Nghiên cứu đề xuất các giải pháp kết hợp quân-dân y trong phòng chống dịch bệnh nguy hiểm, khắc phục hậu quả thiên tai, thảm hoạ và các tình huống khẩn cấp khác

Bé quèc phßng

côc qu©n y

b¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi KHCN cÊp nhµ n−íc

nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp

qu©n-d©n y trong phßng chèng dÞch bÖnh

nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai,

th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c

M∙ sè KC 10.23

chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS. TS. Ph¹m Ngäc Giíi

5956

25/7/2006

Hµ Néi- 03/2006

B¸o c¸o tæng kÕt KH&KT ®Ò tµi "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng dÞch

bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c" - M· sè KC.10-23

1

tãm t¾t

Õt hîp qu©n - d©n y (KHQDY) thùc hiÖn nhiÖm vô ch¨m sãc, b¶o vÖ søc

khoÎ cho nh©n d©n vµ bé ®éi lµ truyÒn thèng vµ lµ nÐt ®Æc thï cña Ngµnh

Y tÕ ViÖt Nam. Trong thêi b×nh, KHQDY ®i vµo chiÒu s©u x©y dùng tiÒm lùc y tÕ -

qu©n sù (YT-QS), x©y dùng khu vùc phßng thñ (KVPT) cña ®Êt n−íc, s½n sµng øng phã

kÞp thêi cho c¸c t×nh huèng qu©n sù còng nh− phßng chèng dÞch bÖnh nguy hiÓm,

khñng bè sinh häc (KBSH), kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng

khÈn cÊp kh¸c.

KHQDY kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ ho¹t ®éng chuyªn m«n kü thuËt nh»m ch¨m

sãc, b¶o vÖ søc khoÎ céng ®ång mµ cßn lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p phèi hîp liªn

ngµnh cã hiÖu qu¶ trong viÖc kh¾c phôc hËu qu¶ do thiªn tai, th¶m ho¹, dÞch bÖnh,

KBSH…lµm h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt thiÖt h¹i vÒ ng−êi, thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ; ®ång

thêi, gãp phÇn quan träng lËp l¹i trËt tù an toµn x· héi t¹i c¸c khu vùc trong t×nh tr¹ng

khÈn cÊp khi cã dÞch bÖnh tèi nguy hiÓm hoÆc c¸c sù cè th¶m ho¹ hay KBSH x¶y ra.

Ngµnh Y tÕ ViÖt Nam ®· tÝch luü ®−îc ®−îc mét sè kinh nghiÖm qua ho¹t ®éng

KHQDY trong phßng chèng dÞch bÖnh (PCDB), kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹.

Tuy nhiªn, do hoµn c¶nh n−íc ta ®ang ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng ng©n s¸ch cßn h¹n chÕ nªn

viÖc ®Çu t− trang thiÕt bÞ phßng hé còng nh− trang thiÕt bÞ cho ho¹t ®éng PCDB nguy

hiÓm cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Ngµy 21/7/1992, liªn Bé Y tÕ - Quèc phßng ®· cã

Th«ng t− liªn tÞch sè 09/TT-LB quy ®Þnh vÒ viÖc KHQDY trong PCDB; Thùc tr¹ng vÒ

hÖ thèng y tÕ dù phßng YTDP ë hÇu hÕt c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng còng

nh− cña c¸c ®¬n vÞ chñ lùc trong qu©n ®éi tuy ®· thµnh lËp c¸c Tæ phßng chèng dÞch

(PCD) c¬ ®éng nh−ng ho¹t ®éng ®éc lËp, thiÕu vÒ nh©n lùc, trang thiÕt bÞ - vËt t− - sinh

phÈm vµ nhÊt lµ ch−a x©y dùng ®−îc mét quy chÕ phèi hîp chÆt chÏ, triÓn khai ®ång bé

trªn ®Þa bµn tØnh, thµnh phè nªn khi cã c¸c t×nh huèng dÞch bÖnh tèi nguy hiÓm, KBSH,

th¶m ho¹ sinh häc…x¶y ra th× kh¶ n¨ng ®¸p øng cßn rÊt h¹n chÕ. Do ®ã, cÇn x©y dùng

mét c¬ chÕ qu¶n lý, ®iÒu hµnh thèng nhÊt vµ thµnh lËp c¸c ph©n ®éi c¬ ®éng KHQDY

®Ó tËp trung vµ ph¸t huy tèi ®a kh¶ n¨ng hiÖn cã cña lùc l−îng YTDP qu©n y, d©n y trªn

cïng mét ®Þa bµn tØnh, thµnh phè ®Ó s½n sµng ®¸p øng nhanh, cã hiÖu qu¶ khi cã c¸c

t×nh huèng khÈn cÊp.

XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do trªn, dùa vµo c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra vÒ thùc tr¹ng cña hÖ

thèng YTDP qu©n vµ d©n y ë c¸c tØnh, thµnh phè ®−îc lùa chän nghiªn cøu ®¹i diÖn cho

K

B¸o c¸o tæng kÕt KH&KT ®Ò tµi "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng dÞch

bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c" - M· sè KC.10-23

2

c¸c vïng l·nh thæ ViÖt Nam, §Ò tµi KC.10-23 “Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt

hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng dÞch bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai,

th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c” nh»m 2 môc tiªu:

1. Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ ®−îc thùc tr¹ng vÒ tæ chøc, biªn chÕ cña lùc l−îng YTDP

qu©n y, d©n y ë 6 khu vùc ®¹i diÖn cho c¸c vïng ®Þa lý cña ViÖt Nam vµ kÕt qu¶ ho¹t

®éng KHQDY trong PCDB nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ sau th¶m häa trong 12 n¨m

(1992-2003).

2. §Ò xuÊt ®−îc gi¶i ph¸p KHQDY trong PCDB nguy hiÓm, KBSH vµ kh¾c phôc

hËu qu¶ sau th¶m häa sinh häc.

§Ò tµi ®−îc hoµn thµnh víi c¸c néi dung vµ s¶n phÈm chÝnh sau:

1. §iÒu tra, ph©n tÝch thùc tr¹ng vÒ:

a. Tæ chøc, biªn chÕ vµ kh¶ n¨ng ®¸p øng nhiÖm vô khi cã t×nh huèng khÈn cÊp

cña hÖ thèng YTDP qu©n y, d©n y ë c¸c tØnh, thµnh phè ®−îc lùa chän nghiªn cøu ®¹i

diÖn cho c¸c vïng l·nh thæ cña ®Êt n−íc.

b. KÕt qu¶ ho¹t ®éng KHQDY PCDB trong 12 n¨m (1992-2003) cña 61 tØnh,

thµnh phè trong c¶ n−íc.

2. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p KHQDY trong PCDB tèi nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶

thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c bao gåm:

a. X©y dùng c¬ chÕ qu¶n lý, ®iÒu hµnh vµ triÓn khai lùc l−îng YTDP c¬ ®éng

theo ph−¬ng thøc KHQDY cña Ban qu©n - d©n y (QDY) tØnh, thµnh phè.

b. X©y dùng m« h×nh §éi Y tÕ dù phßng c¬ ®éng qu©n - d©n y (YTDPC§QDY)

tØnh, thµnh phè.

§éi YTDPC§QDY tØnh, thµnh phè lµ lùc l−îng b¸n chuyªn tr¸ch, khi cã t×nh

huèng khÈn cÊp sÏ ®−îc huy ®éng ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô PCDB nguy hiÓm, KBSH d−íi

sù ®iÒu hµnh cña Ban QDY tØnh, thµnh phè vµ khi ®−îc t¨ng c−êng thªm lùc l−îng cña

c¸c ®¬n vÞ chuyªn ngµnh kh¸c vÒ phãng x¹, ho¸ häc; ®ång thêi, ®−îc bæ sung c¸c trang

bÞ, ph−¬ng tiÖn ®Æc chñng, §éi YTDPC§QDY cã thÓ thùc hiÖn thªm nhiÖm vô phßng

chèng phãng x¹, ho¸ häc.

3. §Ò xuÊt x©y dùng Th«ng t− liªn tÞch Y tÕ - Quèc phßng vÒ triÓn khai c¸c lùc

l−îng y tÕ qu©n - d©n y kÕt hîp trong PCDB nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai,

th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c.

B¸o c¸o tæng kÕt KH&KT ®Ò tµi "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng dÞch

bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c" - M· sè KC.10-23

3

phÇn chÝnh b¸o c¸o

më ®Çu

h÷ng n¨m gÇn ®©y t×nh h×nh dÞch bÖnh trªn thÕ giíi diÔn biÕn rÊt phøc

t¹p. NhiÒu vô dÞch míi, nguy hiÓm xuÊt hiÖn nh− Ebola, SARS, Cóm týp

A H5N1...®· thùc sù trë thµnh vÊn ®Ò cÇn quan t©m cña mçi quèc gia trong ch¨m sãc søc

khoÎ céng ®ång.

MÆc dï t×nh h×nh thÕ giíi ®· cã nh÷ng thay ®æi, trªn danh nghÜa chiÕn tranh l¹nh

®· chÊm døt, nh−ng c¸c cuéc xung ®ét vò trang khu vùc vÉn næ ra liªn tiÕp, sù gia t¨ng

ho¹t ®éng cña c¸c nhãm, lùc l−îng khñng bè ®· thùc sù ®e do¹ sù æn ®Þnh trªn thÕ giíi.

Ho¹t ®éng khñng bè ngµy cµng t¨ng vÒ møc ®é nguy hiÓm víi viÖc sö dông c¸c t¸c

nh©n sinh häc, chÊt ®éc ho¸ häc, chÊt phãng x¹ (bom bÈn). NhiÒu quèc gia tõ l©u ®·

h×nh thµnh nh÷ng ®éi ®Æc nhiÖm ®Ó s½n sµng phßng chèng c¸c vô dÞch nguy hiÓm,

KBSH, th¶m ho¹ sinh häc.

Thùc tiÔn cho thÊy, c¸c thµnh phè lín trùc thuéc Trung −¬ng (Hµ Néi, Thµnh

phè Hå ChÝ Minh, §µ N½ng...) lµ nh÷ng ®Çu mèi chÝnh trÞ, kinh tÕ cña c¶ n−íc vµ cña

khu vùc; lµ n¬i cã nguy c¬ bÞ khñng bè cao. Bµi häc kinh nghiÖm vÒ PCDB qua c¸c vô

dÞch SARS t¹i ViÖt Nam vµ c¸c n−íc §«ng Nam ¸ trong nh÷ng n¨m võa qua vµ ®Æc

biÖt lµ ®ît sãng thÇn cuèi th¸ng 12/2004 t¹i khu vùc bê biÓn Th¸i B×nh D−¬ng thuéc

§«ng Nam ¸ vµ dÞch cóm týp A-H5N1 t¹i ViÖt Nam vµ mét sè n−íc l©n cËn hiÖn nay

cho thÊy, viÖc x©y dùng hÖ thèng c¶nh b¸o, ph¸t hiÖn sím thiªn tai, th¶m ho¹, dÞch

bÖnh còng nh− viÖc x©y dùng vÒ tæ chøc, lùc l−îng vµ trang bÞ cho toµn bé hÖ thèng

øng phã thiªn tai, th¶m ho¹, dÞch bÖnh cña mçi quèc gia lµ hÕt søc quan träng vµ cÊp

thiÕt. Ng©n s¸ch ®Çu t− ban ®Çu tuy kh«ng nhá, nh−ng nÕu so víi nh÷ng thiÖt h¹i vÒ

kinh tÕ - x· héi, vÒ ng−êi vµ tµi s¶n mµ c¸c quèc gia ®· ph¶i g¸nh chÞu th× kh«ng thÓ so

s¸nh ®−îc.

Kh¸i niÖm vÒ “t×nh huèng khÈn cÊp” trong ®Ò tµi lµ ®Ó chØ t×nh huèng khi x¶y

ra: dÞch bÖnh nguy hiÓm, KBSH vµ hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ cã yÕu tè sinh häc

(cã nguy c¬ bïng ph¸t dÞch bÖnh tèi nguy hiÓm sau thiªn tai hoÆc th¶m häa sinh häc).

C¸c kh¸i niÖm "khñng bè sinh häc" vµ "th¶m ho¹ sinh häc" dïng trong ®Ò tµi

nµy ®−îc hiÓu lµ:

N

B¸o c¸o tæng kÕt KH&KT ®Ò tµi "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng dÞch

bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c" - M· sè KC.10-23

4

- Khñng bè sinh häc: Lµ viÖc con ng−êi sö dông t¸c nh©n sinh häc (TNSH) ®Ó ®e

do¹ céng ®ång, g©y ra æ bÖnh truyÒn nhiÔm nh−ng ë ph¹m vi hÑp

- Th¶m ho¹ sinh häc: Lµ th¶m ho¹ dÞch bÖnh nguy hiÓm x¶y ra do sù bÊt cÈn cña

con ng−êi khi sö dông TNSH trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu hoÆc do con ng−êi chñ ý sö

dông c¸c TNSH ®Ó uy hiÕp, g©y tæn thÊt lín cho ®èi ph−¬ng (chiÕn tranh sinh häc).

Kh¸i niÖm "kh¾c phôc hËu qu¶ sau thiªn tai, th¶m ho¹" trong ho¹t ®éng

KHQDY sö dông trong ®Ò tµi nµy chØ giíi h¹n trong lÜnh vùc YTDP, nghÜa lµ: kh¾c

phôc hËu qu¶ sau thiªn tai, th¶m ho¹ cã yÕu tè sinh häc bao gåm viÖc tæ chøc, ®iÒu

®éng, sö dông c¸c lùc l−îng, trang bÞ, vËt t− y tÕ cña qu©n y, d©n y ®Õn khu vùc x¶y ra

thiªn tai, th¶m ho¹ ®Ó tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p cÊp cøu ®Çu tiªn, vËn chuyÓn ng−êi bÞ

th−¬ng, bÞ bÖnh ra khái khu vùc nguy hiÓm vµ tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p PCDB, xö lý vÖ

sinh m«i tr−êng. C¸c néi dung kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ kh¸c (cøu hé, cøu

n¹n, phßng chèng ch¸y næ, ®éng ®Êt, lò lôt, vËn chuyÓn n¹n nh©n, thu dung, cÊp cøu

hµng lo¹t t¹i tuyÕn bÖnh viÖn…) kh«ng thuéc ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi.

§Ó cã thÓ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ trong t×nh huèng khÈn cÊp cÇn cã mét c¬ chÕ

®iÒu hµnh ho¹t ®éng thèng nhÊt c¸c lùc l−îng y tÕ, sù ph©n c«ng chøc n¨ng nhiÖm vô

cô thÓ vµ ®Æc biÖt lµ ph¶i cã nh÷ng lùc l−îng chuyªn m«n ®−îc trang bÞ tèt, c¬ ®éng

nhanh, ®−îc huÊn luyÖn tinh nhuÖ, diÔn tËp th−êng xuyªn míi cã thÓ s½n sµng hoµn

thµnh nhiÖm vô khi cã t×nh huèng x¶y ra.

§iÒu kiÖn kinh tÕ cña n−íc ta ch−a cho phÐp chóng ta cã lùc l−îng chuyªn tr¸ch

mang tÝnh chuyªn nghiÖp chØ ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô øng phã víi t×nh tr¹ng khÈn cÊp;

h¬n n÷a, ViÖt Nam lµ mét n−íc thùc hiÖn tèt nhiÒu m« h×nh KHQDY trong ch¨m sãc

søc khoÎ céng ®ång. PCDB tèi nguy hiÓm, phßng chèng KBSH, th¶m ho¹ sinh häc lµ

nhiÖm vô cña toµn x· héi; trong ®ã, lùc l−îng chñ yÕu lµ ngµnh YTDP cña qu©n y vµ

d©n y.

Thùc tiÔn, ho¹t ®éng KHQDY trong nh÷ng n¨m qua rÊt phong phó, ®a d¹ng vµ

ph¸t triÓn c¶ vÒ bÒ réng lÉn chiÒu s©u vµ ®· cã nhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc vÒ

KHQDY:

- Tõ n¨m 1996, Côc Qu©n y ®· tham gia ch−¬ng tr×nh cÊp Nhµ n−íc "B¶o vÖ

vµ n©ng cao søc khoÎ céng ®ång", m· sè KHCN-11 víi 2 ®Ò tµi nh¸nh lµ:

B¸o c¸o tæng kÕt KH&KT ®Ò tµi "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng dÞch

bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c" - M· sè KC.10-23

5

• "X©y dùng m« h×nh KHQDY trong ch¨m sãc, b¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n

vµ bé ®éi ë mét sè x· vïng s©u, vïng xa thuéc biªn giíi bé ViÖt Nam" -

M· sè KHCN-11-01-02A.

• "X©y dùng m« h×nh KHQDY nh»m ch¨m sãc, b¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n

vµ lùc l−îng vò trang trªn c¸c ®¶o, quÇn ®¶o thuéc l·nh h¶i ViÖt Nam"

- M· sè KHCN-11-01-02B.

- N¨m 1998, Côc Qu©n y chñ tr× ®Ò tµi cÊp Bé Quèc phßng "Nghiªn cøu

x©y dùng m« h×nh KHQDY ch¨m sãc, b¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n vµ bé ®éi

ë khu vùc träng ®iÓm quèc phßng - an ninh (QP-AN) khu vùc miÒn nói

T©y B¾c".

- N¨m 2001, Côc Qu©n y chñ tr× ®Ò tµi cÊp Nhµ n−íc m· sè KC.10-08

“Nghiªn cøu x©y dùng m« h×nh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña BÖnh x¸ QDY

t¹i khu vùc träng ®iÓm” thuéc Ch−¬ng tr×nh KH&CN träng ®iÓm cÊp Nhµ

n−íc giai ®o¹n 2001-2005 “Khoa häc vµ c«ng nghÖ phôc vô ch¨m sãc vµ

b¶o vÖ søc khoÎ céng ®ång” - M· sè KC.10.

Nh÷ng vÊn ®Ò ®· nghiªn cøu vµ gi¶i quyÕt trong c¸c ®Ò tµi trªn tËp trung vµo viÖc

x©y dùng c¸c gi¶i ph¸p vµ m« h×nh KHQDY trong lÜnh vùc x©y dùng tiÒm lùc YT-QS

trong KVPT vÒ tæ chøc thu dung cÊp cøu, ®iÒu trÞ, nh»m x©y dùng mét hÖ thèng ®iÒu trÞ

KHQDY liªn hoµn tõ tuyÕn x· tíi tuyÕn huyÖn, tØnh ë c¸c khu vùc träng ®iÓm QP-AN

(vïng s©u, vïng xa, biªn giíi, h¶i ®¶o vµ c¸c khu vùc cã ®iÒu kiÖn ®Þa lý, kinh tÕ - chÝnh

trÞ x· héi träng yÕu cña ®Êt n−íc), phôc vô c«ng t¸c ch¨m sãc, b¶o vÖ søc khoÎ cho

nh©n d©n vµ bé ®éi trong thêi b×nh; ®ång thêi, ®¸p øng ®−îc viÖc cøu ch÷a th−¬ng binh,

bÖnh binh, ng−êi bÞ th−¬ng, bÞ n¹n khi cã chiÕn tranh vµ c¸c t×nh huèng thiªn tai, th¶m

ho¹ kh¸c.

Nh− vËy, hiÖn ë ViÖt Nam, m« h×nh ho¹t ®éng KHQDY kh¸ phong phó, ®a d¹ng

nh−ng ch−a cã nghiªn cøu nµo ®Ò cËp s©u ®Õn viÖc KHQDY trong PCDB tèi nguy hiÓm

(KBSH hoÆc th¶m ho¹ sinh häc do con ng−êi hoÆc thiªn nhiªn g©y ra) ®· vµ ®ang lµ

mèi nguy c¬ ®e do¹ ngµy cµng t¨ng trong t×nh h×nh hiÖn nay.

C¸c ho¹t ®éng KHQDY trong PCDB tèi nguy hiÓm, ®e do¹ KBSH hay th¶m ho¹

sinh häc, ho¸ häc... ®· x¶y ra cßn thiÕu sù phèi hîp qu¶n lý, ®iÒu hµnh ®ång bé cña c¸c

cÊp nªn viÖc ®¸p øng nhiÖm vô ch−a kÞp thêi vµ hiÖu qu¶ cßn h¹n chÕ, n¶y sinh nhiÒu

vÊn ®Ò bÊt cËp tõ quy tr×nh lÊy bÖnh phÈm, b¶o ®¶m trang bÞ chuyªn dïng cho c¸n bé y

B¸o c¸o tæng kÕt KH&KT ®Ò tµi "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng dÞch

bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c" - M· sè KC.10-23

6

tÕ, qu©n y khi tiÕp xóc víi bÖnh phÈm ®Õn ph−¬ng tiÖn xö lý vÖ sinh sau khi lÊy bÖnh

phÈm... V× vËy: "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p kÕt hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng

dÞch bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m häa vµ c¸c t×nh huèng khÈn

cÊp kh¸c " lµ mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch, cÇn sím t×m ®−îc ra gi¶i ph¸p phï hîp víi ®iÒu kiÖn

thùc tÕ cña ViÖt Nam vµ ®Ò xuÊt v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®Ó h−íng dÉn, triÓn khai

c¸c gi¶i ph¸p ®ã cã hiÖu qu¶, nh»m n©ng cao chÊt l−îng c«ng t¸c b¶o vÖ, ch¨m sãc søc

khoÎ céng ®ång vµ gãp phÇn tÝch cùc vµo x©y dùng tiÒm lùc YT-QS trong thêi b×nh,

n©ng cao kh¶ n¨ng s½n sµng chiÕn ®Êu cña Ngµnh Qu©n y, s½n sµng ®¸p øng c¸c t×nh

huèng khÈn cÊp.

§Ò tµi KC.10-23 tiÕn hµnh nghiªn cøu nh»m 2 môc tiªu:

1. Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ ®−îc thùc tr¹ng vÒ tæ chøc, biªn chÕ cña lùc l−îng YTDP

qu©n y, d©n y ë 7 tØnh, thµnh phè ®¹i diÖn cho 6 vïng ®Þa lý cña ViÖt Nam vµ kÕt qu¶

ho¹t ®éng KHQDY trong PCDB nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ sau th¶m häa trong 12

n¨m (1992-2003).

2. §Ò xuÊt ®−îc gi¶i ph¸p KHQDY trong PCDB nguy hiÓm, khñng bè sinh häc

vµ kh¾c phôc hËu qu¶ sau th¶m häa sinh häc.

§Ó hoµn thµnh ®−îc 2 môc tiªu trªn, ®Ò tµi ®· tËp trung vµo c¸c néi dung nghiªn

cøu sau:

- Thu thËp, ®iÒu tra ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng tæ chøc, biªn chÕ cña hÖ thèng YTDP

qu©n y, d©n y t¹i c¸c ®Þa ®iÓm lùa chän nghiªn cøu ®¹i diÖn cho c¸c vïng l·nh thæ trong

c¶ n−íc vµ kÕt qu¶ KHQDY trong PCDB trong 12 n¨m (1992-2003) t¹i 61 tØnh, thµnh

phè trong c¶ n−íc.

- Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vÒ hÖ thèng YTDP QDY vµ ho¹t ®éng KHQDY

trong PCDB t¹i c¸c khu vùc nghiªn cøu, ®Ò tµi ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p KHQDY trong

PCDB nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp

kh¸c bao gåm:

• C¬ chÕ qu¶n lý, ®iÒu hµnh vµ triÓn khai lùc l−îng y tÕ c¬ ®éng theo

ph−¬ng thøc KHQDY cña Ban QDY tØnh, thµnh phè trong t×nh huèng

khÈn cÊp.

• M« h×nh §éi YTDPC§QDY tØnh, thµnh phè trong t×nh huèng khÈn cÊp.

C¸c gi¶i ph¸p vµ m« h×nh ®Ò xuÊt cña ®Ò tµi ®−îc diÔn tËp thùc nghiÖm t¹i Thµnh

phè Hå ChÝ Minh, mét ®Þa bµn träng ®iÓm vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ x· héi cña c¶

B¸o c¸o tæng kÕt KH&KT ®Ò tµi "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng dÞch

bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c" - M· sè KC.10-23

7

n−íc ®Ó rót kinh nghiÖm, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ vµ tÝnh kh¶ thi cña m« h×nh tr−íc khi ¸p

dông triÓn khai nh©n réng trong ph¹m vi toµn quèc.

- §Ò tµi ®· nghiªn cøu x©y dùng dù th¶o v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt lµ Th«ng t−

liªn tÞch Y tÕ - Quèc phßng ®Ó t¹o ra hµnh lang ph¸p lý nh»m b¶o ®¶m cho tÝnh kh¶ thi

cña m« h×nh; ®ång thêi còng lµ kiÕn nghÞ ®Ó ®−a kÕt qu¶ nghiªn cøu vµo ¸p dông thùc

tiÔn.

§Ó thùc hiÖn ®−îc nh÷ng néi dung nghiªn cøu trªn, ®Ò tµi ®· ®−îc cÊp tõ ng©n

s¸ch Nhµ n−íc víi tæng kinh phÝ 2.000 triÖu ®ång trong 2 n¨m (2001-2004), trong ®ã:

Thuª kho¸n chuyªn m«n : 550 triÖu ®ång = 27,5%.

Nguyªn, vËt liÖu, n¨ng l−îng : 100 triÖu ®ång = 5,0%.

ThiÕt bÞ, m¸y mãc chuyªn dïng : 936 triÖu ®ång = 46,8%.

Chi kh¸c : 414 triÖu ®ång = 20,7%.

B¸o c¸o tæng kÕt KH&KT ®Ò tµi "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng dÞch

bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c" - M· sè KC.10-23

8

ch−¬ng mét

tæng quan

1.1. Nguy c¬ vµ chiÕn l−îc chung cña y tÕ toµn cÇu Phßng

chèng dÞch bÖnh nguy hiÓm, tèi nguy hiÓm vµ vò khÝ sinh

häc.

Th«ng b¸o vÒ t×nh tr¹ng søc khoÎ thÕ giíi n¨m 2002 víi chñ ®Ò: "Gi¶m rñi ro,

n©ng cao cuéc sèng khoÎ m¹nh". Tæng gi¸m ®èc Tæ chøc y tÕ thÕ giíi (WHO) ®· göi

th«ng ®iÖp: "HiÖn nay ®ang lµ thêi kú nguy hiÓm cho mét cuéc sèng khoÎ m¹nh cña thÕ

giíi. ë nhiÒu n¬i, mét trong nh÷ng kÎ thï nguy hiÓm nhÊt cña søc khoÎ ®ang hoµnh

hµnh cïng víi liªn minh lµ sù ®ãi nghÌo, t¹o ra mét g¸nh nÆng gÊp ®«i cña bÖnh tËt, sù

bÊt lùc vµ t×nh tr¹ng chÕt trÎ cña nhiÒu triÖu ng−êi. B©y giê lµ lóc chóng ta s¸t c¸nh

cïng nhau ®Ó chèng l¹i mèi ®e do¹ nµy".

VÒ dÞch bÖnh truyÒn nhiÔm nguy hiÓm vµ tèi nguy hiÓm, WHO vµ nhiÒu t¹p chÝ

cña Mü ®· nhËn ®Þnh: BÊt chÊp nh÷ng nç lùc nhÊt cña chóng ta nh»m ng¨n chÆn sù tÊn

c«ng cña nh÷ng mÇm bÖnh nguy hiÓm míi vµ nh÷ng mÇm bÖnh tèi nguy hiÓm; nh÷ng

mÇm bÖnh truyÒn nhiÔm cã lÏ kh«ng bao giê chÞu l¾ng ®i hoµn toµn. Nh÷ng mÇm bÖnh

vi khuÈn trë nªn kh«ng æn ®Þnh, thËm chÝ thay ®æi, ®i ®Õn thÝch nghi, s½n sµng tÊn c«ng

khi hÖ thèng b¶o vÖ cña chóng ta suy yÕu. ChÝnh v× vËy, chóng ta ph¶i s½n sµng ®èi phã

víi bÊt cø mèi ®e do¹ nµo. Th¸ch thøc nµy ®ßi hái mçi quèc gia cÇn kiÓm so¸t chÆt chÏ

dÞch bÖnh, kh«ng ngõng n©ng cao hiÓu biÕt cña chóng ta qua nghiªn cøu; chuÈn bÞ tèt

nhÊt b»ng c¸ch cñng cè v÷ng ch¾c hÖ thèng ch¨m sãc søc khoÎ céng ®ång vµ trang bÞ

s½n cho céng ®ång, cho mçi quèc gia ®Ó cã kh¶ n¨ng quyÕt ®Þnh nh÷ng hµnh ®éng

phßng chèng nh÷ng bÖnh truyÒn nhiÔm nguy hiÓm vµ tèi nguy hiÓm.

ChØ míi vµi thËp kû tr−íc ®©y, céng ®ång ®· tin r»ng khoa häc ®· chiÕn th¾ng

c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm b»ng c¸ch t¹o ra kh¸ng sinh vµ nh÷ng chiÕn l−îc b¶o vÖ søc

khoÎ céng ®ång hïng hËu. B»ng chøng lµ nh÷ng thµnh tùu to lín chiÕn th¾ng c¸c bÖnh

viªm phæi, b¹i liÖt vµ ®Ëu mïa. Ng−êi ta t−ëng ®· hoµn toµn yªn t©m vÒ nh÷ng mèi ®e

do¹ bëi c¸c dÞch bÖnh do vi khuÈn. Nh−ng viÖc khèng chÕ c¸c bÖnh do virus ch−a cã

vacxin, ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n; sù lan trµn toµn cÇu cña Héi chøng suy gi¶m miÔn

dÞch m¾c ph¶i (AIDS), sù trë l¹i cña bÖnh lao vµ sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng chñng virus

B¸o c¸o tæng kÕt KH&KT ®Ò tµi "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng dÞch

bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c" - M· sè KC.10-23

9

míi nh−: Hanta, Ebola...g©y chÕt ng−êi vµ gÇn ®©y nhÊt lµ vô dÞch SARS x¶y ra ë 32

quèc gia, víi sè ng−êi bÖnh 8.422 ng−êi, tö vong 916 ng−êi; dÞch cóm gia cÇm ®Õn

cuèi n¨m 2003 míi chØ xuÊt hiÖn ë 14 quèc gia thuéc Ch©u ¸ vµ Ch©u Phi vµ bÊt chÊp

mäi nç lùc ng¨n chÆn cña c¸c quèc gia, ®Õn gi÷a n¨m 2005 ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn ë mét

sè n−íc Ch©u ¢u... lµ nh÷ng c¶nh b¸o chóng ta vÒ nh÷ng thay ®æi vµ sù thÝch nghi cña

mÇm bÖnh.

C¸c n−íc trªn thÕ giíi còng ®· ®¸nh gi¸ ®Õn nh÷ng yÕu tè lµm t¨ng nhanh t×nh

tr¹ng nguy hiÓm cña c¸c t¸c nh©n g©y bÖnh truyÒn nhiÔm lµ: Sù t¨ng d©n sè nhanh, giao

l−u quèc tÕ réng, sù vËn chuyÓn c¸c s¶n phÈm thùc phÈm vµ ®éng vËt cïng víi nh÷ng

sù thay ®æi cña tËp qu¸n con ng−êi, sù x©m lÊn cña con ng−êi vµo m«i tr−êng hoang d·

n¬i c«n trïng vµ ®éng vËt cã mang mÇm bÖnh sinh sèng... lµm mÇm bÖnh biÕn ®æi vµ

ph¸t triÓn, kh¸ng l¹i kh¸ng sinh vµ c¸c thuèc kh¸ng khuÈn kh¸c. C¬ quan b¶o vÖ søc

khoÎ céng ®ång, Trung t©m qu¶n lý bÖnh tËt cña Mü ®· ®Ò ra mét chiÕn l−îc phßng

bÖnh truyÒn nhiÔm nguy hiÓm cho ThÕ kû 21 víi 4 môc ®Ých chñ yÕu lµ:

- §iÒu tra vµ xö lý;

- ¸p dông nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu;

- X©y dùng c¬ së vµ huÊn luyÖn;

- Dù phßng vµ kiÓm so¸t.

Sù ph¸t triÓn cña vò khÝ sinh häc (VKSH) song song víi lÞch sö xung ®ét trong

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi tõ nhiÒu thÕ kû tr−íc. HiÖn nay, mÆc dï cã

nh÷ng h¹n chÕ bëi c¸c c«ng −íc quèc tÕ nh−ng viÖc nghiªn cøu t¸c nh©n BC vÉn ®ang

®−îc ®Èy m¹nh ë nhiÒu n−íc vµ rÊt cã thÓ t¸c nh©n sinh häc, ho¸ häc (Biological -

Chemical - BC) sÏ trë thµnh chÊt ®éc qu©n sù thÕ hÖ thø 3 tiªu biÓu vµo nh÷ng n¨m ®Çu

cña thÕ kû 21. NhiÒu ng−êi dù ®o¸n r»ng chÊt ®éc BC sÏ ®−îc ®−a vµo trang bÞ cña

qu©n ®éi vµ c¸c n−íc tiªn tiÕn trong nh÷ng n¨m tíi. VKSH dïng ®−îc c¶ ë tiÒn tuyÕn

vµ hËu ph−¬ng víi chøc n¨ng nh− mét vò khÝ chiÕn thuËt hoÆc chiÕn l−îc; sö dông ®−îc

ë mäi thêi ®iÓm: tr−íc - trong - vµ sau chiÕn ®Êu; VKSH trong chiÕn tranh vµ c¶ trong

hoµ b×nh cã thÓ sö dông d−íi d¹ng khñng bè, dÔ sö dông trong nhiÒu ®iÒu kiÖn ®Þa lý,

khÝ hËu, cã thÓ dïng c«ng khai hoÆc bÝ mËt; cã thÓ ®¹t nhiÒu môc ®Ých nh− s¸t th−¬ng

sinh lùc ®èi ph−¬ng, huû diÖt gia sóc mïa mµng, g©y nh÷ng hËu qu¶ tr−íc m¾t vµ l©u

dµi th«ng qua "hiÖu øng d©y chuyÒn" nh− ®ãi kÐm - dÞch bÖnh - t¹o æ bÖnh thiªn nhiªn

míi….

B¸o c¸o tæng kÕt KH&KT ®Ò tµi "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng dÞch

bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c" - M· sè KC.10-23

10

VKSH ®· ®−îc sö dông ë khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng tõ sau ChiÕn tranh

thÕ giíi lÇn thø nhÊt. §Ó chuÈn bÞ chiÕn tranh, ph¸t xÝt NhËt ®· lËp mét ®¬n vÞ ®Æc biÖt

gäi lµ §éi 731, thùc chÊt lµ mét trung t©m nghiªn cøu VKSH hoµn chØnh trªn mét khu

vùc réng lín gåm nhiÒu phßng thÝ nghiÖm, b·i thö, s©n bay, khu vùc giam tï binh sö

dông lµm vËt thÝ nghiÖm.

Kh¸i niÖm “khñng bè“ ®−îc ®Þnh nghÜa nh− sau:“Hµnh ®éng b¹o lùc tµn ¸c cña

c¸ nh©n, cña mét tæ chøc, mét Nhµ n−íc hoÆc liªn minh Nhµ n−íc nh»m ph¸ ho¹i, ®e

do¹, g©y sî h·i hoÆc c−ìng bøc, buéc ®èi ph−¬ng khuÊt phôc hay thùc hiÖn nh÷ng yªu

s¸ch nhÊt ®Þnh; mét lo¹i téi ph¹m quèc tÕ. H×nh thøc khñng bè: b¾t cãc, ¸m s¸t, ®¸nh

bom, tµn s¸t man rî... Khñng bè ®−îc mét sè n−íc vµ thÓ lùc ph¶n ®éng, c¸c phÇn tö

cùc ®oan, lùc l−îng ly khai trªn thÕ giíi sö dông nh− mét quèc s¸ch hoÆc mét chiÕn

l−îc ®Ó thùc hiÖn nh÷ng môc ®Ých nhÊt ®Þnh“. (Tõ ®iÓn B¸ch khoa Qu©n sù ViÖt Nam,

Nhµ XuÊt b¶n Qu©n ®éi Nh©n d©n, 2004, trang 572).

C¸c thÕ lùc khñng bè t×m mäi c¸ch ®Ó g©y hiÖu qu¶ s¸t th−¬ng vÒ sinh m¹ng d©n

th−êng vµ c¬ së vËt chÊt lín nhÊt. Do vËy, c¸c ph−¬ng tiÖn sö dông ®Ó khñng bè cã thÓ

gåm c¸c lo¹i chÊt næ, chÊt ®éc ho¸ häc, t¸c nh©n sinh häc, chÊt phãng x¹. C¸c lo¹i vò

khÝ cã thÓ dïng ®Ó khñng bè nãi trªn t−¬ng ®èi dÔ kiÕm hoÆc s¶n xuÊt do láng lÎo trong

qu¶n lý cña nÒn th−¬ng m¹i toµn cÇu, do tÝnh c«ng khai vµ phæ biÕn cña c¸c th«ng tin

vÒ kü thuËt vµ c«ng nghÖ qua m¹ng Internet.

Sau vô khñng bè b»ng TNSH lµ trùc khuÈn "Than" x¶y ra ë Florida vµ New

York vµo cuèi n¨m 2001, Héi TruyÒn nhiÔm Mü (IDSA) ®· häp toµn quèc th−êng niªn

lÇn thø 39 ®Ó dµnh cho chñ ®Ò nãng báng: “BÖnh Than”. Còng trong th¸ng 10/2001,

Trung t©m Gi¸m s¸t khèng chÕ bÖnh CDC Atlanta ®· th«ng b¸o cËp nhËt nh÷ng thµnh

tùu nghiªn cøu vÒ bÖnh Than vµ h−íng dÉn nh÷ng quy tr×nh phßng chèng.

Ng−êi ta cã thÓ dÔ dµng chÕ t¹o ra mét sè l−îng rÊt lín c¸c vi sinh vËt g©y bÖnh

dïng cho chiÕn tranh. Rosebury - nhµ chiÕn l−îc vÒ VKSH cña Mü ®· viÕt: “NÕu chóng

ta muèn VKSH cã hiÖu lùc cao th× ph¶i t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn sao cho mçi chÐn n−íc

uèng hay mçi m3

kh«ng khÝ thë còng g©y bÖnh cho ng−êi”.

Ngµy nay, víi thµnh tùu c«ng nghÖ sinh häc hiÖn ®¹i ng−êi ta l¹i muèn sö dông

mét l−îng rÊt nhá TNSH nh−ng vÉn cã thÓ mang l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ mong ®îi. C¸c tiÕn

bé vÒ kü thuËt di truyÒn, kü thuËt biÕn ®æi gen, ng−êi ta ®· t¹o ra c¸c TNSH cã ®Æc tÝnh

phï hîp víi c¸c yªu cÇu cña c¸c TNSH sö dông chÕ t¹o VKSH. Ng−êi ta còng cã thÓ

B¸o c¸o tæng kÕt KH&KT ®Ò tµi "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng dÞch

bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c" - M· sè KC.10-23

11

t¹o ra c¸c TNSH cã nh÷ng ®Æc tÝnh kú l¹ (vÝ dô: nh− vi khuÈn dÞch h¹ch nh−ng l¹i tiÕt ra

ngo¹i ®éc tè cña b¹ch hÇu, virus cóm nh−ng l¹i tiÕt ra ®éc tè cña r¾n hæ mang Cobra,

c¸c mÇm bÖnh cã kh¶ n¨ng kh¸ng l¹i c¸c lo¹i thuèc kh¸ng sinh hiÖn cã... ) khiÕn ®èi

ph−¬ng khã cã thÓ x¸c ®Þnh t¸c nh©n g©y bÖnh ®Ó ®èi phã.

Sù ph¸t triÓn VKSH ngµy cµng t¨ng v× lý do:

- C¸c thµnh tùu c«ng nghÖ sinh häc (kü thuËt gen, kü thuËt t¸i tæng hîp

AND...) ngµy cµng ph¸t triÓn - lµ c¬ së t¹o ra c¸c lo¹i VKSH míi.

- VKSH lµ gi¶i ph¸p thay thÕ c¸c vò khÝ s¸t th−¬ng hµng lo¹t rÎ tiÒn h¬n,

cã tÝnh kh¶ thi h¬n vÒ kü thuËt.

- VKSH kh«ng tÊn c«ng kh«ng bÞ cÊm bëi c«ng −íc quèc tÕ vÒ VKHH,

VKSH.

- ChÕ ®é kiÓm so¸t, thÈm ®Þnh VKSH theo c«ng −íc vÒ VKSH ngµy cµng

khã kh¨n:

• KiÓm so¸t VKSH nãi riªng vµ vò khÝ nãi chung lµ ®iÒu cÇn ph¶i lµm

nh−ng kh«ng lµm ®−îc vµ chØ lµm ®−îc khi kh«ng cÇn thiÕt (Colin Grey).

• RÊt khã ph©n ®Þnh c¸c ho¹t ®éng vµ môc ®Ých s¶n xuÊt VKSH, sinh ho¸

häc tÊn c«ng víi môc ®Ých tù vÖ ®−îc phÐp tiÕn hµnh theo C«ng −íc

BWC.

• RÊt khã ph©n ®Þnh TNSH thuéc lÜnh vùc vò khÝ víi c¸c t¸c nh©n g©y bÖnh

th«ng th−êng.

• ViÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ sinh häc v× môc ®Ých hoµ b×nh th−êng lÉn

lén víi môc ®Ých ph¸t triÓn VKSH. C¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ

sinh häc cã thÓ diÔn ra mét c¸ch lÐn lót phôc vô ý ®å s¶n xuÊt VKSH.

• NÕu thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ sinh häc

®Ó ng¨n chÆn TNSH sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ kh«ng ng¨n chÆn ®−îc bÖnh tËt

vµ dÞch bÖnh.

• C¸c c¬ së ®ang sö dông tiªu chuÈn c«ng nghiÖp Biolevel 1- 4 kh«ng liªn

quan ®Õn ch−¬ng tr×nh s¶n xuÊt VKSH tÊn c«ng nh−ng kh«ng lo¹i trõ kh¶

n¨ng cã ý ®Þnh s¶n xuÊt VKSH cña hä.

• C¸c tiÕn bé trong kü thuËt lªn men vµ c«ng nghÖ sinh häc cho phÐp x©y

dùng c¸c kho VKSH chØ trong vßng vµi ngµy, vµi tuÇn. V× vËy, c¸c kho

vËt liÖu, kho VKSH rÊt khã bÞ thanh tra quèc tÕ ph¸t hiÖn.

B¸o c¸o tæng kÕt KH&KT ®Ò tµi "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng dÞch

bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c" - M· sè KC.10-23

12

• C¸c trang bÞ l−ìng dông: m¸y t¹o aerosol n«ng nghiÖp g¾n trªn m¸y bay,

m¸y bay kh«ng ng−êi l¸i…cã thÓ dïng lµm ph−¬ng tiÖn mang VKSH.

• C¸c ph−¬ng tiÖn chuyªn dông cña vò khÝ th«ng th−êng: ®¹n ph¸o, bom

chïm, m¸y bay qu©n sù, tªn löa hµnh tr×nh, hÖ thèng ®Þnh vÞ tªn löa toµn

cÇu lµ nh÷ng ph−¬ng tiÖn mang VKSH cã søc hÊp dÉn.

Anh, Mü tuyªn bè c«ng khai: “HiÖn cã kho¶ng 10 - 11 n−íc ®ang cã ch−¬ng

tr×nh VKSH tÊn c«ng”. Nh−ng nhiÒu nguån tin cho r»ng sè l−îng thùc tÕ cßn nhiÒu h¬n.

HiÖn nay, c¸c quèc gia ph¸t triÓn trªn thÕ giíi ®Òu nhËn thøc r»ng: C¸c t¸c nh©n ho¸

häc vµ sinh häc ®ang lµ mèi ®e do¹ gÇn víi søc khoÎ céng ®ång. Trong tµi liÖu WHO

(17/8/2001) "Ph−¬ng diÖn søc khoÎ cña vò khÝ ho¸ häc vµ sinh häc" ®· ®¸nh gi¸ mèi ®e

do¹ cña lo¹i vò khÝ nµy ®Õn søc khoÎ céng ®ång: Søc khoÎ céng ®ång hiÖn ®ang ®øng

tr−íc nhiÒu th¸ch thøc, mét trong nh÷ng th¸ch thøc ®ã lµ t¸c nh©n sinh häc vµ ho¸ häc

hiÖn nay ®ang ®−îc ®−a ra sö dông mét c¸ch tuú tiÖn. §èi víi c¸c nhµ chøc tr¸ch, víi

søc khoÎ céng ®ång, c¬ héi x¶y ra lµ mét trong nh÷ng kh¶ n¨ng gÇn nh− hµng ®Çu,

kh«ng thÓ chuÈn bÞ ®èi phã ®−îc hÕt víi tÊt c¶ c¸c t¸c nh©n sinh häc chèng l¹i con

ng−êi; trong ®ã c¸c t¸c nh©n thuéc nhãm nguy hiÓm hµng ®Çu (Nhãm A), cã thÓ kÓ ®Õn

lµ:

- Virus: Variola g©y bÖnh ®Ëu mïa; c¸c virus g©y sèt xuÊt huyÕt nh− Ebola,

Marburg...

- Vi khuÈn: Bacillus anthracis g©y bÖnh than; yersina pestis g©y bÖnh dÞch

h¹ch; Franciella tularensis g©y bÖnh Tularemia...

- §éc tè: Clostridium botulinum g©y chøng ngé ®éc thÞt...

§Ó gãp phÈn ng¨n chÆn vµ h¹n chÕ t¸c h¹i cña nh÷ng t¸c nh©n sinh häc nguy

hiÓm trªn, c¸c nhµ khoa häc cña WHO ®· ®−a ra mét sè biÖn ph¸p gi¶i quyÕt mang tÝnh

chiÕn l−îc chung gåm 4 néi dung:

1. Qu¸ tr×nh 6 b−íc phèi hîp víi céng ®ång:

• B−íc 1: X©y dùng chiÕn l−îc phèi hîp;

• B−íc 2: X¸c ®Þnh th«ng tin;

• B−íc 3: ChuÈn bÞ th«ng b¸o;

• B−íc 4: Lùa chän ph−¬ng thøc phèi hîp;

• B−íc 5: ChuyÓn th«ng b¸o;

• B−íc 6: Theo dâi vµ ®¸nh gi¸.

B¸o c¸o tæng kÕt KH&KT ®Ò tµi "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng dÞch

bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c" - M· sè KC.10-23

13

2. §iÒu tra dùa trªn héi chøng l©m sµng cña b¸c sü tuyÕn tr−íc; tËp trung

vµo chÈn ®o¸n nhanh vµ ghi chÐp.

3. Vacxin vµ phßng t¸c nh©n sinh häc.

4. Bé dông cô dÞch tÔ chuÈn bÞ cho y tÕ céng ®ång.

T¹p chÝ Gi¸o dôc Y tÕ n©ng cao cña Mü (6/6/2003) ®· nªu: HiÖn nay, trªn toµn

thÕ giíi, VKSH ®· chuyÓn tõ mèi ®e do¹ kh«ng râ rµng sang giai ®o¹n trë thµnh nh÷ng

kh¶ n¨ng cã thÓ x¶y ra. V× vËy, c¸c quèc gia, d©n téc, c¸c tæ chøc y tÕ ®· tÝch cùc chuÈn

bÞ ®èi phã b»ng c¸c biÖn ph¸p tõ gi¸m s¸t ®Õn chÕ t¹o vacxin vµ viÖc ®Þnh ra c¸c

chiÕn l−îc phßng chèng. Do t×nh h×nh thÕ giíi cã nh÷ng biÕn ®éng lín, nhÊt lµ nguy c¬

khñng bè; trong ®ã, KBSH ®Æc biÖt nguy hiÓm, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p ph¸t

hiÖn nhanh, nh−ng ph¶i cã ®é ®Æc hiÖu cao. HiÖn nay ®ang h×nh thµnh khuynh h−íng

ph¸t hiÖn ADN ®Æc hiÖu víi mÇm bÖnh than vµ nh÷ng mÇm bÖnh kh¸c.

VÒ vÊn ®Ò kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m häa: T¹i Héi nghÞ quèc tÕ gi¶m nhÑ

thiªn tai, §¹i héi ®ång Liªn hiÖp quèc ®· ra tuyªn bè thËp kû quèc tÕ gi¶m nhÑ thiªn tai

(1990-1999) vµ th«ng qua "ChiÕn l−îc vµ kÕ ho¹ch hµnh ®éng v× mét thÕ giíi an toµn

h¬n". Héi nghÞ quèc tÕ vÒ h¹n chÕ th¶m häa tù nhiªn t¹i NhËt B¶n ®· x¸c ®Þnh: Tr¸ch

nhiÖm ®Çu tiªn cña c¸c n−íc lµ b¶o vÖ nh©n d©n vµ c¬ së h¹ tÇng khi th¶m häa x¶y ra

trong "ChiÕn l−îc vµ kÕ ho¹ch hµnh ®éng v× mét thÕ giíi an toµn h¬n".

Néi dung chÝnh cña chiÕn l−îc vµ kÕ ho¹ch nµy bao gåm:

1. VÊn ®Ò phèi hîp ho¹t ®éng vµ ®¸nh gi¸ nhu cÇu khi cã thiªn tai, th¶m

häa:

• Tæ chøc Uû ban cøu hé Quèc gia.

• Tæ chøc Ban ®iÒu hµnh kh¾c phôc vÒ y tÕ.

• Tæ chøc Uû ban trî gióp vÒ y tÕ.

2. Qu¶n lý n¹n nh©n: ViÖc qu¶n lý n¹n nh©n ®−îc chia lµm 3 giai ®o¹n:

• T×m vµ cÊp cøu;

• VËn chuyÓn n¹n nh©n ®Õn c¸c c¬ së y tÕ vµ ®iÒu trÞ;

• Ph©n bè bÖnh nh©n ë c¸c bÖnh viÖn khi cÇn thiÕt.

3. Qu¶n lý hËu cÇn b¶o ®¶m cho kh¾c phôc vÒ y tÕ: Trong vÊn ®Ò nµy, khã

kh¨n lín nhÊt kh«ng ph¶i lµ cã ®ñ l−îng vËt t− mµ lµ:

• T¸i ph©n bæ l−îng cøu trî.

• Sö dông c¸c kho dù tr÷ ë ®Þa ph−¬ng.

B¸o c¸o tæng kÕt KH&KT ®Ò tµi "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp qu©n - d©n y trong phßng chèng dÞch

bÖnh nguy hiÓm, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, th¶m ho¹ vµ c¸c t×nh huèng khÈn cÊp kh¸c" - M· sè KC.10-23

14

• Yªu cÇu sù trî gióp cña quèc tÕ.

4. VÊn ®Ò th«ng tin, vËn t¶i: X¸c ®Þnh viÖc qu¶n lý cã hiÖu qu¶ c¸c biÖn

ph¸p kh¾c phôc vÒ y tÕ ®ßi hái sù tiÕp cËn vµ gi¸m s¸t mét c¸ch ®Çy ®ñ

th«ng tin vµ vËn t¶i. Tr¸ch nhiÖm nµy lµ cña chÝnh quyÒn; trong tr−êng

hîp khÈn cÊp cÇn ®−îc tËp trung t¹i mét bé phËn cña uû ban cøu hé

quèc gia ®Ó cã thÓ sö dông hiÖu qu¶.

5. C«ng t¸c chuÈn bÞ phßng chèng th¶m häa: C«ng t¸c dù b¸o ®ãng vai trß

quan träng, nh−ng kh«ng thÓ dù b¸o tÊt c¶ c¸c tr−êng hîp th¶m häa.

ChiÕn l−îc x¸c ®Þnh viÖc chuÈn bÞ phßng chèng th¶m häa lµ mét ho¹t

®éng liªn ngµnh, th−êng xuyªn vµ viÖc tham gia cña y tÕ lµ cÇn thiÕt

víi nh÷ng néi dung:

• ChuÈn bÞ kÕ ho¹ch hµnh ®éng chung.

• ChuÈn bÞ kÕ ho¹ch cña tõng bÖnh viÖn.

• X©y dùng c¬ së vËt t− y tÕ ®Ó sö dông trong th¶m häa.

§Ó thùc hiÖn chiÕn l−îc vµ kÕ ho¹ch trªn, t¹i c¸c quèc gia ph¸t triÓn, cã tiÒm

lùc vÒ kinh tÕ, ®· thµnh lËp c¶ mét hÖ thèng guång m¸y ®ñ nh©n lùc vµ trang thiÕt bÞ,

ph−¬ng tiÖn s½n sµng ®¸p øng, ph¶n øng nhanh khi cã t×nh huèng khñng bè hoÆc ®e do¹

khñng bè, th¶m ho¹ sinh häc; trong ®ã, cã viÖc thµnh lËp c¸c ®¬n vÞ ®Æc nhiÖm chèng

KBSH vµ x©y dùng thµnh mét quy tr×nh cô thÓ ®Ó xö lý khi cã t×nh huèng. S¬ ®å quy

tr×nh xö lý t×nh huèng KBSH t¹i thµnh phè Vancouver (Canada):