Nghiên cứu mức độ kháng thể dịch thể kháng Mycobacterium tuberculosis ở cộng đồng người Việt Nam và một số yếu tố liên quan

bé y tÕ

B¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi CÊp bé

Tªn ®Ò tµi:

Nghiªn cøu møc ®é kh¸ng thÓ dÞch thÓ kh¸ng

Mycobacterium tuberculosis ë céng ®ång

ng−êi viÖt nam vµ mét sè yÕu tè liªn quan

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS. TS. Hå Minh Lý

C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn VÖ sinh dÞch tÔ trung −¬ng

6686

04/12/2007

Hµ néi, 2005

2

bé y tÕ

B¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi CÊp bé

Tªn ®Ò tµi:

Nghiªn cøu møc ®é kh¸ng thÓ dÞch thÓ kh¸ng

Mycobacterium tuberculosis ë céng ®ång

ng−êi viÖt nam vµ mét sè yÕu tè liªn quan

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS. TS. Hå Minh Lý

C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn VÖ sinh dÞch tÔ trung −¬ng

CÊp qu¶n lý: Bé Y tÕ

M· sè ®Ò tµi (nÕu cã) :

Thêi gian thùc hiÖn : tõ th¸ng 1/2002 ®Õn th¸ng 12/2004

Tæng kinh phÝ thùc hiÖn ®Ò tµi: 141 triÖu ®ång

Trong ®ã, kinh phÝ SNKH : 141 triÖu ®ång

Hµ néi, 2005

B¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi cÊp bé

1. Tªn ®Ò tµi: “Nghiªn cøu møc ®é kh¸ng thÓ dÞch thÓ kh¸ng

Mycobacterium tuberculosis ë céng ®ång ng−êi ViÖt nam vµ mét sè

yÕu tè liªn quan”

2. Chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS.TS. Hå Minh Lý

3. C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn VÖ sinh dÞch tÔ trung −¬ng

4. C¬ quan qu¶n lý ®Ò tµi: Bé Y tÕ

5. Th− ký ®Ò tµi :

6. Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi :

7. Danh s¸ch nh÷ng ng−êi thùc hiÖn chÝnh :

TT Hä vµ tªn Chøc danh N¬i c«ng t¸c

1

2

3

Hoµng Thuû Long

Ph¹m Ngäc §Ýnh

Hå Minh lý

GS.TS

PGS.TS

PGS.TS

ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ TW

ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ TW

ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ TW

4

5

§Æng §øc Phó

§Æng §øc Anh

GS.TS

TS.CN

ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ TW

ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ TW

6 Kh−¬ng Anh TuÊn Ths.BS ViÖn CL & CS, Bé Y tÕ

7 NguyÔn V©n Anh Ths.CN ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ TW

8 NguyÔn Kim Trinh KTV ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ TW

9 TrÇn Thanh Hoa CN ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ TW

10

11

12

13

14

Ph¹m Kim Liªn

Khæng ThÕ H¹nh

NguyÔn V¨n B¸u

NguyÔn Ngäc Lan

Lª Anh Thi

BS

BS

BS

TS

KTV

ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ TW

Phßng QY, Bé TLBF

Côc Qu©n Y

TT Lao PNT, TP. HCM

ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ TW

8. Thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi : tõ th¸ng 1/2002 ®Õn 12/2004

BCKQNC-C-BYT

1

B¶ng ch÷ c¸I viÕt t¾t

AFB Acid Fast Bacillus (Trùc khuÈn kh¸ng cån, axit)

AIDS Acquired Immunodeficiency Syndrome (Héi chøng

thiÕu hôt miÔn dÞch m¾c ph¶i)

BNLP BÖnh nh©n lao phæi

CDC Centre for Disease Control (Trung t©m kiÓm so¸t bÖnh)

DOTS Direct Observe Treatments (§iÒu trÞ cã gi¸m s¸t trùc

tiÕp)

ELISA Enzyme Linked Immuno- Sorbent Assay (Kü thuËt miÔn

dÞch g¾n men)

HIV Human Immunodeficiency Virus (Virut g©y thiÕu hôt

miÔn dÞch ng−êi)

KN Kh¸ng nguyªn

LAM Lipoarabinomannan

LP Lao phæi

MS M· sè

OD Optical Density (MËt ®é quang häc)

PCR Polymerase Chain Reaction (Ph¶n øng chuçi

polymeraza)

PPD Purified Derivative Protein (Protein chiÕt xuÊt tinh khiÕt)

TCYTTG Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi

XQ X – quang

BCKQNC-C-BYT

2

Môc lôc

Trang

phÇn A. Tãm t¾t c¸c kÕt qu¶ næi bËt cña ®Ò tµi 1

PhÇn B. Néi dung b¸o c¸o chi tiÕt kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò

tµi cÊp bé

§Æt vÊn ®Ò 6

1 Tæng quan 9

1.1 T×nh h×nh bÖnh lao hiÖn nay 9

1.1.1 T×nh h×nh bÖnh lao trªn thÕ giíi 9

1.1.2 T×nh h×nh bÖnh lao ë ViÖt nam 10

1.2 YÕu tè nguy c¬ vµ t×nh h×nh nhiÔm, m¾c bÖnh lao 11

1.2.1 YÕu tè nguy c¬ 11

1.2.2 T×nh h×nh nhiÔm vµ m¾c lao 15

1.3 Vi khuÈn Mycobacterium 15

1.4 MiÔn dÞch häc bÖnh lao 16

1.4.1 MiÔn dÞch qua trung gian tÕ bµo 16

1.4.2 MiÔn dÞch dÞch thÓ trong bÖnh lao 17

1.4.3 Kü thuËt huyÕt thanh häc chÈn ®o¸n bÖnh lao 17

1.5 Kh¸ng nguyªn M. tuberculosis siªu nghiÒn sö dông trong chÈn

®o¸n huyÕt thanh häc sµng läc bÖnh lao

19

1.6 ChuÈn ho¸ kü thuËt ELISA sö dông kh¸ng nguyªn M. tuberculosis

siªu nghiÒn trong chÈn ®o¸n bÖnh lao

21

1.6.1 Nång ®é kh¸ng nguyªn tèi −u 21

1.6.2. §é pha lo·ng huyÕt thanh tèi −u 21

BCKQNC-C-BYT

3

1.6.3 TÝnh æn ®Þnh cña ELISA sö dông kh¸ng nguyªn siªu nghiÒn 22

2 VËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p 23

2.1 §èi t−îng nghiªn cøu 23

2.1.1 Nhãm céng ®ång khoÎ m¹nh 23

2.1.2 Nhãm bÖnh nh©n lao 23

2.2 VËt liÖu nghiªn cøu 23

2.3 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 25

2.3.1 Ph−¬ng ph¸p chÕ kh¸ng nguyªn siªu nghiÒn tõ M.tuberculosis 25

2.3.2 Quy tr×nh thùc hiÖn ELISA sö dông kh¸ng nguyªn M.tuberculosis

siªu nghiÒn

25

2.3.3 Quy tr×nh thùc hiÖn ELISA sö dông KIT cña h·ng Lionex (Anh) 26

2.3.4 Ph−¬ng ph¸p tiªm trong da (Ph¶n øng Mantoux) 26

2.3.5 Ph−¬ng ph¸p PCR x¸c ®Þnh trùc tiÕp ADN cña M.tuberculosis

trong bÖnh phÈm ®êm

26

2.4 Ph−¬ng ph¸p xö lý sè liÖu 27

3 kÕt qu¶ nghiªn cøu 28

3.1 Møc ®é kh¸ng thÓ dÞch thÓ kh¸ng ®Æc hiÖu M. tuberculosis trong

huyÕt thanh c¸c nhãm céng ®ång nghiªn cøu

28

3.1.1 Møc ®é kh¸ng thÓ IgG vµ IgM huyÕt thanh ®Æc hiÖu cña nhãm

céng ®ång d©n c− khoÎ m¹nh b×nh th−êng

28

3.1.2 Møc ®é kh¸ng thÓ IgG vµ IgM huyÕt thanh ®Æc hiÖu cña nhãm bé

®éi

29

3.1.3 Møc ®é kh¸ng thÓ IgG vµ IgM huyÕt thanh ®Æc hiÖu víi

M.tuberculosis cña bÖnh nh©n lao phæi míi

32

3.1.4 So s¸nh møc ®é kh¸ng thÓ IgG ®Æc hiÖu cña c¸c nhãm céng ®ång

nghiªn cøu

33

3.1.5 Kh¸ng thÓ IgA huyÕt thanh kh¸ng kh¸ng nguyªn M.tuberculosis ë

nhãm bé ®éi vµ bÖnh nh©n lao

36

BCKQNC-C-BYT

4

3.2 Mèi liªn quan gi÷a møc ®é kh¸ng thÓ IgG vµ IgM ®Æc hiÖu

M.tuberculosis víi mét sè yÕu tè dÞch tÔ häc

38

3.2.1 YÕu tè ®Þa lý 38

3.2.2 YÕu tè tuæi: Møc ®é kh¸ng thÓ IgG vµ IgM huyÕt thanh ®Æc hiÖu

cña ®èi t−îng nghiªn cøu theo tuæi

41

3.2.3 §iÒu kiÖn sinh ho¹t x· héi vµ møc ®é kh¸ng thÓ IgG vµ IgM huyÕt

thanh ®Æc hiÖu cña c¸c nhãm céng ®ång

42

3.2.4 Ph©n tÝch møc ®é kh¸ng thÓ IgG vµ IgM huyÕt thanh ®Æc hiÖu ë

nhãm bé ®éi häc viªn theo kÕt qu¶ ph¶n øng Mantoux

44

3.3 B−íc ®Çu x¸c ®Þnh vµ theo dâi nhãm ®èi t−îng khoÎ m¹nh cã ®¸p

øng ELISA d−¬ng tÝnh víi IgG hoÆc IgM

46

4 Bµn luËn 49

4.1 Møc ®é l−u hµnh cña IgG, IgM vµ IgA kh¸ng M.tuberculosis

trong huyÕt thanh c¸c nhãm céng ®ång nghiªn cøu

50

4.2 Mèi liªn quan gi÷a møc ®é kh¸ng thÓ IgG, IgM huyÕt thanh ®Æc

hiÖu kh¸ng M.tuberculosis siªu nghiÒn víi mét sè yÕu tè dÞch tÔ

häc

56

4.3 B−íc ®Çu x¸c ®Þnh vµ theo dâi nhãm ®èi t−îng khoÎ m¹nh cã ®¸p

øng ELISA d−¬ng tÝnh víi IgG vµ/hoÆc IgM nh»m ph¸t hiÖn sím

vµ qu¶n lý nguån l©y

60

KÕt luËn 64

Tµi liÖu tham kh¶o 66

BCKQNC-C-BYT

5

phÇn a

tãm t¾t c¸c kÕt qu¶ næi bËt cña ®Ò tµi