô tả các biến trong mô hình phân tích các yếu tố tác động đến

thu nhập của hộ ngư dân ...........................................................................................49

Bảng 4.2: Thống kê mô tả các biến trong mô hình phân tích các yếu tố tác động đến

thu nhập của hộ nông dân..........................................................................................50

Bảng 4.3: Quan hệ giữa thu nhập theo giới tính của chủ hộ ngư dân .......................51

Bảng 4.4: Mối quan hệ giữa thu nhập theo giới tính của chủ hộ nông dân ..............52

Bảng 4.5: Mối quan hệ giữa thu nhập theo trình độ học vấn của chủ hộ ngư dân ........52

Bảng 4.6: Mối quan hệ giữa thu nhập theo trình độ học vấn của chủ hộ nông dân ......53

Bảng 4.7: Mối quan hệ giữa thu nhập hộ ngư dân với kinh nghiệm của chủ hộ ......54

Bảng 4.8: Mối quan hệ giữa thu nhập hộ nông dân với kinh nghiệm của chủ hộ ....54

Bảng 4.9: Quan hệ giữa thu nhập hộ ngư dân với quy mô hộ ..................................55

Bảng 4.10: Quan hệ giữa thu nhập hộ nông dân với quy mô hộ...............................55

Bảng 4.11: Mối quan hệ giữa thu nhập của hộ dân ngư dân với số người phụ thuộc

của hộ ........................................................................................................................56

Bảng 4.12: Mối quan hệ giữa thu nhập của hộ nông dân với số người phụ thuộc của

hộ...............................................................................................................................56

Bảng 4.13: Quan hệ giữa thu nhập hộ ngư dân với quy mô diện tích đất canh tác của

hộ...............................................................................................................................57

Bảng 4.14: Quan hệ giữa thu nhập nông dân với quy mô diện tích đất canh tác của

hộ...............................................................................................................................57

ix

Bảng 4.15: Quan hệ giữa thu nhập hộ ngư dân với thành phần Giá trị đầu tư máy

móc thiết bị................................................................................................................58

Bảng 4.16: Mối quan hệ giữa thu nhập nông dân theo Giá trị đầu tư máy móc thiết

bị................................................................................................................................58

Bảng 4.17: Quan hệ giữa thu nhập hộ ngư dân với Đa dạng hóa hoạt động tạo thu

nhập ...........................................................................................................................59

Bảng 4.18: Quan hệ giữa thu nhập nông dân với Đa dạng hóa hoạt động tạo thu

nhập ...........................................................................................................................59

Bảng 4.19: Quan hệ giữa thu nhập hộ ngư dân với việc vay vốn từ các định chế

chính thức..................................................................................................................60

Bảng 4.20: Quan hệ giữa thu nhập với việc vay vốn từ các định chế chính thức.....60

Bảng 4.21: Quan hệ giữa thu nhập của chủ hộ ngư dân với kiến thức sản xuất.......61

Bảng 4.22: Quan hệ giữa thu nhập hộ nông dân với kiến thức khuyến nông...........62

Bảng 4.23: Hệ số tương quan (Hộ ngư dân) .............................................................63

Bảng 4.24: Bảng kiểm tra hệ số VIF (Hộ ngư dân) ..................................................64

Bảng 4.25: Chỉ số R2

hiệu chỉnh của mô hình (Hộ ngư dân)....................................65

Bảng 4.26: ANOVA (Hộ ngư dân) ...........................................................................65

Bảng 4.27: Kết quả hồi quy của mô hình (Hộ ngư dân) ...........................................66

Bảng 4.28: Hệ số tương quan (Hộ nông dân) ...........................................................70

Bảng 4.29: Bảng kiểm tra hệ số VIF (Hộ nông dân) ................................................71

Bảng 4.30: Chỉ số R2

hiệu chỉnh của mô hình (Hộ nông dân)..................................71

Bảng 4.31: ANOVA (Hộ nông dân) .........................................................................72

Bảng 4.32: Kết quả hồi quy của mô hình (Hộ nông dân) .........................................72

Bảng 4.33: So sánh mức độ tác động của các biến trong mô hình thu nhập của hộ

ngư dân và mô hình thu nhập của hộ nông dân ........................................................77

Bảng 4.34: So sánh giá trị trung bình của hộ ngư dân và nông dân .........................78

Bảng 4.35: Ước lượng thu nhập của hộ ngư dân và thu nhập của hộ nông dân và sự

khác biệt giữa 2 nhóm sau khi hồi quy .....................................................................79

x

Bảng 4.36: Sự khác biệt thu nhập giữa hộ ngư dân và hộ nông dân do các biến tạo ra

...................................................................................................................................80

Bảng 4.37: Sự khác biệt thu nhập do hệ số hồi quy được ước lượng và do sự phân

biệt đối xử giữa ngư dân và hộ nông dân..................................................................81

xi

DANH MỤC HÌNH

Trang

Hình 2.1: Bản đồ ranh giới hành chính tỉnh Bình Thuận..........................................23

Hình 2.2: Các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của hộ nông dân và thu nhập của hộ

ngư dân......................................................................................................................31

Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu ................................................................................35