Nghiên cứu sự chú ý trong học tập của học viên Trường Sĩ quan Kỹ thuật Quân sự

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

------------------------

ĐINH CÔNG DŨNG

NGHIÊN CỨU SỰ CHÚ Ý TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC

VIÊN TRƯỜNG SĨ QUAN KỸ THUẬT QUÂN SỰ

Chuyên ngành: Tâm lý học

Mã số: 60 31 80

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. ĐINH PHƯƠNG DUY

Thành phố Hồ Chí Minh – 2011

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu

và kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là khách quan, trung thực và chưa

từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.

Tác giả luận văn

Đinh Công Dũng

LỜI CẢM ƠN

Để có được kết quả như hôm nay, tôi xin gửi đến Phòng Sau đại

học; Khoa Tâm lý – Giáo dục trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí

Minh và toàn thể quý Thầy, Cô đã tham gia giảng dạy lớp Cao học Tâm lý học

khóa K19 lời cảm ơn chân thành!

Xin chân thành cảm ơn sự cho phép và tạo điều kiện thuận lợi mọi

mặt của Ban giám hiệu và các cơ quan, đơn vị của trường Sĩ quan kỹ thuật

quân sự trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu.

Xin gửi đến thầy TS Đinh Phương Duy, người đã tận tình hướng

dẫn tôi hoàn thành đề tài này với lòng biết ơn sâu sắc!

Luận văn được hoàn thành với sự nỗ lực, cố gắng hết mình nhưng

không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Tôi chân thành cảm ơn và lĩnh hội

những ý kiến đóng góp của quý Thầy, Cô giáo và bạn bè!

Xin chân thành cảm ơn!

TP. Hồ Chí Minh, tháng 09 năm 2011

ĐINH CÔNG DŨNG

MỤC LỤC

1TLỜI CAM ĐOAN1T ......................................................................................... 7

1TLỜI CẢM ƠN1T ............................................................................................... 8

1TMỤC LỤC1T .................................................................................................... 9

1TMỞ ĐẦU1T ..................................................................................................... 12

1T1. Lý do chọn đề tài1T .................................................................................................... 12

1T2. Mục đích nghiên cứu1T............................................................................................... 13

1T3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu1T ......................................................................... 13

1T4. Giả thuyết khoa học1T ................................................................................................ 14

1T5. Nhiệm vụ nghiên cứu1T .............................................................................................. 14

1T6. Giới hạn đề tài1T ........................................................................................................ 14

1T7. Phương pháp nghiên cứu1T ......................................................................................... 15

1T8. Đóng góp mới của đề tài1T ......................................................................................... 16

1T9. Cấu trúc nội dung của đề tài1T .................................................................................... 17

1TChương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN1T .................................................................... 18

1T1.1. Sơ lược về lịch sử nghiên cứu vấn đề1T ................................................................... 18

1T1. 1.1. Những công trình nghiên cứu ngoài nước1T .................................................... 18

1T1.1. 2. Những công trình nghiên cứu trong nước1T ..................................................... 27

1T1.2. Những vấn đề về lý luận1T....................................................................................... 31

1T1.2.1. Chú ý1T ............................................................................................................ 31

1T1.2.1.1. Khái niệm chú ý1T .................................................................................... 31

1T1.2.1.2. Cơ chế hình thành chú ý1T ........................................................................ 32

1T1.2.1.3. Phân loại chú ý1T ...................................................................................... 33

1T1.2.1.4. Các thuộc tính của chú ý1T ....................................................................... 36

1T1.2.2. Chú ý trong học tập1T ...................................................................................... 40

1T1.2.2.1. Khái niệm chú ý trong học tập1T ............................................................... 40

1T1.2.2.2. Vai trò của chú ý trong học tập1T .............................................................. 41

1T1.2.2.3. Những dấu hiệu của sự chú ý trong học tập1T ........................................... 43

1T1.3. Chú ý trong học tập của học viên trường sĩ quan kỹ thuật quân sự1T ........................ 45

1T1.3.1. Đặc điểm tâm - sinh lý khách thể nghiên cứu1T ................................................ 45

1T1.3.1.1. Đặc điểm về sự phát triển thể chất 1T ......................................................... 46

1T1.3.1.2. Một số đặc điểm nhân cách1T ................................................................... 46

1T1.3.2. Đặc điểm hoạt động học tập của học viên sĩ quan kỹ thuật 1T ............................ 50

1T1.3.2.1. Hoạt động học tập của sinh viên1T ............................................................ 50

1T1.3.2.2. Đặc điểm hoạt động học tập của học viên sĩ quan kỹ thuật 1T .................... 51

1TCộng1T ........................................................................................................................... 52

1T1.3.3. Một số yếu tố ảnh hưởng đến sự chú ý trong học tập của học viên trường sĩ

quan kỹ thuật quân sự1T ............................................................................................. 54

1T1.3.3.1. Một số yếu tố ảnh hưởng thuộc về chủ quan1T .......................................... 55

1T1.3.3.2. Một số yếu tố ảnh hưởng thuộc về khách quan1T ...................................... 59

1TChương 2: THỰC TRẠNG CHÚ Ý VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG

CAO SỰ CHÚ Ý TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC VIÊN TRƯỜNG SĨ

QUAN KỸ THUẬT QUÂN SỰ1T ................................................................. 62

1T2.1. Giới thiệu về Trường Sĩ quan kỹ thuật quân sự1T..................................................... 62

1T2.2. Thực trạng chú ý trong học tập của học viên trường sĩ quan kỹ thuật quân sự1T ....... 64

1T2.2.1. Sự chú ý trong học tập của học viên trường sĩ quan kỹ thuật quân sự1T ............ 64

1T2.2.1.1. Nhận thức của học viên về sự chú ý trong học tập1T ................................. 64

1T1.2.1.2. Thái độ của học viên đối với việc chú ý trong học tập1T ........................... 72

1T1.2.1.3. Biểu hiện hành vi chú ý trong học tập của học viên1T ............................... 82

1T1.2.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự chú ý trong học tập của học viên1T .............. 99

1T1.2.1.5. Sự lựa chọn của học viên trước một số đề xuất về các biện pháp nhằm

nâng cao sự chú ý trong học tập1T ....................................................................... 106

1T2.2.2.1. Nguyên nhân khách quan1T .................................................................... 111

1T2.2.2.2. Nguyên nhân chủ quan1T ........................................................................ 113

1T2.3. Một số biện pháp nâng cao sự chú ý trong học tập của học viên trường sĩ quan kỹ

thuật quân sự1T ............................................................................................................ 114

1T2.3.1. Nhóm các biện pháp khách quan1T ................................................................ 114

1T2.2.1.1. Thường xuyên đổi mới nội dung, chương trình1T .................................... 114

1T2.3.1.2. Đẩy mạnh việc đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học theo

hướng tích cực hoá hoạt động của người học1T ................................................... 115

1T2.3.1.3. Duy trì thường xuyên trạng thái chú ý trong học tập1T ............................ 116

1T2.3.1.4. Tăng cường cơ sở vật chất, cung cấp đầy đủ các trang thiết bị cho việc

dạy và học1T ....................................................................................................... 116

1T2.3.2. Nhóm các biện pháp chủ quan1T ................................................................... 117

1T2.3.2.1. Học viên phải không ngừng nâng cao nhận thức, thái độ và động cơ học

tập đúng đắn1T .................................................................................................... 117

1T2.3.2.2. Thường xuyên đổi mới, cải tiến phương pháp học tập của học viên1T ..... 117

1T2.3.2.3. Tổ chức tốt cuộc sống, hoạt động sinh hoạt quân sự của học viên1T ........ 118

1TKẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ1T .................................................................. 120

1TKẾT LUẬN1T .............................................................................................................. 120

1TKIẾN NGHỊ1T ............................................................................................................. 121

1TTÀI LIỆU THAM KHẢO1T........................................................................ 124

1TPHỤ LỤC1T.................................................................................................. 128

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Chú ý là điều kiện của hoạt động có ý thức của con người, có vai trò to

lớn đối với sự phát triển tâm lý và nhận thức của con người. Chú ý được xem là

một trạng thái tâm lý đi kèm, làm “nền” cho các hoạt động tâm lý khác nhằm

bảo đảm cho hoạt động đó đạt kết quả. Chú ý là điều kiện không không thể

thiếu cho mọi hoạt động của con người trong cuộc sống cũng như học tập, lao

động, giải trí,… đạt kết quả cao nhất. Trong học tập luôn đòi hỏi sự tập trung

chú ý của người học, bảo đảm cho người học lựa chọn và tập trung vào đối

tượng học tập nào đó đồng thời lảng tránh, bỏ qua các đối tượng khác để việc

phản ánh được tốt hơn, cơ sở cho các hành động học tập có kết quả.

Hiện nay, vấn đề chú ý và chú ý trong học tập đã và đang được nhiều

tác giả quan tâm. Trước hết là những nhà nghiên cứu tiên phong như

Wilhelm Wundt, William James, Ivan Parlov, Michael I.Posner , ... trong

những công trình đó đã đề cập đến lý luận: chú ý, phân biệt và hạn chế trong

nhận thức các lĩnh vực rộng; lựa chọn tích cực của kích thích; hình ảnh não

của sự chú ý lựa chọn,... đến nghiên cứu về mối quan hệ của hoàn cảnh, tác

nhân kích tích, thực phẩm đến trạng thái và mức độ chú ý của con người và

cũng như là nghiên cứu ứng dụng vào việc cải thiện khả năng tập trung trong

học tập, thi đấu thể thao, lao động,…. . Ở Việt Nam, đây cũng là vấn đề được

nhiều người quan tâm nghiên cứu, tuy nhiên chưa có nhiều công trình vẫn còn

dừng lại chủ yếu ở tìm hiểu thực trạng ở phạm vi nhỏ, ở các bài viết, tham

luận, trong các diễn đàn giáo dục, xã hội và từng bước ứng dụng trong huấn

luyện kỹ năng nghề.

Đối với hoạt động quân sự nói chung, quá trình dạy học, giáo dục, phát

triển và chuẩn bị tâm lý cho quân nhân trong các Nhà trường quân sự nói riêng

thì vấn đề tìm hiểu sự chú ý học viên nhất là khi có nhiều những tác nhân làm

cho người học suy giảm chú ý, phân tán chú ý và không tập trung chú ý có vai

trò rất quan trọng không chỉ đối với chính quá trình dạy và học ở nhà trường

mà còn do chính tính chất của hoạt động quân sự. Những tính chất đặc thù

chính là hoạt động giáo dục – đào tạo diễn ra trong điều kiện môi trường quân

sự, bên cạnh và đồng thời là thực hiện nhiều nhiệm vụ theo chức trách như:

sẵn sàng chiến đấu, lao động sản xuất, công tác dân vận, v.v. Các yếu tố đó

cảnh hưởng mọi mặt hoạt động và học tập của học viên, đến trạng thái chú ý

của họ, đến kết quả thực hiện nhiệm vụ của bản thân và tập thể và đặc biệt

quan trọng đối với chức trách nhiệm vụ đảm nhiệm khi tốt nghiệp.

Từ thực tiễn môi trường sư phạm quân sự nói chung, môi trường sư

phạm kỹ thuật quân sự nói riêng chưa được quan tâm, nghiên cứu, làm rõ đặt ra

vấn đề cần quan tâm nghiên cứu. Và hơn bao giờ hết khi chúng ta đang đẩy

mạnh thực hiện Nghị quyết 86/NQ-ĐUQSTƯ của Đảng uỷ quân sự trung ương

về “Công tác giáo dục – đào tạo trong tình hình mới” và Nghị quyết 382/NQ￾ĐUQSTƯ của Đảng uỷ quân sự trung ương về “Công tác kỹ thuật trong tình

hình mới” thì việc nghiên cứu về vấn đề chú ý trong hoạt động giáo dục - đào

tạo ở Nhà trường kỹ thuật quân sự không chỉ có giá trị về mật lý luận mà còn

mang tính thực tiễn sâu sắc.

Chính vì lẽ đó, người nghiên cứu quyết định lựa chọn đề tài: “Nghiên

cứu sự chú ý trong học tập của học viên trường sĩ quan kỹ thuật quân

sự” làm luận văn tốt nghiệp của mình.

2. Mục đích nghiên cứu

Tìm hiểu thực trạng chú ý trong học tập của học viên trường sĩ quan kỹ

thuật hiện nay, trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp mang tính định hướng

nhằm nâng cao sự chú ý trong học tập của học viên, góp phần nâng cao chất

lượng giáo dục – đào tạo sĩ quan chỉ huy kỹ thuật cho quân đội.

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

- Khách thể nghiên cứu: học viên trường sĩ quan kỹ thuật quân sự.

- Đối tượng nghiên cứu: sự chú ý trong học tập trên lớp của học viên

trường sĩ quan kỹ thuật quân sự.

4. Giả thuyết khoa học

- Học viên sĩ quan trường sĩ quan kỹ thuật quân sự có sự phân tán chú ý

ở mức độ nhất định trong học tập trên lớp.

- Sự chú ý trong học tập trên lớp của học viên có sự khác nhau giữa các

đối tượng đào tạo.

- Sự chú ý trong học tập của học viên chịu ảnh hưởng mạnh mẽ bởi các

yếu tố tác động từ bên trong lẫn bên ngoài.

- Cần có nhiều biện pháp nâng cao tập trung chú ý trong học tập của

học viên sĩ quan kỹ thuật

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu những vấn đề lý luận có liên quan đến sự chú ý trong học

tập của học viên trường sĩ quan kỹ thuật quân sự.

- Nghiên cứu thực trạng chú ý, đề xuất một số biện pháp mang tính

định hướng nhằm nâng cao sự chú ý trong học tập cho học viên trường sĩ

quan kỹ thuật quân sự.

6. Giới hạn đề tài

Đề tài giới hạn trong phạm vi nghiên cứu như sau:

- Chỉ nghiên cứu trên nhóm 300 học viên đào tạo sĩ quan chỉ huy kỹ

thuật quân sự bậc cao đẳng ở trường sĩ quan kỹ thuật theo nguyên tắc

chọn mẫu phân tầng.

- Chỉ nghiên cứu sự chú ý trong học tập diễn ra trên lớp chứ không

nghiên cứu đến sự chú ý trong tự học và các hoạt động khác của học viên.

- Chỉ nghiên cứu theo hướng tiếp cận nhận thức, thái độ và biểu hiện

hành vi chú ý của học viên trong học tập diễn ra trên lớp.

7. Phương pháp nghiên cứu

Đề tài được tiến hành thông qua việc phối hợp đồng bộ một số phương

pháp: phương pháp nghiên cứu lý luận,phương pháp quan sát, phương pháp

điều tra bằng bảng hỏi, phương pháp phỏng vấn, phương pháp tọa đàm và

phương pháp thống kê toán học.

* Phương pháp nghiên cứu lý luận

Tìm hiểu, nghiên cứu các tài liệu lý luận và kết quả nghiên cứu thực

tiễn đã thực hiện về chú ý, sự phân tán chú ý trong hoạt động nói chung và

học tập nói riêng. Các tư liệu trên được sử dụng trong đề tài như một thư mục

tham khảo thông qua việc nghiên cứu, phân tích và hệ thống hóa.

* Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi

Bảng hỏi được xây dựng dưới dạng phiếu thăm dò ý kiến theo các

bước:

- Bước 1: Xây dựng phiếu thăm dò mở

- Bước 2: Xây dựng phiếu thăm dò thử nghiệm

- Bước 3: Xây dựng phiếu thăm dò chính thức

Bảng hỏi được xây dựng dựa trên các nội dung chính sau:

- Tầm quan trọng của chú ý đối với việc học tập của học viên

- Mức độ chú ý của học viên trong học tập như thế nào (chú ý, biểu

hiện của chú ý, mức độ chú ý ở trong từng hình thức học tập,…).

- Những yếu tố ảnh hưởng đến sự chú ý trong học tập trên lớp của học

viên sĩ quan kỹ thuật

- Một số đề xuất nhằm nâng cao sự chú ý trong học tập trên lớp của

học viên sĩ quan kỹ thuật.

Bảng thăm dò được xây dựng thành hai phần, phần một là phần giới

thiệu và hướng dẫn trả lời. Phần hai là nội dung hỏi. Bảng thăm dò cũng sử

dụng nhiều kiểu câu hỏi khác nhau để làm tăng tính giá trị như: câu hỏi theo

kiểu thang đo định danh, theo thang đo Likert - xếp thứ hạng - thứ tự, … Các

khách thể nghiên cứu được điều tra theo nguyên tắc khuyết danh để đảm bảo

sự trung thực và chính xác một cách cao nhất.

* Phương pháp phỏng vấn

Phương pháp này thực hiện theo kiểu phỏng vấn nhóm tập trung và

phỏng vấn sâu cá nhân.

- Phỏng vấn nhóm tập trung: tập trung phỏng vấn các nội dung gắn với

bản hỏi để tăng tính thuyết phục cũng như độ phong phú và thực tế của số liệu.

- Phỏng vấn sâu cá nhân: chọn một vấn đề nào đó nổi trội trong phần

trả lời để phỏng vấn ở một số đối tượng.

* Phương pháp tọa đàm

Tổ chức tọa đàm với các đối tượng là học viên cũng như một số cán bộ

quản lý đại đội, tiểu đoàn học viên sĩ quan kỹ thuật và một số nhà khoa học

chuyên ngành Tâm lý học, Giáo dục học để thu thập ý kiến nhằm làm cho cứ

liệu phong phú, đa chiều.

* Phương pháp toán thống kê

Sử dụng phần mềm: SPSS for Window 11.5 để xử lý các số liệu thống kê.

8. Đóng góp mới của đề tài

- Đề tài mô tả thực trạng chú ý trong học tập của học viên trường sĩ

quan kỹ thuật quân sự

- Đề tài cũng đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao sự chú ý trong

học tập cho học viên trường sĩ quan kỹ thuật quân sự.

9. Cấu trúc nội dung của đề tài

Bao gồm 03 phần

Phần mở đầu

1. Lí do chọn đề tài

2. Mục đích nghiên cứu

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

4. Giả thuyết nghiên cứu

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

6. Giới hạn đề tài

7. Phương pháp nghiên cứu

8. Đóng góp mới của đề tài

Phần kết quả nghiên cứu

Chương 1: Cơ sở lý luận

Chương 2: Thực trạng chú ý và một số biện pháp nâng cao sự chú ý

trong học tập của học viên trường sĩ quan kỹ thuật quân sự

Phần kết luận và kiến nghị

Kết luận

Kiến nghị

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN

1.1. Sơ lược về lịch sử nghiên cứu vấn đề

1. 1.1. Những công trình nghiên cứu ngoài nước

Ngay từ đầu trong ngành tâm lý học, các nhà tâm lý học đã quan tâm nghiên

cứu, lý giải việc: chúng ta để ý những sự việc này nhiều hơn sự việc khác và điều gì

đang diễn ra khi chúng ta “chú ý” đến sự việc nào đó. Nghiên cứu về chú ý cũng

được các nhà sinh lý thần kinh, các nhà quản lý, giáo viên… quan tâm, tiếp cận theo

nhiều góc độ khác nhau.

* Wilhelm Wundt (1832 – 1920) được coi là nhà tâm lý học đầu tiên nghiên

cứu về sự chú ý, phân biệt và hạn chế trong nhận thức các lĩnh vực rộng [26].

* Nhà triết học và tâm lý học người Mỹ William James (1842 – 1910) nhấn

mạnh vị trí của chủ thể trước các kích thích tác động. Bằng việc sử dụng phương

pháp nội quan – nghiên cứu chi tiết kinh nghiệm của riêng bản thân - Jame (1890)

đưa ra kết luận: khi chúng ta cố gắng chú ý hai sự việc thì chỉ thành công nếu một

trong hai sự việc trở thành quen thuộc đến mức “theo thói quen”, và không chú ý

nhiều đến nó [26, tr.63].

Từ sự đề cập đến sự giới hạn của chú ý, Jame đã cho rằng: chính điều này giúp

chúng ta có thể nhận thức được thế giới xung quanh. Ông phân loại chú ý dựa vào

các quá trình nhận thức như là chú ý cảm giác gắn với tri giác và chú ý trí tuệ gắn

với trí nhớ, tư duy, tưởng tượng.

* John B.Watson (1878 – 1958) đã tìm cách xác định sự chú ý không phải là

một quá trình bên trong mà là hành vi phản ứng lại với các kích thích cụ thể.

* Mackworth (1950) tiến hành một loạt nghiên cứu khảo sát về khả năng duy

trì một công việc nhàm chán nhưng vẫn còn tỉnh táo, nhanh nhẹn qua đó để thấy

được mức độ duy trì chú ý và các yếu tố ảnh hưởng đến thời gian duy trì sự chú ý

của một người.

Thực nghiệm của Mackworth về chú ý thông qua việc rò tìm tín hiệu, trong đó

người tham gia nghiên cứu bấm một phím nhỏ khi họ nhận thức có tín hiệu đặc biệt.

Tín hiệu có thể là tín hiệu hình ảnh, như hình ảnh trên màn hình radar, hay có thể là

tín hiệu tiếng, như duy trì tiếng. Bằng việc so sánh tín hiệu đã cho với phản ứng của

người tham gia, thống kê lỗi và ghi lại sự duy trì chú ý của họ. Ông đưa đến kết

luận: Nếu họ không chú ý thì chắc chắn phạm nhiều sai lầm hơn. Và cũng từ thực

nghiệm, Mackworth đã chứng minh rằng: có thể đưa ra một định nghĩa hoạt động về

chú ý, có thể quan sát và sử dụng dữ liệu khách quan để xem xét mức độ chú ý của

con người [26, tr.64].

Nghiên cứu của Mackworth cho thấy có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến thời

gian duy trì sự cảnh giác của một người, công việc càng kéo dài thì càng phạm sai

lầm. Mackworth và các nhà nhiên cứu sau này cũng nhận thấy sự giảm dần hoạt

động có thể giảm theo nhiều cách khác nhau:

GIẢM SỰ GIẢM DẦN HOẠT ĐỘNG

TÁC NHÂN ẢNH HƯỞNG GIẢM DẦN GIẢM DO

* Yếu tố nhiệm vụ

Cường độ tín hiệu Tín hiệu rõ hơn

Thời gian kéo dài tín hiệu Tín hiệu dài hơn

Xác suất không gian Tín hiệu gần tâm điểm thể hiện

* Yếu tố cá nhân

Phản hồi về hoạt động Mọi phản hồi bất kỳ, đúng hay sai

Thuốc kích thích (amphetamine) Liều trung bình

Điểm số nhân cách Eysenck Nội quan cao

* Yếu tố tình huống

Tiếng ồn môi trường Xáo trộn trung bình (như điện

thoại)

Môi trường xã hội Hiện diện của người khác (nhất là