Nghiên cứu mối hại cây công nghiệp (cao su, ca phê) và công trình thuỷ lợi ở các tỉnh Tây Nguyên

Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n

ViÖn Khoa häc thuû Lîi viÖt nam

***************

B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi

®Ò tµi nckh

Nghiªn cøu phßng trõ mèi h¹i c©y

c«ng nghiÖp (cµ phª, cao su) vµ c«ng

tr×nh thñy lîi ë c¸c tØnh T©y Nguyªn

®¬n vÞ thùc hiÖn: Trung t©m Phßng trõ mèi & sinh vËt cã h¹i

7109

16/02/2009

Hµ néi, 12/2008

Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n

ViÖn Khoa häc thuû Lîi viÖt nam

B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi

®Ò tµi nckh

Nghiªn cøu phßng trõ mèi h¹i c©y

c«ng nghiÖp (cµ phª, cao su) vµ c«ng

tr×nh thñy lîi ë c¸c tØnh T©y Nguyªn

®¬n vÞ thùc hiÖn: Trung t©m Phßng trõ mèi & sinh vËt cã h¹i

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS. TrÞnh V¨n H¹nh

Nh÷ng ng−êi tham gia: TS. NguyÔn T©n V−¬ng

PGS. TS. NguyÔn V

Qu¶ng

GS. TS. Bïi C«ng HiÓn

ThS. NguyÔn Quèc Huy

ThS. NguyÔn ThÞ My

ThS. NguyÔn Thóy HiÒn

Hµ néi, 12/2008

I. Th«ng tin chung vÒ ®Ò tµi

1. Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu phßng trõ mèi h¹i c©y c«ng nghiÖp (cµ phª vµ cao su) vµ

c«ng tr×nh thuû lîi ë c¸c tØnh T©y Nguyªn

2. Thêi gian thùc hiÖn: 33 th¸ng (Tõ th¸ng 3/2006 ®Õn th¸ng 12/2008....)

3. CÊp qu¶n lý: Bé

4. Kinh phÝ 700 triÖu ®ång, trong ®ã:

- Tõ Ng©n s¸ch sù nghiÖp khoa häc 700.000.000®

LÜnh vùc khoa häc: N«ng, l©m, ng− nghiÖp;

5. Chñ nhiÖm ®Ò tµi: Trịnh Văn Hạnh

Häc vÞ: TS N¨m ®¹t häc vÞ: 2006

Chøc danh khoa häc: Nghiên cứu viên chính Chøc vô: Gi¸m đốc

C¬ quan: 04.8521991 Nhµ riªng: .04.8521584 Mobile: 0913.231937

Fax: 04.8518317 E-mail: [email protected]

Tªn c¬ quan ®ang c«ng t¸c: Trung t©m Nghiªn cøu phßng trõ mèi, ViÖn Khoa

häc thñy lîi

6. C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi

Tªn c¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: Viện Khoa học Thuỷ lợi

§iÖn tho¹i: 04.8522086 Fax: 04.5632827

E-mail: [email protected]

§Þa chØ: 171 T©y Sơn - Đống Đa – Hà Nội

Hä vµ tªn thñ tr−ëng c¬ quan: GS.TS. Nguyễn Tuấn Anh

Sè tµi kho¶n: 301.01.026.1 t¹i Ng©n hµng: Kho b¹c Nhµ n−íc §èng §a

7. Tªn c¬ quan chñ qu¶n ®Ò tµi: Bộ N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n

8. Néi dung nghiªn cøu øng dông vµ triÓn khai thùc nghiÖm

1. §iÒu tra thµnh phÇn loµi mèi trong c¸c sinh c¶nh c©y c«ng nghiÖp (cao

su, cµ phª) ë c¸c tØnh T©y Nguyªn,

2. Nghiªn cøu x¸c ®Þnh h×nh thøc vµ møc ®é g©y h¹i cña mèi ®èi víi c©y

c«ng nghiÖp (cao su, cµ phª) ë c¸c tØnh T©y Nguyªn,

3. Nghiªn cøu x¸c ®Þnh c¸c loµi g©y h¹i chÝnh cho c©y cao su, cµ phª vµ

c¸c ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc cña chóng lµm c¬ së cho c¸c biÖn

ph¸p phßng trõ,

4. §iÒu tra thµnh phÇn mèi h¹i ®Ëp ë c¸c tØnh T©y Nguyªn,

5. Nghiªn cøu x¸c ®Þnh c¸c loµi g©y h¹i chÝnh cho c«ng tr×nh thuû lîi vµ

c¸c ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc cña chóng lµm c¬ së cho c¸c biÖn

ph¸p phßng trõ,

6. Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p xö lý mèi ®èi víi c©y c«ng nghiÖp,

c«ng tr×nh thuû lîi vµ thö nghiÖm xö lý trªn hiÖn tr−êng,

9. S¶n phÈm dù kiÕn:

TT Tªn s¶n phÈm Yªu cÇu

1 Bé s−u tËp mÉu mèi trong sinh c¶nh c©y c«ng

nghiÖp vµ c«ng tr×nh thuû lîi ë T©y Nguyªn

Bé mÉu vËt ®ñ c¸c ®¼ng cÊp ng©m

trong cån 700

. MÉu ®−îc chøa trong

lä ®ùng chuyªn dông. MÉu ®−îc

ph©n lo¹i b»ng c¸c kho¸ ®Þnh lo¹i ë

ViÖt Nam vµ c¸c khu vùc l©n cËn

2 DÉn liÖu vÒ ¶nh h−ëng cña mèi ®èi víi c©y

trång

DÉn liÖu cã hÖ thèng, ®¶m b¶o ®é tin

cËy. DÉn liÖu gåm: c¸c sè liÖu thèng

kª, c¸c h×nh ¶nh mèi tÊn c«ng c©y,

h×nh th¸i cña c©y, sè liÖu ph©n tÝch

3 DÉn liÖu vÒ c¸c ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc

cña c¸c loµi g©y h¹i chÝnh ®èi víi c©y c«ng

nghiÖp vµ c«ng tr×nh thuû lîi ë T©y Nguyªn

Cã dÉn liÖu ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c, cÇn

thiÕt cho viÖc x©y dùng gi¶i ph¸p xö

lý gåm: ®Æc ®iÓm tæ mèi, ho¹t ®éng

mïa vô, ®é th−êng gÆp, lo¹i thøc ¨n,

ho¹t ®éng bay giao hoan cña tõng

loµi

4 M« h×nh xö lý mèi cho ®Ëp vµ c©y cµ phª, cao

su

Cã tÝnh kh¶ thi; nguyªn liÖu, thiÕt bÞ

cã s½n trong n−íc, cã thÓ chuyÓn

giao ®−îc, kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn

chÊt l−îng s¶n phÈm, kh«ng g©y «

nhiÔm m«i tr−êng

5 Bµi b¸o vÒ thµnh phÇn loµi mèi g©y h¹i c©y cµ

phª, cao su ë T©y Nguyªn

T¹p chÝ sinh häc

6 Bµi b¸o vÒ ¶nh h−ëng cña mèi ®èi víi c©y cao

su, cµ phª

T¹p chÝ N«ng nghiÖp

7 Bµi b¸o vÒ gi¶i ph¸p xö lý mèi cho ®Ëp vµ c©y

cao su, cµ phª ë T©y Nguyªn

T¹p chÝ B¶o vÖ thùc vËt

8 Bµi b¸o vÒ gi¶i ph¸p xö lý mèi cho ®Ëp ë T©y

Nguyªn

T¹p chÝ Thuû lîi

9 §µo t¹o 01 th¹c sÜ, 02 CN Th¹c sÜ vÒ mèi h¹i c©y c«ng nghiÖp

ë T©y Nguyªn vµ biÖn ph¸p phßng

trõ,

Cö nh©n vÒ thµnh phÇn mèi h¹i c©y

c«ng nghiÖp vµ c«ng tr×nh thuû lîi ë

T©y Nguyªn

10. C¸n bé tham gia thùc hiÖn:

TT Tªn §¬n vÞ c«ng t¸c

1 ThS. TrÞnh V¨n H¹nh Trung t©m NC phßng trõ mèi

2 TS. Nguyễn T©n Vương Trung t©m NC phßng trõ mèi

3 GS.TS. Bïi C«ng HiÓn Trung t©m øng dụng c«n trïng häc

4 TS. Nguyễn Văn Quảng Tr−êng §H Khoa häc tù nhiªn

5 Ths. Ng« Tt−êng S¬n Trung t©m NC phßng trõ mèi

6 CN. Nguyễn Thuý Hiền Trung t©m NC phßng trõ mèi

7 ThS. NguyÔn Quèc Huy Trung t©m NC phßng trõ mèi

8 ThS. TrÇn Thu HuyÒn Trung t©m NC phßng trõ mèi

9 CN. NguyÔn ThÞ My Trung t©m NC phßng trõ mèi

10 CN. Vâ Thu HiÒn Trung t©m NC phßng trõ mèi

Danh s¸ch c¸c s¶n phÈm cña ®Ò tµi

TT Lo¹i S¶n

phÈm

Chi tiÕt Ghi chó

1 Bé s−u tËp

mÉu mèi

ThÓ hiÖn trong 2 chuyªn ®Ò:

Thµnh phÇn loµi mèi h¹i c©y c«ng nghiÖp ë c¸c

tØnh T©y nguyªn

Thµnh phÇn loµi mèi h¹i ®Ëp ë c¸c tØnh T©y

nguyªn

02 chuyªn ®Ò

2 DÉn liÖu vÒ

¶nh h−ëng cña

mèi ®èi víi

c©y trång

DÉn liÖu ®−îc thÓ hiÖn trong 2 chuyªn ®Ò:

Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc sinh th¸i cña c¸c

loµi mèi h¹i c©y

Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc sinh th¸i cña c¸c

loµi mèi h¹i ®Ëp

02 chuyªn ®Ò

3 DÉn liÖu vÒ

c¸c ®Æc ®iÓm

sinh häc, sinh

th¸i häc cña

c¸c loµi g©y

h¹i chÝnh

DÉn liÖu ®−îc thÓ hiÖn trong 2 chuyªn ®Ò:

Nghiªn cøu møc ®é mèi h¹i c©y cao su, cµ phª vµ

ca cao ë c¸c tØnh T©y nguyªn

Nghiªn cøu møc ®é mèi h¹i ®Ëp ë c¸c tØnh T©y

nguyªn

02 chuyªn ®Ò

4 M« h×nh xö lý

mèi cho ®Ëp

vµ c©y cµ phª,

cao su

ThÓ hiÖn b»ng chuyªn ®Ò:

Gi¶i ph¸p xö lý mèi h¹i c©y cao su, cµ phª, ca cao

vµ ®Ëp ë c¸c tØnh T©y nguyªn

01 chuyªn ®Ò

5 Bµi b¸o Thµnh phÇn loµi mèi (Isoptera) trong sinh c¶nh

c©y cao su, cµ phª, ca cao ë c¸c tØnh T©y nguyªn

§¨ng trªn T¹p chÝ N«ng

nghiÖp vµ PTNT sè

10+11/2007, tr. 151-153,

160

6 Bµi b¸o DÉn liÖu vÒ sù g©y h¹i cña mèi (Isopterra) ®èi víi

c©y cao su, cµ phª vµ ca cao ë T©y nguyªn

§¨ng trªn T¹p chÝ N«ng

nghiÖp vµ PTNT sè

10+11/2007, tr. 132-135,

143

7 Bµi b¸o KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn loµi mèi ë mét

sè ®Ëp khu vùc T©y nguyªn

Héi nghÞ C«n trïng häc

toµn quèc lÇn thø 6 – Hµ

néi, 2008

8 Bµi b¸o Héi nghÞ C«n trïng häc

toµn quèc lÇn thø 6 – Hµ

néi, 2008

9 §µo t¹o TiÕn sÜ : Mèi vïng T©y nguyªn vµ ®Ò xuÊt biÖn

ph¸p phßng trõ

01 TiÕn sÜ

Môc lôc

Më ®Çu 1

Ch−¬ng 1. Tæng quan tµi liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3

1.1. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ mèi h¹i c©y trång vµ c«ng

tr×nh thñy lîi ë n−íc ngoµi

3

1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ mèi h¹i c©y trång vµ c«ng tr×nh

thñy lîi ë trong n−íc

4

1.3 S¬ l−îc t×nh h×nh ph¸t triÓn c©y c«ng nghiÖp ë c¸c tØnh

T©y Nguyªn

6

1.4 Vµi nÐt vÒ hÖ thèng ®Ëp hå chøa n−íc ë c¸c tØnh T©y

Nguyªn

7

Ch−¬ng 2 §Þa ®iÓm, thêi gian vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 9

2.1. §Þa ®iÓm nghiªn cøu 9

2.2. Thêi gian Nghiªn cøu 12

2.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 12

2.3.1. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, thu mÉu mèi 12

2.3.2 Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh lo¹i mÉu vËt 13

2.3.3 2.3.3 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu sinh häc, sinh th¸i häc

mèi

13

2.3.4 Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gݸ møc ®é g©y h¹i cña mèi ®èi víi

c©y trång

13

2.3.5. Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ møc ®é g©y h¹i cña mèi ®èi víi

®Ëp

15

2.3.6 Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ gi¶i ph¸p xö lý phßng trõ

mèi

15

2.3.6.1 Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ xö lý phßng trõ mèi h¹i

c©y trång

15

2.3.6.2 Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ xö lý phßng trõ mèi h¹i

®Ëp

16

2.3.7 Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n, xö lý sè liÖu 17

Ch−¬ng 3 KÕt qu¶ nghiªn cøu 18

3.1 §Æc ®iÓm khu hÖ mèi ë vïng trång c©y c«ng nghiÖp

cña c¸c tØnh T©y Nguyªn

18

3.1.1 Thµnh phÇn loµi mèi theo chñng lo¹i c©y trång 18

3.1.1.1. Thµnh phÇn loµi mèi ë v−ên c©y cµ phª 23

3.1.1.2. Thµnh phÇn loµi mèi ë v−ên c©y cao su 24

3.1.1.3. Thµnh phÇn loµi mèi ë v−ên c©y ca cao 28

3.1.2 Thµnh phÇn loµi mèi phæ biÕn trong khu vùc c©y c«ng

nghiÖp

30

3.1.3 Sù ph©n bè thµnh phÇn loµi mèi theo lo¹i ®Êt 31

3.2. §Æc ®iÓm khu hÖ mèi ë c¸c ®Ëp hå chøa n−íc T©y

Nguyªn

33

3.2.1 Thµnh phÇn loµi mèi ë c¸c ®Ëp hå chøa n−íc T©y

Nguyªn

33

3.2. 2 §Æc ®iÓm thµnh phÇn loµi mèi ë mét sè ®Ëp nghiªn

cøu

35

3.2.3. §Æc ®iÓm thµnh phÇn loµi mèi ë m«i tr−êng xung

quanh ®Ëp

37

3.2.4. §Æc ®iÓm ph©n bè cña mèi ë ®Ëp hå chøa n−íc theo ®é

cao

39

3.3 §Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc mét sè loµi mèi quan

träng cho khu vùc T©y Nguyªn

40

3.3.1. §Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc cña loµi Microtermes

pakistanicus Ahmad

40

3.3.2 §Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc loµi Odontotermes

ceylonicus Wasmann

49

3.3.3 §Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc loµi Odontotermes

angustignathus Tsai et Chen

50

3.3.4 §Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc loµi Odontotermes

oblongatus Holmgren

51

3.3.5. §Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc cña loµi Macrotermes

gilvus (Hagen)

51

3.3.6. §Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc cña loµi Macrotermes

annandalei (Silvestri)

53

3.3.7. Đặc điểm sinh học, sinh thái học của loài Hypotermes

obscuricep (Wasmann)

53

3.4 T×nh h×nh mèi g©y h¹i c©y c«ng nghiÖp vµ ®Ëp hå chøa

n−íc T©y Nguyªn

55

3.4.1 T¸c h¹i cña mèi ®èi víi c©y c«ng nghiÖp ë T©y Nguyªn

T¸c h¹i cña mèi ®èi víi c©y cao su

55

3.4.1.1 T¸c h¹i cña mèi ®èi víi c©y cao su 55

3.4.1.2 T¸c h¹i cña mèi ®èi víi c©y ca cao 59

3.4.1.3 T¸c h¹i cña mèi ®èi víi c©y cµ phª 62

3.4.1.4 Mét sè nhËn xÐt chung vÒ mèi h¹i c©y c«ng nghiÖp ë

T©y Nguyªn

67

3.4.2 T×nh h×nh mèi h¹i ®Ëp hå chøa n−íc ë T©y Nguyªn 68

3.4.2.1 C¸c loµi mèi h¹i ®Ëp ë T©y Nguyªn 68

3.4.2.2 MËt ®é tæ cña nh÷ng loµi mèi g©y h¹i trªn ®Ëp 69

3.4.2.3 NhËn xÐt chung vÒ mèi h¹i ®Ëp ë T©y Nguyªn 72

3.5 §Ò xuÊt biÖn ph¸p phßng trõ mèi h¹i c©y c«ng nghiÖp

vµ ®Ëp hå chøa n−íc ë c¸c tØnh T©y Nguyªn

73

3.5.1 KÕt qu¶ nghiªn cøu biÖn ph¸p xö lý phßng trõ mèi h¹i

c©y c«ng nghiÖp

73

3.5.1.1 HiÖu qu¶ cña biÖn ph¸p trén ho¸ chÊt phßng mèi vµo

®Êt trong hè trång c©y

73

3.5.1.2 HiÖu qu¶ cña biÖn ph¸p trén chÕ phÈm vi nÊm vµo ®Êt

trång c©y

74

3.5.1.3 §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña biÖn ph¸p dïng c¸c lo¹i thuèc

trõ s©u th«ng th−êng t−íi vµo gèc vµ th©n c©y

75

3.5.1.4 Nghiªn cøu biÖn ph¸p diÖt mèi b»ng måi b¶ 76

3.5.2 KÕt qu¶ nghiªn cøu biÖn ph¸p xö lý phßng trõ mèi h¹i

®Ëp

80

3.5.2.1 BiÖn ph¸p xö lý phßng trõ mèi Macrotermes annandalei

b»ng b¶ ®éc

80

3.5.2.2 Kh¶ n¨ng sö dông b¶ ®éc diÖt c¸c loµi thuéc

Macrotermitinae lµm tæ næi

82

3.5.2.3 BiÖn ph¸p diÖt mèi Macrotermes annandalei b»ng

Metavina 80LS

82

3.5.3 NhËn xÐt chung 83

3.5.4 NhËn xÐt vÒ −u nh−îc ®iÓm cña c¸c gi¶i ph¸p phßng

trõ mèi hiÖn nay

85

3.5.4.1 −u nh−îc ®iÓm cña gi¶i ph¸p phßng trõ mèi b¶o vÖ c©y

trång

85

3.5.4.2 −u nh−îc ®iÓm cña gi¶i ph¸p c«ng nghÖ xö lý mèi b¶o

vÖ ®Ëp

87

3.5.5 §Ò xuÊt gi¶i ph¸p xö lý phßng trõ mèi h¹i c©y c«ng

nghiÖp vµ ®Ëp ë T©y Nguyªn

87

3.5.5.1 Gi¶i ph¸p xö lý phßng trõ mèi cho c©y c«ng nghiÖp 88

3.5.5.2 Gi¶i ph¸p xö lý phßng trõ mèi h¹i ®Ëp 88

KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 88

KÕt luËn 89

KiÕn nghÞ 90

Tµi liÖu tham kh¶o

1

MỞ ĐẦU

Tây Nguyên nằm ở độ cao khoảng 200m đến trên 2000, phổ biến từ 500m đến

800m. Đất đai Tây Nguyên gồm 2 loại đất chính là đất feralit màu vàng đỏ và đất bazan,

nhưng chủ yếu là đất bazan. Khí hậu mát mẻ cùng với tiềm năng đất đai màu mỡ, Tây

Nguyên giàu tiềm năng về nông nghiệp, là vùng đất chuyên canh nhiều loại cây trồng

xuất khẩu quan trọng như: cà phê, ca cao, cao su. Nước là nhu cầu sống còn đối với với

Tây Nguyên nên hàng ngàn hồ chứa nước đã được xây dựng. Trong quá trình vận hành

các hồ chứa, việc xử lý mối hại đập luôn được các nhà quản lý quan tâm. Việc trồng các

loại cây công nghiệp tập trung cũng nảy sinh vấn đề mối hại, các vườn cây mới trồng

thường phải trồng dặm nhiều lần vì mối cắn chết cây, mối thường gặm vỏ thân cây, rễ

cây, cắn gẫy thân cây non. Đối với đập, mối làm thành các khoang rỗng trong thân đập,

tạo ra các hang giao thông có thể trở thành đường dẫn nước từ thượng lưu sang hạ lưu làm

vỡ đập.

Trước đây, biện pháp xử lý mối thường dựa trên những kinh nghiệm dân gian nên

thường kém hiệu quả, ví dụ như: đối với cây trồng thường người ta tiến hành trộn các loại

thuốc trừ sâu vào gốc cây, khi mối tấn công thân cây thì người ta dùng thuốc trừ sâu dạng

lỏng tưới vào thân cây và gốc cây; đối với đập, người ta thường tiến hành đào bắt mối

chúa. Thực tế cho thấy cây trồng vẫn bị chết từ 30 đến 80%, nhiều tổ mối hoạt động trở

lại sau 1 vài tháng. Sở dĩ hiệu quả của các biện pháp này thấp bởi người dân thiếu hiểu

biết về mối, không nắm rõ đặc điểm sinh học và sinh thái học của các loài mối hại, thiếu

kiến thức về các công nghệ xử lý mối.

Trước nghiên cứu này, các dẫn liệu về mối ở Tây Nguyên còn rất nghèo nàn, chưa

có một nghiên cứu nào mang tính đồng bộ từ nghiên cứu cơ bản đến nghiên cứu đề xuất

biện pháp phòng trừ.

Nhằm đưa ra giải pháp phòng trừ bảo vệ 2 đối tượng kinh tế quan trọng ở Tây

Nguyên là đập và các cây trồng đề tài “Nghiên cứu phòng trừ mối hại cây công nghiệp (cà

phê, cao su) và công trình thủy lợi ở các tỉnh Tây Nguyên” đã được tiến hành. Đề tài