Nghiên Cứu Một Số Đặc Điểm Hình Thái Sinh Thái Sinh Trưởng Và Giá Trị Kinh Tế Của Cây Tre Điểm Trúc Nhập Nội Trồng Lấy Măng Tại Quảng Trị

Bé gi¸o dôc ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt

Tr­êng ®¹i häc l©m nghiÖp

*****

Phan ngäc ®ång

Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i,

sinh tr­ëng vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cña c©y tre §iÒm

tróc nhËp néi trång lÊy m¨ng t¹i Qu¶ng TrÞ

LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp

Hµ T©y, 2007

Bé gi¸o dôc ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt

Tr­êng ®¹i häc l©m nghiÖp

*****

Phan ngäc ®ång

Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i,

sinh tr­ëng vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cña c©y tre §iÒm

tróc nhËp néi trång lÊy m¨ng t¹i Qu¶ng TrÞ

Chuyªn ngµnh: L©m häc

M· sè: 60.62.60

LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp

Ng­êi h­íng dÉn khoa häc:

GS.TS. Ng« Quang §ª

Hµ T©y, 2007

1

Më ®Çu

C©y tre vµ luü tre lµng lµ ®Æc tr­ng næi bËt cña v¨n hãa lµng ë n­íc ta,

lµ loµi c©y ®ång hµnh víi lÞch sö d©n téc vµ lµ h×nh ¶nh quen thuéc trong t©m

trÝ cña mçi ng­êi d©n ViÖt Nam mçi khi xa v¾ng quª h­¬ng. Tre tróc gÆp ë

kh¾p mäi n¬i, dÔ trång, sinh tr­ëng nhanh, sím khai th¸c, dÔ chÕ biÕn vµ cã

nhiÒu ®Æc tÝnh phï hîp víi yªu cÇu sö dông cña con ng­êi, nªn nã ®­îc sö

dông cho nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau nh­ : X©y dùng, lµm nhµ cöa, chuång

tr¹i, hµng rµo, thuyÒn bÌ, phao l­íi, lµm thùc phÈm, ®å trang trÝ, thuèc ch÷a

bÖnh. Víi ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn th× tre nøa lµ nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt

bét giÊy, v¸n cãt Ðp vµ ®­îc xem nh­ lµ nguån nguyªn liÖu chÝnh nh»m thay

thÕ gç gãp phÇn b¶o vÖ tµi nguyªn rõng. §ång thêi tre nøa cßn cã vai trß rÊt

lín trong phßng hé b¶o vÖ ®Êt, n­íc, b¶o vÖ c¸c c«ng tr×nh thñy ®iÖn, thñy lîi,

ch¾n sãng, b¶o vÖ ®ª ®iÒu, lµng m¹c... XuÊt ph¸t tõ lîi Ých nhiÒu mÆt cña tre

tróc, nh÷ng n¨m gÇn ®©y tre tróc ®­îc quan t©m chó ý nhiÒu h¬n, cã nhiÒu

gièng tre nhËp néi ®­îc ®­a vµo trång thö nghiÖm nhiÒu n¬i ë n­íc ta, c¸c

gièng tre nµy lµ tre ngät chñ yÕu khai th¸c m¨ng lµm thùc phÈm vµ xuÊt khÈu.

Víi h¬n 70% diÖn tÝch tù nhiªn lµ ®åi nói vµ c¸t ven biÓn, ngµnh l©m

nghiÖp Qu¶ng TrÞ cã vÞ trÝ rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x·

héi chung cña toµn TØnh. Sù ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng ngµnh l©m nghiÖp

sÏ lµ c¬ së v÷ng ch¾c cho viÖc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn gç vµ l©m s¶n

trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, sÏ lµ

nh©n tè hÕt søc quan träng trong chiÕn l­îc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ ph¸t triÓn

kinh tÕ - x· héi cña TØnh vµ Quèc gia.

Tuy nhiªn, ngoµi nh÷ng h­íng ph¸t triÓn nguyªn liÖu cho viÖc chÕ biÕn

gç, th× viÖc t×m ra nh÷ng loµi c©y l©m nghiÖp sím thu ho¹ch vµ ®a môc ®Ých

nh»m h­íng ph¸t triÓn ngµnh l©m nghiÖp æn ®Þnh bÒn v÷ng lµ hÕt søc cÊp

thiÕt. Trong nh÷ng n¨m võa qua Qu¶ng TrÞ ®· g©y trång vµ ph¸t triÓn mét sè

loµi c©y nh­ Bêi lêi ®á, Së, QuÕ, Dã trÇm... nh­ng ch­a thÊy ®­îc hiÖu qu¶ cô

2

thÓ. C©y tre §iÒm tróc ®­îc ®­a vÒ ph¸t triÓn trªn ®Þa bµn tØnh tõ n¨m 2001

cho ®Õn nay cho thÊy ®­îc hiÖu qu¶ cña nã t­¬ng ®èi râ. §©y lµ loµi tre trång

chuyªn ®Ó lÊy m¨ng ®­îc nhËp néi tõ Trung Quèc, chÊt l­îng m¨ng ®­îc

ng­êi d©n c«ng nhËn lµ ngon, dÔ chÕ biÕn, ®­îc thÞ tr­êng ­a chuéng vµ dÔ

tiªu thô, n¨ng suÊt t­¬ng ®èi cao, trång mét lÇn cã thÓ thu ho¹ch nhiÒu lÇn, ®­a so s¸nh gi¸ trÞ kinh tÕ víi c¸c loµi c©y n«ng nghiÖp ng¾n ngµy kh¸c trªn

cïng ch©n ®Êt nh­ Ng«, Khoai, S¾n, L¹c, §Ëu ®ç...th× ng­êi d©n thÝch ®­a c©y

tre §iÒm tróc vµo thay thÕ.

§Ó thÊy ®­îc gi¸ trÞ thùc cña loµi tre §iÒm tróc còng nh­ kh¶ n¨ng sinh

tr­ëng ph¸t triÓn nh­ thÕ nµo tõ ®ã cã h­íng ph¸t triÓn, t«i chän ®Ò tµi:

“Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i, sinh tr­ëng vµ

gi¸ trÞ kinh tÕ cña c©y tre §iÒm tróc nhËp néi trång lÊy m¨ng t¹i Qu¶ng

TrÞ”

3

Ch­¬ng 1. Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu

1.1. T×nh h×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi

M¨ng tre lµ mét lo¹i thùc phÈm s¹ch, ¨n ngon, cã gi¸ trÞ dinh d­ìng vµ

cã thÓ ch÷a bÖnh, s¶n phÈm m¨ng tre cã gi¸ trÞ cao trªn thÞ tr­êng trong sö

dông tiªu dïng vµ xuÊt khÈu. V× vËy, nghiªn cøu vÒ m¨ng tre ®· ®­îc c¸c nhµ

khoa häc nghiªn cøu tõ rÊt l©u.

Theo tµi liÖu nghiªn cøu cña T¸c gi¶ Trung Quèc D­¬ng Ninh Minh,

Huy TriÖu M¹o vÒ c©y tre §iÒm tróc: ®©y lµ loµi tre mäc côm, tre tróc lín, cã

thÓ cao tíi 20 – 30m, th©n dµy tíi 1cm. Cã thÓ mäc ë ®é cao 1.800m. VÒ ph©n

tÝch gi¸ trÞ dinh d­ìng cña m¨ng §iÒm tróc: N­íc 91,24%; Pr«tªin 1,96%;

Lipit 0,45%; §­êng tæng sè 2,63%; Xenlul« 0,63%; tro 0,72% ®©y lµ mét

lo¹i thùc phÈm ®Çy ®ñ chÊt dinh d­ìng ®em so s¸nh víi mét sè loµi rau cñ

kh¸c nh­ Khoai t©y, C¶i tr¾ng, cñ c¶i tr¾ng th× m¨ng §iÒm tróc kh«ng thua

kÐm mµ cßn gi¸ trÞ cao h¬n trong hµm l­îng c¸c thµnh phÇn dinh d­ìng.

(D­¬ng Ninh Minh; Huy TriÖu M¹o, “Bamboo shoots and industrialized

exploitation”, 1998, NXB l©m nghiÖp Trung Quèc.).

Theo t¸c gi¶ Chu Ph­¬ng ThuÇn (Trung Quèc) Nghiªn cøu tæng hîp 35

loµi tre tróc ®­a ra kÕt qu¶ chung: m¨ng t­¬i chiÕm 88 – 93% n­íc theo träng

l­îng; Pr«tein 1,5 – 4%; LipÝt 0,25 – 0,95%; §­êng tæng sè 0,78 – 5,86%;

Xenlul« 0,6 – 1,34%; Tro 0,66 – 1,21%; c¸c nguyªn tè vi l­îng: L©n 37 –

92ppm, Fe 4 – 9ppm, Ca 42 – 300ppm vµ nhiÖt l­îng mçi gam m¨ng t­¬ng

®­¬ng 161 – 405 Calo. M¨ng tre chøa 18 lo¹i axit amin trong ®ã cã nh÷ng

axit amin kh«ng thÓ thay thÕ (Chu Ph­¬ng ThuÇn, Cultivation onduntization

of bamboo, 1998, §¹i häc l©m nghiÖp Nam Kinh.).

C«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ “Bamboosaceae” cña Munro xuÊt b¶n n¨m

1868 lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn nghiªn cøu ®èi t­îng nµy. Sau ®ã, lµ c«ng tr×nh

“C¸c lo¹i Bamboosaceae cña Ên §é” cña Gamble xuÊt b¶n n¨m 1896, c«ng

tr×nh ®· cho biÕt chi tiÕt 151 loµi tre tróc cña Ên §é, MiÕn §iÖn, In®«nªxia,

4

Malaixia vµ ®· xuÊt b¶n thµnh c«ng c«ng tr×nh “Nh÷ng bµi häc nhá vÒ sinh lý

tre nøa Ên §é”. N¨m 1899 Troup ®· th©u tãm nh÷ng hiÓu biÕt vÒ tre nøa vµo

c«ng tr×nh “Ph­¬ng ph¸p xö lý vÒ L©m häc ®èi víi c©y rõng Ên §é” cã thÓ

nãi c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ sinh th¸i tre nøa ®· b¾t ®Çu tiÕn hµnh tr­íc thêi

kú Gamble, Brandis vµ Troup. Mét c«ng tr×nh ®Çu tiªn cung cÊp nhiÒu th«ng

tin vÒ tre nøa ph¶i kÓ ®Õn c«ng tr×nh “Rõng tre nøa” cña I.J Haig, M.A.

Huberman, U.Aung.Dis ®· ®­îc FAO xuÊt b¶n n¨m 1959, c«ng tr×nh nµy c¸c

t¸c gi¶ ®· tæng kÕt ®­îc c¸c nhu cÇu sinh th¸i, ®Æc tÝnh sinh vËt häc cña tre

nøa nãi chung. Trung Quèc lµ n­íc cã nguån tµi nguyªn tre tróc phong phó

nhÊt trªn thÕ giíi. Trung Quèc, Ên §é, NhËt B¶n lµ nh÷ng n­íc cã nhiÒu c«ng

tr×nh nghiªn cøu vÒ ®èi t­îng nµy, ®Æc biÖt trong mÊy n¨m gÇn ®©y Trung

Quèc ®· thµnh lËp trung t©m chuyªn ®Ò, chuyªn nghiªn cøu vÒ tre tróc, ®i s©u

nghiªn cøu vÒ chñng lo¹i, lai t¹o gièng míi, kü thuËt kinh doanh (g©y trång,

ch¨m sãc, khai th¸c...). Trong sè nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu t¹i Trung Quèc,

mét c«ng tr×nh ®­îc ®¸nh gi¸ cao trong n¨m 1994 vÒ lai t¹o thµnh c«ng gi÷a

loµi §¹i lôc tróc (Dendrocalamopsis daii 3)vµ Ch­ëng cao tróc (Bambusa

pervariabilis) cho gièng lai, m¨ng cã n¨ng suÊt cao, chÊt l­îng tèt, lµm thùc

phÈm rÊt ngon.

T¹i héi th¶o Quèc tÕ vÒ tre tróc ®­îc tæ chøc t¹i Hµng Ch©u – Trung

Quèc th¸ng 10/1995 mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh Trung Quèc lµ n­íc cã nguån tµi

nguyªn tre tróc phong phó bËc nhÊt trªn thÕ giíi víi 40 chi, kho¶ng 400 loµi,

diÖn tÝch tre nøa cã trªn 7 triÖu ha (trong ®ã 4 triÖu ha lµ rõng trång tre tróc

kinh tÕ, 3 triÖu ha rõng trång tre tróc trªn nói cao). ChØ tÝnh riªng kim ng¹ch

xuÊt khÈu tre tróc cña Trung Quèc mçi n¨m ®¹t 240 – 250 triÖu USD. §Õn

nay, tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm tre tróc ®¹t 2,2 tû USD/n¨m. Mét nghiªn cøu n÷a

mang tÝnh chÊt nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ tre tróc cã ý nghÜa quan träng trong kinh

doanh ®èi t­îng nµy lµ c«ng tr×nh “Nghiªn cøu sinh lý tre tróc” cña GS.TS

Koichiro Ueda – Tr¹i rõng thùc nghiÖm khoa häc n«ng nghiÖp Tr­êng §¹i

5

häc Tokyo – NhËt B¶n, xuÊt b¶n th¸ng 4 n¨m 1960 vµ ®­îc V­¬ng TÊn NhÞ

dÞch n¨m 1976. T¸c gi¶ ®· c«ng bè trªn thÕ giíi cã 1.250 loµi (species), 47 chi

(genera), chi tËp trung nhiÒu nhÊt ë Ch©u ¸, Ýt nhÊt ë Ch©u óc (6 chi). Trong

®ã, §«ng Nam ¸ ®­îc coi lµ vïng trung t©m ph©n bè cña tre tróc. Tre tróc

sinh s¶n m¹nh vµ chñ yÕu b»ng sinh s¶n v« tÝnh ph©n nh¸nh th©n ngÇm. Mét

®Æc ®iÓm kh¸c biÖt so víi c¸c loµi c©y th©n gç hoÆc cau dõa lµ sau khi m¨ng

nh« lªn khái mÆt ®Êt trong thêi gian 30 – 110 ngµy c©y tre ®· ®Þnh h×nh vÒ

®­êng kÝnh vµ chiÒu cao, kh«ng thay ®æi cho ®Õn khi tr­ëng thµnh. N¨m 1994

tæ chøc INBAR ®­a ra danh s¸ch 19 loµi tre tróc ®­îc ­u tiªn ®­a vµo ph­¬ng

h­íng hµnh ®éng Quèc tÕ vµ 18 loµi ®­îc ghi nhËn lµ quan träng, trong ®ã cã

10 loµi cã thÓ kinh doanh lÊy m¨ng. ë Th¸i Lan, tre tróc ®­îc coi lµ ®Æc s¶n

rõng quan träng, cã vÞ trÝ lín trong ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói. Rõng tre

tróc cña hä hiÖn cßn 5 triÖu ha, chñ yÕu tËp trung ë phÝa B¾c vµ T©y B¾c Th¸i

Lan, tr÷ l­îng ®¹t 13 tû c©y (Ramyorangsi, 1985 vµ 1987). §Æc biÖt trong 5

n¨m qua ®· cã 45.000 hé gia ®×nh trång tre ®Ó lÊy m¨ng lµm thùc phÈm. M¨ng

lµ thùc phÈm ngon rÊt ®­îc ­a chuéng ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi

(Thamminchi, 1995). KÕt qu¶ ph©n tÝch thµnh phÇn ho¸ häc m¨ng tre cña

ViÖn l©m nghiÖp Trung Quèc vµ c¸c t¸c gi¶ ng­êi Th¸i Lan

(Kamolsisuphara,1995) cho biÕt m¨ng tre cã nhiÒu kho¸ng chÊt vµ dinh d­ìng

rÊt cã lîi cho søc khoÎ con ng­êi. Trung Quèc hµng n¨m s¶n xuÊt 1,7 triÖu tÊn

m¨ng t­¬i, 120 triÖu tÊn m¨ng kh«, 200.000 tÊn m¨ng ®ãng hép; Th¸i Lan tõ

nh÷ng n¨m 1992 ®· thu ho¹ch 272.667 tÊn m¨ng mçi n¨m; NhËt B¶n hµng

n¨m s¶n xuÊt 150.000 tÊn m¨ng, trong khi ®ã nhu cÇu tiªu thô lªn tíi 300.000

tÊn/n¨m. ThÞ tr­êng tiªu thô m¨ng lín nhÊt hiÖn nay lµ Hoa Kú, c¸c n­íc

trong khèi G7 vµ c¸c n­íc ASEAN,...

N¨m 1999 bét giÊy ®­îc s¶n xuÊt tõ tre tróc kho¶ng 1,69 triÖu tÊn,

chiÕm 10,8% s¶n l­îng bét xellulose kh«ng ph¶i gç, chiÕm 0,92% tæng s¶n

l­îng bét giÊy cña thÕ giíi. Ên §é ®­îc coi lµ n­íc ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ sö