Nghiên cứu một số ngành thiên địch (côn trùng kí sinh, bắt mồi) và lợi dụng chúng trong phòng trừ

1

Më ®Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

Sau khi cã ch−¬ng tr×nh 1 triÖu tÊn ®−êng ra ®êi (1995), ngµnh s¶n xuÊt

mÝa ®−êng ë n−íc ta ®· cã b−íc ph¸t triÓn v−ît bËc, ®Æc biÖt lµ vÒ sè l−îng

nhµ m¸y ®−êng vµ diÖn tÝch trång mÝa. Theo sè liÖu thèng kª cña Tæ chøc

N«ng nghiÖp vµ L−¬ng thùc Liªn hiÖp quèc (FAO, 2002) [78], sau 10 n¨m

ph¸t triÓn, tÝnh ®Õn n¨m 2001, ViÖt Nam ®· cã 303.000 ha mÝa, t¨ng 158.400

ha (209,5%) so víi n¨m 1991. Tuy nhiªn n¨ng suÊt mÝa trung b×nh c¶ n−íc

hiÖn nay cßn ë møc rÊt thÊp, chØ ®¹t 49,7 tÊn/ha. Cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn

tíi t×nh tr¹ng nãi trªn, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ®ã lµ thiÖt h¹i do nhãm

s©u ®ôc th©n mÝa g©y ra. §Æc biÖt lµ ë miÒn §«ng Nam bé, theo t¸c gi¶ §ç

Ngäc DiÖp (2002) [3], s©u ®ôc th©n mÝa g©y h¹i ®· lµm gi¶m ®¸ng kÓ n¨ng

suÊt vµ chÊt l−îng mÝa nguyªn liÖu.

ViÖc t×m ra c¸c biÖn ph¸p phßng trõ s©u ®ôc th©n mÝa ë miÒn §«ng

Nam bé nãi chung, vïng BÕn C¸t, tØnh B×nh D−¬ng vµ phô cËn nãi riªng ®ang

gÆp ph¶i nhiÒu khã kh¨n, v× c©y mÝa th−êng ®−îc th©m canh trång dµy, c©y

cao, diÖn tÝch lín, l−u gèc nhiÒu n¨m, c¬ cÊu gièng mÝa phøc t¹p, ®Þa h×nh

trång mÝa ®a d¹ng vµ s©u ®ôc th©n th−êng Èn nÊp ë nhiÒu bé phËn kh¸c nhau

g©y khã kh¨n khi phun thuèc, khi thuèc x©m nhËp, tiÕp xóc vµ g©y ®éc ®èi víi

chóng. Ngoµi ra, hÖ sinh th¸i ®ång mÝa còng th−êng xuyªn chÞu ¶nh h−ëng

cña nhiÒu hÖ sinh th¸i ®ång ruéng kh¸c cã liªn quan trong vÊn ®Ò s©u, bÖnh

h¹i nh− hÖ sinh th¸i ®ång lóa, ng«,…

HiÖn nay, xu h−íng phßng trõ s©u h¹i c©y trång nãi chung, s©u ®ôc th©n

mÝa nãi riªng lµ t×m ra c¸c biÖn ph¸p kh«ng g©y « nhiÔm m«i tr−êng mµ vÉn

®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, ®¶m b¶o c©n b»ng sinh häc trong tù nhiªn. Thêi

gian qua, hiÖu qu¶ cña ch−¬ng tr×nh phßng trõ dÞch h¹i tæng hîp (IPM) ®·

®−îc chøng minh trªn nhiÒu c©y trång kh¸c nhau. §Ó thiÕt lËp vµ thùc hiÖn

®−îc ch−¬ng tr×nh IPM trªn c©y mÝa, chóng ta ph¶i cã nh÷ng hiÓu biÕt nhÊt

2

®Þnh vÒ hÖ sinh th¸i ®ång mÝa, mèi quan hÖ gi÷a c©y mÝa víi dÞch h¹i vµ thiªn

®Þch cña chóng,… biÕt phèi hîp c¸c biÖn ph¸p phßng trõ riªng lÎ kh¸c nhau,

trong ®ã cã biÖn ph¸p sinh häc. Nguyªn t¾c chung cña biÖn ph¸p nµy lµ b¶o vÖ

vµ lîi dông c¸c loµi thiªn ®Þch cña s©u h¹i nh»m khèng chÕ quÇn thÓ s©u h¹i

ph¸t triÓn d−íi ng−ìng g©y h¹i kinh tÕ, gãp phÇn b¶o vÖ mïa mµng cho thu

ho¹ch cao.

§Ó gãp phÇn vµo c«ng t¸c nghiªn cøu vµ phôc vô sù ph¸t triÓn cña ngµnh

mÝa ®−êng ViÖt Nam, chóng t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi: “Nghiªn cøu mét sè

loµi thiªn ®Þch (c«n trïng kÝ sinh, b¾t måi) vµ lîi dông chóng trong phßng trõ

tæng hîp s©u ®ôc th©n mÝa vïng BÕn C¸t, tØnh B×nh D−¬ng vµ phô cËn”.

2. môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi

2.1. Môc ®Ých

§iÒu tra thµnh phÇn vµ vai trß cña c¸c loµi thiªn ®Þch (c«n trïng kÝ sinh,

b¾t måi) s©u ®ôc th©n mÝa, ®ång thêi nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i

häc vµ biÕn ®éng mËt ®é cña mét sè loµi quan träng, lµm c¬ së ®Ò ra biÖn ph¸p

b¶o vÖ vµ lîi dông chóng trong phßng trõ tæng hîp s©u ®ôc th©n mÝa cã hiÖu

qu¶ cao ë vïng BÕn C¸t, tØnh B×nh D−¬ng vµ phô cËn.

2.2. Yªu cÇu

- X¸c ®Þnh thµnh phÇn thiªn ®Þch (c«n trïng kÝ sinh, b¾t måi) s©u ®ôc

th©n mÝa vµ vai trß cña chóng ë vïng BÕn C¸t, tØnh B×nh D−¬ng vµ phô cËn.

- Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc vµ biÕn ®éng mËt ®é c¸c

loµi thiªn ®Þch quan träng: ong m¾t ®á Trichogramma chilonis Ishii, ong kÐn

tr¾ng Cotesia flavipes Cameron, ong nhá r©u ng¾n Tetrastichus howardi Olliff

vµ bä ®u«i k×m Euborellia annulipes Lucas.

- T×m hiÓu ¶nh h−ëng cña biÖn ph¸p xen canh, bãc l¸, ®èt l¸, trõ cá vµ sö

dông thuèc trõ s©u ®Õn c¸c loµi thiªn ®Þch s©u ®ôc th©n mÝa.

- B−íc ®Çu thö nghiÖm thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p b¶o vÖ vµ lîi dông

thiªn ®Þch trong phßng trõ tæng hîp s©u ®ôc th©n mÝa.

3

3. ý nghÜa KHOA Häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi

- Bæ sung danh s¸ch c«n trïng kÝ sinh vµ b¾t måi cña nhãm s©u ®ôc

th©n mÝa ë vïng nghiªn cøu.

- §¸nh gi¸ ®−îc mèi quan hÖ gi÷a c©y mÝa, s©u ®ôc th©n mÝa vµ mét sè

loµi c«n trïng kÝ sinh, b¾t måi quan träng.

- Bæ sung nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc c¬ b¶n vµ biÕn ®éng

mËt ®é mét sè loµi c«n trïng kÝ sinh, b¾t måi s©u ®ôc th©n mÝa quan träng

d−íi ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn sinh th¸i vïng nghiªn cøu.

Nh÷ng dÉn liÖu nãi trªn lµ c¬ së cÇn thiÕt cho viÖc tiÕn hµnh c¸c biÖn

ph¸p b¶o vÖ vµ lîi dông c¸c loµi thiªn ®Þch trong phßng trõ tæng hîp s©u ®ôc

th©n mÝa cã hiÖu qu¶ cao, gãp phÇn h¹n chÕ møc ®é g©y h¹i do nhãm s©u ®ôc

th©n mÝa g©y ra vµ n©ng cao thu nhËp cho ng−êi n«ng d©n.

4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu

4.1. §èi t−îng nghiªn cøu

§èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ c¸c loµi c«n trïng kÝ sinh vµ c«n

trïng b¾t måi cña nhãm s©u ®ôc th©n mÝa phæ biÕn ë vïng BÕn C¸t, tØnh B×nh

D−¬ng vµ phô cËn.

4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu

Nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn, vai trß cña c¸c loµi thiªn ®Þch (c«n trïng kÝ

sinh, b¾t måi) s©u ®ôc th©n mÝa vµ c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn chóng, nghiªn cøu

mét sè ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc vµ biÕn ®éng mËt ®é cña 4 loµi thiªn

®Þch quan träng, ®ång thêi x¸c ®Þnh nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó b¶o vÖ vµ lîi

dông chóng cã hiÖu qu¶ trong phßng trõ tæng hîp s©u ®ôc th©n mÝa ë vïng

nghiªn cøu.

4

Ch−¬ng 1

Tæng quan tµi liÖu nghiªn cøu

1.1. c¬ së khoa häc nghiªn cøu ®Ò tµi

S©u ®ôc th©n mÝa lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh h¹n chÕ viÖc

n©ng cao n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng mÝa nguyªn liÖu. Chóng kh«ng chØ trùc

tiÕp g©y h¹i c©y mÝa b»ng c¸ch ®ôc ¨n ®Ønh sinh tr−ëng, phÇn th©n ngän,

th©n lãng,... lµm chÕt, g·y, ®æ c©y hay h¹n chÕ c©y mÝa sinh tr−ëng, ph¸t

triÓn vµ tÝch luü ®−êng, mµ cßn gi¸n tiÕp t¹o ®iÒu kiÖn cho mét sè loµi bÖnh

nguy hiÓm x©m nhËp, g©y h¹i, lµm gi¶m chÊt l−îng mÝa nguyªn liÖu vµ hiÖu

qu¶ chÕ biÕn. Tuy nhiªn, viÖc phßng trõ s©u ®ôc th©n mÝa b»ng c¸c biÖn

ph¸p th«ng th−êng (nh− biÖn ph¸p ho¸ häc, gièng chèng chÞu, kü thuËt

canh t¸c,...) ®ang gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh do c¸c ®Æc thï cña

s¶n xuÊt mÝa ®−êng c«ng nghiÖp hiÖn nay t¹o ra. MÆt kh¸c, b−íc sang thÕ

kû XXI, thÕ kû cña c«ng nghÖ sinh häc, nhu cÇu h−íng tíi x©y dùng mét

nÒn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng, n©ng cao tÝnh ®a d¹ng sinh häc, ®i ®«i víi viÖc

b¶o vÖ, c¶i thiÖn vµ sö dông ®óng ®¾n c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cña

mçi quèc gia trë nªn ngµy cµng thiÕt thùc. Do ®ã, viÖc nghiªn cøu vµ ¸p

dông biÖn ph¸p phßng trõ sinh häc ®èi víi nhãm s©u ®ôc th©n mÝa trong

thêi gian tíi lµ h−íng −u tiªn sè 1, v× nã ®¸p øng ®−îc ®Çy ®ñ c¸c yªu cÇu

nãi trªn.

Trong c¸c loµi thiªn ®Þch, nhãm c«n trïng kÝ sinh vµ c«n trïng b¾t

måi võa phong phó vÒ thµnh phÇn, sè l−îng, gi÷ vai trß quan träng ®iÒu hßa

s©u h¹i, võa dÔ nh©n nu«i ®Ó sö dông trong biÖn ph¸p sinh häc phßng trõ

s©u ®ôc th©n ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ m«i tr−êng. ChÝnh v× vËy, viÖc ®Ò xuÊt

vµ nghiªn cøu ®Ò tµi: “Nghiªn cøu mét sè loµi thiªn ®Þch (c«n trïng kÝ sinh,

b¾t måi) vµ lîi dông chóng trong phßng trõ tæng hîp s©u ®ôc th©n mÝa vïng

BÕn C¸t, tØnh B×nh D−¬ng vµ phô cËn” lµ cÇn thiÕt.

5

1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n−íc

1.2.1. nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn vµ vai trß cña c«n trïng kÝ

sinh, b¾t måi s©u ®ôc th©n mÝa

S©u ®ôc th©n mÝa thuéc bé c¸nh v¶y (Lepidoptera) th−êng tÊn c«ng g©y

h¹i phÇn th©n c©y mÝa, bao gåm tõ ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn c¸c bé phËn thuéc

phÇn th©n lãng vµ gèc th©n. Còng nh− c¸c nhãm dÞch h¹i kh¸c, chóng còng bÞ

c¸c loµi thiªn ®Þch khèng chÕ nh− mét m¾t xÝch kÕ tiÕp trong d©y chuyÒn dinh

d−ìng cña mét hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp, trong ®ã phæ biÕn vµ quan träng nhÊt

lµ nhãm c«n trïng kÝ sinh vµ b¾t måi, mµ mét sè loµi cã ý nghÜa kinh tÕ ®·

®−îc nghiªn cøu, sö dông vµo môc ®Ých phßng trõ s©u ®ôc th©n mÝa ë nhiÒu

n−íc trªn thÕ giíi.

Tuú theo ®iÒu kiÖn sinh th¸i vµ tr×nh ®é s¶n xuÊt mÝa ®−êng ë mçi vïng,

mçi ch©u lôc hoÆc mçi quèc gia mµ thµnh phÇn s©u ®ôc th©n mÝa, còng nh−

møc ®é g©y h¹i cña chóng cã kh¸c nhau, kÐo theo sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn,

møc ®é phæ biÕn vµ vai trß cña c¸c loµi thiªn ®Þch. Trªn thÕ giíi ®· cã kh¸

nhiÒu t¸c gi¶ tiÕn hµnh nghiªn cøu thµnh phÇn vµ vai trß cña c¸c loµi thiªn

®Þch s©u ®ôc th©n mÝa.

ë Ên §é, ng−êi ta ®· ph¸t hiÖn ®−îc mét sè l−îng lín c¸c loµi thiªn

®Þch cña c¸c loµi s©u ®ôc th©n mÝa. Theo Avasthy vµ Tiwari (1986) [36], loµi

s©u Chilo infuscatellus cã 38 loµi ong vµ ruåi kÝ sinh, loµi s©u Scirpophaga

excerptalis cã 60 loµi ong vµ ruåi kÝ sinh (Mukunthan, 1986) [128], loµi s©u

Chilo sacchariphagus indicus cã 17 loµi c«n trïng kÝ sinh vµ 9 loµi c«n trïng

b¾t måi (David, 1986) [64], loµi s©u Chilo auricilius cã 31 loµi ong vµ ruåi kÝ

sinh (Chaudhary vµ Sharma, 1986) [52], cßn loµi s©u Sesamia inferens cã tíi

39 loµi ong vµ ruåi kÝ sinh (Gupta vµ Gupta, 1959) [89]. Trong ®ã, c¸c loµi

thiªn ®Þch nh−: ong m¾t ®á Trichogramma chilonis, ong ®en Telenomus

beneficiens, ong nhá r©u ng¾n Tetrastichus howardi, ong kÐn tr¾ng Cotesia

6

flavipes vµ ruåi kÝ sinh Sturmiopsis inferens b¾t gÆp phæ biÕn nhÊt (David vµ

Kurup, 1991a; David vµ cs., 1991) [68], [70].

ë Malaysia, theo Lim vµ Pan (1980) [113] cã 52 loµi c«n trïng kÝ sinh

vµ 68 loµi c«n trïng b¾t måi s©u ®ôc th©n mÝa. Trong ®ã, cã mét sè loµi mang

tÝnh phæ biÕn vµ cã ý nghÜa nh− ong m¾t ®á T. australicum vµ T. japonicum.

ë Th¸i Lan, ng−êi ta còng ph¸t hiÖn ®−îc mét sè l−îng lín c¸c loµi

thiªn ®Þch cña nhãm s©u ®ôc th©n mÝa, trong ®ã ong m¾t ®á T. chilotraeae vµ

ong kÐn tr¾ng C. flavipes ®−îc x¸c ®Þnh lµ nh÷ng loµi phæ biÕn vµ quan träng

nhÊt (Suasa-ard vµ cs., 2000) [159].

ë §µi Loan, theo Cheng (1994) [55] cã 25 loµi c«n trïng kÝ sinh vµ 14

loµi c«n trïng b¾t måi c¸c loµi s©u ®ôc th©n mÝa. Trong ®ã, ong m¾t ®á T.

chilonis lµ loµi phæ biÕn vµ quan träng nhÊt.

ë Indonesia, Samoedi vµ Wirioatmodjo (1986) [146] ®· ph¸t hiÖn ®−îc

7 loµi c«n trïng kÝ sinh s©u ®ôc ngän mÝa Tryporyza nivella intacta. Trong ®ã,

ong ®en T. beneficiens, ong cù ®en I. javensis vµ ong Elasmus zehntneri ®−îc

x¸c ®Þnh lµ nh÷ng loµi b¾t gÆp phæ biÕn vµ quan träng nhÊt.

ë ch©u Phi, Conlong (2000) [60] ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra vµ thu ®−îc 30

loµi c«n trïng kÝ sinh s©u ®ôc th©n mÝa Eldana saccharina ë 8 n−íc trång mÝa

kh¸c nhau, trong ®ã cã 7 loµi ë Nam Phi. Trong sè 23 loµi cßn l¹i, cã 3 loµi ®·

®Þnh danh ®−îc ®Õn tªn loµi, 5 loµi míi ®Þnh danh ®−îc ®Õn gièng, sè cßn l¹i

míi ®Þnh danh ®−îc ®Õn hä.

Khi nhËn xÐt vÒ vai trß ®iÒu hoµ sè l−îng quÇn thÓ s©u h¹i trªn ®ång

ruéng cña c¸c loµi c«n trïng kÝ sinh, Knipling (1979) [103] cho r»ng nã chñ yÕu

phô thuéc vµo c¸c yÕu tè sau: (i) MËt ®é c¸c loµi s©u kÝ chñ cã s½n trªn ®ång

ruéng, (ii) MËt ®é c¸c loµi c«n trïng kÝ sinh cã mÆt trªn ®ång ruéng, (iii) kh¶

n¨ng t×m kiÕm kÝ chñ cña c¸c loµi c«n trïng kÝ sinh, (iv) Kh¶ n¨ng hÊp dÉn kÝ

sinh cña c¸c loµi s©u kÝ chñ, (v) Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña quÇn thÓ c¸c loµi c«n

7

trïng kÝ sinh vµ (vi) Kh¶ n¨ng sèng sãt hay tån t¹i cña c¸c loµi c«n trïng kÝ sinh

ë c¸c mËt ®é quÇn thÓ s©u kÝ chñ kh¸c nhau, trong nh÷ng thêi kú kh¸c nhau.

ë Ên §é, cã 4 - 5% sè trøng s©u Chilo infuscatellus bÞ kÝ sinh bëi c¸c

loµi ong m¾t ®á Trichogramma spp. (Gupta, 1959) [89], cßn tû lÖ ®ã trªn s©u

C. sacchariphagus indicus lµ 0 - 16,1% (Easwaramoorthy vµ cs., 1983) [74];

trªn s©u S. excerptalis lµ 4 - 5% (Gupta, 1954) [84]; trªn s©u Chilo partellus lµ

90% vµ trªn s©u Chilo tumidicostalis lµ 30 - 71% (Gupta vµ Avasthy, 1959)

[88]. C¸c loµi ong ®en Telenomus spp. kÝ sinh trøng s©u C. infuscatellus vµ C.

sacchariphagus indicus víi tû lÖ t−¬ng øng lµ 15 - 22% vµ 15 - 25% (Gupta,

1954) [84]. Trong ®ã, riªng loµi ong ®en T. beneficiens cã thÓ kÝ sinh tíi 17,6

- 90% sè trøng s©u C. sacchariphagus indicus vµ 5 - 85,5% sè trøng s©u S.

excerptalis (Varadharajan vµ cs., 1971) [162]. Loµi ong kÐn tr¾ng A. flavipes

cã thÓ kÝ sinh s©u non s©u Chilo infuscatellus, C. sacchariphagus indicus, C.

auricilius, C. tumidicostalis, Scirpophaga spp. vµ Acigona steniellus víi c¸c tû

lÖ t−¬ng øng lµ 4 - 14% (Gupta, 1959) [87], 4 - 14%, 10 - 14% (Gupta, 1954)

[84], 16 - 35%, 4 - 14% (Gupta vµ Avasthy, 1959) [88] vµ 2,5 - 3,5% (Mathur,

1967) [119]. Loµi ong kÐn nhá Rhaconotus sp. cã thÓ kÝ sinh tíi 25% sè s©u

non s©u C. sacchariphagus indicus (Raja Rao, 1963) [140]. 3 loµi ong kh¸c lµ

R. scirpophagae, Stenobracon deesae vµ I. javensis ®Òu kÝ sinh s©u non s©u

®ôc th©n mÝa víi tû lÖ biÕn ®éng tõ 20 - 44% (Kalra, 1961) [100]. Trong sè

c¸c loµi ruåi kÝ sinh, loµi Sturmiopsis inferens kÝ sinh s©u non s©u Chilo

infuscatellus víi tû lÖ tõ 6,5 - 26,2% (David vµ Easwaramoorthy, 1985) [63],

kÝ sinh s©u non s©u C. auricilius víi tû lÖ tõ 20 - 50% vµ s©u A. steniellus lµ

5,8 - 10,2% (Singh, 1977) [149]. T−¬ng tù nh− vËy, c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra cña

Bhatt vµ cs. (1996) [42], Borah vµ Sarma (1995) [43], Gupta vµ cs. (1994)

[90], Rajendran (1999) [142],… còng cho thÊy vai trß quan träng cña mét sè

loµi c«n trïng kÝ sinh nh− ong m¾t ®á Trichogramma spp., ong ®en Telenomus

8

spp. vµ ong kÐn tr¾ng Cotesia spp. trong viÖc h¹n chÕ sè l−îng quÇn thÓ c¸c

loµi s©u ®ôc th©n mÝa trªn ®ång ruéng.

ë §µi Loan, kÕt qu¶ thÝ nghiÖm bÉy ong m¾t ®á trªn ruéng mÝa t¬ vô

xu©n cña Cheng vµ cs. (1998) [57] cho thÊy, cã tíi 16,0% sè thÎ trøng vµ

7,4% sè trøng s©u Tetramoera schistaceana bÞ c¸c loµi ong m¾t ®á kÝ sinh,

trong ®ã cã tíi 81,0% thuéc loµi T. chilonis, sè cßn l¹i lµ T. ostriniae. Cã tíi

68,4% vµ 0,3% sè trøng s©u Scirpophaga nivella t−¬ng øng bÞ loµi ong ®en

Telenomus beneficiens var. elonggatus vµ ong m¾t ®á Trichogramma

japonicum kÝ sinh (Cheng vµ Chen, 1999) [58]; cã 28,0% sè trøng s©u

Proceras venosatus vµ 0,5% sè trøng s©u C. infuscatellus bÞ loµi ong ®en T.

beneficiens kÝ sinh (Cheng vµ Chen, 1998) [56]. Mét kÕt qu¶ ®iÒu tra kh¸c

cña Cheng vµ cs. (1999) [59] vÒ c¸c loµi ong kÝ sinh s©u non vµ nhéng s©u

®ôc th©n mÝa ë §µi Loan cho biÕt thªm r»ng trong tæng sè 1.975 s©u non s©u

®ôc th©n mÝa thu thËp ®−îc tõ 1984 - 1994, cã 15, 9 vµ 8 s©u non bÞ kÝ sinh

t−¬ng øng bëi loµi ong cù ®en Melaboris sinicus, ong kÐn tr¾ng C. flavipes

vµ ong kÐn nhá Microbracon chinensis. Cßn trong sè 202 nhéng thu thËp

®−îc, chØ cã 1 nhéng bÞ kÝ sinh bëi loµi ong cù vµng X. stemmator.

Theo Ganeshan (2000) [80], trong sè c¸c loµi thiªn ®Þch s©u ®ôc th©n

mÝa ph¸t hiÖn thÊy ë Mauritius, loµi ong kÐn tr¾ng Cotesia flavipes ®−îc ®¸nh

gi¸ lµ cã vai trß rÊt quan träng trong ®iÒu hoµ sè l−îng s©u ®ôc th©n mÝa 4

v¹ch trªn ®ång ruéng. Tuy nhiªn, Ganeshan (2000) [80] còng x¸c ®Þnh ®−îc

r»ng loµi ong kÝ sinh bËc hai Ceraphron sp. (Ceraphronidae) l¹i lµ nh©n tè chñ

yÕu h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña loµi ong kÐn tr¾ng C. flavipes.

ë ®¶o RÐunion, kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Vercambre (1993) [170] cho

thÊy trong mïa hÌ cã thÓ cã tíi 80 - 90% sè trøng s©u ®ôc th©n mÝa 4 v¹ch bÞ

kÝ sinh bëi ong m¾t ®á Trichogramma chilonis, 50% sè s©u non bÞ ong kÐn

tr¾ng Cotesia flavipes kÝ sinh vµ 5% sè nhéng bÞ kÝ sinh bëi loµi ong nhá r©u

ng¾n Tetrastichus howardi.

9

ë Philippines, kÕt qu¶ ®iÒu tra cña Alba (1990) [29] cho thÊy tû lÖ kÝ

sinh trøng s©u ®ôc th©n mÝa trong tù nhiªn cña c¸c loµi ong m¾t ®á biÕn ®éng

tõ 4,49 - 34,88%. C¸c loµi s©u ®ôc th©n mÝa ë Philippines th−êng bÞ kÝ sinh

bëi 4 loµi ong m¾t ®á Trichogramma chilonis, T. chilotraeae, T. bactrae vµ

Trichogrammatoidea nana. Trong ®ã 2 loµi sau cã thÓ kÝ sinh trøng s©u

Tetramoera schistaceana víi tû lÖ t−¬ng øng lªn tíi 91% vµ 5%. Cßn 2 loµi

®Çu cã thÓ kÝ sinh trøng s©u Chilo infuscatellus víi tû lÖ t−¬ng øng lµ 23,5%

vµ 76,5% (Alba vµ Estioko, 1980) [27]. T−¬ng tù nh− vËy, ë Malaysia, theo

Lim vµ Pan (1974) [112], trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn, loµi ong m¾t ®á

Trichogrammatoidea nana cã thÓ kÝ sinh tíi 17,56% sè trøng s©u Eucosma

isogramma vµ 45,55% sè trøng s©u ®ôc th©n mÝa 4 v¹ch.

ë Papua New Guinea, theo Kuniata (2000) [107], trong sè c¸c loµi

thiªn ®Þch cña loµi s©u ®ôc th©n mÝa Sesamia grisescens ®· ®−îc x¸c ®Þnh, 2

loµi ong kÝ sinh s©u non Cotesia flavipes vµ Enicospilus terebrus ®−îc ®¸nh

gi¸ lµ cã vai trß quan träng nhÊt trong viÖc ®iÒu hoµ sè l−îng, tiÕp ®Õn lµ loµi

ong ®en Telenomus sp. kÝ sinh trøng vµ loµi ong Pediobius furvus kÝ sinh

nhéng. Trung b×nh hµng n¨m cã tíi 40% sè s©u non vµ nhéng s©u S.

grisescens bÞ kÝ sinh bëi c¸c loµi ong nµy, tû lÖ kÝ sinh cao nhÊt trong n¨m cã

thÓ lªn tíi 100% vµo ®Çu th¸ng 12. Ngoµi ra, ë vïng Ramu, Papua New

Guinea, qua ®iÒu tra cßn thÊy cã tíi 70% sè æ trøng s©u ®ôc th©n Chilo

terenellus bÞ kÝ sinh bëi loµi ong m¾t ®á Trichogramma sp. (Kuniata vµ cs.,

2001) [108], 90% sè s©u non s©u ®ôc th©n thuéc lo¹i Chilo spp. bÞ c¸c loµi

c«n trïng kÝ sinh vµ b¾t måi tiªu diÖt (Kuniata, 1994) [106].

ë NhËt B¶n, kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Abdul-Mannan vµ Iwahashi (1999)

[23] trªn ®¶o Okinawa vÒ mèi quan hÖ gi÷a s©u ®ôc th©n mÝa m×nh hång S.

inferens vµ ong kÐn tr¾ng C. flavipes cho thÊy, trong 1 n¨m loµi s©u ®ôc th©n

mÝa m×nh hång th−êng cã 2 cao ®iÓm g©y h¹i vµo th¸ng 4 - 5 (víi tû lÖ c©y bÞ

h¹i tõ 20,5 - 29,3%) vµ th¸ng 8 (víi tû lÖ c©y bÞ h¹i tõ 22,2 - 29,5%), trong khi

10

®ã tû lÖ kÝ sinh s©u non s©u ®ôc th©n mÝa m×nh hång cña loµi ong kÐn tr¾ng

Cotesia flavipes l¹i ®¹t ®Ønh cao vµo th¸ng 8 (víi 61,2 - 80,1% sè s©u non bÞ

kÝ sinh). C¸c t¸c gi¶ còng x¸c ®Þnh ®−îc r»ng mËt ®é ong kÐn tr¾ng C. flavipes

ë thêi ®iÓm t (mét th¸ng ®iÒu tra 2 lÇn) phô thuéc chÆt chÏ vµo mËt ®é s©u ®ôc

th©n mÝa m×nh hång Sesamia inferens ë thêi ®iÓm t (hÖ sè t−¬ng quan tõ r =

0,77 ®Õn 0,84), ng−îc l¹i, mËt ®é s©u ®ôc th©n mÝa m×nh hång S. inferens ë

thêi ®iÓm t l¹i phô thuéc vµo mËt ®é ong kÐn tr¾ng C. flavipes ë thêi ®iÓm t -

3, tøc lµ mËt ®é ong kÐn tr¾ng ë tr−íc ®ã 1,5 th¸ng (hÖ sè t−¬ng quan r = -0,29

®Õn -0,44). §iÒu ®¸ng chó ý lµ sè ong kÐn tr¾ng në ra tõ 1 s©u non s©u ®ôc

th©n m×nh hång (sè ong/s©u) l¹i biÕn ®éng rÊt kh¸c nhau tuú thuéc vµo thêi

®iÓm ®iÒu tra, trong ®ã th¸ng cã tû lÖ thÊp nhÊt lµ th¸ng 2 (víi 17,6 - 26,8

ong/s©u) vµ th¸ng cã tû lÖ cao nhÊt lµ th¸ng 8 (víi 48,8 - 59,2 ong/s©u).

T−¬ng tù nh− vËy c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Botelho vµ cs. (1995)

[45], Legaspi vµ cs. (2000) [109], Meagher vµ cs. (1998) [120],... còng cho

thÊy vai trß kh¸ râ rÖt cña c¸c loµi c«n trïng kÝ sinh trong viÖc ®iÒu hßa mËt

®é quÇn thÓ c¸c loµi s©u ®ôc th©n mÝa trªn ®ång ruéng.

Khi nhËn xÐt vÒ vai trß ®iÒu hßa mËt ®é quÇn thÓ s©u h¹i cña c¸c loµi

c«n trïng b¾t måi, Holling (1966) [94] ®· cho r»ng mËt ®é cña chóng vµ mËt

®é s©u kÝ chñ (vËt måi) lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n quyÕt ®Þnh nhÊt. Tuy nhiªn,

bªn c¹nh ®ã còng ph¶i kÓ ®Õn mét sè yÕu tè kh¸c nh− thêi ®iÓm xuÊt hiÖn cña

s©u kÝ chñ còng nh− c«n trïng b¾t måi, thêi gian gi÷ vËt måi, thêi ®iÓm ®ãi ¨n

cña c¸c loµi c«n trïng b¾t måi, kh¶ n¨ng vå måi cña c¸c loµi c«n trïng b¾t

måi vµ kh¶ n¨ng lÈn trèn, tr¸nh bÞ vå måi cña c¸c loµi s©u kÝ chñ (vËt måi).

Trªn thÕ giíi hiÖn cã kh«ng nhiÒu c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vai trß

cña c¸c loµi c«n trïng b¾t måi trong viÖc ®iÒu hoµ sè l−îng quÇn thÓ c¸c loµi

s©u ®ôc th©n mÝa. ë Ên §é, Ananthanarayana vµ David (1982) [32] cho biÕt

cã 13,4% sè s©u non s©u Chilo infuscatellus bÞ tiªu diÖt bëi c¸c loµi c«n trïng

b¾t måi, trong ®ã næi bËt nhÊt lµ vai trß cña c¸c loµi kiÕn. Cßn theo David vµ

11

Easwaramoorthy (1986) [65] th× c¸c loµi c«n trïng b¾t måi cã kh¶ n¨ng tiªu

diÖt tíi 17,5% sè trøng s©u ®ôc th©n mÝa 4 v¹ch vµ mét sè l−îng lín (ch−a x¸c

®Þnh ®−îc cô thÓ) s©u non tuæi nhá míi në tr−íc khi s©u ®ôc lç chui vµo trong

th©n c©y. ë ®¶o RÐunion (Ph¸p), kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Goebel vµ cs. (2000)

[83] ®· kh¼ng ®Þnh r»ng loµi kiÕn b¾t måi Pheidole megacephala lµ 1 trong 2

yÕu tè ®iÒu hoµ sè l−îng quan träng (cïng víi yÕu tè gièng chèng chÞu) cÇn

lîi dông trong phßng trõ tæng hîp s©u ®ôc th©n mÝa 4 v¹ch ë ®¶o RÐunion. Cã

tõ 70 - 90% sè trøng s©u ®ôc th©n mÝa 4 v¹ch bÞ loµi kiÕn P. megacephala tÊn

c«ng ¨n thÞt (Goebel, 1999) [169]. Charpentier vµ cs. (1967) [50] cho r»ng,

trong sè c¸c loµi c«n trïng b¾t måi s©u ®ôc th©n mÝa Diatraea saccharalis ë

Louisiana (Mü), loµi kiÕn Solenopsis invicta cã vai trß quan träng nhÊt. Ruéng

mÝa cã loµi kiÕn S. invicta sinh sèng cã n¨ng suÊt t¨ng 8,6% so víi ruéng

kh«ng cã loµi kiÕn nµy (Fuller vµ Reagan, 1988) [79]. Tuy nhiªn, Carrol

(1970) [49] l¹i thÊy r»ng 2 loµi kiÕn Pheidole dentata Mayr vµ P. floridana

míi lµ nh÷ng loµi b¾t måi s©u ®ôc th©n mÝa chñ yÕu ë Florida, chóng ®ãng vai

trß chñ ®¹o trong viÖc tiªu diÖt trøng vµ s©u non tuæi 1, 2 s©u ®ôc th©n mÝa D.

saccharalis. Ngoµi ra, khi nghiªn cøu vÒ mèi quan hÖ gi÷a s©u ®ôc th©n mÝa

D. saccharalis vµ 4 loµi kiÕn b¾t måi, Adams vµ cs. (1981) [24] thÊy r»ng

ruéng mÝa cã mÆt c¶ 4 loµi kiÕn nµy Ýt bÞ s©u ®ôc th©n g©y h¹i h¬n ruéng mÝa

chØ cã 1 loµi S. invicta. Cßn ë Panama, ng−êi ta ®· x¸c ®Þnh ®−îc r»ng cã tíi

80 - 90% sè trøng vµ s©u non tuæi nhá s©u ®ôc th©n mÝa Castnia licus bÞ tiªu

diÖt bëi c¸c loµi kiÕn b¾t måi nh− Ectatomma tuberculatum, Euponera

cognata, P. flavens, Crematogaster sp. vµ S. geminata (Esquivel, 1983) [77].

Trong khi ®ã ë Nam Phi, Leslie (1982) [110] ®· x¸c ®Þnh ®−îc r»ng cã tíi

60% sè trøng s©u ®ôc th©n mÝa Eldana saccharina bÞ tiªu diÖt bëi c¸c loµi c«n

trïng b¾t måi, ®Æc biÖt lµ c¸c loµi kiÕn. Cßn kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Des

Vignes (1983) [72] ë Trinidad cho biÕt cã 3,13% nhéng s©u ®ôc th©n mÝa D.

saccharalis bÞ tiªu diÖt bëi c¸c loµi c«n trïng b¾t måi. ë Brazil, kÕt qu¶

12

nghiªn cøu cña Teran (1980) [160] cho thÊy cã tíi 63,64% sè trøng bÞ c¸c loµi

c«n trïng b¾t måi tiªu diÖt. Ngoµi ra, còng qua theo dâi t¸c gi¶ thÊy r»ng sè

trøng s©u bÞ tiªu diÖt thùc tÕ bëi c¸c loµi c«n trïng chÝch hót ®«i khi cßn cao

h¬n rÊt nhiÒu so víi sè trøng s©u bÞ c¸c loµi c«n trïng b¾t måi, bao gåm c¶

trøng ®· bÞ kÝ sinh vµ trøng ch−a bÞ kÝ sinh.

1.2.2. Nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc cña mét sè

loµi thiªn ®Þch s©u ®ôc th©n mÝa quan träng

1.2.2.1. Nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc cña mét sè loµi thiªn ®Þch s©u ®ôc

th©n mÝa quan träng

§· cã kh¸ nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc cña c¸c loµi

ong m¾t ®á Trichogramma spp., mét nhãm c«n trïng kÝ sinh trøng quan träng

vµ rÊt phæ biÕn trong tù nhiªn, nh»m lîi dông chóng trong phßng trõ c¸c loµi

s©u h¹i c©y trång, trong ®ã cã s©u ®ôc th©n mÝa, ®iÓn h×nh nh− c¸c c¸c c«ng

tr×nh cña BreniÌre (1965a, 1965b) [167], [168]; Metcalfe vµ BreniÌre (1969)

[122]; Misra vµ cs. (1986) [123],… Bªn c¹nh viÖc nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh

häc c¸c loµi ong m¾t ®á kÝ sinh trøng s©u ®ôc th©n mÝa, mét sè t¸c gi¶ cßn chó

ý ®Õn mét nhãm c«n trïng kÝ sinh trøng s©u ®ôc th©n mÝa quan träng kh¸c, ®ã

lµ nhãm ong ®en Telenomus spp., phæ biÕn nhÊt lµ loµi T. beneficiens, kÝ sinh

trøng cña c¸c loµi s©u nh− Scirpophaga excerptalis, Chilo infuscatellus vµ

Chilo sacchariphagus. Sau khi bÞ kÝ sinh 4 ngµy, trøng s©u S. excerptalis b¾t

®Çu chuyÓn tõ mµu tr¾ng sang mµu n©u vµ sau 10 ngµy th× ong tr−ëng thµnh

vò ho¸, thêi gian ph¸t dôc c¸c pha trøng, s©u non vµ nhéng ong t−¬ng øng lµ

1, 5 - 7 vµ 4 - 5 ngµy, toµn bé vßng ®êi kÐo dµi tõ 10 - 12 ngµy (Gupta, 1958)

[86]. Tû lÖ giíi tÝnh cña ong tr−ëng thµnh lµ 0,71 ong c¸i/0,29 ong ®ùc (Cheng

vµ Chen, 1998) [56]. Cßn kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Alba (1986) [28] vÒ loµi ong

®en Telenomus dignoides kÝ sinh trªn trøng loµi s©u ®ôc ngän mÝa

Scirpophaga intacta ë Philippines th× thÊy r»ng vßng ®êi cña loµi ong nµy kÐo

dµi tõ 13 - 15 ngµy, kh¶ n¨ng ®Î trøng vµ tû lÖ sinh s¶n cña 1 ong c¸i t−¬ng

13

øng lµ 41,82 - 17,59 trøng vµ 21,85 - 14,59 ong con, tû lÖ giíi tÝnh cña ong

tr−ëng thµnh lµ 6,53 - 4,64 ong c¸i/3,15 - 2,16 ong ®ùc.

§èi víi c«n trïng kÝ sinh s©u non c¸c loµi s©u ®ôc th©n mÝa, quan träng

vµ phæ biÕn nhÊt lµ c¸c loµi ong kÐn tr¾ng Cotesia spp. (Hymenoptera :

Braconidae). Theo Polaszek vµ Walker (1991) [136], cã 3 loµi ong kÐn tr¾ng

th−êng gÆp nhÊt lµ C. flavipes, C. sesamiae vµ C. chilonis, chóng thuéc lo¹i

néi kÝ sinh, th−êng kÝ sinh vµ sèng trong c¬ thÓ s©u non c¸c loµi s©u c¸nh v¶y

(Lepidoptera) nh− hä ngµi s¸ng (Pyralidae) vµ ngµi ®ªm (Noctuidae), cã kÝch

th−íc tõ trung b×nh tíi lín. Chóng cã ®Æc ®iÓm sinh häc t−¬ng ®èi gièng nhau

nh− ong c¸i tr−ëng thµnh th−êng tiÕn hµnh kÝ sinh b»ng c¸ch ®Î trøng vµo

trong c¬ thÓ s©u non s©u kÝ chñ, cã tõ 15 - 65 trøng ®−îc ®Î vµo trong 1 c¬ thÓ

s©u non kÝ chñ tuú thuéc vµo kÝch th−íc vµ tuæi s©u non kÝ chñ. Sau 3 - 4 ngµy

th× trøng në ra s©u non tuæi 1, sau khi në, s©u non cã thÓ b¾t ®Çu di chuyÓn vµ

¨n c¸c chÊt dinh d−ìng bªn trong c¬ thÓ s©u non s©u kÝ chñ. Pha s©u non ong

kÐn tr¾ng cã 3 tuæi, s©u non tuæi 3 sau khi ®Éy søc chui ra khái c¬ thÓ s©u non

kÝ chñ kÐo kÐn ho¸ nhéng, nÕu s©u non kÝ chñ lµ c¸c loµi s©u ®ôc th©n, th× kÐn

ong th−êng n»m ngay bªn trong ®−êng ®ôc cña s©u. Thêi gian ph¸t dôc pha

trøng vµ s©u non kÐo dµi tõ 10 - 25 ngµy, cßn thêi gian ph¸t dôc pha nhéng

kÐo dµi tõ 4 - 6 ngµy (Smith vµ cs., 1993) [155]. Ong kÐn tr¾ng tr−ëng thµnh

cã kÝch th−íc t−¬ng ®èi nhá, dµi 3 - 4 mm, sau khi vò ho¸ chØ cã thÓ sèng

®−îc vµi ngµy. VÝ dô: ong tr−ëng thµnh loµi C. flavipes nÕu kh«ng ®−îc ¨n,

nu«i ë nhiÖt ®é 25o

C chØ cã thÓ sèng ®−îc 34 giê (Walker vµ Overholt, 1993)

[164], cßn Wiedenmann vµ cs. (1992) [165] th× thÊy r»ng ë nhiÖt ®é 24o

C, nÕu

kh«ng ®−îc ¨n, ong tr−ëng thµnh loµi C. flavipes chØ cã thÓ sèng ®−îc 24 giê.

NÕu cho ong ¨n thªm b»ng dung dÞch n−íc mËt ong 20% th× thêi gian sèng

cña ong cã thÓ kÐo dµi tíi 51 ngµy (Waker vµ Overholt, 1993) [164]. RÊt dÔ

ph©n biÖt ong tr−ëng thµnh c¸i vµ ong tr−ëng thµnh ®ùc v× ong ®ùc cã r©u

ng¾n h¬n rÊt nhiÒu so víi ong c¸i. Kh¶ n¨ng t×m kiÕm kÝ chñ cña C. flavipes

14

còng ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu. C¸c t¸c gi¶ ®Òu kh¼ng ®Þnh r»ng chÊt th¶i

cña c¸c loµi s©u kÝ chñ lµ yÕu tè quan träng gióp cho ong kÐn tr¾ng C. flavipes

ph¸t hiÖn vµ t×m kiÕm ®−îc kÝ chñ ®Ó kÝ sinh (Potting vµ cs., 1993) [137]. Khi

c©y trång bÞ c¸c loµi s©u kÝ chñ tÊn c«ng g©y h¹i còng ®· t¹o ra mét lo¹i chÊt

bay h¬i tæng hîp gióp c©y thu hót ong kÐn tr¾ng C. flavipes tíi kÝ sinh (Ngi￾Song vµ cs., 1995) [134]. Ngoµi ra, loµi s©u kÝ chñ dïng ®Ó nh©n nu«i ong kÐn

tr¾ng C. flavipes nÕu ®−îc nu«i b»ng thøc ¨n tù nhiªn (nh− c©y ng«, mÝa,...)

th× kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn vµ t×m kiÕm kÝ chñ cña ong C. flavipes lu«n cao h¬n so

víi nu«i b»ng thøc ¨n nh©n t¹o (Waker vµ Overholt, 1993) [164].

Bªn c¹nh c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· nªu ë trªn vÒ loµi ong kÐn tr¾ng

C. flavipes, cßn cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc cña

mét sè loµi ong kÝ sinh s©u non s©u ®ôc th©n mÝa kh¸c nh− cña Hawkins vµ

Smith (1986) [93] vÒ loµi Rhaconotus roslinensi, cña David vµ cs. (1991) [70]

vÒ loµi Rhaconotus scirpophagae, cña Gifford (1965) [82] vÒ loµi ong

Goniozus indicus, cña Gupta (1958) [86] vÒ loµi ong Isotima javensis,… vµ rÊt

nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu, cña nhiÒu t¸c gi¶, ë nhiÒu n−íc kh¸c nhau trªn

thÕ giíi vÒ c¸c loµi ruåi kÝ sinh s©u non s©u ®ôc th©n mÝa nh− cña Chen vµ

Hung (1960) [53], David vµ Kurup (1991b) [68],...

Mét sè t¸c gi¶ còng tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc cña loµi

ong nhá r©u ng¾n Tetrastichus howardi vµ ong cù vµng Xanthopimpla

stemmator, hai trong sè nhiÒu loµi c«n trïng kÝ sinh nhéng c¸c loµi s©u ®ôc

th©n mÝa. Trong ®ã loµi ong T. howardi cã phæ kÝ sinh rÊt réng, nã cã thÓ kÝ

sinh ®−îc nhiÒu loµi s©u ®ôc th©n mÝa thuéc bé c¸nh v¶y (Lepidoptera) nh− s©u

Chilo sacchariphagus, Chilo infuscatellus, Scirpophaga nivella, Sesamia

inferens,... Ngoµi ra nã cßn cã thÓ kÝ sinh trªn mét sè loµi s©u thuéc bé c¸nh

cøng (Coleoptera), bé c¸nh mµng (Hymenoptera) hay bé hai c¸nh (Diptera)

(CABI, 2002) [47]. KÕt qu¶ nghiªn cøu trong phßng cña Kfir vµ cs. (1993)

[102] vÒ loµi ong nµy cho thÊy, 1 con ong c¸i trung b×nh cã thÓ sinh s¶n ®−îc

15

101 ong con (trong ®ã cã tíi 92% lµ ong c¸i) vµ kÝ sinh ®−îc trung b×nh 4,3

nhéng s©u kÝ chñ. Ong c¸i tr−ëng thµnh cã thÓ sèng ®−îc trung b×nh 23,6 ngµy,

cßn ong ®ùc tr−ëng thµnh chØ sèng ®−îc trung b×nh 16,7 ngµy. KÕt qu¶ nu«i

ong T. howardi trªn nhéng s©u ®ôc th©n C. partellus cña Rao vµ cs. (2001)

[144] cho thÊy vßng ®êi ong kÐo dµi tõ 17 - 18 ngµy, trung b×nh 17,4 ± 0,5

ngµy, tr−ëng thµnh sèng ®−îc tèi ®a 37 ngµy (trung b×nh 36,4 ± 1,9 ngµy) nÕu

cho ¨n thªm mËt ong, cßn nÕu kh«ng cho ¨n thªm mËt ong, tr−ëng thµnh ong

chØ cã thÓ sèng ®−îc 1 tuÇn. Sè ong vò ho¸ ra tõ 1 nhéng s©u kÝ chñ biÕn ®éng

tõ 45 - 82 ong (trung b×nh 69 ± 8,23 ong), víi tû lÖ ®ùc/c¸i lµ 1/6,3. Còng theo

Rao vµ cs. (2001) [144], träng l−îng nhéng kÝ chñ vµ sè l−îng ong vò ho¸ ra

cã t−¬ng quan chÆt chÏ víi nhau, träng l−îng nhéng kÝ chñ cµng t¨ng th× sè

l−îng ong vò ho¸ ra cµng t¨ng vµ ng−îc l¹i. Theo Moore vµ Kfir (1995) [126],

cã tíi 35,3% ong c¸i tr−ëng thµnh ®· ghÐp ®«i giao phèi tr−íc khi chui ra khái

nhéng kÝ chñ, thêi gian ¨n thªm tr−íc khi ®Î trøng kÐo dµi tõ 2 - 5 ngµy. Tõ 1

nhéng kÝ chñ bÞ kÝ sinh, vò hãa ra trung b×nh 55 ong, trong ®ã cã tíi 94% lµ

ong c¸i, nhéng cµng lín th× sè ong vò ho¸ ra cµng t¨ng vµ ng−îc l¹i. Nhéng kÝ

chñ míi h×nh thµnh (nhéng non) th−êng thÝch hîp cho ong kÝ sinh h¬n nhéng

s¾p vò ho¸ (nhéng giµ), thêi gian sèng cña ong c¸i trung b×nh kÐo dµi 5,1 -

52,5 ngµy, vµ cña ong ®ùc lµ tõ 3,1 - 28,6 ngµy tuú thuéc vµo viÖc cã cho ong

¨n thªm hay kh«ng. Trong khi ®ã, kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Moore vµ Kfir

(1996) [127] vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc cña loµi ong cù vµng X. stemmator kÝ sinh

nhéng c¸c loµi s©u ®ôc th©n mÝa l¹i cho biÕt thêi gian ¨n thªm tr−íc khi ®Î

trøng cña ong tr−ëng thµnh kÐo dµi trung b×nh 5 ngµy vµ thêi gian ®Î trøng cã

thÓ kÐo dµi tíi 64 ngµy. Mét ong c¸i tr−ëng thµnh cã thÓ sinh s¶n trung b×nh 95

ong, trong ®ã tû lÖ ong c¸i chiÕm 64%. Cã sù t−¬ng quan chÆt chÏ gi÷a mËt ®é

ong bè mÑ vµ tû lÖ giíi tÝnh cña ong con thÕ hÖ sau, nÕu mËt ®é ong bè mÑ cao

th× trong quÇn thÓ kÕ tiÕp tû lÖ ong c¸i cao vµ ng−îc l¹i. Khi nu«i ong ë c¸c

nhiÖt ®é cè ®Þnh 20, 24 vµ 28o

C, trong ®iÒu kiÖn phßng thÝ nghiÖm,