Nghiên cứu hiện tượng tai biến thiên nhiên ở tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NÔNG THANH HUYỀN

NGHIÊN CỨU HIỆN TƯỢNG TAI BIẾN THIÊN NHIÊN

Ở TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ

Thái Nguyên, 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NÔNG THANH HUYỀN

NGHIÊN CỨU HIỆN TƯỢNG TAI BIẾN THIÊN NHIÊN

Ở TỈNH THÁI NGUYÊN

Ngành: Địa lý Tự nhiên

Mã số: 8.44.02.17

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ

Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Viết Khanh

Thái Nguyên, 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết

quả nghiên cứu trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong

bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2020

Tác giả luận văn

Nông Thanh Huyền

Xác nhận của khoa chuyên môn Xác nhận của cán bộ hướng dẫn

Trưởng khoa

PGS.TS. Nguyễn Phương Liên PGS. TS. Trần Viết Khanh

ii

LỜI CẢM ƠN

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS. Trần Viết Khanh đã tận

tình hướng dẫn, giúp đỡ và động viên để em thực hiện luận văn này.

Xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các thầy cô trong tổ chuyên

môn trường PT Vùng Cao Việt Bắc và quý thầy cô khoa Địa lý trường Đại học Sư phạm

Thái Nguyên đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi để em nghiên cứu và hoàn thành

luận văn.

Xin gửi lời tri ân tới gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã hỗ trợ, động viên, giúp

đỡ tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu.

Xin cảm ơn những ý kiến đóng góp quý báu cho bản luận văn của quý thầy cô

và bạn bè đồng nghiệp.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2020

Tác giả luận văn

Nông Thanh Huyền

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT..........................................................................iv

DANH MỤC BẢNG ........................................................................................... v

DANH MỤC HÌNH............................................................................................ vi

PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................. 1

1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1

2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................ 2

3. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 2

4. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 2

5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu.......................................................... 2

6. Tình hình nghiên cứu hiện tượng tai biến thiên nhiên .................................... 6

7. Cấu trúc luận văn............................................................................................. 9

NỘI DUNG ĐỀ TÀI........................................................................................... 10

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ HIỆN TƯỢNG TAI BIẾN THIÊN NHIÊN..... 10

1.1.1. Tai biến thiên nhiên ................................................................................. 10

Hình 1.1. Sơ đồ phân loại tai biến môi trường .................................................. 10

1.1.2. Lũ lụt........................................................................................................ 12

1.1.3. Lũ quét..................................................................................................... 12

1.1.4. Hạn hán.................................................................................................... 14

1.1.5. Bão và áp thấp nhiệt đới.......................................................................... 16

1.1.6. Trượt lở đất.............................................................................................. 18

1.2. Tác động của tai biến thiên nhiên đến môi trường sinh thái và sự phát triển

kinh tế - xã hội ................................................................................................... 20

1.2.1. Tác động của tai biến thiên nhiên đến môi trường sinh thái ................... 20

1.2.2. Tác động của tai biến thiên nhiên đến sự phát triển kinh tế - xã hội....... 20

Tiểu kết chương 1.............................................................................................. 22

CHƯƠNG 2. HIỆN TRẠNG VÀ MỘT SỐ NGUYÊN NHÂN GÂY TAI BIẾN

THIÊN NHIÊN Ở TỈNH THÁI NGUYÊN....................................................... 23

2.1. Điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội của tỉnh Thái Nguyên .................... 23

2.1.1. Điều kiện tự nhiên của tỉnh Thái Nguyên ............................................... 23

2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội của tỉnh Thái Nguyên .................................... 33

2.2. Hiện trạng tai biến thiên nhiên ở tỉnh Thái Nguyên................................... 38

2.2.1. Lũ lụt........................................................................................................ 38

2.2.2. Bão và áp thấp nhiệt đới.......................................................................... 42

2.2.3. Lũ quét và sạt lở đất................................................................................. 43

2.2.4. Các hiện tượng thời tiết cực đoan khác ................................................... 49

2.2.5 Thiệt hại do thiên tai gây ra...................................................................... 55

2.3. Một số nguyên nhân gây tai biến thiên nhiên ở tỉnh Thái Nguyên ............ 59

2.3.1. Các nhân tố tự nhiên................................................................................ 59

2.3.2. Các nhân tố kinh tế - xã hội..................................................................... 65

Tiểu kết chương 2.............................................................................................. 67

CHƯƠNG 3. ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÒNG TRÁNH TAI BIẾN

THIÊN NHIÊN Ở TỈNH THÁI NGUYÊN....................................................... 68

3.1. Cơ sở lựa chọn giải pháp phòng tránh tai biến thiên nhiên ở tỉnh Thái

Nguyên .............................................................................................................. 68

3.2. Giải pháp chung......................................................................................... 68

3.3. Giải pháp riêng .......................................................................................... 70

Tiểu kết chương 3 ............................................................................................. 74

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.......................................................................... 75

1. KẾT LUẬN................................................................................................... 75

2. KIẾN NGHỊ.................................................................................................. 76

TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 77

PHỤ LỤC.......................................................................................................... 80

iv

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Ý nghĩa

1 BĐ Báo động

2 GRDP Tổng sản phẩm trên địa bàn

3 GS.TS Giáo sư tiến sĩ

4 HTX Hợp tác xã

5 IAEA International Atomic Energy Agency - Cơ

quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế

6 NCKH Nghiên cứu khoa học

7 TBNN Trung bình nhiều năm

8 TNHH MTV Trách nhiệm hữu hạn một thành viên

9 TP Thành phố

10 TSKH Tiến sĩ khoa học

11 UBND Uỷ ban nhân dân

12 UNDP United Nations Development Programme -

Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc

13 UNESCO United Nations Educational, Scientific and

Cultural Organization - Tổ chức Giáo dục,

Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc

14 VACR Mô hình trang trại vườn-ao-chuồng-rừng

15 WHO World Health Organization - Tổ chức Y tế

Thế giới

v

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1. Phân loại trượt lở chính (theo Varnes D.J) ....................................... 18

Bảng 2.1. Nhiệt độ không khí trung bình tỉnh Thái Nguyên............................. 27

Bảng 2.2. Lượng mưa tại tỉnh Thái Nguyên qua các năm ................................ 27

Bảng 2.3. Số giờ nắng và độ ẩm không khí trung bình tỉnh Thái Nguyên năm 2019

........................................................................................................................... 28

Bảng 2.4. Một số nhánh sông chính thuộc lưu vực sông Cầu........................... 29

Bảng 2.5. Mực nước và lưu lượng nước sông Cầu tại trạm Thủy văn Gia Bảy31

Bảng 2.6. Dân số tỉnh Thái Nguyên qua các năm............................................. 33

Bảng 2.7. Giá trị sản xuất nông, lâm, thủy sản theo giá hiện hành................... 36

Bảng 2.8. Những trận lũ lớn ở tỉnh Thái Nguyên.............................................. 39

Bảng 2.9. Các cơn bão ở tỉnh Thái Nguyên ...................................................... 42

Bảng 2.10. Các đợt hạn hán, nắng nóng ở tỉnh Thái Nguyên ........................... 49

Bảng 2.11. Các đợt rét đậm, rét hại ở tỉnh Thái Nguyên .................................. 49

Bảng 2.12. Các trận mưa, giông, lốc, sét ở tỉnh Thái Nguyên .......................... 50

Bảng 2.13. Tổng hợp thiệt hại do thiên tai gây ra ở tỉnh Thái Nguyên............. 55

Bảng 2.14. Các nhóm đất ở tỉnh Thái Nguyên .................................................. 64

vi

DANH MỤC HÌNH

Hình 2.1. Bản đồ địa hình tỉnh Thái Nguyên .................................................... 25

Hình 2.2. Bản đồ hiện trạng lũ lụt ở tỉnh Thái Nguyên..................................... 41

Hình 2.3. Bản đồ các điểm khảo sát sạt lở đất tại tỉnh Thái Nguyên ................ 45

Hình 2.4. Bản đồ Hiện trạng tai biến thiên nhiên ở tỉnh Thái Nguyên ............. 54