Nghiên cứu mức độ kháng và cơ chế kháng hóa chất diệt côn trùng của muỗi Aedes aegypti tại một số địa điểm ở Bình Định

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TAO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUY NHƠN

LÊ THỊ BÍCH TRÂM

NGHIÊN CỨU MỨC ĐỘ KHÁNG VÀ CƠ CHẾ KHÁNG

HÓA CHẤT DIỆT CÔN TRÙNG CỦA MUỖI Aedes aegypti

TẠI MỘT SỐ ĐỊA ĐIỂM Ở BÌNH ĐỊNH

Chuyên ngành: SINH HỌC THỰC NGHIỆM

Mã số: 8420114

Ngƣời hƣớng dẫn: TS. Nguyễn Xuân Quang

TS. Trần Thanh Sơn

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn và tri ân tới TS. Nguyễn Xuân

Quang và TS. Trần Thanh Sơn đã hướng dẫn, giúp đỡ và truyền đạt những

kiến thức cũng như những kinh nghiệm quý báu trong nghiên cứu khoa học để

tôi có thể hoàn thành luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn ,

phòng Đào tạo Sau Đại học, các thầy, cô giáo và các khoa, phòng liên quan

của Viện đã tạo mọi điều kiện tốt nhất và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập

và nghiên cứu.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Lãnh đạo, Viện Sốt rét-KST-CT Quy

Nhơn và Trường Đại học Quy Nhơn đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong

suốt quá trình học tập và hoàn thành đề tài.

Tôi xin chân thành cảm ơn Quỹ Đổi mới sáng tạo Vingroup (VINIF)

thuộc Viện nghiên cứu dữ liệu lớn (VINBIGDATA) đã hỗ trợ học bổng để tôi

hoàn thành chương trình thạc sỹ ngành Sinh học thực nghiệm tại trường Đại

học Quy Nhơn.

Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể khoa Côn trùng, khoa Sinh học phân

tử, Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn, đã tạo mọi điều kiện thuận lợi trong quá

trình thực hiện luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy, cô là thành viên Hội đồng Khoa

học đánh giá luận văn và giúp những ý kiến chỉ bảo quý báu để tôi có thêm

kiến thức và kinh nghiệm.

Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn tới đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên tôi

trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này.

Bình Định, ngày 31 tháng 8 năm 2021

Ngƣời thực hiện luận văn

Lê Thị Bích Trâm

MỤC LỤC

Trang

LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC BẢNG

DANH MỤC CÁC HÌNH

ĐẶT VẤN ĐỀ....................................................................................................1

Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................3

1.1. Một số đặc điểm của muỗi Ae. aegypti .......................................................3

1.1.1. Vị trí phân loại muỗi Ae. aegypti ..................................................3

1.1.2. Đặc điểm hình thái của muỗi Ae. aegypti......................................3

1.1.3. Đặc điểm sinh học của muỗi Ae. aegypti.......................................4

1.2. Tình hình sốt xuất huyết Dengue trên thế giới và Việt Nam ......................4

1.2.1. Tình hình sốt xuất huyết Dengue trên thế giới ..............................4

1.2.2. Tình hình sốt xuất huyết Dengue ở Việt Nam...............................6

1.3. Nghiên cứu mức độ nhạy, kháng hóa chất của muỗi Ae. aegypti trên thế

giới và ở Việt Nam. ............................................................................................7

1.3.1. Cơ chế kháng hóa chất diệt côn trùng............................................7

1.3.2. Phƣơng pháp phát hiện kháng hóa chất diệt côn trùng..................9

1.3.3. Nghiên cứu kháng hóa chất diệt côn trùng của muỗi Ae. aegypti

trên thế giới và ở Việt Nam..............................................................................10

1.4. Nghiên cứu hiệu lực của hóa chất diệt côn trùng đối với muỗi Ae. aegypti

trên thế giới và ở Việt Nam..............................................................................14

1.4.1. Các nhóm hóa chất diệt côn trùng ...............................................14

1.4.2. Phun không gian hóa chất trong phòng chống sốt xuất huyết

Dengue..............................................................................................................16

1.5. Một số biện pháp phòng chống muỗi kháng hóa chất diệt .......................18

Chƣơng 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................20

2.1. Đối tƣợng, thời gian, địa điểm nghiên cứu ...............................................20

2.1.1. Đối tƣợng nghiên cứu ..................................................................20

2.1.2. Thời gian nghiên cứu ...................................................................20

2.1.3. Địa điểm nghiên cứu....................................................................20

2.2. Nội dung nghiên cứu .................................................................................20

2.2.1 Nội dung nghiên cứu mục tiêu 1...................................................20

2.2.2. Nội dung nghiên cứu mục tiêu 2..................................................21

2.2.3. Nội dung nghiên cứu mục tiêu 3..................................................21

2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu...........................................................................21

2.3.1. Thiết kế nghiên cứu......................................................................21

2.3.2. Cỡ mẫu nghiên cứu ......................................................................21

2.4. Các kỹ thuật sử dụng trong nghiên cứu.....................................................22

2.4.1. Kỹ thuật soi bắt muỗi ban ngày ...................................................22

2.4.2. Kỹ thuật điều tra và thu thập bọ gậy Ae. aegypti.........................22

2.4.3. Kỹ thuật nhân nuôi muỗi Ae. aegypti ..........................................23

2.4.4. Thử nhạy cảm muỗi Ae. aegypti với hóa chất diệt côn trùng ......23

2.4.5. Đánh giá hiệu lực diệt muỗi Ae. aegypti của hóa chất diệt côn

trùng..................................................................................................................27

2.5. Quy trình nghiên cứu ................................................................................29

2.5.1. Nghiên cứu tại thực địa................................................................29

2.5.2. Nghiên cứu tại phòng thí nghiệm.................................................29

2.6. Các biến số và chỉ số trong nghiên cứu.....................................................30

2.6.1. Các biến số trong nghiên cứu.......................................................30

2.6.2. Các chỉ số trong nghiên cứu.........................................................30

2.7. Phƣơng pháp xử lý số liệu.........................................................................31

Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BẢN LUẬN................................32

3.1. Thử bioassay để xác định mức độ kháng hóa chất diệt côn trùng của muỗi

Ae. aegypti........................................................................................................32

3.1.1. Thử với nhóm hóa chất phốt pho hữu cơ.....................................32

3.1.2. Thử với nhóm hóa chất pyrethroid ..............................................33

3.2. Phun ULV và phun mù nóng để thử nghiệm đánh giá hiệu lực diệt muỗi

Ae. aegypti của hóa chất diệt côn trùng............................................................42

3.2.1.Phun ULV để thử nghiệm đánh giá hiệu lực diệt muỗi Ae. aegypti

của hóa chất diệt côn trùng...............................................................................42

3.2.2. Phun mù nóng để thử nghiệm đánh giá hiệu lực diệt muỗi

Ae. aegypti của hóa chất diệt côn trùng............................................................47

3.3. Phân tích sự phân bố và tập tính cƣ trú của muỗi Ae. aegypti..................49

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..........................................................................53

TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................................55

PHỤ LỤC ........................................................................................................62

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Tiếng việt

CSMĐ Chỉ số mật độ muỗi

CSNCM Chỉ số nhà có muỗi

CSDCBG Chỉ số dụng cụ chứa nƣớc có bọ gậy

CSNBG Chỉ số nhà bọ gậy

DCCN Dụng cụ chứa nƣớc

SXHD Sốt xuất huyết Dengue

TCYTTG Tổ chức Y tế thế giới.

Tiếng Anh

BI Breteau index Chỉ số Breteau

Kdr Knockdown resistance Kháng ngã gục

PCR Polymerase Chain Reaction Phản ứng khuếch đại gen

WHO World Health Organization Tổ chức Y tế thế giới

DANH MỤC CÁC BẢNG Trang

Bảng 1.1 Một sô hóa chất diệt bọ gậy đƣợc WHO khuyến cáo......................19

Bảng 2.1. Các hóa chất diệt côn trùng, nồng độ và thời gian thử nghiệm.......23

Bảng 3.1. Độ nhạy của muỗi Ae. aegypti với malathion 5% ...........................32

Bảng 3.2. Độ nhạy của muỗi Ae. aegypti với permethrin 0,75%.....................34

Bảng 3.3. Độ nhạy của muỗi Ae. aegypti với deltamethrine 0,05% ................35

Bảng 3.4. Độ nhạy của muỗi Ae. aegypti với Lambda - Cyhalothrin 0,05%...36

Bảng 3.5. Độ nhạy của muỗi Ae. aegypti với alphacypermethrin

30 mg/m2..........................................................................................................37

Bảng 3.6. Tổng hợp độ nhạy của Ae. aegypti với một số hóa chất diệt...........38

Bảng 3.7. Hiệu lực diệt Ae. aegypti của hóa chất bằng kỹ thuật phun ULV ...43

Bảng 3.8. Tổng hợp hiệu lực diệt Ae. aegypti ở của các loại hóa chất bằng kỹ

thuật phun ULV................................................................................45

Bảng 3.9. Kết quả hiệu lực diệt muỗi Ae. aegypti của hóa chất Stmed

Permethrin 50EC và Han-Pec 50EC phun mù nóng tại thành phố

Quy Nhơn.........................................................................................48

Bảng 3.10. Số lƣợng và các chỉ số Ae. aegypti thu thập tại các điểm nghiên

cứu ..........................................................................................................49

Bảng 3.11. Tỷ lệ muỗi Ae. aegypti thu thập trong nhà và ngoài nhà...............50