Nghiên cứu một số biện pháp nâng cao hứng thú học tập cho học sinh trong giảng dạy bộ môn hóa học ở trường thpt.

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Nhân loại đã bước vào thế kỉ XXI, thế kỉ của KH-KT và công nghệ. Nhờ khối

óc thông minh cùng đôi bàn tay khéo léo, con người không những chiếm lĩnh được

thế giới tự nhiên mà còn cải tạo nó để phục vụ nhu cầu phát triển vô tận của mình.

Và ở thời đại mới này, giáo dục ngày một phát triển lớn mạnh hơn để có thể đào tạo

những con người năng động, sáng tạo, có khả năng thích ứng cao, có năng lực giải

quyết vấn đề đặt ra từ cuộc sống, để có thể phục vụ cho xã hội. Trong “Thư gửi các

thầy giáo, cô giáo, các bậc cha mẹ và các em học sinh, sinh viên nhân ngày Nhà

giáo Việt Nam 20/11/2007”, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo – PGS.TS Nguyễn

Thiện Nhân đã nhắc nhở “Trong thế kỉ 21 của hội nhập và cạnh tranh toàn cầu, của

xã hội thông tin và kinh tế tri thức, thời gian là tài nguyên vô giá, không thể tái tạo

được. Hãy làm sao mỗi giờ các em tới trường là một giờ khám phá, nhận thức được

nhanh sâu sắc thế giới tự nhiên, cuộc sống văn hóa, lịch sử dân tộc và nhân loại”.

Để đáp ứng đựợc những yêu cầu đó cũng như để có được những giờ học lý thú cho

các em học sinh, người giáo viên không những cung cấp cho học sinh những kiến

thức cơ bản trong sách giáo khoa mà cần phải có những biện pháp để phát huy tính

tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh, bồi dưỡng phương pháp tự học,

rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại

niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. Từ đó học sinh có thể trả lời được những

câu hỏi “Tại sao?” nảy sinh từ thực tiễn, tìm hiểu, khám phá những điều mới lạ về

cuộc sống và thế giới xung quanh.

Hóa học là một ngành khoa học thực nghiệm, có vai trò quan trọng trong cuộc

sống và cần thiết đối với các ngành khoa học công nghệ khác. Kho tàng kiến thức

hóa học vô cùng to lớn và ngày càng được mở rộng cùng với sự phát triển của nhân

loại. Nhưng trên thực tế thì giáo dục đang đứng trước một thực trạng là thời gian

học có hạn mà kiến thức nhân loại là vô hạn nên giáo viên không thể cung cấp hết

cho học sinh được. Vì vậy, việc gây hứng thú cho các em về môn hóa học để chúng

có thể tự tìm hiểu, khám phá, bổ sung kiến thức cho bản thân là thực sự cần thiết và

rất cần đựợc quan tâm. Và thực trạng một bộ phận học sinh không yêu thích môn

hóa là một trong những nguyên nhân xuất phát từ phương pháp dạy của giáo viên.

Với những lí do trên, tôi chọn đề tài : “Nghiên cứu một số biện pháp nâng cao

hứng thú học tập cho học sinh trong giảng dạy bộ môn hóa học ở trường

THPT” để nghiên cứu trong luận văn tốt nghiệp

2. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

- Nghiên cứu, lựa chọn các biện pháp nâng cao hứng thú, giúp nâng cao hiệu

quả quá trình dạy học hóa học ở trường THPT.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lý luận, tìm hiểu bản chất và các qui luật của việc nâng cao

hứng thú trong dạy học hóa học

- Nghiên cứu những biện pháp nâng cao hứng thú trong dạy học hóa học

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

3.1. Khách thể nghiên cứu

- Quá trình dạy học hóa học ở trường THPT

3.2. Đối tượng nghiên cứu

- Việc nâng cao hứng thú học tập môn hóa học ở trường THPT

4. Phạm vi nghiên cứu

Trong luận văn tập trung nghiên cứu các biện pháp nâng cao hứng thú học tập

cho học sinh trong dạy học hóa học ở trường THPT

- Các thí nghiệm hóa học vui

- Các câu hỏi có liên quan đến thực tiễn

- Thơ về hóa học, câu đố vui về hóa học, trò chơi ô chữ về hóa học.

- Khám phá về nguồn gốc đặt tên các nguyên tố

- Các câu chuyện vui về các nhà hóa học

- Các chuỗi phản ứng có hình ảnh sinh động, mới lạ

Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

NGHIÊN CỨU

1.1. Mục tiêu học tập môn hóa học ở trường THPT [6]

Môn hóa học trong trường THPT giữ một vai trò quan trọng trong việc hình

thành và phát triển trí dục của học sinh.

- Mục tiêu của việc học tập môn hóa học là trang bị cho các em những cơ sở

khoa học của hóa học ở mức độ cần thiết để họ có thể đi vào cuộc sống hoặc tiếp

tục lên bậc Đại học hoặc các trường chuyên nghiệp

- Giúp cho học sinh có được sự hiểu biết đúng đắn và hoàn chỉnh, nâng cao

cho học sinh những tri thức, hiểu biết về thế giới, con người thông qua các bài học,

giờ thực hành…của hóa học.

- Hình thành cho học sinh phương pháp nghiên cứu hóa học, phát triển năng

lực quan sát và trí tưởng tượng khoa học.

- Học hóa để hiểu, giải thích được các vấn đề thực tiễn. Đồng thời là sự khởi

nguồn, là cơ sở phát huy tính sáng tạo ra những ứng dụng phục vụ cho đời sống con

người.

- Hóa học góp phần giải tỏa, xóa bỏ hiểu biết sai lệch làm phương hại đến đời

sống, tinh thần của con người, góp phần hình thành cho học sinh những quan điểm

thế giới quan khoa học, đạo đức và tình cảm của người lao động mới của đất nước.

1.2.Thực trạng học tập hóa học của học sinh THPT hiện nay [7]

Nhìn chung về thực trạng học tập môn hóa học của học sinh THPT hiện nay

thì có tới 28% học sinh khối lớp 10 yêu thích môn hoá học, và con số này đã tăng

lên tới 41,5% học sinh khối lớp 11, 12 yêu thích môn hoá học, 48% học sinh lớp 10

cho rằng môn hoá học là không quan trọng, nhưng ngược lại đối với học sinh lớp 11

và 12 chỉ có 39,5%. Các em yêu thích môn hóa do môn hóa có nhiều ứng dụng

trong thực tế, kế đến là môn hóa có nhiều thí nghiệm vui hấp dẫn. Ngược lại các em

không thích môn hóa cho rằng môn hóa khó hiểu rắc rối nhàm chán. Và theo tình

hình hiện nay thì đa số các em học theo cách nghe và ghi chép hoặc nghe đọc và ghi

chép lại, trả lời câu hỏi khi giáo viên phát vấn, chỉ nghiên cứu và tìm hiếu các câu

hỏi và bài tập trong sách giáo khoa. Các em học một cách thụ động theo sách vở,

theo phương pháp dạy học của giáo viên nói gì biết nấy và ghi chép đầy đủ, không

phát biểu, đóng góp ý kiến trong giờ học mà không tìm tòi, mở rộng kiến thức. Điều

này dẫn đến kết quả là hiểu bài lơ mơ, cái gì cũng không chắc chắn, hay khi đọc lại

rất khó hiểu và khó nhớ.

Các em dành thời gian cho môn hóa không nhiều. Cách học của các em có

phần đối phó để trả bài để được điểm tốt, một số em còn rất lơ là đối với việc học

môn hóa. Trong giờ học phần lớn các em ngồi tập trung nghe giảng nhưng nghe

giảng một cách thụ động, số em ngồi nghe giảng có tham gia phát biểu ý kiến xây

dựng bài chỉ chiếm một tỉ lệ rất thấp.

Khoảng 61% các em học lướt qua, tóm tắt ý chính; 23,3% học chi tiết, tỉ mỉ và

hiểu bài sâu sắc vấn đề; 15,7% đọc sách giáo khoa và trả lời câu hỏi của giáo viên

trước khi đến lớp. Ngoài ra chỉ có 21% học sinh làm bài tập về nhà sau khi học

xong hay làm trước hôm học vài ngày, số còn lại không chú ý nhiều tới bài tập về

nhà. Điều này thể hiện là các em chưa thực sự hứng thú khi học hóa học

Về thái độ, ý thức, kĩ năng của các em đối với bài tập hóa ta thấy học sinh bây

giờ rất thực tế. Các em chủ yếu làm bài tập giáo viên cho, giải theo cách giáo viên

hướng dẫn, làm bài tập căn bản, khi không biết thì tranh luận với bạn bè. Điều này

thì cũng hoàn toàn phù hợp với thực tế. Các em không chỉ học môn hóa mà còn

nhiều môn khác nữa nên không có nhiều thời gian để tìm hiểu thêm kiến thức ngoài,

tìm những cách giải hay, ngắn gọn có chăng thì chỉ có ở những học sinh giỏi

Tuy nhiên, bên cạnh cũng còn một phần nhỏ các em học sinh chịu khó tìm

thêm bài tập để làm, giải bằng nhiều cách giải khác nhau. Khi gặp bài toán khó thì

thảo luận với bạn bè, nếu không giải quyết được thì hỏi giáo viên, tìm thêm sách

tham khảo. Tuy nhiên, số học sinh đó chỉ chiếm một tỉ lệ nhỏ. Nhưng đó vẫn là một

điều đáng mừng cho nền giáo dục nước nhà vì còn có những học sinh ham học hỏi

có niềm say mê khoa học, yêu thích môn hóa học và biết vượt qua thử thách

Về cách học môn hóa của các em thì có khoảng 54,69% các em có phương

pháp học hóa tốt; học lý thuyết trước sau đó vận dụng vào việc giải bài tập. Môn

hóa là môn lý thuyết tương đối nhiều, các em làm bài tập, thực hành khi đã nắm

vững lý thuyết. Vì vậy nên nắm vững lý thuyết trước khi làm bài tập. Cách học vừa

làm bài tập vừa xem lý thuyết cũng không hiệu quả vì các em sẽ quên. Có em lại bắt

tay vào làm bài ngay đến khi làm không được thì thôi và có em lại chỉ làm được

những bài mà giáo viên đã làm.

1.3. Phương pháp dạy học hóa học và tình hình dạy học hóa học ở trường

THPT hiện nay

Vấn đề phát huy tính tích cực trong học tập của học sinh đã và đang là nhiệm

vụ đặt ra cho ngành giáo dục của nước ta. Việc phát huy tính tích cực của học sinh

là một trong các phương hướng cải cách, nhằm đào tạo những con người lao động

sáng tạo, làm chủ đất nước. Tuy nhiên, cho đến nay sự chuyển biến về phương pháp

dạy học ở các trường THPT chưa nhiều, phổ biến vẫn là cách dạy thông báo các

kiến thức định sẵn, cách học thụ động, sách vở. Tình trạng chung hàng ngày vẫn là

“ Thầy đọc – trò chép” hoặc giảng giải xen kẽ vấn đáp tái hiện, giải thích minh họa

bằng tranh

Các hình thức hoạt động của giáo viên và các phương pháp dạy mà giáo viên

sử dụng chưa nhằm vào yêu cầu tổ chức cho học sinh hoạt động, chưa chú trọng vào

việc hình thành phương pháp tư duy, rèn luyện cho học sinh năng lực sáng tạo.

Các phương pháp dạy học được sử dụng chưa thể hiện được phương pháp

nhận thức khoa học bộ môn, các phương tiện trực quan, phương pháp nghiên cứu

được sử dụng quá ít và chất lượng không cao. Đối với hóa học thì phương pháp

nhận thức khoa học đặc trưng là thí nghiệm hóa học thì chưa được thể hiện trong

nhiều giờ lên lớp, nếu có cũng chỉ là một số thí nghiệm minh họa do giáo viên thực

hiện, rất ít giờ học mà học sinh làm thí nghiệm, nhất là nhiều trường học ở các tỉnh

miền núi thì cơ sở vật chất còn thiếu thốn

Giáo viên chưa cho học sinh hoạt động nhiều, còn nặng về nghe giảng, ghi

chép rồi học thuộc, học sinh ít được suy luận, động não. Thời gian dành cho học

sinh hoạt động trong một tiết học là quá ít, kể cả hoạt động tay chân và hoạt động tư

duy. Học sinh chưa được trở thành chủ thể hoạt động. Hình thức hoạt động của học

sinh cũng đơn điệu, ít được động não và thường ít được chủ động tích cực. Do vậy,

với phương pháp dạy học này của giáo viên sẽ làm học sinh thụ động, ít tư duy,

sáng tạo và học sinh thường gặp khó khăn khi giải quyết những bài tập liên quan

đến thực tế.

Giáo viên chủ yếu dựa vào sách vở là chính mà không chú ý đến vấn đề phải

làm thế nào để tạo được sự hấp dẫn, sự hứng thú cho các em, làm phong phú thêm

tiết dạy của mình, làm thế nào để học sinh học một cách có hiệu quả.

1.4. Các xu hướng đổi mới phương pháp dạy học hiện nay nhằm nâng cao

hứng thú học tập và phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh [8]

Hóa học là môn khoa học vừa lý thuyết vừa thực nghiệm, trong đó có nhiều

khái niệm khó và trừu tượng. Cho nên một trong những định hướng đổi mới dạy

học hóa học là: khai thác đặc thù môn hóa học, tạo ra các hình thức hoạt động đa

dạng phong phú cho học sinh trong mỗi tiết học, giúp học sinh chủ động tự chiếm

lĩnh kiến thức kĩ năng trong giờ học. Đó là việc tăng cường sử dụng thí nghiệm hóa

học, nhất là những thí nghiệm mang tính sáng tạo và gần gũi với thực tế, sử dụng

các phương tiện trực quan, các phương tiện kĩ thuật dạy học trong dạy học hóa học,

sử dụng phối hợp nhiều hình thức hoạt động của học sinh, nhiều phương pháp dạy

học của giáo viên nhằm giúp học sinh được hoạt động chủ động tích cực sáng tạo.

Đổi mới bằng việc cho học sinh tích cực hoat động, tăng thời gian dành cho

học sinh hoạt động trong giờ học

+ Giảm thuyết trình của giáo viên xuống 40-50% thời gian của một tiết học

+ Khi học sinh tự nghiên cứu sách giáo khoa tại lớp, cần yêu cầu học sinh trả

lời những câu hỏi tổng hợp đòi hỏi học sinh phải so sánh, khái quát hóa, suy luận

nhằm khắc sâu và vận dụng sáng tạo kiến thức

Tăng mức độ hoạt động trí lực chủ động tích cực sáng tạo của học sinh

+ Thường xuyên dạy cho học sinh giải quyết các vấn đề học tập (bài toán thực

nghiệm) và các vấn đề có liên quan đến thực tiễn từ thấp đến cao

+ Trong mỗi tiết dạy có thế cho học sinh tiếp xúc với các thí nghiệm hóa học

mang nội dung bài học, nhất là các thí nghiệm hóa học liên quan đến thực tế, các

thí nghiệm hóa học vui

+ Để nâng cao hiệu quả dạy và học môn hóa học giáo viên nên kết hợp việc

dạy với việc mở rộng, giải thích các hiện tượng thực tiễn, có thể cung cấp cho học

sinh một số thông tin về nhà hóa học, về nguồn gốc lịch sử của một số nguyên tố

khi dạy các bài có nội dung liên quan hoặc kèm theo đó là những câu đố vui về hóa

học hay thơ về hóa học với mục đích góp phần sao cho kiến thức hóa học trở nên dễ

hiểu, thiết thực và gần gũi với đời sống, sẽ giúp tiết học thêm phong phú, tạo sự

hứng thú cho các em trong giờ hóa học, đồng thời giúp các em hiểu nhanh, khắc sâu

và nhớ lâu kiến thức.

Chương 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO HỨNG THÚ HỌC

TẬP CHO HỌC SINH TRONG GIẢNG DẠY BỘ MÔN HÓA HỌC

Ở TRƯỜNG THPT

2.1. Vai trò của một số biện pháp nâng cao hứng thú học tập cho học sinh

trong việc dạy học hóa học ở trường phổ thông

Việc truyền đạt cho học sinh những kiến thức mới, cung cấp cho học sinh

những vấn đề hóa học gần gũi với cuộc sống, ở xung quanh ta, giáo viên có thể sử

dụng nhiều biện pháp khác nhau, thông qua những hình thức khác nhau, có thể đưa

vào khi giảng bài mới thông qua các câu hỏi, cách đặt vấn đề, có thể đưa thông tin

cho học sinh, cũng có thể đưa vào trong các giờ luyện tập, ôn tập

Việc áp dụng một số biện pháp nâng cao hứng thú học tập cho học sinh trong

mỗi giờ học môn hóa học cũng là vấn đề đáng chú trọng đối với giáo viên và cả các

trường THPT và phải áp dụng sao cho thích hợp với kiến thức từng bài học, từng

chương của môn học cũng cần được lưu ý. Nó có vai trò quan trọng trong việc đem

lại chất lượng học tập của học sinh và việc giảng dạy đối với giáo viên bộ môn hóa

học một cách có hiệu quả.

- Việc áp dụng một số biện pháp nâng cao hứng thú học tâp sẽ góp phần cho

mỗi giờ học hóa học thêm sinh động, phong phú, lôi cuốn, đưa kiến thức đến với

học sinh một cách nhẹ nhàng hơn để các em say mê, yêu thích hơn môn hóa học.

- Giúp các em mở rộng và đào sâu kiến thức một cách nhẹ nhàng, thoải mái

nhưng rất sâu sắc và phát huy tính tìm tòi, sáng tạo của học sinh

- Giúp học sinh củng cố kiến thức, cũng như giúp học sinh khắc sâu và nhớ lâu

kiến thức

- Giúp học sinh có được sự tập trung cao độ và sự say mê trong hoạt động học

tập, thúc đẩy các em học tập một cách tích cực hơn và sáng tạo hơn