Nghiên cứu sử dụng các axit béo w3, w6 có hoạt tính sinh học cao trong hỗ trợ phòng chống một số bệnh ung thư ở điều kiện Việt Nam

B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi

cÊp trung t©m KHTN&CNQG

(2002-2003)

Tªn ®Ò tµi: “ Nghiªn cøu sö dông c¸c axÝt bÐo ω3, ω6 cã ho¹t tÝnh sinh häc cao

trong hç trî phßng chèng mét sè bÖnh ung th− ë ®iÒu kiÖn ViÖt nam “

(Thuéc h−íng KH&CN: C¸c Hîp chÊt thiªn nhiªn cã ho¹t tÝnh sinh häc ).

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS. Ph¹m Quèc Long

C¬ quan chñ tr×: ViÖn Hãa häc c¸c Hîp chÊt thiªn nhiªn

Trung t©m KHTN & CNQG

Thêi gian thùc hiÖn: 2002 - 2003 ( 02 n¨m )

C¬ quan phèi hîp chÝnh:

- Häc ViÖn Qu©n Y, Bé quèc phßng

- ViÖn Sinh th¸i & Tµi nguyªn, Trung t©m KHTN&CNQG.

- ViÖn nghiªn cøu Lipit BGKF, Muenster - LB §øc.

- ViÖn Sinh vËt viÔn ®«ng, ViÖn HLKH - LB Nga

6363

07/5/2007

Më ®Çu

Ung th− ®ang lµ mét trong nh÷ng c¨n bÖnh nan y, g©y tö vong hµng ®Çu ë ViÖt nam

vµ trªn thÕ giíi. Cã 10 d¹ng ung th− chñ yÕu chiÕm ®Õn 70% mäi d¹ng ung th− nh− : kÕt

trµng, trùc trµng, vó, tiÒn liÖt tuyÕn, tuyÕn tuþ, buång trøng, bµng quang, èng gan-mËt,vµ

b¹ch cÇu [ 1 ].

Tõ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ dÞch tÔ häc vµ kh¶o s¸t m« h×nh trªn ®éng vËt thÝ

nghiÖm, cã nhiÒu b»ng cø cho thÊy tØ lÖ m¾c c¸c bÖnh ung th− trªn cã liªn quan chÆt chÏ

®Õn chÕ ®é ¨n uèng cã chøa nhiÒu hµm l−îng chÊt bÐo vµ mì [ 2 ]. C¸c c«ng tr×nh

nghiªn cøu ®Òu cho thÊy : vÊn ®Ò ®iÒu chØnh l−îng mì trong thùc phÈm vµ c¸c b÷a ¨n -

rÊt cã thÓ lµ ch×a kho¸ cho phßng ngõa vµ k×m h·m c¸c c¨n bÖnh ung th− ph¸t sinh. Tuy

nhiªn xung quanh mèi liªn quan ®ã cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ph¶i gi¶i quyÕt nh− sù t¸c ®éng

kh¸c cña c¸c lo¹i h×nh chÊt bÐo kh¸c nhau nªn qu¸ tr×nh g©y bÖnh vµ ph¸t triÓn bÖnh mµ

trong ®ã c¸c axit bÐo ®ãng vai trß rÊt quan träng ( chÊt bÐo no hay kh«ng no, C¸c axit

bÐo ®a nèi ®«i nhãm ω3, ω6 nguån gèc ®éng vËt hay thùc vËt, hay nguån gèc tõ sinh vËt

biÓn.[ 3,4 ].

C¸c axit bÐo ®a nèi ®«i nhãm ω 3,ω 6 PUFA (Polyunsaturated fatty acids), cã mÆt

trong dÇu c¸c h¹t thùc vËt, hoÆc mì c¸c sinh vËt biÓn - thuéc lo¹i c¸c axit bÐo cã cÊu tróc

®Æc biÖt (non-methylene-interrupted polyenoic fatty acids)vµ chóng th−êng cã ho¹t tÝnh

sinh häc rÊt cao vµ ®Æc hiÖu bëi cÊu tróc ®Æc biÖt cña chóng. Chóng thuéc lo¹i nh÷ng

chÊt kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong c¸c qu¸ tr×nh sinh tæng hîp cña c¸c c¬ thÓ sèng

(Essential oil ). Tiªu biÓu cho chóng lµ : Arachidonic acid (AA), Eicosapentaenoic acid

(EPA), Docosahecxanenoic acid (DHA) vµ γ - Linolenic acid (GLA). T¸c dông ho¹t tÝnh

sinh häc cña chóng rÊt ®a d¹ng nh−: trong ch÷a bÖnh tim m¹ch, lµm thøc ¨n kiªng cho

ng−êi bÐo ph×, lµ thµnh phÇn kh«ng thÓ thiªó trong dinh d−ìng trÎ em, chèng l·o ho¸,

hen suyÔn thÊp khíp kinh niªn, ch÷a bÖnh ngoµi da nh− vÈy nÕn, ch÷a báng, chèng

viªm...

[ 5,6 ]. Xu h−íng trªn thÕ giíi gÇn ®©y do c¨n bÖnh ung th− ngµy cµng t¨ng nhanh vµ trë

thµnh nguy c¬ trùc tiÕp ®e do¹ con ng−êi, nhÊt lµ ®èi víi céng ®ång d©n c− cã møc sèng

cao, ¨n qu¸ nhiÒu chÊt bÐo, c¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi ®· tËp chung nghiªn cøu theo

h−íng - t×m sù liªn quan gi÷a chÊt bÐo trong thøc ¨n víi c¨n bÖnh ung th−, ®Æc biÖt ®· cã

mét sè kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan vÒ t¸c dông cña C¸c axit bÐo ®a nèi ®«i nhãm ω 3,ω 6 cã

ho¹t tÝnh sinh häc cao cã kh¶ n¨ng k×m h·m vµ phßng chèng tÝch cùc víi c¸c c¨n bÖnh

ung th− vó ë phô n÷, vµ ung th− tiÒn liÖt tuyÕn ë ®µn «ng còng nh− ung th− kÕt trµng vµ

tuyÕn tuþ ë trªn mäi ®èi t−îng [ 1,2,3,4 ].

¥ ®Ò tµi nµy, chóng t«i nghiªn cøu vÒ t¸c dông cña c¸c axÝt bÐo ω 3,ω 6 tõ nguån dÇu

bÐo tù nhiªn vµ ®Þnh h×nh t¹o chÕ phÈm theo h−íng ng¨n ngõa vµ hç trî phßng chèng

mét sè d¹ng ung th− phæ biÕn trong ®iÒu kiÖn ë ViÖt nam.

PhÇn I

§iÒu tra sµng läc nguyªn liÖu

I.1 Nguyªn liÖu vµ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch

Nguyªn liÖu mÉu h¹t thùc vËt:

H¬n 60 mÉu c¸c lo¹i h¹t thùc vËt ®−îc thu thËp tõ c¸c ®Þa ph−¬ng ë c¶ 3 vïng

miÒn b¾c, trung, nam ViÖt nam, mét sè h¹t phæ dông ®−îc thu mua t¹i c¸c chî siªu thÞ

vµ cña hµng gièng rau qu¶ Hµ néi.

TÊt c¶ c¸c mÉu h¹t ®Òu ®−îc c¸c chuyªn gia thùc vËt cña ViÖn ST&TN sinh vËt,

Trung t©m KHTN&CNQG ph©n lo¹i ®Çy ®ñ: tªn khoa häc, hä, ®Þa ®iÓm, thêi gian thu

mÉu, l−u gi÷ tiªu b¶n.

Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch

ƒ ChiÕt t¸ch dÇu h¹t (Lipit):

C¸c mÉu h¹t thùc vËt ®−îc lùa chän ®¹t tiªu chuÈn, ®em xay nhá trong m¸y xay råi

chiÕt víi n-Hecxan trªn dông cô chuyªn dông Twisselmann trong 6 giê theo ph−¬ng

ph¸p tiªu chuÈn quèc tÕ ISO/DIS 659: 1988 m« t¶ ë [11]. DÞch chiÕt thu ®−îc, ®em cÊt

lo¹i dung m«i ë ¸p suÊt thÊp - thu ®−îc l−îng dÇu bÐo tæng sè cña h¹t (Lipit tæng sè).

§em c©n vµ tÝnh ra hµm l−îng phÇn tr¨m so víi mÉu h¹t (hoÆc c¶ vá, hoÆc nh©n h¹t).

C¸c sè liÖu vÒ tªn mÉu h¹t thùc vËt kh¶o s¸t vµ hµm l−îng dÇu h¹t ®−îc chØ ra trªn b¶ng

1.

ƒ Ph©n tÝch thµnh phÇn axit bÐo ( Fatty acids):

C¸c axit bÐo ®−îc ph©n tich d−íi d¹ng metyleste trªn m¸y S¾c kÝ khÝ víi cét mao

qu¶n chuyªn dông cho ph©n tÝch axit bÐo theo ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn quèc tÕ ISO/FDIS

5590: 1988 m« t¶ ë [12].

ƒ §iÒu kiÖn ph©n tÝch m¸y S¾c kÝ khÝ ®Ó nhËn d¹ng c¸c axit bÐo:

M¸y S¾c kÝ khÝ h·ng Hewlett Packard instrument Model 5890 Series II equipped with

Capillary column, CP-Sil 88. Ch¹y theo ch−¬ng tr×nh nhiÖt ®é: 140o

C/5 phót, 140-260o

C,

tèc ®é: 4o

C/ phót, 260o

C/5 phót; Split: 1:20; Injector 280o

C: sö dông phæ d÷ liÖu chuÊt

chuÈn. C¸c dÉn xuÊt cña c¸c axit bÐo ®Æc biÖt ®−îc chuÈn bÞ d−íi d¹ng DMDS vµ

DMOX vµ ph©n tÝch theo c¸c ph−¬ng ph¸p cña Francis [6}, Yu et al. [7], cã sù trî gióp

cña S¾c kÝ khÝ- khèi phæ (GC-MS) Hewlett Packard instrument Model 5890 Series

II/5989 A (EI, 70 eV), equipped with a 0.25 µm ZB-1 fused silica capillary column

(Phenomenex), 30 m x 0.25 i.d.. KhÝ mang Helium; tØ lÖ 1.0 mL/min. KÕt qu¶ thµnh

phÇn c¸c axit bÐo cã trong 61 mÉu h¹t thùc vËt kh¶o s¸t ®−îc chØ ra trªn b¶ng 2:

B¶ng 1: Hµm l−îng dÇu c¸c mÉu h¹t thùc vËt ViÖt nam ®· ®iÒu tra sµng läc

T

T

Tªn ViÖt nam

( Tªn khoa häc )

Hä §Þa ®iÓm, thêi gian

thu mÉu

Hµm l−îng dÇu

( %)

1 C¶i cñ

Raphanus sativus

Brassicaceae Hµ néi 05/2002 45,2

( c¶ vá )

2 C¶i bÑ vµng

Brassica campestris

Brassicaceae - 33,1

( c¶ vá )

3 Rau c¶i

Brassica sp.

Brassicaceae - 34,2

( c¶ vá )

4 C¶i canh

Brassica juncea

Brassicaceae - 34,8

( c¶ vá )

5 C¶i ngät

Brassica chinensis

Brassicaceae - 40,1

( c¶ vá )

6 C¶i b¾p

Brassica oleraceae B.

Brassicaceae - 38,0

( c¶ vá )

7 M−íp h−¬ng

Luffa cylindrica (Roem)

Cucurbitaceae Hµ néi 07/2002 19,5

( c¶ vá )

8 M−íp ®¾ng

Momordica charantia

Cucurbitaceae - 25,4

( c¶ vá )

9 BÝ ®á

Cucurbita pepo L.

Cucurbitaceae - 48,8

( nh©n h¹t )

10 GÊc

Momordica cochinchinensis

Cucurbitaceae Hµ néi 01/2002 52,7

( nh©n h¹t )

11 D−a chuét leo

Cucumis sativus

Cucurbitaceae Hµ néi 05/2002 33,2

( c¶ vá )

12 M¸c r¹c

Delavaya toxocarpa

Sapindaceae Hßa b×nh 09/2001 38,6

( c¶ vá )

13 Nh·n

Dimocarpus longan

Sapindaceae Hµ néi 07/2002 4,9

( c¶ vá )

14 V¶i

Litchi chinensis

Sapindaceae - 1,4

( c¶ vá )

15 Ch«m ch«m

Nephelium lappaceum

Sapindaceae Hµ néi 10/2002 29,7

( nh©n h¹t )

16 Bå hßn

Sapindus mukorossi

Sapindaceae Hßa b×nh 04/2001 31,8

( nh©n h¹t )

17 M¾c kÑn

Aesculus sinensis

Sapindaceae Lai ch©u 10/2000 18,3

( c¶ vá )

18 Mï u Clusiaceae MiÒn nam 10/2000 75,7