Nghiên cứu một số đặc điểm sử dụng sinh cảnh của voọc mũi hếch (Rhinopothecus Avunculus Dillman, 1912) ở khu bảo tồn loài và sinh cảnh voọc mũi hếch khau ca, tỉnh Hà Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM

VIỆN SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT

_____________

LÊ VĂN DŨNG

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SỬ DỤNG SINH CẢNH CỦA

VOỌC MŨI HẾCH (RHINOPITHECUS AVUNCULUS DOLLMAN, 1912)

Ở KHU BẢO TỒN LOÀI VÀ SINH CẢNH VOỌC MŨI HẾCH

KHAU CA, TỈNH HÀ GIANG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC

HÀ NỘI – 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM

VIỆN SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT

_____________

LÊ VĂN DŨNG

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SỬ DỤNG SINH CẢNH CỦA

VOỌC MŨI HẾCH (RHINOPITHECUS AVUNCULUS DOLLMAN, 1912)

Ở KHU BẢO TỒN LOÀI VÀ SINH CẢNH VOỌC MŨI HẾCH

KHAU CA, TỈNH HÀ GIANG

Chuyên ngành: Động vật học

Mã số: 60 42 01 03

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS. TS. LÊ XUÂN CẢNH

HÀ NỘI – 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu này, tôi đã nhận được rất nhiều sự

động viên, giúp đỡ nhiệt tình của những người thân, các cá nhân và bạn bè đồng

nghiệp. Tôi vô cùng biết ơn tất cả những sự giúp đỡ nhiệt tình đó!

Nhân dịp này, cho phép tôi xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc

tới PGS. TS. Lê Xuân Cảnh (Viện trưởng, Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật) -

người đã dành thời gian hướng dẫn khoa học tận tình, chi tiết trong suốt quá trình thực

hiện và hoàn thành luận văn này.

Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành tới bà Amy Levine (Giám đốc Sinh học

Bảo tồn – Vườn thú Denver, Hoa Kỳ) đã tài trợ kinh phí và cung cấp một số trang, thiết

bị nghiên cứu.

Xin được gửi lời cảm ơn trân trọng tới các cơ quan: Quỹ Môi trường thiên nhiên

Nagao (Nhật Bản) đã hỗ trợ kinh phí trong quá trình nghiên cứu; Phòng Bảo tồn Thiên

nhiên – Chi cục Kiểm lâm tỉnh Hà Giang và Ban Quản lý Khu Bảo tồn Loài và Sinh

cảnh Voọc mũi hếch Khau Ca đã cấp giấy phép và tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt

động nghiên cứu thực địa; Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật đã giúp đỡ, tạo điều

kiện cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu.

Tôi xin được gửi lời cảm ơn chân thành tới NCS. Lê Khắc Quyết (Trường Đại

học Colorado Boulder, Hoa Kỳ), người đã giúp đỡ rất tận tình, hỗ trợ tôi về các trang

thiết bị điều tra thực địa, cũng như những ý kiến đóng góp trong quá trình thực hiện đề

tài, đặc biệt là trong thời gian thu thập số liệu ngoài thực địa.

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các cá nhân: Ông Hoàng Văn Tuệ

(Trưởng ban, Ban Quản lý Khu Bảo tồn Loài và Sinh cảnh Voọc mũi hếch Khau Ca)

đã cung cấp một số báo cáo và tại liệu hữu ích; cấp giấy phép và tạo điều kiện thuận lợi

cho tôi trong quá trình nghiên cứu tại thực địa; NCS. Nguyễn Anh Đức (Khoa Sinh

học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, ĐHQG Hà Nội), đã giúp định tên các loài

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

Thực vật; ThS. Lê Quang Tuấn (Viên Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật) đã giúp tôi

trong việc xử lý một số dữ liệu về bản đồ.

Tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn chân thành tới toàn thể nhân dân xã Tùng Bá,

huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang, đặc biệt là gia đình và cá nhân các anh Đán Văn

Khoan, Đán Văn Đường, Đán Văn Nhiêu, Nông Văn Giỏi và Chúng Văn Thành đã đặc

biệt giúp đỡ tôi trong thời gian nghiên cứu, thu thập số liệu tại Khau Ca.

Cuối cùng, tôi xin được bảy tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Mẹ, vợ và gia đình cùng

bạn bè, đã ủng hộ, ân cần động viên, dành sự cảm thông đối với công việc nghiên cứu

thực địa và học tập của tôi.

Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn!

Tôi xin cam đoan số liệu sử dụng trong luận văn này hoàn toàn do tôi thu thập.

Hà Nội, ngày 11 tháng 12 năm 2013

Lê Văn Dũng

i

MỤC LỤC

MỤC LỤC.............................................................................................................................i

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.............................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG.................................................................................................v

DANH MỤC CÁC HÌNH.................................................................................................vi

MỞ ĐẦU...............................................................................................................................1

Chƣơng 1 – TỔNG QUAN TÀI LIỆU............................................................................3

1.1. Khái quát lịch sử nghiên cứu Linh trƣởng ở Việt Nam....................... 3

1.1.1. Giai đoạn trước năm 1945 .....................................................................3

1.1.2. Giai đoạn từ năm 1954 đến năm 1975..................................................3

1.1.3. Giai đoạn từ sau năm 1975 đến nay.......................................................4

1.2. Khái quát về các loài thú Linh trƣởng của Việt Nam .......................... 5

1.2.1. Phân loại học..........................................................................................5

1.2.2. Tình trạng bảo tồn..................................................................................6

1.2.3. Các mối đe dọa ......................................................................................8

1.3. Giống Voọc mũi hếch Rhinopithecus ..................................................... 9

1.3.1. Phân loại học..........................................................................................9

1.3.2. Hình thái...............................................................................................10

1.3.3. Sinh thái và tập tính .............................................................................11

1.3.4. Phân bố.................................................................................................13

1.4. Voọc mũi hếch (Rhinopithecus avunculus).......................................... 13

1.4.1. Sơ lược lịch sử nghiên cứu Voọc mũi hếch ở Việt Nam.....................13

1.4.2. Hình thái...............................................................................................16

1.4.3. Sinh thái và tập tính .............................................................................17

1.4.4. Phân bố và tình trạng bảo tồn ..............................................................18

ii

1.5. Khu Bảo tồn Loài và Sinh cảnh Voọc mũi hếch Khau Ca................. 20

1.5.1. Điều kiện tự nhiên................................................................................20

1.5.2. Điều kiện kinh tế - xã hội.....................................................................22

Chƣơng 2 - ĐỐI TƢỢNG, THỜI GIAN, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP

NGHIÊN CỨU .................................................................................................24

2.1. Đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................ 24

2.2. Thời gian................................................................................................. 24

2.3. Nội dung nghiên cứu.............................................................................. 24

2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................................... 24

2.4.1. Phương pháp điều tra theo tuyến .........................................................24

2.4.2. Phương pháp theo dõi vật hậu .............................................................25

2.4.3. Phương pháp xác định hiện trạng quần thể..........................................26

2.4.4. Phương pháp nghiên cứu sử dụng vùng sống......................................29

2.4.5. Phương pháp xác định và đánh giá hiện trạng các đe dọa...................31

2.4.6. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu...............................................31

Chƣơng 3 – KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN......................................32

3.1. Hiện trạng quần thể............................................................................... 32

3.1.1. Số lượng cá thể của quần thể ...............................................................32

3.1.2. Cấu trúc và tổ chức đàn .......................................................................34

3.2. Đặc điểm sinh cảnh sống của Voọc mũi hếch...................................... 35

3.2.1. Sinh cảnh sống của Voọc mũi hếch.....................................................35

3.2.2. Sự biến động của sinh cảnh sống theo mùa.........................................39

3.3. Các hình thức sử dụng sinh cảnh sống ................................................ 41

3.3.1. Kích thước vùng sống..........................................................................41

3.3.2. Chiều dài đường di chuyển theo ngày, mùa ........................................42

3.3.3. Cường độ sử dụng sinh sảnh sống .......................................................43

iii

3.3.4. Một vài đặc điểm về nơi ngủ và nơi kiếm ăn ......................................46

3.4. Các mối đe dọa tới VMH ở KBTL&SCVMH Khau Ca. ................... 49

3.4.1. Các mối đe dọa ....................................................................................49

3.4.2. Đánh giá các mối đe dọa......................................................................54

3.5. Đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả bảo tồn........ 56

3.5.1. Công tác bảo tồn tại KBTL&SCVMH Khau Ca .................................56

3.5.2. Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn..57

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.........................................................................................60

Kết luận.......................................................................................................... 60

Kiến nghị........................................................................................................ 61

Tài liệu tham khảo ............................................................................................................62

iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CI Tổ chức Bảo tồn Quốc tế (Conservation International)

CCKL Chi Cục Kiểm lâm

BQL Ban quản lý

GPS Hệ thống định vị toàn cầu (Global Positioning

System)

FFI Tổ chức Bảo tồn Động, Thực vật hoang dã Quốc tế

(Fauna & Flora International)

IUCN Hiệp hội Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên

(International Union for Conservation of Nature)

KBT Khu Bảo tồn

KBTL&SCVMH Khu Bảo tồn Loài và Sinh cảnh Voọc mũi hếch

KBTTN Khu Bảo tồn Thiên nhiên

NCS Nghiên cứu sinh

SĐVN Sách Đỏ Việt Nam

TNTN Tài nguyên Thiên nhiên

UBND Ủy ban Nhân dân

VMH Voọc mũi hếch

VQG Vườn Quốc gia

WWF Quỹ Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới (World Wildlife

Fund for Nature)

* Chú ý: Tất cả các ảnh Voọc mũi hếch, sinh cảnh và ảnh tác động trong luận văn này được

chụp bởi tác giả.