nghiên cứu sự di chuyển của lao động nông thôn đến làm việc tại thành phố bắc giang,

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI

--------------------

NguyÔn minh th

Nghiªn cøu sù di chuyÓn cña lao ®éng n«ng th«n

®Õn lµm viÖc t¹i thµnh phè B¾c Giang,

tØnh B¾c Giang

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Chuyên ngành: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

Mã số: 60.31.10

Người hướng dẫn khoa học: TS. DƯƠNG VĂN HIỂU

HÀ NỘI - 2009

LỜI CAM ĐOAN

- Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là

trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.

- Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn

đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ

nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Nguyễn Minh Thư

i

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành bản luận văn này ngoài sự cố gắng của bản thân tôi còn

nhận được sự giúp đỡ tận tình của nhiều cá nhân và tập thể.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS Dương Văn Hiểu, người đã

tận tình chỉ bảo, hướng dẫn tôi thực hiện và hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô trong Viện Sau đại học, khoa

Kinh tế và phát triển nông thôn - trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội đã tạo

mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực tập.

Xin cảm ơn gia đình, ban bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên tôi

trong suốt quá trình thực hiện luận văn tốt nghiệp.

Hà Nội, ngày tháng năm 2009

Tác giả

Nguyễn Minh Thư

ii

MỤC LỤC

Lời cam đoan i

Lời cảm ơn Error: Reference source not found

Mục lục Error: Reference source not found

Danh mục các chữ viết tắt Error: Reference source not found

Danh mục bảng Error: Reference source not found

LỜI CAM ĐOAN............................................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ii

MỤC LỤC iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.............................................................................................v

DANH MỤC BẢNG.....................................................................................................................vi

1. ĐẶT VẤN ĐỀ............................................................................................................................1

1.1. Tính cấp thiết của đề tài.......................................................................................................1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài..................................................................................................3

1.2.1. Mục tiêu chung................................................................................................................................3

1.2.2. Mục tiêu cụ thể...............................................................................................................................3

1.3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu...........................................................................................4

1.3.1. Đối tượng nghiên cứu......................................................................................................................4

1.3.2. Phạm vi nghiên cứu.........................................................................................................................4

2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TÌNH HÌNH DI CHUYỂN LAO ĐỘNG TỪ NÔNG

THÔN RA THÀNH THỊ................................................................................................................6

2.1. Cơ sở lý luận về sự di chuyển lao động từ nông thôn ra thành thị ......................................6

2.1.1.Các khái niệm cơ bản........................................................................................................................6

2.1.2. Lý thuyết liên quan về sự di chuyển lao động nông thôn ra đô thị làm việc.................................13

2.1.3.Vai trò của lao động .......................................................................................................................20

2.1.4 Ảnh hưởng của di chuyển lao động đến đời sống, sản xuất và thu nhập của người lao động......22

2.2. Cơ sở thực tiễn..................................................................................................................23

2.2.1 Sự di chuyển của LĐNT đến thành phố ở các nước trên thế giới...................................................23

2.2.2 Sự di chuyển của LĐNT đến thành phố làm việc tại Việt nam .......................................................27

2.3.Các nghiên cứu của đề tài liên quan ..................................................................................30

3. ĐẶC ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................................33

3.1. Đặc điểm của địa bàn nghiên cứu......................................................................................33

3.1.1. Đặc điểm tự nhiên.........................................................................................................................33

3.1.2. Đặc điểm kinh tế- xã hội ...............................................................................................................36

3.2. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................................43

3.2.1. Chọn điểm nghiên cứu...................................................................................................................43

3.2.2.Mẫu nghiên cứu..............................................................................................................................43

iii

3.2.3. Tổ chức điều tra thu thập số liệu...................................................................................................44

3.2.4 Phương pháp xử lý và phân tích số liệu..........................................................................................44

3.2.5. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu.........................................................................................................45

4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN........................................................................47

4.1 Thực trạng di chuyển của LĐNT đến làm việc tại thành phố Bắc Giang............................47

4.1.1 Tình hình cơ bản của LĐNT di chuyển đến làm việc tại thành phố Bắc Giang ...............................47

4.1.2 Thực trạng việc làm và thu nhập của LĐNT di chuyển đến làm việc tại thành phố Bắc Giang......60

4.1.3 Nhân tố tác động đến sự di chuyển của LĐNT làm việc tại thành phố Bắc Giang..........................72

4.1.4 Đánh giá chung về tình hình di chuyển của LĐNT đến thành phố Bắc Giang làm việc..................80

4.2 Định hướng và giải pháp giúp LĐNT có việc làm và thu nhập ổn định tại địa phương và

thành thị....................................................................................................................................84

4.2.1 Định hướng.....................................................................................................................................84

4.2.2 Các giải pháp chủ yếu để tạo việc làm cho LĐNT............................................................................86

5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..................................................................................................95

5.1. Kết luận.............................................................................................................................95

5.2 Kiến nghị............................................................................................................................97

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................................99

iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

THCS Tốt nghiệp trung học cơ sở

THPT Tốt nghiệp trung học phổ thông

CNH – HĐH Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá

KD Kinh doanh

TBXH Thương binh – xã hội

ILO Tổ chức lao động quốc tế

LĐNT LĐNT

LLLĐ Lực lượng lao động

KCN Khu công nghiệp

KT – XH kinh tế - xã hội

v

DANH MỤC BẢNG

STT Tên bảng Trang

Nghiên cứu thực trạng di cư lao động ở Đồng bằng sông Cửu Long trường hợp đồng bào Khơme

tỉnh Trà Vinh, Huỳnh Trường Huy (9/2007)[14] đã cho thấy:.................................................30

Di cư lao động giữa các vùng và từ nông thôn đến thành thị xuất phát từ những nguyên nhân

sau: 30

Thứ nhất, các quốc gia thực hiện chuyển đổi kinh tế, chủ yếu theo hướng phát triển công nghiệp

sản xuất (hoặc gia công) hàng hoá xuất khẩu như may mặc, giày dép, điện tử… dẫn đến nhu cầu

thu hút lao động phổ thông cũng như chuyên môn tại các thành phố lớn, KCN ngày càng tăng.30

Thứ hai, trong khi đó, tốc độ chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở vùng nông thôn diễn ra chậm do cơ sở

hạ tầng yếu kém cũng như trình độ quản lý dẫn đến sự phát triển không cân đối giữa thành thị và

nông thôn trong quá trình chuyển đổi, chênh lệch về thu nhập bình quân đầu người giữa thành

thị và nông thôn........................................................................................................................30

vi

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

1.1. Tính cấp thiết của đề tài

Việt Nam là một nước nông nghiệp, tỷ trọng lao động nông nghiệp chiếm

hơn 70% lực lượng lao động của cả nước trong đó thường xuyên có khoảng

30% lao động thiếu việc làm. Việc làm của lao động nông nghiệp nông thôn

phụ thuộc chủ yếu vào đất đai và mùa vụ canh tác. Hàng năm với 2 mùa vụ

sản xuất chính thì LĐNT lại nảy sinh nỗi lo thất nghiệp. Hơn thế nữa, việc

đẩy mạnh quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn và

tiến trình hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới thì việc xây dựng các KCN,

khu chế xuất, khu đô thị, xây dựng kết cấu hạ tầng… nhằm đáp ứng nhu cầu

phát triển là một thực tế. Do vậy diện tích đất canh tác của nông nghiệp nông

thôn bị thu hẹp do thu hồi để phục vụ các mục đích trên làm cho LĐNT lại

càng thiếu việc làm. Cùng với các lý do trên là khoảng cách về thu nhập giữa

thành thị và nông thôn hiện nay vẫn còn khá cao. Thực tế đó đã dẫn đến tình

trạng có sự di chuyển lao động từ khu vực nông thôn đến thành thị để tìm việc

làm, kiếm thu nhập trong thời gian vừa qua.

Từ năm 1997 sau khi tách tỉnh đến nay thành phố Bắc Giang tập trung

tiến hành thực hiện công cuộc CNH, HĐH nên đã tạo ra nhu cầu lớn về nguồn

nhân lực, thêm vào đó thu nhập thấp, điều kiện sống khó khăn, sự khan hiếm

ngành nghề phi nông nghiệp có thu nhập cao đã và đang thúc đẩy LĐNT ra

thành phố tìm kiếm việc làm. Tính đến 2004, theo thống kê thành phố Bắc

Giang hiện có khoảng 126.000 người đang sinh sống và làm việc. Trong

những năm gần đây, gắn với sự phát triển mạnh mẽ của thành phố Bắc Giang

là những dòng LĐNT di chuyển vào thành phố ngày càng nhiều, năm sau cao

hơn năm trước. Theo ước tính, năm 2006 có trên 1.000 LĐNT di chuyển vào

1

thành phố Bắc Giang làm việc và tìm kiếm việc làm. Cho đến nay số lượng

LĐNT di chuyển đến thành phố Bắc Giang có xu hướng tăng lên rất nhiều. Sự

di chuyển của LĐNT đến thành phố Bắc Giang tạo được nguồn lực lao động

dồi dào tham gia vào các công việc tại các cơ quan, nhà máy, các cơ sở sản

xuất kinh doanh, các khu - cụm công nghiệp… tạo điều kiện cho thành phố

Bắc Giang phát triển kinh tế. Tuy nhiên, thực tế còn tồn tại những vấn đề bức

xúc về giải quyết của LĐNT di chuyển đến thành phố làm việc.

Thứ nhất, việc làm và thu nhập của LĐNT di chuyển đến thành phố Bắc

Giang không ổn định. Hầu hết LĐNT di chuyển đến thành phố Bắc Giang là

lao động tự do nên khả năng tìm kiếm việc làm và làm việc rất bấp bênh, nặng

nhọc, nguy hiểm, nhiều rủi ro song thu nhập không cao.

Thứ hai, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Tỉnh Bắc giang lần thứ XVI và Đại

hội Đảng bộ thành phố Bắc Giang lần thứ XIX nhiệm kỳ 2006 – 2015 đã đưa

ra mục tiêu phấn đấu phát triển Thành phố Bắc Giang trở thành một thành

phố sinh thái, hiện đại, là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá – xã hội của

Tỉnh Bắc Giang cùng với đó là các chương trình, dự án, đề án quy hoạch tổng

thể và chi tiết phát triển KT - XH cũng như quy hoạch phát triển các ngành có

liên quan đến thành phố Bắc Giang. Cùng với mục tiêu đó để thực hiện được

Nghị Quyết thành phố Bắc Giang đã và đang tạo môi trường thuận lợi, chính

sách thu hút đầu tư, tăng cường xúc tiến thương mại, cải cách thủ tục hành

chính theo hướng thông thoáng, rút ngắn thời gian tạo điều kiện thuận lợi cho

các nhà đầu tư trong và ngoài nước đầu tư vào thành phố Bắc Giang. Với

hướng đó sẽ tiếp tục tạo thêm nhiều việc làm cho người lao động trong tỉnh

trong đó có LĐNT. Bên cạnh đó do xu thế phát triển các khu - cụm công

nghiệp, khu dân cư trên địa bàn thành phố Bắc Giang cũng như một số huyện

lân cận thành phố và các huyện có vị trí địa lý thuận lợi nên dẫn đến tình trạng

thu hẹp đất sản xuất nông nghiệp, trong khi công tác đào tạo nghề, giải quyết

2

việc làm cho người dân bị thu hồi đất chưa được chú trọng dẫn đến tình trạng

một bộ phận người nông dân không có khả năng tìm cho mình công việc mới.

Thứ ba, sự di chuyển của LĐNT đến thành phố Bắc Giang trong thời

gian vừa qua đã làm nảy sinh hàng loạt các vấn đề xã hội như chỗ ở không

đảm bảo được điều kiện sống, dịch vụ xã hội bị quá tải, môi trường đô thị bị ô

nhiễm, lối sống bị ảnh hưởng …đối với chính bản thân người lao động di

chuyển và cả lao động thành phố.

Những vấn đề đó đòi hỏi việc nghiên cứu để tìm ra giải pháp giúp LĐNT

Bắc Giang có việc làm ổn định, tăng thu nhập cho lao động là một yêu cầu

cần thiết hiện nay. Nghiên cứu này cũng góp phần vào thực hiện mục tiêu của

tỉnh Bắc Giang đó là giảm tỷ lệ thất nghiệp cho LĐNT. Trong khuôn khổ

nghiên cứu này tôi chỉ xin đề cập đến vấn đề kinh tế của lao động di chuyển là

thực trạng LĐNT di chuyển đến làm việc tại thành phố Bắc Giang và các

nhân tố ảnh hưởng đến sự di chuyển của LĐNT. Xuất phát từ thực tế đó tôi

chọn nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu sự di chuyển của LĐNT đến làm việc

tại thành phố Bắc Giang, tỉnh Bắc Giang”.

1.2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài

1.2.1. Mục tiêu chung

Đánh giá thực trạng lao động di chuyển từ nông thôn ra thành thị làm

việc trong thời gian vừa qua, đề xuất giải pháp chủ yếu tạo việc làm cho

LĐNT ổn định đời sống và thu nhập.

1.2.2. Mục tiêu cụ thể

1. Góp phần hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về sự di chuyển

LĐNT đến làm việc tại các khu vực thành thị.

2. Nghiên cứu thực trạng của sự di chuyển của LĐNT đến làm việc tại

3

thành phố Bắc Giang, tỉnh Bắc Giang.

3. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự di chuyển của LĐNT đến làm

việc tại thành phố Bắc Giang.

4. Đề xuất các giải pháp chủ yếu tạo thêm việc làm cho LĐNT và ổn

định đời sống và thu nhập cho LĐNT tại Bắc Giang.

* Câu hỏi nghiên cứu

- Những lý luận nào làm rõ sự di chuyển của LĐNT đến làm việc tại

thành thị?

- Thực trạng của sự di chuyển LĐNT đến làm việc tại địa bàn nghiên cứu

hiện nay như thế nào?

- Những nguyên nhân nào dẫn đến LĐNT phải di chuyển đến làm việc

tại thành phố Bắc Giang?

- Giải pháp chủ yếu nào có thể giúp LĐNT có cuộc sống và thu nhập ổn

định cũng như góp phần phát triển nông thôn Bắc Giang?

1.3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

1.3.1. Đối tượng nghiên cứu

- LĐNT đang làm các ngành, nghề tại thành phố Bắc Giang.

- Các yếu tố tác động đến tình hình di chuyển của LĐNT, các nguyên

nhân “đẩy”, “kéo” LĐNT di chuyển đến làm việc tại thành phố Bắc Giang,

tỉnh Bắc Giang.

1.3.2. Phạm vi nghiên cứu

1.3.2.1. Nội dung nghiên cứu

Nghiên cứu sự di chuyển của LĐNT đến thành thị, làm rõ nguyên nhân

xu hướng tác động đến sự di chuyển đó.

4