Nghiên cứu sử dụng phương pháp bàn tay nặn bột trong dạy học hóa học lớp 8 nhằm phát huy tính tích cực trong học tập và phát triển năng lực thực trong giải quyết vấn đề cho học sinh.

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

KHOA HÓA

----------

TRẦN THỊ THÁI HÀ

Tên đề tài:

NGHIÊN CỨU SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP BÀN TÀY NẶN

BỘT TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC LỚP 8 NHẰM PHÁT HUY

TÍNH TÍCH CỰC TRONG HỌC TẬP VÀ PHÁT TRIỂN NĂNG

LỰC THỰC TRONG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CỬ NHÂN SƢ PHẠM

Đà Nẵng, tháng 05 năm 2015

2

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

KHOA HÓA

----------

Tên đề tài:

NGHIÊN CỨU SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP BÀN TÀY NẶN

BỘT TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC LỚP 8 NHẰM PHÁT HUY

TÍNH TÍCH CỰC TRONG HỌC TẬP VÀ PHÁT TRIỂN NĂNG

LỰC THỰC TRONG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH

Giáo viên hƣớng dẫn : Th.S Phan Văn An

Sinh viên thực hiện : Trần Thị Thái Hà

Lớp : 11SHH

Đà Nẵng, tháng 05 năm 2015

3

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

TRƢỜNG ĐHSP Độc lập- Tự do-Hạnh phúc

KHOA HÓA

NHIỆM VỤ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Họ và tên : Trần Thị Thái Hà

Lớp : 11SHH

1. Tên đề tài: “NGHIÊN CỨU SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT

TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC LỚP 8 NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC

TRONG HỌC TẬP VÀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC TRONG GIẢI

QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH”

2. Nhiên liệu, dụng cụ và thiết bị:

- Các tài liệu tham khảo liên quan đến việc sử dụng phƣơng pháp “Bàn tay nặn

bột trong dạy học hoa học lớp 8 nhằm phát huy tính tích cực trong học tập và phát triển

năng lực thực trong giải quyết vấn đề cho học sinh.

- Hệ thống giáo án, đề kiểm tra sử dụng kĩ thuật “Bàn tay nặn bột” nâng cao chất

lƣợng dạy học hóa học lớp 8.

3. Nội dung nghiên cứu.

- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài.

- Xây dựng các giáo án, đề kiểm tra theo từng chủ đề và dạng bài cụ thể theo hƣớng

phát triển năng lực của ngƣời học nhằm phát huy cao độ tính tích cực và hình thành kĩ

năng cho học sinh.

4. Giáo viên hƣớng dẫn : ThS. Phan Văn An.

5.Ngày giao đề tài : Tháng 9/2014.

4

6.Ngày hoàn thành đề tài : Tháng 4/2015

Chủ nghiệm khoa Giáo viên hƣớng dẫn

( Ký và ghi rõ họ tên) (Ký và ghi rõ họ tên )

Sinh viên đã hoàn thành và nộp báo cáo cho khoa ngày 27 tháng 4 năm 2015.

Kết quả kiểm tra đánh giá:..........................................

Đà Nẵng, ngày .......tháng...........năm 2015.

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG

(Ký và ghi rõ họ tên)

5

LỜI CẢM ƠN

Sau một thời gian nghiên cứu, đến nay luận văn đã đƣợc hoàn thành. Để hoàn

thành luận văn này, ngoài sự cố gắng của bản thân, tôi còn nhận đƣợc sự hƣớng dẫn,

giúp đỡ nhiệt tình của các thầy cô giáo, bạn bè, cùng gia đình.

Tôi xin gởi lời cảm ơn sâu sắc đến Ths. Phan Văn An, thầy là ngƣời hƣớng dẫn

trực tiếp, đã tận tình giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quan trọng trong suốt quá trình tôi

thực hiện luận văn.

Tôi xin gởi lời cảm ơn sâu sắc đến các thầy cô giáo trong tổ phƣơng pháp giảng

dạy và toàn thể các thầy cô giáo của khoa Hóa Học – Trƣờng ĐHSP thành phố Đà

Nẵng đã góp ý, tạo điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn các bạn lớp 11SHH cùng gia đình đã luôn giúp đỡ,

động viên tôi trong suốt quá trình hoàn thành luận văn.

Xin trân trọng cảm ơn!

Đà Nẵng, ngày 8 tháng 5 năm 2015

Trần Thị Thái Hà

6

MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Trong quá trình hội nhập với thế giới, nguồn nhân lực là yếu tố quan trọng hàng

đầu quyết định đến sự phát triển của đất nƣớc và để tạo ra đƣợc nguồn nhân lực tốt thì

phải có một nền giáo dục tốt bởi “phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những

động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa, là điều kiện

để phát huy nguồn lực con người” – Chỉ thị 40 – CT/TW ngày 15/6/2004 của Ban Bí

Thƣ.

Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IX đã nêu: “ Đổi mới chương trình, nội dung,

phương pháp dạy và học, phương pháp thi, kiểm tra theo hướng hiện đại; nâng cao

chất lượng toàn diện, đặc biệt coi trọng giáo dục lí tưởng, giáo dục truyền thống lịch

sử cách mạng, đạo đức, lối sống, năng lực phát sáng tạo, kĩ năng thực hành, tác phong

công nghiệp, ý thức trách nhiệm xã hội”.

Do đó, nhiệm vụ của ngƣời thầy không chỉ là truyền đạt kiến thức cho HS mà

còn giúp cho HS có phƣơng pháp học tập tốt. Để thực hiện đƣợc điều này, nhiệm vụ

đƣợc đặt lên hàng đầu ở các trƣờng phổ thông là phải phát triển năng lực cho HS. Giáo

dục phổ thông nƣớc ta đang thực hiện bƣớc chuyển từ chƣơng trình giáo dục tiếp cận

nội dung sang tiếp cận năng lực của ngƣời học.

Để đảm bảo đƣợc điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ

phƣơng pháp dạy học theo lối “truyền thụ một chiều” sang dạy cách học, cách vận

dụng kiến thức, rèn luyện kĩ năng, hình thành năng lực và phẩm chất nhằm nâng cáo

chất lƣợng của các hoạt động dạy học.

Nền giáo dục hiện đại không chỉ cung cấp những tri thức khoa học mà còn khơi

dậy ở học sinh niềm đam mê, sự sáng tạo. "Bàn tay nặn bột" là một phƣơng pháp dạy

học tích cực, thích hợp cho việc dạy học các kiến thức hóa học, đặc biệt là đối với bậc

trung học cơ sở (THCS), khi học sinh đang ở giai đoạn bắt đầu tìm hiểu mạnh mẽ các

kiến thức khoa học, hình thành các khái niệm cơ bản về khoa học hóa học.

7

Để chuẩn bị cho công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện chƣơng trình sách giáo

khoa phổ thông sau năm 2015 theo hƣớng tiếp cận năng lực, trong đó có đổi mới

phƣơng pháp dạy học. Việc áp dụng phƣơng pháp dạy học tích cực một cách nghiêm

túc, đúng cách, đúng hƣớng sẽ là động lực mạnh mẽ khích lệ sự vƣơn lên trong học tập

của ngƣời học, thúc đẩy sự tìm tòi sáng tạo không ngừng của ngƣời học, trong đó có

phƣơng pháp “Bàn tay nặn bột” vì đây là một phƣơng pháp dựa trên cơ sở tìm tòi –

nghiên cứu để phát triển năng lực ngƣời học luôn gây hứng thú trong học tập, ham

muốn khám phá và say mê khoa học cửa học sinh.

Từ những tƣơng quan trên, để góp phần nâng cao tính tích cực của học sinh

trong học tập theo hƣớng phát triển năng lực, phát triển kỹ năng nói và viết trong dạy

học và đáp ứng nhu cầu trong giảng dạy hóa học trong tƣơng lai, tôi đã chọn đề tài:“

Nghiên cứu sử dụng phương pháp bàn tay nặn bột trong dạy học hóa học lớp 8

nhằm phát huy tính tích cực trong học tập và phát triển năng lực thực trong giải

quyết vấn đề cho học sinh”để nghiên cứu.

2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Áp dụng phƣơng pháp dạy học tích cực “Bàn tay nặn bột” trong chƣơng trình

hóa học lớp 8 nhằm phát huy tính tích cực trong học tập và năng lực giải quyết vấn đề

cho học sinh.

3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI

Để đạt đƣợc mục đích trên, chúng tôi phải hoàn thành những nhiệm vụ sau:

- Tìm hiểu thực trạng dạy và học hóa học hiện nay ở một số trƣờng THCS ở

thành phố Đà Nẵng, tình trạng sử dụng phƣơng pháp dạy học bàn tay nặn bột trong các

bài hóa học nói chung và đối với chƣơng trình hóa lớp 8 nói riêng.

- Xây dựng các bài giảng nghiên cứu tài liệu mới trong chƣơng trình lớp 8 ở

trƣờng THCS sử dụng PPDH bàn tay nặn bột nhằm phát huy tính tích cực trong học tập

và năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

8

- Thực nghiệm sƣ phạm để xác định hiệu quả và tính khả thi của những đề xuất.

Từ đó rút ra những biện pháp thực tiễn nhằm giúp cho bản thân để giảng dạy trong

tƣơng lai và làm tài liệu tham khảo cho giáo viên ở trƣờng THCS.

4. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: phân tích cơ sở lý luận về phƣơng pháp

“Bàn tay nặn bột”, tổng hợp các tài liệu có liên quan.

- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: tham khảo ý kiến của 1 số giáo viên có

kinh nghiệm, soạn giáo án, phỏng vấn học sinh, áp dụng phƣơng pháp bàn tay nặn bột

trong một số bài học cho học sinh lớp 9.

5. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI

- Lần đầu tiên áp dụng có hệ thống PPDH bàn tay nặn bột vào các bài giảng khi

nghiên cứu tài liệu mới trong chƣơng trình lớp 8 THCS.

- Đề xuất nguyên tắc và qui trình thực hiện PPDH bàn tay nặn bột khi dạy các

bài về khái niệm cơ bản chất vô cơ ở trƣờng THCS.

9

NỘI DUNG

CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

1.1. Cơ sở lý luận của quá trình dạy học

1.1.1. Những vấn đề cơ bản về nhận thức

Trong quá trình sống và tồn tại, con ngƣời có thể tiếp nhận kinh nghiệm sống

một cách tự nhiên nhờ quá trình giao tiếp và hoạt động với cộng đồng. Mỗi cá nhân,

ngay từ bé đã tiếp nhận đƣợc những kỹ năng, kỹ sảo về ngôn ngữ, về lao động sản

xuất, về cách thức chung sống giữa ngƣời với ngƣời, giữa ngƣời với tự nhiên. Trải qua

thời gian, cá nhân có sự sàng lọc những gì có lợi cho mình, giúp mình tồn tại trong các

mối quan hệ xã hội, thiết lập đƣợc những kinh nghiệm sống bao gồm hệ thống tri thức

và kỹ năng thực hành nhờ chỉ dẫn của ngƣời lớn, ngƣời có kinh nghiệm, bằng sự bắt

chƣớc tập dƣợt để đạt tới sự đúng – sai, giữ lại hoặc loại bỏ. Năm này qua năm khác,

thế hệ trƣớc truyền lại cho thế hệ sau, tri thức đƣợc cá nhân nhận biết, lĩnh hội, thông

hiểu và vận dụng vào thực tiễn. Việc lĩnh hội kiến thức kỹ năng hoạt động của tuổi trẻ

có thể thực hiện bằng nhiều hình thức (tự giác hoặc tự phát) song dạy học là con đƣờng

tối ƣu nhất giúp cho tuổi trẻ tiếp cận, nắm vững kinh nghiệm xã hội đƣợc phản ánh

trong các khái niệm khoa học do loài ngƣời tích lũy với sự tham gia điều chỉnh hợp lý

về mặt tổ chức trong những khoảng thời gian xác định do nhu cầu xã hội đặt ra với

từng trình độ nhận thức tƣơng ứng. Học tập là công việc suốt đời, học bằng nhiều cách,

nhƣng cách tốt nhất đem lại hiệu quả nhanh chóng cho mỗi ngƣời là dạy và học theo

một kế hoạch chặt chẽ, thực hiện nội dung bao gồm những tri thức phổ thông cơ bản,

những kỹ năng kỹ sảo hoạt động nhờ hệ thống các tác động sƣ phạm của đội ngũ giáo

viên. Chính nhờ quá trình dạy học mà con ngƣời dễ dàng, nhanh chóng có đƣợc kho

tàng nhận thức – một hệ thống những chân lý khoa học và kỹ năng sống đƣợc tích tụ

qua thời gian của nhiều thế hệ vầ các nhà khoa học. Quá trình dạy học tạo điều kiện

thuận lợi cho hoạt động nhận thức của ngƣời học, học vừa lĩnh hội những tri thức khoa

học đã đƣợc loài ngƣời tích lũy, vừa hình thành nhận thức thế giới khách quan làm cơ

sở cho những hoạt động sáng tạo sau này.

10

Muốn đạt tới mục đích học tập, ngƣời học phải học cách suy nghĩ thông qua các

thao tác trí tuệ, từ nhận biết, so sánh, phân tích tổng hợp đến cụ thể hóa khả năng dự

đoán, bảo vệ chân lý do chính mình đề xuất v.v… Những gì có đƣợc từ phƣơng pháp

nhận thức, về tƣ duy là kết quả tất yếu của một quá trình học tập bền bỉ lâu dài.

Có thể nói dạy học là phƣơng tiện đem lại hiệu quả lớn trong việc phát triển hệ

thống năng lực hoạt động trí tuệ của ngƣời học.

Một khi ngƣời học đã tích lũy đƣợc một khối lƣợng tri thức cần thiết. có một

trình độ nhận thức xác định, họ có thể nhận thức đƣợc thế giới khách quan một cách

sâu sắc hơn, sự thích ứng của họ với tự nhiên, với xã hội vừa đƣợc định hƣớng theo

những quan điểm chính thống của thời đại, vừa mang màu sắc cá nhân. Nói cách khác

nhớ sự tăng trƣởng về lƣợng và chất thông qua dạy học ở ngƣời học, dần dần hình

thành những quan điểm sống, nhân sinh quan và những phẩm chất đạo đức phù hợp với

những gì môi trƣờng sống đang quy định. Dạy học góp phần vào việc nâng cao trình độ

học vấn cho ngƣời học nhƣng cùng với đó là hình thành bộ mặt nhận cách cho mỗi cá

nhân, giúp họ sống có ích cho bản thân họ và cho cộng đồng, xã hội. Dạy học không

đồng nhất với dạy ngƣời nhƣng là phƣơng tiện cơ bản giúp cho mỗi cá nhân trở thành

con ngƣời xã hội theo đúng nghĩa của nó.

1.1.2. Quá trình dạy học theo quan điểm nhận thức luận

Lý luận dạy học là một bộ phận cấu thành khoa học Giáo dục, nó bao gồm một

hệ thống những tri thức phản ánh tính quy luật của hoạt động dạy học nhƣ một quá

trình dạy học, mục đích dạy học, nội dung dạy học,nguyên tắc dạy học, phƣơng pháp

và phƣơng tiện dạy học, các hình thức tổ chức dạy học, vai trò Giáo dục của quá trình

dạy học và những điều kiện thuận lợi cho hoạt động học tập, sáng tạo của ngƣời học.

Lý luận dạy học đƣợc hình thành và phát triển từ thực tiễn dạy học của các nhà

bác học, nó kế thừa những quan điểm khoa học cho quá trình dạy học hiện nay và dự

báo về những xu thế phát triển của dạy học trong tƣơng lai.

Nghiên cứu lý luận dạy học giúp chúng ta tìm ra cơ sở khoa học của dạy học từ

đó áp dụng vào thực tiễn dạy học, tạo những biện pháp có tính khả thi cho những hoạt

11

động cụ thể của quá trình dạy học, góp phần nâng cao chất lƣợng của việc dạy học,

phát triển nhân cách toàn diện của học sinh. Nghiên cứu lý luận dạy học là tiếp cận với

một phƣơng tiện trọng yếu nhất, có chức năng trau dồi học vấn, phát triển năng lực

nhận thức nhờ sự tác động qua lại giữa thầy và trò, giữa truyền thụ và lĩnh hội hệ thống

tri thức khoa học, kỹ năng, kỹ sảo, nhận thức và thực hành. Nhƣ vậy có thể nói, lý luận

dạy học là khoa học về trí dục và dạy học, lấy trí dục và quá trình dạy học làm đối

tƣợng nghiên cứu.

Trong lý luận dạy học, có hai ngành chủ yếu là dạy học đại cƣơng và lý luận dạy

học bộ môn. Nhiệm vụ chủ yếu của lý luận dạy học đại cƣơng là nghiên cứu quá trình

dạy học xét trong toàn bộ, xác định những quy luật chung nhất của quá trình này trên

tất cả môn học, bậc học và chỉ ra những điều kiện cần thiết để ứng dụng chúng trong

thực tiễn dạy học. Chính vì thế, những quy luật chung nhất của sự dạy học do lý luận

đại cƣơng đƣa ra chƣa thể phản ánh hết đƣợc mọi khía cạnh đặc thù, cụ thể của việc

dạy học và học các bộ môn, với các cấp học tƣơng ứng. Bởi vậy phải có những ngành

khác nhau của lý luận dạy học, gọi là lý luận dạy học bộ môn (trƣớc đây còn gọi là

Giáo học Pháp), nghiên cứu những biểu hiện cụ thể, những quy luật chung của quá

trình dạy học vào bộ môn, cụ thể vào bậc học của mình. Quá trình dạy học là phạm trù

cơ bản nhất mà lý luận dạy học cần nghiên cứu và làm sáng tỏ, nhƣ mục đích dạy học,

nội dung, nguyên tắc, phƣơng pháp, hình thứctổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá

hiệu quả bộ phận cũng nhƣ tổng thể sự vận động của hoạt động dạy học.

1.2. Xu thế đổi mới và phát triển phƣơng pháp dạy học hiện nay

1.2.1. Những nét đặc trƣng của xu hƣớng đổi mới phƣơng pháp học trên thế giới

Xu hƣớng chung của dạy học trên thế giới hiện nay là chuyền từ mục tiêu

cung cấp tri thức sang hình thành các năng lực ngƣời học, hoạt động dạy định hƣớng

váo tích cực hóa ngƣời học

Ngày nay các nƣớc trên thế giới, việc giảng dạy các môn học mà cụ thể ở đây là

bộ môn hóa học rất đƣợc coi trọng. Môn hóa học đƣợc đầu tƣ trang bị các thiết bị dạy

học đầy đủ, hiện đại, con ngời đƣợc bố trí phụ trách phòng thiết bị (đủ biên chế), phù