nghiên cứu mức độ trí tuệ của học sinh từ 11 đến 15 tuổi và khả năng sử dụng test raven ở lào

Më ®Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi nghiªn cøu

1.1. VÒ lý luËn

Ngµy nay, sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña khoa häc - kü thuËt vµ cña

nÒn s¶n xuÊt x· héi ®ßi hái mçi c¸ nh©n ph¶i cã t duy ®éc lËp vµ s¸ng t¹o. Do

vËy, nhµ trêng phæ th«ng kh«ng chØ cã nhiÖm vô cung cÊp cho häc sinh tri

thøc khoa häc mµ cßn ph¶i gióp c¸c em ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña m×nh. Muèn vËy,

c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c bËc phô huynh cÇn cã hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vµ s©u s¾c tr×nh

®é trÝ tuÖ hiÖn cã cña c¸c em vµ nh÷ng yÕu tè liªn quan tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn

®ã. ChØ cã nh vËy, míi x¸c ®Þnh ®îc môc ®Ých, néi dung, ph¬ng ph¸p d¹y häc

vµ gi¸o dôc trÝ tuÖ phï hîp víi tõng løa tuæi häc sinh vµ víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ

v¨n hãa cña mçi céng ®ång.

C¸c nhµ nghiªn cøu t©m lý häc thÊy r»ng: bªn c¹nh viÖc n¾m v÷ng quy

luËt chung cña sù ph¸t triÓn t©m lý, trÝ tuÖ häc sinh qua c¸c giai ®o¹n løa tuæi,

cßn cÇn ph¶i quan t©m ®Õn viÖc x¸c ®Þnh tr×nh ®é trÝ tuÖ cña tõng häc sinh,

nh÷ng biÓu hiÖn ph¸t triÓn vµ chËm tiÕn cña nã ®Ó ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p gi¸o

dôc thÝch hîp.

Tõ tríc tíi nay, trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÊn ®Ò

trÝ tuÖ häc sinh, nhng ë níc Céng hßa d©n chñ nh©n d©n (CHDCND) Lµo vÊn

®Ò nµy cha ®îc nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng, phï hîp víi tÝnh c¸ch ®Æc

thï cña nã, nhÊt lµ trÝ tuÖ cña häc sinh tõ 11 ®Õn 15 tuæi ®ang häc trong c¸c tr￾êng trung häc c¬ së (THCS). MÆt kh¸c, vÒ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu trÝ tuÖ, cßn

thiÕu c¸c tr¾c nghiÖm kh¸ch quan vµ cha cã thang ®o chuÈn cho häc sinh, phï

hîp víi nÒn v¨n hãa, x· héi cña níc Lµo.

Theo chóng t«i, viÖc dïng test Raven ®Ó t×m hiÓu møc ®é trÝ tuÖ cña

häc sinh Lµo lµ viÖc lµm míi vµ cã thÓ ®em l¹i kÕt qu¶ ®¸ng tin cËy.

5

1.2. VÒ thùc tiÔn

XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña cuéc sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, ®ßi hái ph¶i

®æi míi gi¸o dôc cña Lµo nh»m ®µo t¹o nguån nh©n lùc cho sù ph¸t triÓn kinh

tÕ - v¨n hãa x· héi cña ®Êt níc Lµo. NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng Nh©n d©n c¸ch

m¹ng (NDCM) Lµo ®· kh¼ng ®Þnh:

Ph¸t triÓn hÖ thèng gi¸o dôc quèc gia sao cho cã chÊt lîng

vµ cã sù ®æi míi tÝch cùc, tiÕn tíi hiÖn ®¹i. Trong ®iÒu kiÖn khoa

häc c«ng nghÖ trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ lµ yÕu tè

quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi th× c«ng t¸c gi¸o dôc cµng ®ãng

vai trß ®Æc biÖt quan träng. NÕu c«ng t¸c gi¸o dôc vµ x©y dùng con

ngêi cña chóng ta cã chÊt lîng th× sÏ gióp cho sù ph¸t triÓn cã tèc

®é nhanh h¬n vµ níc ta sÏ tiÕn kÞp xu thÕ ph¸t triÓn chung cña thÕ

giíi. Trong c«ng t¸c gi¸o dôc vµ x©y dùng con ngêi, chóng ta cÇn

ph¶i chó ý c¶ hai mÆt ®i ®«i víi nhau: mét mÆt cÇn ph¶i chó ý ®µo

t¹o vÒ chÝnh trÞ t tëng vµ lý tëng x· héi chñ nghÜa; gi¸o dôc ý thøc

®èi víi ph¸p luËt vµ kû luËt, mÆt kh¸c ph¶i ®µo t¹o cho giái vÒ

chuyªn m«n, nghiÖp vô, tõng bíc s¸nh kÞp c¸c níc [71].

XÐt riªng trong lÜnh vùc d¹y häc ë níc CHDCND Lµo, viÖc hiÓu biÕt

vÒ møc ®é trÝ tuÖ cña häc sinh nãi chung, c¸c em løa tuæi tõ 11 ®Õn 15 tuæi nãi

riªng cßn Ýt, nªn gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc gi¸o dôc vµ d¹y häc, nhÊt lµ

viÖc h×nh thµnh c¸c kh¸i niÖm khoa häc cho c¸c em. MÆt kh¸c, t¹i Lµo hiÖn

cßn thiÕu ph¬ng ph¸p kh¸ch quan chÈn ®o¸n trÝ tuÖ cña c¸c häc sinh.

XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do trªn t«i ®· lùa chän ®Ò tµi "Nghiªn cøu møc ®é

trÝ tuÖ cña häc sinh tõ 11 ®Õn 15 tuæi vµ kh¶ n¨ng sö dông test Raven ë Lµo".

2. Môc ®Ých nghiªn cøu

X¸c ®Þnh møc ®é trÝ tuÖ cña häc sinh THCS, thuéc løa tuæi tõ 11 ®Õn 15

vµ c¸c yÕu tè liªn quan tíi sù ph¸t triÓn ®ã; ®ång thêi gãp phÇn x¸c ®Þnh c¸c

yÕu tè liªn quan tíi viÖc sö dông tr¾c nghiÖm Raven ®Ó chÈn ®o¸n trÝ tuÖ häc

sinh ë trêng THCS níc CHDCND Lµo.

6

3. §èi tîng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu

3.1. §èi tîng nghiªn cøu

Møc ®é trÝ tuÖ cña häc sinh tõ 11 ®Õn 15 tuæi ®ang häc c¸c trêng

THCS vµ kh¶ n¨ng sö dông tr¾c nghiÖm Raven ®èi víi häc sinh Lµo.

3.2. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu

TrÎ em Lµo ë ®é tuæi tõ 11 ®Õn 15 trong c¸c gia ®×nh thuéc c¸c thµnh

phÇn x· héi kh¸c nhau, hiÖn ®ang häc trong c¸c trêng THCS thuéc khu vùc

thµnh phè vµ n«ng th«n ë Lµo.

Chóng t«i nghiªn cøu 563 trÎ ë ®é tuæi tõ 11 ®Õn 15 tuæi cña 4 trêng

THCS, thuéc hai trêng trong thµnh phè Viªng Ch¨n, mét trêng tØnh Bo Ly

Kh¨m Xay vµ mét trêng tØnh Viªng Ch¨n.

4. Gi¶ thuyÕt khoa häc

4.1. TrÝ tuÖ häc sinh tõ 11 ®Õn 15 tuæi ®ang häc trong c¸c trêng THCS

cña Lµo cha cao vµ kh«ng ®Òu. Møc ®é ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña c¸c em løa tuæi

nµy liªn quan víi viÖc häc tËp cña c¸c em vµ c¸c ®iÒu kiÖn v¨n hãa- x· héi,

giíi tÝnh, thµnh phÇn cha mÑ, ®Þa bµn c¸c em sinh sèng.

4.2. Cã thÓ sö dông tr¾c nghiÖm Raven vµo viÖc chÈn ®o¸n trÝ tuÖ cña

häc sinh Lµo.

5. NhiÖm vô nghiªn cøu

5.1. Nghiªn cøu lý luËn vÒ trÝ tuÖ trong t©m lý häc

Nghiªn cøu lý luËn vÒ trÝ tuÖ trong t©m lý häc vµ ph¬ng ph¸p nghiªn

cøu trÝ tuÖ (chñ yÕu lµ ph¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm).

5.2. T×m hiÓu thùc tr¹ng møc ®é trÝ tuÖ cña häc sinh Lµo løa tuæi 11

®Õn 15 tuæi b»ng test Raven; ph¸t hiÖn mét sè yÕu tè liªn quan tíi møc ®é

ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña häc sinh.

5.3. Ph©n tÝch c¸c yÕu tè liªn quan tíi quy tr×nh sö dông test Raven

trªn ®èi tîng häc sinh Lµo. Tõ ®ã kiÕn nghÞ vÒ kh¶ n¨ng sö dông test Raven

khi chÈn ®o¸n trÝ tuÖ häc sinh ë Lµo.

7

6. Giíi h¹n cña ®Ò tµi

6.1. Nghiªn cøu møc ®é trÝ tuÖ cña häc sinh Lµo ë thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh

theo tõng ®é tuæi, b»ng tr¾c nghiÖm Raven. MÆt kh¸c, trÝ tuÖ cña c¸ nh©n cã

nhiÒu yÕu tè, trong ®ã yÕu tè chñ yÕu lµ t duy, do ®iÒu kiÖn cã h¹n, ®Ò tµi tËp

trung nghiªn cøu thµnh phÇn t duy trong mèi liªn hÖ víi tri gi¸c cña trÝ tuÖ trÎ

em, th«ng qua tr¾c nghiÖm Raven.

6.2. Kh¸ch thÓ lµ häc sinh tõ 11 ®Õn 15 tuæi ®ang häc trong c¸c trêng

THCS thuéc néi thµnh Viªng Ch¨n, tØnh Bo Ly Kh¨m Xay vµ tØnh Viªng Ch¨n.

7. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu

7.1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý luËn.

7.2. Ph¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm.

7.3. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch s¶n phÈm ho¹t ®éng.

7.4. Ph¬ng ph¸p trß chuyÖn, pháng vÊn.

7.5. Ph¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc.

8. Nh÷ng ®ãng gãp chñ yÕu cña luËn ¸n

8.1. VÒ lý thuyÕt

- Tæng quan cã chän läc c¸c lý luËn nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò trÝ tuÖ trong

t©m lý häc.

8.2. VÒ thùc tiÔn

- Ph¸t hiÖn thùc tr¹ng møc ®é trÝ tuÖ cña häc sinh tõ 11 ®Õn 15 tuæi vµ

c¸c yÕu tè ¶nh hëng tíi trÝ tuÖ cña häc sinh Lµo.

- X¸c ®Þnh ®îc c¸c yÕu tè liªn quan tíi kh¶ n¨ng sö dông tr¾c nghiÖm

Raven ®Ó chÈn ®o¸n trÝ tuÖ häc sinh ë Lµo.

- Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi gãp phÇn h×nh thµnh c¬ së cho viÖc

c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ë trêng phæ th«ng cña níc CHDCND Lµo vµ gãp

phÇn hoµn thiÖn c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu trÝ tuÖ cña häc sinh ë Lµo.

8

Ch¬ng 1

C¬ së lý luËn cña vÊn ®Ò nghiªn cøu

1.1. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò trÝ tuÖ trong t©m lý häc

TrÝ tuÖ lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc ®îc nghiªn cøu nhiÒu vµ rÊt sím

trong t©m lý häc. V× vËy, cho ®Õn nay ®· thu ®îc nhiÒu thµnh tùu vÒ lý luËn vµ

ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.

1.1.1. C¸c thµnh tùu lý luËn vÒ trÝ tuÖ trÎ em

Cã thÓ ®iÓm qua c¸c híng tiÕp cËn vÒ trÝ tuÖ trong t©m lý häc tõ tríc

tíi nay:

1.1.1.1. TiÕp cËn liªn tëng vµ tiÕp cËn hµnh ®éng tinh thÇn

TiÕp cËn liªn tëng vµ tiÕp cËn hµnh ®éng tinh thÇn lµ hai híng tiÕp cËn

cæ ®iÓn vµ lµ ®iÓn h×nh cña hai trêng ph¸i triÕt häc tr¸i ngîc nhau ®îc du nhËp

vµo lÜnh vùc t duy, trÝ tuÖ: triÕt häc duy vËt - duy c¶m Anh vµ triÕt häc duy lý

§øc.

+ TiÕp cËn vÊn ®Ò trÝ tuÖ theo thuyÕt liªn tëng

TiÕp cËn liªn tëng lµ trêng ph¸i t©m lý häc Anh, gi¶i thÝch ®éng th¸i

c¸c qu¸ tr×nh t©m lý theo nguyªn t¾c kÕt hîp, liªn tëng c¸c h×nh ¶nh tri gi¸c.

§¹i biÓu cña híng tiÕp cËn nµy lµ c¸c nhµ triÕt häc, t©m lý häc Anh: §.Ghatli

(1705 -1836), D.S..Miler (1806-1873), H.Spencer (1820-1903). C¸c nhµ liªn t￾ëng cho r»ng trÝ tuÖ lµ qu¸ tr×nh thay ®æi tù do tËp hîp c¸c h×nh ¶nh, lµ sù liªn

tëng c¸c biÓu tîng. Mèi quan t©m chñ yÕu cña c¸c nhµ liªn tëng lµ tèc ®é vµ

møc ®é liªn kÕt c¸c h×nh ¶nh, c¸c biÓu tîng ®· cã, tøc lµ quan t©m chñ yÕu tíi

vÊn ®Ò t¸i t¹o c¸c mèi liªn tëng. Theo hä, cã bèn lo¹i liªn tëng: liªn tëng

gièng nhau, liªn tëng t¬ng ph¶n, liªn tëng gÇn nhau vÒ kh«ng gian vµ thêi

gian, liªn tëng nh©n qu¶. Liªn tëng nh©n qu¶ cã vai trß ®Æc biÖt quan träng

trong c¸c qu¸ tr×nh trÝ tuÖ. Sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ lµ qu¸ tr×nh tÝch lòy c¸c mèi

9

liªn tëng. Sù kh¸c biÖt vÒ tr×nh ®é trÝ tuÖ ®îc quy vÒ sè lîng c¸c mèi liªn tëng,

vÒ tèc ®é ho¹t hãa c¸c liªn tëng ®ã. Nh vËy, sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ chØ lµ sù vËn

®éng bªn trong cña c¸c h×nh ¶nh c¶m tÝnh mµ th«i.

MÆc dï cã nhiÒu cè g¾ng ®Ó gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng t©m lý ý thøc,

theo chiÒu híng kh¸ch quan, b»ng c¸ch kÐo t©m lý häc l¹i gÇn víi sinh lý häc,

nhng vÒ c¬ b¶n thuyÕt liªn tëng cha tho¸t khái t duy siªu h×nh, víi ®Æc trng lµ

ph¬ng ph¸p quy n¹p h×nh thøc c¸c sù kiÖn. V× vËy, thuyÕt liªn tëng míi chØ

nªu ra nguyªn t¾c gi¶i thÝch m¸y mãc vÒ trÝ tuÖ mµ cha ®Ò cËp ®Õn b¶n chÊt,

cÊu tróc, vai trß cña trÝ tuÖ trong ho¹t ®éng cña con ngêi.

+ TiÕp cËn hµnh ®éng tinh thÇn

TiÕp cËn hµnh ®éng tinh thÇn lµ ®Æc trng cña trêng ph¸i t©m lý häc

Vuxbua - mét trêng ph¸i t©m lý häc §øc, theo truyÒn thèng triÕt häc duy lý.

§¹i biÓu cña trêng ph¸i nµy lµ c¸c nhµ t©m lý hãc §øc: O.Quynpe (1862-1915),

O.Dencer (1881- 1944) vµ K.Biuler (1897-1963)...

T tëng chñ ®¹o cña trêng ph¸i Vuxbua lµ nghiªn cøu t duy, trÝ tuÖ

th«ng qua thùc nghiÖm gi¶i c¸c bµi to¸n t duy. Ph¬ng ph¸p chñ yÕu sö dông

trong thùc nghiÖm lµ tù quan s¸t (hÇu hÕt c¸c nghiÖm thÓ tham gia thùc

nghiÖm lµ c¸c nhµ t©m lý chuyªn nghiÖp. Hä cã nhiÖm vô thêng xuyªn th«ng

b¸o vÒ diÔn biÕn qu¸ tr×nh t duy cña m×nh khi gi¶i quyÕt nhiÖm vô).

B»ng thùc nghiÖm, c¸c nhµ t©m lý häc Vuxbua ®· ®i ®Õn nh÷ng kÕt

luËn vÒ b¶n chÊt cña t duy, trÝ tuÖ. Theo hä, t duy lµ hµnh ®éng bªn trong cña

chñ thÓ nh»m xem xÐt c¸c mèi quan hÖ (quan hÖ ë ®©y lµ tÊt c¶ nh÷ng g×

kh«ng mang ®Æc ®iÓm cña h×nh ¶nh c¶m tÝnh, lµ tÊt c¶ sù tæng hîp phong phó

c¸c kh¸i niÖm). ViÖc xem xÐt c¸c mèi quan hÖ nµy ®éc lËp víi viÖc tri gi¸c

c¸c thµnh phÇn tham gia quan hÖ. Thµnh thö, qu¸ tr×nh t duy, trÝ tuÖ diÔn ra

kh«ng cÇn cã sù hç trî cña c¸c biÓu tîng c¶m tÝnh, rêi r¹c. Hµnh ®éng t duy lµ

c«ng viÖc cña "c¸i t«i", cña chñ thÓ. Nã chÞu ¶nh hëng cña nhiÖm vô (bµi to¸n

t duy). NhiÖm vô ®Þnh híng cho hµnh ®éng t duy. Khi chñ thÓ nhËn ra bµi to¸n

10

cã nghÜa lµ ®· biÕn c¸c chØ dÉn tõ bªn ngoµi thµnh tù chØ dÉn trong qu¸ tr×nh

gi¶i quyÕt nhiÖm vô. TÝnh lùa chän cña t duy bÞ quy ®Þnh bëi sù vËn ®éng cña

tù chØ dÉn. Nã ®îc thÓ hiÖn ë viÖc t¨ng cêng mét sè liªn tëng, øc chÕ, dËp t¾t

c¸c liªn tëng kh¸c.

Híng tiÕp cËn cña c¸c nhµ t©m lý häc Vuxbua ®· cã ®ãng gãp lín cho

t©m lý häc vÒ t duy, trÝ tuÖ. LÇn ®Çu tiªn, trong t©m lý häc, t duy, trÝ tuÖ ®îc

nghiªn cøu lµ mét hµnh ®éng bªn trong, lµ mét qu¸ tr×nh vËn ®éng cña c¸c

thao t¸c trÝ tuÖ. Nã cã ®èi tîng lµ c¸c quan hÖ. §©y lµ bíc tiÕn lín trªn con ®-

êng t×m hiÓu b¶n chÊt cña t duy, trÝ tuÖ vµ kh¾c phôc c¸c quan niÖm gi¶n ®¬n

cña thuyÕt liªn tëng vÒ vÊn ®Ò nµy. Tuy nhiªn, do ¶nh hëng cña triÕt häc duy

lý §øc, nªn hµnh ®éng t duy, trÝ tuÖ theo quan ®iÓm cña ph¸i Vuxbua chØ

thuÇn tóy lµ hµnh ®éng tinh thÇn bªn trong. Nã kh«ng liªn quan tíi c¸c yÕu tè

bªn ngoµi. Bµi to¸n t duy (hoµn c¶nh cã vÊn ®Ò) chØ cã t¸c dông khëi ®éng lóc

®Çu, cßn sau ®ã c¸c thao t¸c tù vËn ®éng theo logic néi t¹i cña chóng. Néi

dung kh¸ch quan cña bµi to¸n vµ c¸c thao t¸c chØ quan hÖ vÒ h×nh thøc, cßn

thùc chÊt, chóng t¸ch rêi nhau. V× vËy, vÊn ®Ò b¶n chÊt x· héi vµ logic t©m lý

cña t duy, trÝ tuÖ vÉn cha ®îc gi¶i quyÕt.

1.1.1.2. TiÕp cËn hµnh vi

TiÕp cËn hµnh vi lµ mét trong nh÷ng cè g¾ng rÊt lín cña t©m lý häc thÕ

giíi ®Çu thÕ kû XX, nh»m kh¾c phôc tÝnh chñ quan trong nghiªn cøu c¸c hiÖn

tîng t©m lý ngêi thêi ®ã. KÕt qu¶ lµ ®· h×nh thµnh lªn trêng ph¸i cã ¶nh hëng

m¹nh mÏ ®Õn sù ph¸t triÓn cña t©m lý häc Mü vµ thÕ giíi thÕ kû XX: T©m lý

häc hµnh vi, mµ ®¹i biÓu xuÊt s¾c lµ c¸c nhµ t©m lý häc kiÖt xuÊt: J.Watson

(1878-1958), E.Tolman (1886-1959), E.L.Thorndike (1874-1949),

B.F.Skinner (1904-1990)... C¸c nhµ t©m lý häc theo híng tiÕp cËn hµnh vi phñ

nhËn viÖc nghiªn cøu ý thøc con ngêi. Theo hä, ý thøc kh«ng ®ãng vai trß g×

trong viÖc ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña con ngêi vµ t©m lý häc kh«ng thÓ nghiªn

cøu nã b»ng ph¬ng ph¸p kh¸ch quan. V× vËy, t©m lý häc chØ nghiªn cøu hµnh

11

vi con ngêi mµ th«i. T©m lý (cña c¶ ngêi vµ con vËt) chØ lµ c¸c d¹ng hµnh vi

kh¸c nhau. Hµnh vi lµ tËp hîp c¸c ph¶n øng cña c¬ thÓ ®¸p l¹i c¸c kÝch thÝch

tõ m«i trêng bªn ngoµi. Nghiªn cøu vµ ®iÒu khiÓn viÖc h×nh thµnh hµnh vi trÝ

tuÖ (cho c¶ ®éng vËt vµ con ngêi) ®îc quy vÒ viÖc nghiªn cøu t¹o ra "m«i tr￾êng c¸c kÝch thÝch", ®îc s¾p xÕp theo logic cho phÐp h×nh thµnh c¸c ph¶n øng

mong muèn, tøc lµ qu¸ tr×nh "®iÒu kiÖn hãa hµnh vi".

Theo c¸c nhµ t©m lý häc hµnh vi, hµnh vi trÝ tuÖ (cña c¶ ngêi vµ ®éng

vËt) lµ c¸c ph¶n øng cã hiÖu qu¶ mµ c¸ thÓ (chñ thÓ) häc ®îc, nh»m ®¸p l¹i

c¸c kÝch thÝch cña m«i trêng sèng.

Ngµy nay, nhiÒu luËn ®iÓm cña c¸c nhµ nghiªn cøu trÝ tuÖ theo híng

tiÕp cËn hµnh vi kh«ng cßn phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña t©m lý häc hiÖn ®¹i.

Tuy nhiªn c«ng lao kh«ng thÓ phñ nhËn cña c¸ch tiÕp cËn nµy lµ ®· ®a tÝnh

chÆt chÏ khoa häc, kh¸ch quan vµo viÖc nghiªn cøu trÝ tuÖ con ngêi.

1.1.1.3. TiÕp cËn sinh häc

C¸c nghiªn cøu trÝ tuÖ tiÕp cËn theo gãc ®é sinh häc thêng ®i theo c¸c

híng: Ph©n tÝch c¬ së sinh lý thÇn kinh cña ho¹t ®éng trÝ tuÖ; vai trß cña yÕu

tè bÈm sinh vµ sù di truyÒn cña trÝ tuÖ, trÝ th«ng minh.

Trong lÜnh vùc nµy, tríc hÕt ph¶i ®Æc biÖt quan t©m tíi c¸c nghiªn cøu

vÒ ph¶n x¹ vµ vÒ quy luËt ho¹t ®éng thÇn kinh cÊp cao cña c¸c nhµ sinh lý häc

Nga do I.P.Pavlov lÜnh xíng. KÕt qu¶ nghiªn cøu sù h×nh thµnh vµ dËp t¾t c¸c

ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn, c¸c quy luËt ho¹t ®éng thÇn kinh cÊp cao ë ngêi lµ c¬ së

sinh lý thÇn kinh cña ho¹t ®éng trÝ tuÖ.

C¸c c«ng tr×nh cña K.X.LÐsli (nhµ sinh lý häc Mü, 1890-1958), cña

K.G«n®¬stªin (nhµ t©m lý häc vµ sinh lý häc §øc 1878-1965 ) vµ cña nhiÒu

nhµ t©m - sinh lý häc cïng xu híng ®· h×nh thµnh c¸c lý thuyÕt vÒ ®Þnh khu

chøc n¨ng t©m lý cña n·o bé.

Mét trong híng tiÕp cËn sinh häc vÊn ®Ò trÝ tuÖ ®îc nghiªn cøu nhiÒu

lµ x¸c ®Þnh vai trß cña yÕu tè di truyÒn trÝ tuÖ. Ngay tõ n¨m 1869, nhµ t©m lý

12

häc vµ nh©n chñng häc ngêi Anh F.Galton (1822-1911) ®· cho ph¸t hµnh

cuèn "Thiªn tµi di truyÒn" vµ thµnh lËp "thuyÕt u sinh häc" (Eugencs), nhÊn

m¹nh yÕu tè di truyÒn trÝ th«ng minh. Nh÷ng thËp niªn sau ®ã, thuyÕt di

truyÒn trÝ n¨ng ®îc phæ biÕn trµn lan vµ ®îc nhiÒu nhµ t©m lý häc phô häa.

Trong thùc tiÔn, mÆc dï ®· cã nhiÒu kÕt qu¶ khoa häc cho thÊy sù sai

lÖch vÒ nhiÔm s¾c thÓ cña thai nhi hoÆc mét sè khuyÕt tËt bÈm sinh lµ nguyªn

nh©n chËm trÝ kh«n cña trÎ (héi chøng Down, bÖnh ®Çu bÐ, bÖnh tr× ®én do

thiÕu ièt...).Tuy nhiªn cha cã c«ng tr×nh nµo ®a ra ®îc dÉn chøng râ rµng vÒ

vai trß quyÕt ®Þnh cña yÕu tè di truyÒn ®èi víi trÝ th«ng minh. H¬n n÷a, c¸c

nghiªn cøu trÎ em sinh ®«i cïng trøng cña I.I.Canaev, còng nh c¸c ph©n tÝch

cña Z.Kimpling vµ Jarvik ®· ®i ®Õn kÕt luËn kh«ng t×m thÊy ¶nh hëng quyÕt

®Þnh hoÆc cña yÕu tè di truyÒn hoÆc cña m«i trêng ®èi víi sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ

cña trÎ em. V× vËy, mÆc dï, nhµ nghiªn cøu kh«ng thÓ coi nhÑ yÕu tè sinh häc

cña trÝ tuÖ, nhng kh«ng ®îc tuyÖt ®èi hãa vai trß cña nã dÉn ®Õn c¸c kÕt luËn

cùc ®oan, phi khoa häc.

1.1.1.4. TiÕp cËn h×nh th¸i (Ghestan)

Ghestan (Gestalt) lµ mét tõ tiÕng §øc, cã nghÜa lµ tæ chøc, h×nh thÓ hay

h×nh th¸i. Trong t©m lý häc, híng tiÕp cËn h×nh th¸i xuÊt hiÖn vµo thËp niªn

®Çu cña thÕ kû XX vµ ®îc ®Ò xíng bëi c¸c nhµ t©m lý häc §øc, mµ ®¹i biÓu lµ

M.Vecth©yme (1880-1943), V.Kohler (1887-1967), K.Koffka (1886-1941).

LÜnh vùc chñ yÕu vµ thµnh c«ng nhÊt theo híng tiÕp cËn h×nh th¸i lµ c¸c c«ng

tr×nh nghiªn cøu vÒ tri gi¸c vµ t duy, trÝ tuÖ. Trong lÜnh vùc nµy, ngêi cã nhiÒu

®ãng gãp lµ V.Kohler.

Trong nghiªn cøu t duy, vÊn ®Ò quan t©m cña c¸c nhµ Ghestan lµ sù

biÕn ®æi, c¶i tæ c¸c cÊu tróc nhËn thøc ("tæ chøc l¹i", "®Þnh híng l¹i"). Nhê ®ã

c¸c qu¸ tr×nh t duy mang tÝnh s¸ng t¹o, kh¸c h¼n víi c¸c kh¸i qu¸t h×nh thøc,

c¸c thuËt to¸n v.v... nh thuyÕt liªn tëng quan niÖm. Theo hä, t duy lµ sù hiÓu

biÕt bÊt ngê ("bõng hiÓu"- Insight) c¸c quan hÖ b¶n chÊt cña t×nh huèng cã

vÊn ®Ò. Sù bõng hiÓu nµy kh«ng ®îc chuÈn bÞ s½n trùc tiÕp bëi ho¹t ®éng ph©n

13

tÝch tríc ®ã. Qua nhiÒu thùc nghiÖm vÒ t×m ®êng t¾t, sö dông c«ng cô, chÕ t¹o

c«ng cô ë khØ, V.Kohler ®· cho r»ng sù tån t¹i hµnh ®éng trÝ tuÖ cña khØ còng

gièng cña con ngêi. Theo «ng, ®Æc trng cña hµnh ®éng trÝ tuÖ lµ hµnh ®éng bÊt

ngê, kh«ng lÖ thuéc vµo c¸c hµnh ®éng tríc ®ã vµ hoµn toµn ®éc lËp víi c¸c

phÐp thö.

Tuy cha gi¶i quyÕt triÖt ®Ó c¸c vÊn ®Ò vÒ trÝ tuÖ, t duy, nhng c¸c nhµ

t©m lý häc theo híng tiÕp cËn h×nh th¸i ®· cã nhiÒu ®ãng gãp vÒ lý luËn cho

t©m lý häc: c¸c quy luËt cña tri gi¸c; sù ph¸t sinh c¸c mèi quan hÖ gi÷a tri

gi¸c víi t duy trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c bµi to¸n t duy; nguån gèc hµnh

®éng cña trÝ tuÖ; mèi quan hÖ gi÷a t duy víi tri thøc v.v...NhiÒu thµnh tùu cña

t©m lý häc Ghestan ®Õn nay vÉn cßn nguyªn gi¸ trÞ. Ch¼ng h¹n, ph¸t hiÖn vÒ

sù ph¸t sinh tri gi¸c vµ t duy trong trêng tri gi¸c khi gi¶i quyÕt bµi to¸n t duy

lµ c¬ së lý luËn cña mét trong nh÷ng tr¾c nghiÖm trÝ tuÖ næi tiÕng hiÖn nay:

Tr¾c nghiÖm khu«n h×nh tiÕp diÔn cã ®é khã t¨ng dÇn, do nhµ t©m lý häc

J.C.Raven so¹n th¶o vµ chuÈn hãa.

1.1.1.5. TiÕp cËn ph¸t sinh trÝ tuÖ

Trong suèt h¬n nöa thÕ kû, J.Piaget (1896-1980) vµ c¸c céng sù ®·

kiªn tr× híng tiÕp cËn cã ¶nh hëng to lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña t©m lý häc

thÕ kû XX: TiÕp cËn ph¸t sinh nhËn thøc, ph¸t sinh trÝ tuÖ trÎ em.

Häc thuyÕt cña J.Piaget vÒ sù ph¸t triÓn trÝ kh«n cña trÎ em cã hai néi

dung g¾n bã h÷u c¬ víi nhau: häc thuyÕt vÒ chøc n¨ng, cÊu tróc vµ sù ph¸t

sinh, ph¸t triÓn cña trÝ tuÖ - T©m lý häc ph¸t triÓn (Psychologie Genetique) vµ

häc thuyÕt vÒ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn trÝ tuÖ ë trÎ em - T©m lý häc løa tuæi

(Psychologie Infantile). Trong luËn ¸n nµy, chóng t«i sÏ ®Ò cËp nhiÒu néi dung

cña c¸c lý thuyÕt trªn.

1.1.1.6. TiÕp cËn ho¹t ®éng

Híng tiÕp cËn ho¹t ®éng lµ cuéc c¸ch m¹ng thùc sù trong t©m lý häc

nãi chung, trong nghiªn cøu sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trÝ tuÖ c¸ nh©n nãi riªng.

14

T¸c gi¶ cña híng tiÕp cËn nµy lµ c¸c nhµ t©m lý häc Nga X« ViÕt, mµ ®¹i biÓu

lµ nhµ B¸c häc vÜ ®¹i L.X.Vgotxki vµ c¸c nhµ t©m lý häc kiÖt xuÊt kh¸c:

A.N.Lª«nchiev, X.L.Rubinstªin, P.Ia.Galperin, N.X.Laytex, A.M.Machiuskin,

V.A.cruchetxki, M.N.Sac®acov,V.Zancov, M.N.Menchinxcaia v.v...

TiÕp cËn ho¹t ®éng ®· kh¾c phôc h¹n chÕ cña c¸c híng tiÕp cËn kh¸c

trong nghiªn cøu trÝ tuÖ b»ng c¸ch khai th¸c triÖt ®Ó thµnh tùu cña triÕt häc

duy vËt biÖn chøng vµ lÞch sö, lÊy triÕt häc nµy lµm nÒn t¶ng ph¬ng ph¸p luËn

cña viÖc nghiªn cøu t©m lý con ngêi. LuËn ®iÓm c¬ b¶n ë ®©y lµ: Con ngêi

lµm ra chÝnh b¶n th©n m×nh b»ng lao ®éng vµ ho¹t ®éng x· héi. Toµn bé ®êi

sèng t©m lý, ý thøc cña con ngêi lµ sù ph¶n ¸nh thùc tiÔn ®êi sèng vËt chÊt

cña nã. T©m lý, ý thøc ®îc h×nh thµnh vµ ®îc biÓu hiÖn qua ho¹t ®éng, mµ tr￾íc hÕt lµ lao ®éng s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng x· héi. Nh vËy, ch×a khãa ®Ó nghiªn

cøu trÝ tuÖ, theo híng tiÕp cËn ho¹t ®éng lµ t×m hiÓu sù h×nh thµnh ho¹t ®éng

trÝ tuÖ tõ ho¹t ®éng thùc tiÔn, vËt chÊt bªn ngoµi.

Nh÷ng luËn ®iÓm cña lý thuyÕt ho¹t ®éng vÒ trÝ tuÖ lµ c¬ së lý luËn cña

chóng t«i khi nghiªn cøu trÝ tuÖ cña trÎ em Lµo trong luËn ¸n nµy. V× vËy

chóng sÏ ®îc ph©n tÝch s©u trong c¸c phÇn sau.

1.1.1.7. TiÕp cËn lý thuyÕt th«ng tin - t©m lý häc nhËn thøc

Sù th©m nhËp m¹nh mÏ cña lý thuyÕt th«ng tin vµ kü thuËt m¸y tÝnh ®·

dÉn ®Õn híng tiÕp cËn míi vÒ vÊn ®Ò trÝ tuÖ trong t©m lý häc. §ång thêi h×nh

thµnh hÖ thèng lý thuyÕt míi: lý thuyÕt trÝ tuÖ nh©n t¹o. VÒ niªn ®¹i, lý thuyÕt

nµy ra ®êi nh÷ng n¨m 1950, ngêi ®i ®Çu trong lÜnh vùc nµy lµ nhµ to¸n häc,

triÕt häc ngêi Anh Alan Turing (1912-1954), sau ®ã lµ J.Neumann, nhµ to¸n

häc vÜ ®¹i, nhµ kinh tÕ häc, sinh häc thÇn kinh, t©m lý häc Mü, gèc Hunggari,

(1903-1957), tiÕp ®Õn lµ A.Niuel,T.Saimon. M.Minski, J.Macati. C¸c ®Ò tµi

theo c¸ch tiÕp cËn th«ng tin rÊt ®a d¹ng. Tuy nhiªn cã thÓ quy thµnh hai híng

lín: híng thø nhÊt, ph©n tÝch vµ m« t¶ ho¹t ®éng trÝ tuÖ, ho¹t ®éng nhËn thøc

cña con ngêi theo c¬ chÕ tiÕp nhËn vµ xö lý th«ng tin. Híng thø hai, ph©n tÝch

15

vµ m« pháng c¸c c¬ chÕ ho¹t ®éng cña trÝ ãc, trÝ tuÖ, t duy vµ cña qu¸ tr×nh

nhËn thøc nãi chung cña con ngêi ®Ó trªn c¬ së ®ã h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn

mét lÜnh vùc khoa häc míi: khoa häc vÒ trÝ tuÖ nh©n t¹o.

1.1.1.8. TiÕp cËn cÊu tróc

Thùc ra ®©y kh«ng ph¶i lµ híng ®éc lËp, mµ lµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn

cøu ®Ò cËp s©u vÒ cÊu tróc trÝ tuÖ c¸ nh©n. Trong lÜnh vùc nµy, t©m lý häc ®·

cã rÊt nhiÒu m« h×nh cÊu tróc vÒ trÝ tuÖ. Tõ cÊu tróc hai thµnh phÇn ®Õn ®a

thµnh phÇn; tõ cÊu tróc theo ph¬ng ph¸p ph©n tÝch nh©n tè ®Õn cÊu tróc theo

ph¬ng ph¸p ®¬n vÞ. Nh÷ng m« h×nh nµy lµ c¬ së lý luËn cho viÖc chÈn ®o¸n

vµ båi dìng trÝ tuÖ trÎ em. Trong luËn ¸n sÏ ph©n tÝch mét sè m« h×nh tiªu

biÓu.

Ngoµi c¸c híng c¬ b¶n trªn, trong lÜnh vùc lao ®éng - kü thuËt, cã c¸c

c«ng tr×nh cña T.B.Kuriasev, E.A.Paran«va v.v... ®· nghiªn cøu sù ph¸t triÓn t

duy kü thuËt cña häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y c¸c em lao ®éng - kü thuËt.

1.1.2. C¸c c«ng tr×nh vÒ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu trÝ tuÖ

Bªn c¹nh c¸c híng nghiªn cøu vÒ lý luËn nªu trªn, trong lÞch sö t©m lý

häc cßn thu ®îc nhiÒu thµnh tùu vÒ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy.

§Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn T. Simon, mét thÇy thuèc cña Ph¸p, «ng dïng

"tr¾c nghiÖm" ®Ó nghiªn cøu trÝ tuÖ cña trÎ ph¸t triÓn kh«ng b×nh thêng. ¤ng

®· c«ng bè kÕt qu¶ nghiªn cøu trong bµi b¸o cña m×nh víi ®Çu ®Ò: "Nh÷ng ph-

¬ng ph¸p míi ®Ó chÈn ®o¸n trÝ tuÖ cña trÎ em kh«ng b×nh thêng" vµo n¨m

1905 ë Ph¸p. Tõ ®ã tr¾c nghiÖm "Binet - Simon" ®îc c«ng nhËn lµ c«ng cô

chÈn ®o¸n trÝ tuÖ cña trÎ em v× nã kh«ng chØ lµ c«ng cô ®o lêng trÝ tuÖ cña trÎ

em mµ cßn ®Ó ph©n biÖt chóng vÒ mÆt chÊt lîng.

Tr¾c nghiÖm Binet - Simon ®îc c¶i tiÕn hai lÇn n÷a vµo n¨m 1908 vµ

n¨m 1911. Sau nµy du nhËp vµo Mü, c¸c nhµ t©m lý häc ë trêng §¹i häc

Stanford c¶i tiÕn cho phï hîp víi trÎ em Mü. Tr¾c nghiÖm Stanford - Binet ®-

îc ra ®êi nh»m ®o møc ®é ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña trÎ.

16

- I. Cattell ë Mü, vµo n¨m 1890 cho xuÊt b¶n cuèn "C¸c tr¾c

nghiÖm vµ ®o lêng trÝ tuÖ" ®· kh¼ng ®Þnh cã thÓ dïng tr¾c nghiÖm ®Ó ®o l￾êng trÝ tuÖ.

- N¨m 1939, David Wechsler- nhµ t©m lý häc, viÖn trëng bÖnh viÖn

t©m thÇn Belleirie, gi¸o s t©m lý häc l©m sµng cña trêng §¹i häc Y khoa New

York ®· ®a ra: "Tr¾c nghiÖm trÝ tuÖ cho trÎ em" ®Ó nghiªn cøu trÝ tuÖ cña trÎ

em Mü.

N¨m 1940 «ng l¹i ®a ra tr¾c nghiÖm WISC (The Wechsler Intelligence

Scale for Children) dïng cho trÎ em tõ 6 ®Õn 15 tuæi vµ n¨m 1967 tr¾c nghiÖm

WPPSI (The Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence) dïng cho

trÎ em tõ 4 ®Õn 6 tuæi.

- Tr¾c nghiÖm "vÏ h×nh lËp ph¬ng xÕp theo h×nh bËc thang" cña gi¸o s

Andre Rey thuéc trêng §¹i häc Geneve (Thôy Sü) x©y dùng n¨m 1947. Trong

tr¾c nghiÖm nµy sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ ®îc thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng tæng hîp cña tri

gi¸c vµ t duy, kh¶ n¨ng tËp trung cña thÞ gi¸c phèi hîp víi mét sè kü n¨ng

hµnh ®éng nhÊt ®Þnh. Tr¾c nghiÖm nµy dïng cho trÎ tõ 4 - 12 tuæi.

- Tr¾c nghiÖm "TrÝ tuÖ ®a d¹ng" cña Gille ra ®êi ë Ph¸p còng lµ mét

c«ng cô ®Ó ®o trÝ tuÖ cña trÎ tõ 6 ®Õn 12 tuæi; kÓ c¶ trÎ ®i häc vµ trÎ cha ®Õn tr￾êng häc lÇn nµo. Tr¾c nghiÖm nh»m ®¸nh gi¸ tr×nh ®é trÝ lùc vµ kiÕn thøc,

®ång thêi t×m hiÓu c¸c thao t¸c so s¸nh, ph©n lo¹i, nhËn thøc vÒ sè lîng, träng

lîng, kÝch thíc, kh«ng gian, thêi gian, kh¶ n¨ng tri gi¸c c¸c vËt thÓ, kh¶ n¨ng

suy luËn logic, kh¶ n¨ng kh¸i qu¸t hãa trùc quan.

- Tr¾c nghiÖm "Khu«n h×nh tiÕp diÔn" do J.C.Raven (Anh) x©y dùng.

Tr¾c nghiÖm nµy lÇn ®Çu tiªn ®îc «ng m« t¶ vµo n¨m 1939. Tr¾c nghiÖm nµy

thuéc lo¹i tr¾c nghiÖm phi ng«n ng÷, ®îc dïng ®Ó ®o c¸c n¨ng lùc t duy trªn

b×nh diÖn réng nhÊt. Nh÷ng n¨ng lùc ®ã lµ: n¨ng lùc hÖ thèng hãa, n¨ng lùc t

duy l«gÝc, n¨ng lùc v¹ch ra nh÷ng mèi liªn hÖ tån t¹i gi÷a c¸c sù vËt vµ hiÖn t￾îng.

17

1.1.3. S¬ lîc c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trÝ tuÖ ë ViÖt Nam

ë ViÖt Nam cã thÓ kÓ ®Õn mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu trÝ tuÖ nh

c«ng tr×nh cña Ph¹m Hoµng Gia vÒ "B¶n chÊt cña trÝ th«ng minh vµ con ®êng

lÜnh héi kh¸i niÖm" (luËn ¸n Phã tiÕn sÜ 1979), cña NguyÔn KÕ Hµo "Sù ph¸t

triÓn trÝ tuÖ cña häc sinh ®Çu tuæi häc" [23], cña Phan Träng Ngä vÒ "¶nh h￾ëng cña ph¬ng ph¸p d¹y häc ®èi víi sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña häc sinh líp 1"

(luËn ¸n Phã tiÕn sÜ 1994). §Æc biÖt, nh÷ng n¨m 1997-2000 cã c¸c ®Ò tµi träng

®iÓm cÊp bé cña Trung t©m nghiªn cøu t©m lý häc - sinh lý løa tuæi, ViÖn

khoa häc gi¸o dôc ViÖt Nam, do PGS TrÇn Träng Thñy chñ nhiÖm, nghiªn

cøu "Tr×nh ®é ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña häc sinh tiÓu häc" vµ "Tr×nh ®é ph¸t triÓn

trÝ tuÖ cña häc sinh trung häc hiÖn nay" (§Ò tµi cÊp Bé träng ®iÓm 1997 vµ

2000); c«ng tr×nh nghiªn cøu tiÒm n¨ng cña thÕ hÖ trÎ tríc thÒm thÕ kû XXI

cña Lª V¨n Hång (§Ò tµi cÊp §¹i häc Quèc gia 1998) v.v... VÒ ph¬ng ph¸p

nghiªn cøu, ®¸ng chó ý lµ c¸c t¸c phÈm "Khoa häc chÈn ®o¸n t©m lý" cña

TrÇn Träng Thñy [48]; "Sæ tay chÈn ®o¸n t©m lý trÎ em" cña TrÇn ThÞ CÈm

[4]. "Nh÷ng tr¾c nghiÖm t©m lý" (2 tËp) do Ng« C«ng Hoµn, NguyÔn ThÞ Kim

Quý, NguyÔn Thanh B×nh tuyÓn chän vµ giíi thiÖu [24]. Ngoµi ra còng cÇn lu

ý tíi c¸c kÕt qu¶ thÝch nghi hãa c¸c tr¾c nghiÖm trÝ tuÖ ®a d¹ng Gille, tr¾c

nghiÖm Raven cña Trung t©m nghiªn cøu t©m lý häc - sinh lý løa tuæi, ViÖn

khoa häc gi¸o dôc; c¸c nghiªn cøu lý luËn vÒ trÝ tuÖ vµ ph¬ng ph¸p tr¾c

nghiÖm cña Trung t©m nghiªn cøu t©m lý trÎ em (N.T), cña NguyÔn ThÞ Kim

Quý vÒ tr¾c nghiÖm trÝ lùc cña trÎ em 6 tuæi (luËn ¸n Phã tiÕn sÜ 1996) vµ c¸c

luËn v¨n th¹c sÜ, c¸c khãa luËn cña sinh viªn vµ häc viªn cao häc cña Khoa

t©m lý - Gi¸o dôc häc trêng §¹i häc S ph¹m, ViÖn khoa häc gi¸o dôc vµ ViÖn

T©m lý häc. So víi ViÖt Nam vµ thÕ giíi, ë Lµo hiÖn nay vÊn ®Ò t©m lý, trÝ tuÖ

cña häc sinh còng nh viÖc øng dông c¸c ph¬ng ph¸p chÈn ®o¸n ®o lêng chóng

cßn Ýt ®îc quan t©m nghiªn cøu. Trong sè nh÷ng c«ng tr×nh ®· cã, ®¸ng chó ý

h¬n c¶ lµ c«ng tr×nh "KÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh phæ th«ng" cña ViÖn

nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc Lµo [74]. Nh×n chung c¸c c«ng tr×nh nghiªn

18

cøu vÒ trÝ tuÖ trÎ em ë Lµo cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña thùc tiÔn ph¸t triÓn

gi¸o dôc ë Lµo. §©y lµ lý do thóc ®Èy t«i nghiªn cøu ®Ò tµi nµy.

1.2. kh¸i niÖm trÝ tuÖ trong t©m lý häc

1.2.1. ThuËt ng÷

Ýt cã lÜnh vùc nµo trong khoa häc vµ trong sinh ho¹t l¹i cã nhiÒu tªn

gäi nh lÜnh vùc trÝ tuÖ: trÝ tuÖ, trÝ kh«n, trÝ lùc, trÝ th«ng minh, trÝ ãc, trÝ lµm, trÝ

nghÜ. DÜ nhiªn, mçi thuËt ng÷ cã s¾c th¸i riªng vµ ®îc dïng trong c¸c v¨n

c¶nh nhÊt ®Þnh. Tuy vËy, ®Ó thuËn lîi cho viÖc trao ®æi néi dung khoa häc cña

nã, cÇn cã sù thèng nhÊt vÒ thuËt ng÷. MÆc dï, sù thèng nhÊt nµy chØ cã tÝnh t-

¬ng ®èi.

Trong tiÕng La tinh, trÝ tuÖ cã nghÜa lµ hiÓu biÕt, th«ng tuÖ. Cßn Tõ

®iÓn TiÕng ViÖt [54] gi¶i thÝch: TrÝ kh«n: Kh¶ n¨ng suy nghÜ vµ hiÓu biÕt. TrÝ

tuÖ: Kh¶ n¨ng nhËn thøc lý tÝnh ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh (TrÝ tuÖ minh

mÉn). TrÝ n¨ng: N¨ng lùc hiÓu biÕt (Ph¸t triÓn trÝ n¨ng cña con ngêi). TrÝ lùc:

N¨ng lùc trÝ tuÖ (TËp trung trÝ lùc vµo c«ng viÖc). TrÝ ãc: ãc cña con ngêi, coi

lµ biÓu trng cña kh¶ n¨ng nhËn thøc, t duy (Më mang trÝ ãc). TrÝ th«ng minh:

cã 2 nghÜa, 1. Cã trÝ lùc tèt, hiÓu nhanh, tiÕp thu nhanh (Mét cËu bÐ th«ng

minh); 2. Nhanh trÝ vµ kh«n khÐo, tµi t×nh trong c¸ch øng ®¸p, ®èi phã (C©u

tr¶ lêi th«ng minh). Theo NguyÔn Kh¾c ViÖn [56], cã sù kh¸c nhau gi÷a trÝ

kh«n vµ trÝ tuÖ. TrÝ kh«n lµ kh¶ n¨ng hµnh ®éng thÝch nghi víi nh÷ng biÕn

®éng cña hoµn c¶nh, thiªn vÒ hµnh ®éng. TrÝ tuÖ còng lµ kh¶ n¨ng thÝch nghi

nhng thiªn vÒ t duy trõu tîng. Mét sè nhµ nghiªn cøu kh¸c ë ViÖt Nam: Ph¹m

Hoµng Gia (luËn ¸n Phã tiÕn sÜ 1979), NguyÔn KÕ Hµo [23]... coi trÝ th«ng

minh lµ mét phÈm chÊt cao cña trÝ tuÖ, mµ cèt lâi lµ tÝnh chñ ®éng, linh ho¹t

vµ s¸ng t¹o cña t duy ®Ó gi¶i quyÕt tèi u nh÷ng t×nh huèng míi. Nh vËy, qua

c¸c c¸ch gi¶i thÝch trªn cã thÓ quy c¸ch thuËt ng÷ trÝ kh«n, trÝ tuÖ vµ trÝ th«ng

minh vµo kh¸i niÖm trÝ tuÖ vµ chóng thÓ hiÖn c¸c møc ®é kh¸c nhau cña kh¸i

19