Nghiên cứu mối liên hệ giữa kế toán và thuế ở Việt Nam

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

TRƢƠNG THÙY VÂN

NGHIÊN CỨU MỐI LIÊN HỆ GIỮA KẾ TOÁN VÀ

THUẾ Ở VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

ĐÀ NẴNG, 2019

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

TRƢƠNG THÙY VÂN

NGHIÊN CỨU MỐI LIÊN HỆ GIỮA

KẾ TOÁN VÀ THUẾ Ở VIỆT NAM

Chuyên ngành: Kế toán

Mã số: 62.34.03.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. Ngô Hà Tấn

PGS. TS. Nguyễn Công Phƣơng

ĐÀ NẴNG, 2019

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là Trƣơng Thùy Vân sinh ngày 04/06/1985, tôi xin cam đoan đây là

công trình nghiên cứu do tôi thực hiện. Các nội dung và kết quả nghiên cứu đƣợc trình

bày trong luận án là trung thực và chƣa đƣợc công bố bởi bất kỳ tác giả nào hay bất kỳ

công trình khoa học nào khác.

Tác giả

Trƣơng Thùy Vân

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện luận án, ngoài nỗ lực của bản thân, tôi còn nhận đƣợc

rất nhiều sự giúp đỡ, động viên từ các tổ chức, cá nhân có liên quan trong suốt thời

gian học tập và thực hiện luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu Trƣờng Đại học Kinh tế, Đại học Đà

Nẵng, Ban chủ nhiệm Khoa Kế toán, Phòng Đào tạo và các phòng ban có liên quan đã

tạo điều kiện thủ tục cho tôi hoàn thành luận án này.

Tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến hai giảng viên hƣớng dẫn là PGS. TS. Ngô

Hà Tấn và PGS. TS. Nguyễn Công Phƣơng, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn, định hƣớng

và đôn đốc tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn GS. TS. Trƣơng Bá Thanh, PGS. TS. Trần Đình

Khôi Nguyên, PGS. TS. Đoàn Ngọc Phi Anh, TS. Nguyễn Hữu Cƣờng, đã giúp đỡ tôi

trong việc tìm kiếm và thu thập những tài liệu chuyên môn quan trọng phục vụ luận

án. Tôi xin cảm ơn các thầy, cô trong Khoa Kế toán, Trƣờng Đại học Kinh tế, Đại học

Đà Nẵng đã nhiệt tình giúp đỡ và đóng góp ý kiến quý báu cho luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy, cô trong Hội đồng chấm luận án Tiến sĩ

các cấp đã nhận xét và đóng góp những ý kiến quý báu để luận án đƣợc hoàn chỉnh

hơn.

Tôi xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp trong Khoa Kinh tế - Du lịch nói

riêng và Trƣờng Đại học Quảng Bình nói chung đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ

tôi hoàn thành tốt công tác chuyên môn trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu.

Cuối cùng xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến những ngƣời thân trong gia đình và

bạn bè đã luôn bên cạnh hỗ trợ, động viên tinh thần và vật chất cho tôi trong quá trình

hoàn thành luận án.

Tác giả

Trƣơng Thùy Vân

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

TT Chữ viết tắt Diễn giải

1 AEC ASEAN Economic Community (Cộng đồng kinh tế ASEAN)

2 AFTA ASEAN Free Trade Area (Khu vực thƣơng mại tự do ASEAN)

3 AMT Alternative Minimum Tax (Thuế suất tối thiểu thay thế)

4 ASEAN Association of Southeast Asian Nations (Hiệp hội các quốc gia

Đông Nam Á)

5 BTD Book – Tax Differences (Chênh lệch giữa lợi nhuận kế toán và

thu nhập chịu thuế)

6 BTC Book – Tax Conformity (Phù hợp giữa kế toán và thuế)

7 BCTC Báo cáo tài chính

8 CEO Chief Executive Officer (Giám đốc điều hành)

9 CFO Chief Finance Officer (Giám đốc tài chính)

10 CLTT Chênh lệch tạm thời

11 CLVV Chênh lệch vĩnh viễn

12 CPTPP Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific

Partnership (Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái

Bình Dƣơng)

13 DA Discretionary Accruals (Biến dồn tích có thể điều chỉnh đƣợc)

14 EM Earning Management (Quản trị lợi nhuận)

15 ETR Effective Tax Rate (Tỷ suất thuế thực tế)

16 EU European Union (Liên minh Châu Âu)

17 FASB Financial Accounting Standards Board (Hội đồng Chuẩn mực kế

toán tài chính)

18 FEM Fixed Effect Model (Mô hình tác động cố định)

19 FIN. 48 FASB Interpretation No. 48 (Chuẩn mực số 48)

20 GAAP Generally Accepted Accounting Principles (Các nguyên tắc kế

toán chung đƣợc thừa nhận)

21 GTGT Giá trị gia tăng

22 HNX Hanoi Stock Exchange (Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội)

23 HOSE Ho Chi Minh Stock Exchange (Sở giao dịch chứng khoán thành

phố Hồ Chí Minh)

24 IAS International Accounting standards (Chuẩn mực kế toán quốc tế)

25 IASC International Accounting Standards Committee (Ủy ban chuẩn

mực kế toán quốc tế)

26 IFRS International Financial Reporting standards (Chuẩn mực báo cáo

tài chính quốc tế)

27 IRS The Internal Revenue Service (Sở Thuế vụ của Mỹ)

28 IOSCO International Organization of Securities Commissions (Ủy ban

chứng khoán quốc tế)

29 LNKT Lợi nhuận kế toán

30 MLH Mối liên hệ

31 NOL Net Operating Loss (lỗ ròng)

32 OECD Organisation for Economic Co-operation and Development (Tổ

chức hợp tác và phát triển kinh tế)

33 PD Permanent Differences (Chênh lệch vĩnh viễn)

34 REM Random Effect Model (Mô hình tác động ngẫu nhiên)

35 ROA Return On Assets (Tỷ suất sinh lời của tài sản)

36 STR Statutory Tax Rate (Tỷ suất thuế danh nghĩa)

37 SXKD Sản xuất kinh doanh

38 TA Total Asset (Tổng tài sản)

39 TD Temporary Differences (Chênh lệch tạm thời)

40 TNCT Thu nhập chịu thuế

41 TNCN Thu nhập cá nhân

42 TNDN Thu nhập doanh nghiệp

43 TPP Trans-Pacific Strategic Economic Partnership Agreement (Hiệp

định đối tác xuyên Thái Bình Dƣơng)

44 TSTTN Tài sản thuế thu nhập

45 TSCĐ Tài sản cố định

46 TTNHL Thuế thu nhập hoãn lại

47 UTB Unrecognized Tax Benefit (Lợi ích thuế không đƣợc ghi nhận)

48 VAS Vietnam Accounting Standards (Chuẩn mực kế toán Việt Nam)

49 XHCN Xã hội chủ nghĩa

DANH MỤC BẢNG

Bảng số Tên bảng Trang

Bảng 1.1 Khác biệt về thể chế kinh tế ở các nƣớc Châu Âu và Anglo –

Saxon

25

Bảng 1.2 Lợi ích và bất lợi của mối liên hệ giữa kế toán và thuế 29

Bảng 2.1 Khái quát tiến triển của Kế toán và Thuế ở Việt Nam 54

Bảng 2.2 Các dạng liên kết giữa kế toán và thuế trong từng quy định 64

Bảng 2.3 Các đối tƣợng và giao dịch điển hình đƣợc sử dụng để đánh giá

mối liên hệ giữa kế toán và thuế ở Việt Nam

65

Bảng 2.4 Đánh giá mối liên hệ giữa kế toán và thuế thông qua việc đo lƣờng

một số đối tƣợng và giao dịch điển hình ở Việt Nam

67

Bảng 2.5 Các khoản mục chi phí tạo nên chênh lệch vĩnh viễn giữa kế toán

và thuế

81

Bảng 2.6 Quy định về ghi nhận doanh thu, chi phí tạo nên chênh lệch tạm

thời giữa kế toán và thuế

88

Bảng 3.1 Phân loại biến và cách tính toán các biến trong mô hình 107

Bảng 3.2 Phân loại các doanh nghiệp trong mẫu theo lĩnh vực hoạt động 111

Bảng 3.3 Thống kê mô tả các biến trong mô hình 3.1 112

Bảng 3.4 Kết quả ƣớc lƣợng các mô hình hồi quy từ mô hình 3.1 113

Bảng 3.5 Ảnh hƣởng của thuế đến kế toán qua từng năm 116

Bảng 3.6A Thống kê mô tả các biến định lƣợng đƣa vào mô hình 119

Bảng 3.6B Thống kê mô tả các biến nhị phân và biến giả đƣa vào mô hình 119

Bảng 3.7 Tƣơng quan giữa các biến độc lập 121

Bảng 3.8 Kết quả mô hình tác động cố định sai số chuẩn vững 124

Bảng 3.9 Kết quả mô hình tác động cố định sai số vững sau khi đã loại biến 125

Bảng 3.10 Kết quả mô hình tác động cố định sai số vững sau khi đã loại biến

và bổ sung thêm biến thời gian

128

DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ BIỂU ĐỒ

Số sơ đồ,

biểu đồ Tên sơ đồ, biểu đồ Trang

Sơ đồ 0.1 Khung nghiên cứu của luận án 9

Sơ đồ 3.1 Dòng tính toán thu nhập (Earnings Computation line) 93

Sơ đồ 3.2 Mô hình khái quát 100

Biểu đồ 3.1 Biến động theo năm của sự chế ngự của thuế đến kế toán 116

1

MỞ ĐẦU

1. Sự cần thiết của nghiên cứu

Ở các nƣớc Anglo-Saxon nhƣ Úc và Vƣơng quốc Anh, hai bộ quy tắc khác biệt

nhau đƣợc sử dụng để đo lƣờng lợi nhuận kinh doanh: một cho mục đích tính thuế thu

nhập và một cho mục đích lập báo cáo tài chính. Trong khi đó ở một số quốc gia Châu

Âu lục địa nhƣ Pháp, Đức thì hai hệ thống này lại có những sự kết nối nhất định (Tran,

1999). Chính sự khác biệt về thể chế kinh tế chính trị, sự khác nhau về mục tiêu giữa

hai hệ thống kế toán và thuế cũng nhƣ lợi ích và bất lợi của mối liên hệ chặt chẽ giữa

kế toán và thuế là những nguyên nhân chính làm nảy sinh những quan điểm khác nhau

giữa những nhà nghiên cứu ở các nƣớc trên thế giới về mối liên hệ giữa kế toán và

thuế. Các nghiên cứu đƣa ra những luận cứ khác nhau để bác bỏ hoặc ủng hộ mối liên

hệ chặt chẽ giữa kế toán và thuế ở từng quốc gia và nhóm các quốc gia tƣơng đồng

trên thế giới. Mục đích hƣớng đến là thiết kế một hệ thống chính sách vừa phù hợp với

đặc điểm kinh tế chính trị của mỗi quốc gia, đảm bảo mục tiêu vốn có của hai hệ thống

và thỏa mãn yêu cầu thực tế của các đối tƣợng sử dụng thông tin từ hai hệ thống kế

toán và thuế.

Trên thế giới, từ những năm 80 của thế kỷ XX, tổ chức OECD (1987) đã tiến

hành phân loại mối liên hệ giữa kế toán và thuế ở các quốc gia Châu Âu thành hai

nhóm liên hệ chặt chẽ và liên hệ lỏng lẻo dựa trên chênh lệch giữa lợi nhuận kế toán

và thu nhập chịu thuế ở các quốc gia này. Tiếp sau đó, hàng loạt các nghiên cứu đƣợc

diễn ra vào năm 1996 đƣợc công bố trên tạp chí European Accounting Review cùng

nghiên cứu về mối liên hệ giữa kế toán và thuế ở các quốc gia Châu Âu nhƣ: Đan

Mạch, Na Uy, Ailen, Anh, Hà Lan, Pháp,... các nghiên cứu vào giai đoạn này tập trung

vào việc lập luận, so sánh, đối chiếu giữa những quy định của kế toán và thuế để đánh

giá mối liên hệ giữa kế toán và thuế. Các nghiên cứu đƣa ra kết luận về phân loại mối

liên hệ giữa kế toán và thuế “độc lập” hay “phụ thuộc” ở các quốc gia này nhằm phát

triển thêm cho phân loại của tổ chức OECD (1987). Thời kỳ này, những nghiên cứu

trên phƣơng diện lý thuyết (nguyên tắc, chính sách) chiếm ƣu thế. Bên cạnh đó, sự

không thống nhất về phƣơng pháp nghiên cứu khiến cho việc so sánh đối chiếu mối

liên hệ giữa các quốc gia trở nên khập khiễng. Do đó, một số các nghiên cứu tập trung

khai thác nhằm tìm ra phƣơng pháp hiệu quả để đánh giá mối liên hệ giữa kế toán và

2

thuế, nhƣ Blake và cộng sự (1993), Hoogendoorn (1996), Lamb và cộng sự (1998),

Nobes và Schwencke (2006).

Trong nghiên cứu của mình, Lamb và cộng sự (1998) đề xuất phƣơng pháp

đánh giá mối liên hệ thông qua 5 mức độ và trên 15 giao dịch điển hình gắn với

nguyên tắc và quy định về đo lƣờng lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế. Phƣơng

pháp này cũng đƣợc Nobes và Schwencke (2006) kế thừa và phát triển, cho phép vừa

đánh giá đƣợc mối liên hệ trên phƣơng diện nguyên tắc đo lƣờng, vừa có thể dùng để

so sánh giữa các quốc gia với nhau và đối chiếu sự phát triển theo thời gian của mối

liên hệ. Chính vì vậy, phƣơng pháp của Lamb và cộng sự (1998), Nobes và Schwencke

(2006) đƣợc sử dụng để đánh giá mối liên hệ trên phƣơng diện lý thuyết ở hầu hết các

nghiên cứu về mối liên hệ giữa kế toán và thuế về sau.

Bƣớc sang thế kỷ XXI, cùng với bối cảnh thay đổi theo hƣớng hài hòa hơn với

thị trƣờng, các chuẩn mực kế toán quốc tế đƣợc ra đời phục vụ đắc lực cho nhu cầu sử

dụng thông tin của nhà đầu tƣ trên thị trƣờng chứng khoán. Các nghiên cứu trong giai

đoạn này thay đổi theo hƣớng tìm hiểu xu hƣớng phát triển theo thời gian của mối liên

hệ; đánh giá các lợi ích và bất lợi của việc thay đổi mối liên hệ (chủ yếu là các nghiên

cứu định tính); đánh giá hành động quản trị lợi nhuận, các hoạt động chế ngự của thuế

và kiểm toán đối với mối liên hệ giữa kế toán và thuế (chủ yếu là các nghiên cứu định

lƣợng). Một vấn đề có thể thấy ở các nghiên cứu trong giai đoạn này là các nghiên cứu

đều tập trung giải quyết những vấn đề của quốc gia hoặc một nhóm quốc gia có cùng

những định hƣớng chung nhƣ các quốc gia trong khối thị trƣờng chung Châu Âu (ví dụ

nhƣ các nghiên cứu của Nobes & Schwencke, 2006; Gavana & cộng sự, 2013; ...). Các

nghiên cứu đặt ra những câu hỏi nhằm giải quyết vấn đề chung của quốc gia liên quan

đến việc phát triển hệ thống kế toán và thuế hay những hoạt động liên quan đến mối

liên hệ này nhƣ quản trị lợi nhuận, tránh thuế, giá trị doanh nghiệp,...

Về phƣơng pháp, nghiên cứu định tính không còn đƣợc phát triển ở giai đoạn

gần đây mà thay vào đó là những nghiên cứu định lƣợng. Đa số các công trình đã công

bố đều sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu định lƣợng thông qua các mô hình toán kinh

tế, chủ yếu là mô hình hồi quy đa biến, sử dụng các chỉ tiêu nhƣ tỷ suất thuế thực tế

(ETR), chênh lệch giữa lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế (BTD) để đánh giá.

Qua đó có thể thấy vấn đề về nghiên cứu mối liên hệ giữa kế toán và thuế không còn là

3

vấn đề mới trên thế giới nhƣng vẫn còn rất nhiều những khoảng trống liên quan đến

thực tiễn vận dụng cần đƣợc khai thác ở từng quốc gia nhất định với đặc thù tổ chức hệ

thống kế toán và thuế khác biệt nhau.

Ở Việt Nam, nghiên cứu về chủ đề này đƣợc thực hiện gần đây và có rất ít

nghiên cứu thực hiện cho đến thời điểm hiện tại. Nguyễn Công Phƣơng (2010) là tác

giả đầu tiên sử dụng phƣơng pháp của Lamb & cộng sự (1998) để đánh giá mối liên hệ

về mặt lý thuyết, chính sách và kết quả đã đề xuất mô hình phụ thuộc của kế toán vào

thuế trong giai đoạn này. Nghiên cứu của Nguyễn Công Phƣơng (2010) là nghiên cứu

khởi đầu về chủ đề mối liên hệ giữa kế toán và thuế ở Việt Nam. Nghiên cứu đã đƣa ra

kết luận chặt chẽ về mối liên hệ trong thời kỳ hiện tại. Tuy nhiên, nghiên cứu vẫn chƣa

đề cập đến những thay đổi hay xu hƣớng phát triển theo thời gian của mối liên hệ này.

Mặt khác, nếu xét về phƣơng pháp thì nghiên cứu này đã sử dụng phƣơng pháp định

tính, phạm vi nghiên cứu hẹp. Nghiên cứu định lƣợng liên quan đến vấn đề này phải

kể đến là nghiên cứu của Phạm Thị Bích Vân (2012), đã sử dụng chỉ tiêu tỷ suất thuế

thực tế (ETR) so sánh với tỷ suất thuế luật định (STR) của các doanh nghiệp trên địa

bàn thành phố Đà Nẵng để khẳng định thêm cho mô hình phụ thuộc của kế toán vào

thuế, qua đó đánh giá việc lựa chọn chính sách kế toán ở doanh nghiệp. Tuy nhiên,

phạm vi nghiên cứu hẹp và phƣơng pháp đo lƣờng còn đơn giản nên kết quả nghiên

cứu chƣa thật sự thuyết phục.

Tiếp theo, một số nghiên cứu gần đây về chủ đề này nhƣng chỉ dừng lại ở

nghiên cứu định tính, mô tả giản đơn về chủ đề kế toán và thuế, chƣa có những đóng

góp mới có giá trị làm phong phú thêm chủ đề nghiên cứu (ví dụ nhƣ: Bùi Thị Mai

Hoài & Nguyễn Thị Tuyết Hoa, 2015; Nguyễn Văn Cƣơng, 2018; ...)

Từ tổng thể bức tranh nghiên cứu về vấn đề mối liên hệ giữa kế toán và thuế

trên thế giới và Việt Nam cho thấy hƣớng nghiên cứu tiến triển theo thời gian của mối

liên hệ là khá phổ biến trên thế giới, nhƣng nghiên cứu ở Việt Nam còn chƣa khai thác

sâu các chiều hƣớng khác nhau của mối liên hệ này cũng nhƣ chƣa có đánh giá thực

nghiệm về mối liên hệ giữa kế toán và thuế. Ngoài ra, vấn đề có nên hay không nên

duy trì mối liên hệ hiện tại cũngđƣợc đề cập nhiều trong các nghiên cứu trên thế giới,

nhƣng chƣa đƣợc đề cập trong các nghiên cứu ở Việt Nam, do chƣa có nghiên cứu tập

trung vào xu hƣớng phát triển của mối liên hệ. Bối cảnh Việt Nam hiện nay đang trong

4

quá trình thay đổi theo hƣớng hội nhập quốc tế, theo đó Việt Nam dự định thông qua

chuẩn mực IFRS cũng là một vấn đề đặt ra phải nghiên cứu mối liên hệ giữa kế toán

và thuế ở Việt Nam.

Xét về bối cảnh, nƣớc ta đang trong quá trình hoàn thiện các chính sách, cải

thiện môi trƣờng kinh doanh, tạo tiền đề hoàn chỉnh khi gia nhập khu vực thƣơng mại

tự do ASEAN (ASEAN Free Trade Area – AFTA), ký kết Hiệp định Đối tác toàn diện

và tiến bộ xuyên Thái Bình Dƣơng (CPTPP)

1

. Đây là một hiệp định thƣơng mại tự do

thế hệ mới – đƣợc kỳ vọng trở thành hình mẫu cho phát triển thƣơng mại khu vực và

thế giới với yêu cầu cao hơn trong bối cảnh lực lƣợng sản xuất phát triển rất nhanh và

hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Với bối cảnh đó, thôi thúc Nhà nƣớc hoàn thiện

các chính sách, các quy định và chế độ liên quan đến kinh tế tài chính của doanh

nghiệp, đặc biệt là chế độ kế toán và chính sách thuế theo hƣớng ngày càng gần hơn

với việc thừa nhận theo các thông lệ quốc tế nhằm góp phần tạo điều kiện cho công tác

hạch toán kế toán và thuế ở các doanh nghiệp. Việc ban hành Luật Thuế thu nhập

doanh nghiệp (Số 32/2013/QH13), Thông tƣ 200/2014/TT-BTC của Bộ Tài chính về

việc hƣớng dẫn thực hiện chế độ kế toán doanh nghiệp ngày 22 tháng 12 năm 2014,

Luật Kế toán (Số 88/2015/QH13) và các văn bản hƣớng dẫn khác... thể hiện cho nỗ

lực thay đổi toàn diện về kế toán và thuế, tạo điều kiện cho doanh nghiệp Việt Nam

hội nhập.

Từ tổng quan về nghiên cứu kế toán và thuế có thể thấy các xung đột xoay

quanh vấn đề ủng hộ hay không ủng hộ mối liên hệ chặt chẽ giữa kế toán và thuế ở các

quốc gia luôn gắn với định hƣớng phát triển và bối cảnh kinh tế của từng quốc gia là

một trong những những khoảng trống nghiên cứu mà luận án có thể khai thác. Ngoài

ra, các nghiên cứu đã thực hiện ở phạm vi hẹp, phƣơng pháp nghiên cứu chủ yếu là mô

tả, lập luận hoặc nghiên cứu thực nghiệm nhƣ phƣơng pháp nghiên cứu còn đơn giản ở

nƣớc ta trong thời gian qua cũng đặt ra vấn đề cần tiếp tục phát triển nghiên cứu về

chủ đề này. Mặt khác, bối cảnh Việt Nam hiện nay cũng làm nảy sinh những yêu cầu

về thay đổi chính sách kế toán và thuế, phù hợp với yêu cầu phát triển mới trong xu

1Vào ngày 4/2/2016, Hiệp định TPP đã đƣợc ký kết giữa 12 nƣớc, gồm Úc, Brunei, Canada, Chile, Nhật Bản,

Malaysia, Mexico, New Zealand, Peru, Singapore, Hoa Kỳ và Việt Nam, có quy mô kinh tế chiếm 40% GDP và

30% thƣơng mại toàn cầu. Ngày 09/3/2018 với 11 quốc gia (trừ Hoa Kỳ) đã chính thức ký kết hiệp định đối tác

toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dƣơng (CPTPP).

5

thế hội nhập. Tình trạng nói trên đặt ra yêu cầu cấp thiết cần phải tiếp tục phát triển

nghiên cứu về chủ đề mối liên hệ giữa kế toán và thuế theo hƣớng rộng hơn về thời

gian và không gian, về cách tiếp cận để cung cấp những bằng chứng học thuật có giá

trị hơn cho chủ đề này ở Việt Nam. Chính vì vậy, đề tài: “Nghiên cứu mối liên hệ

giữa kế toán và thuế ở Việt Nam” đƣợc lựa chọn để nghiên cứu trong luận án.

2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án

Luận án nhắm đến hai mục tiêu sau:

- Đánh giá sự phát triển của mối liên hệ giữa kế toán và thuế ở Việt Nam trên

phƣơng diện lý thuyết.

- Đánh giá mối liên hệ giữa kế toán và thuế trong thực tiễn. Nhận diện và đánh giá

ảnh hƣởng của các nhân tố đến mối liên hệ giữa kế toán và thuế; từ đó đề xuất các hàm

ý chính sách.

3. Câu hỏi nghiên cứu

Từ những khoảng trống trong các nghiên cứu trƣớc đây, và những thay đổi liên

quan đến kế toán và thuế ở Việt Nam làm nảy sinh sự cấp thiết phải nghiên cứu vấn đề

này với những câu hỏi nghiên cứu đặt ra cần giải quyết nhƣ sau:

- Sự phát triển của mối liên hệ giữa kế toán và thuế trên phƣơng diện lý thuyết ở

Việt Nam nhƣ thế nào? Câu hỏi này sẽ đƣợc giải quyết trong chƣơng 2 của luận án.

- Mối liên hệ giữa kế toán và thuế trên thực tiễn có giống nhau hay không? Các

nhân tố ảnh hƣởng đến mối liên hệ giữa kế toán và thuế nhƣ thế nào? Hàm ý chính

sách nào đƣợc rút ra từ kết quả nghiên cứu? Câu hỏi này sẽ đƣợc giải quyết trong

chƣơng 3 và 4 của luận án.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án

Đối tượng nghiên cứu: Đối tƣợng nghiên cứu của luận án là mối liên hệ giữa kế

toán và thuế ở Việt Nam. Cụ thể, xem xét mối liên hệ giữa kế toán và thuế trên cả

phƣơng diện lý thuyết và thực tiễn.

Phạm vi nghiên cứu:

Về nội dung: Nghiên cứu tập trung xem xét quy định, nguyên tắc và thực tiễn đo

lƣờng liên quan đến lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế trong kế toán và thuế.

Về không gian: Nghiên cứu ở các doanh nghiệp niêm yết trên thị trƣờng chứng

khoán Việt Nam.

6

Về thời gian: Thời gian nghiên cứu về mặt chính sách từ năm 1995 đến năm 2017

(chỉ tính đến những mốc thời gian ban hành các chính sách quan trọng của kế toán và

thuế); Thời gian thu thập số liệu để đánh giá thực tiễn mối liên hệ là từ năm 2007 đến

năm 2016.

5. Cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu

Phù hợp với mục tiêu nghiên cứu, cách tiếp cận đƣợc sử dụng trong luận án là

kết hợp phân tích nội dung và cách tiếp cận diễn dịch (Deductive method). Cách tiếp

cận phân tích nội dung đƣợc sử dụng để đạt đƣợc mục tiêu thứ nhất và đƣợc thể hiện ở

chƣơng 2. Cách tiếp cận diễn dịch đƣợc sử dụng để đạt đƣợc mục tiêu thứ hai và đƣợc

thể hiện ở chƣơng 3. Theo cách tiếp cận này, các bƣớc của nghiên cứu tuân theo quy

trình nhƣ sau:

Bƣớc 1: Cơ sở lý thuyết

Bƣớc 2: Giả thuyết

Bƣớc 3: Mô hình nghiên cứu

Bƣớc 4: Thu thập dữ liệu

Bƣớc 5: Phân tích kết quả

Bƣớc 7: Kết luận gắn với lý thuyết

Phù hợp với cách tiếp cận phân tích nội dung và cách tiếp cận diễn dịch, đề tài sử

dụng các phƣơng pháp nghiên cứu định tính và định lƣợng:

Phương pháp nghiên cứu định tính: Để giải quyết vấn đề nghiên cứu trên

phƣơng diện lý thuyết (nghiên cứu De Jure2

), luận án dựa vào các quy định về kế toán

và thuế từ năm 1995 đến nay. Nghiên cứu định tính sử dụng phƣơng pháp khảo cứu tài

liệu, phƣơng pháp phân loại và hệ thống hóa lý thuyết kết hợp với phƣơng pháp lịch sử

nhằm tìm hiểu, so sánh, đánh giá mối liên hệ trên phƣơng diện nguyên tắc đo lƣờng

dựa vào các văn bản luật, thông tƣ, quyết định,... và văn bản hƣớng dẫn thi hành. Cụ

thể:

Phương pháp khảo cứu tài liệu: Phƣơng pháp khảo cứu tài liệu sử dụng chủ yếu

là các tài liệu thứ cấp nhƣ các quy định, luật, thông tƣ, quyết định, những văn bản

hƣớng dẫn thi hành về kế toán và thuế từ năm 1995 đến nay. Các tài liệu đƣợc tổng

hợp và hệ thống lại, tìm ra những điểm chung và riêng trong tiến trình phát triển và

2 Là chữ Latinh cổ có nghĩa là “dựa trên luật” hay “luật định”, theo từ điển mở Tiếng Việt Wiktionary.