Nghiên Cứu Cơ Sở Lý Luận Và Thực Tiễn Quy Hoạch Phát Triển Vùng Trồng Luồng Tự Nhiên Tại Huyện Ngọc Lặc Tỉnh Thanh Hóa

BỘ GI¸o dôc vµ TẠO Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT

TR­êng ®¹i häc l©m nghiÖp

Tr­¬ng ngäc tiÕn

Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn quy ho¹ch ph¸t

triÓn vïng trång Luång t¹i huyÖn Ngäc LÆc

tØnh Thanh Ho¸

LUẬN VĂN THẠC Sü KHOA HỌC L©m nghiÖp

Hµ Néi, n¨m 2008

1

§Æt vÊn ®Ò

Trong c«ng t¸c trång rõng phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc còng nh￾trång rõng phôc vô c«ng nghiÖp vµ c¸c môc ®Ých kh¸c, ngoµi c¸c lo¹i c©y nh­:

Keo, B¹ch ®µn, Th«ng, L¸t…§èi víi tØnh Thanh Ho¸ nãi chung, huyÖn Ngäc

LÆc nãi riªng Luång (Dendrocalamus membranaceus Munro) ®­îc xem nh￾lµ c©y xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, t¨ng thªm thu nhËp, t¹o ®iÒu kiÖn c¶i thiÖn cho ®êi

sèng nh©n d©n miÒn nói vµ trung du tØnh Thanh Ho¸.

Luång lµ loµi c©y ®a t¸c dông, sinh tr­ëng nhanh, s¶n l­îng cao, c«ng

dông réng, nh©n d©n th­êng dïng lµm c¸c s¶n phÈm nh­ ræ r¸, ®òa, ghÕ...vµ

phôc vô cho x©y dùng; Luång lµ nguyªn liÖu giÊy rÊt tèt v× hµm l­îng

xenluloza cao. NhiÒu n¨m l¹i ®©y ng­êi ta dïng tre Luång lµm, v¸n d¨m, v¸n

sµn…MÆt kh¸c, gi¸ thµnh vµ c¸c hiÖu Ých kh¸c Luång cã thÓ v­ît xa gç kinh

tÕ. Gi¸ trÞ ®Çu tiªn vµ to lín nhÊt mµ rõng ®em l¹i cho ®êi sèng cña chóng ta lµ

gi¸ trÞ sinh th¸i kh«ng thÓ thay thÕ.

Luång cã kh¶ n¨ng quang hîp lµm gi¶m nång ®é CO2 vµ t¨ng nång ®é O2

trong kh«ng khÝ, ®iÒu hoµ khÝ hËu t¹o kh«ng khÝ trong lµnh. L¸ c©y rông xuèng

khi ph©n gi¶i t¹o mét l­îng chÊt h÷u c¬ tr¶ l¹i cho ®Êt, lµm cho ®Êt t¬i xèp vµ

t¨ng ®é ph× nhiªu, cã kh¶ n¨ng thÊm n­íc tèt, gi¶m dßng ch¶y bÒ mÆt, h¹n chÕ

xãi mßn vµ röa tr«i ®Êt. §ång thêi, nhê hÖ rÔ ®Æc biÖt cña nã mµ c©y Luång ®­îc

xem lµ loµi c©y cã gi¸ trÞ phßng hé cao.

Luång cã gi¸ trÞ nh­ vËy nh­ng vÊn ®Ò mµ chóng ta ®ang gÆp ph¶i khã

kh¨n hiÖn t¹i lµ viÖc quy ho¹ch diÖn tÝch ®Êt trång sao cho phï hîp.

§èi víi huyÖn Ngäc LÆc nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã chñ tr­¬ng quy ho¹ch

æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn diÖn tÝch rõng Luång, ®ã lµ quy häach c¸c vïng th©m

canh trªn diÖn tÝch ®Êt trèng ®åi nói träc vµ mét sè diÖn tÝch trªn ®Êt trång c©y

mÝa ®¹t n¨ng suÊt thÊp, quy ho¹ch c¸c vïng s¶n xuÊt gièng ®Ó cung cÊp cho

c¸c tØnh.

2

ChÝnh v× nh÷ng lý do trªn, víi hy väng gãp mét phÇn vµo c«ng t¸c quy

ho¹ch ®Þnh h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ cho huyÖn ®ång thêi còng lµ mét ®Ò tµi cã

thÓ ¸p dông vµo thùc tiÔn nh»m ®em laÞ hiÖu qu¶, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn

cøu ®Ò tµi: “ Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn quy ho¹ch ph¸t triÓn

vïng trång Luång t¹i huyÖn Ngäc LÆc tØnh Thanh Ho¸”

3

Ch­¬ng I

Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu

Trong qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi cã liªn quan

mËt thiÕt ®Õn c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. Trong ®ã cã thÓ nãi r»ng ®Êt

cã vai trß rÊt lín ®èi víi s¶n xuÊt N«ng – l©m nghiÖp nãi riªng vµ ®èi víi c¸c

ngµnh kinh tÕ nãi chung.

Tèc ®é d©n sè ngµy cµng cao ®· ®­a con ng­êi tíi viÖc l¹m dông qu¸

møc giíi h¹n vèn cã cña ®Êt ®ai. Vµo nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 16 th× d©n sè thÕ

giíi vµo kho¶ng 500 triÖu ng­êi, nh­ng ®Õn nay d©n sè thÕ giíi ®· gÇn 6,2 tû

ng­êi. Theo b¸o c¸o vÒ ph¸t triÓn thÕ giíi (1993) dù ®o¸n d©n sè thÕ giíi

kho¶ng 8,3 tû ng­êi vµo n¨m 2025 [28]. Víi tèc ®é t¨ng d©n sè nh­ trªn cho

nªn viÖc khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn mét c¸ch å ¹t ®· lµm cho nguån tµi

nguyªn thiªn nhiªn bÞ c¹n kiÖt nhanh chãng.

Tr­íc ®©y thÕ giíi cã kho¶ng 17,6 tû ha rõng, hiÖn nay chØ cßn kho¶ng

4,1 tû ha rõng [21]. DiÖn tÝch rõng che phñ chiÕm 31,7% diÖn tÝch lôc ®Þa.

Mçi n¨m tÝnh trung b×nh diÖn tÝch rõng nhiÖt ®íi gi¶m kho¶ng 11 triÖu ha,

diÖn tÝch rõng trång hµng n¨m ë c¸c n­íc nhiÖt ®íi b»ng 1/10 diÖn tÝch rõng

bÞ mÊt. Do n¹n ph¸ rõng diÔn ra trµn lan víi tèc ®é lín, cho nªn hiÖn nay cã

tíi 875 triÖu ng­êi ph¶i sèng ë nh÷ng vïng sa m¹c ho¸.

Do xãi mßn hµng n¨m thÕ giíi mÊt ®i 12 tû tÊn ®Êt, víi l­îng bÞ mÊt ®i

nh­ vËy cã thÓ s¶n xuÊt ra 50 triÖu tÊn l­¬ng thùc. Hµng ngh×n hå chøa n­íc ë

vïng nhiÖt ®íi ®ang bÞ c¹n dÇn, tuæi thä nhiÒu c«ng tr×nh thuû ®iÖn vïng nhiÖt

®íi bÞ rót ng¾n [22].

1.1. VÊn ®Ò qu¶n lý sö dông ®Êt trªn thÕ giíi. C¬ së khoa häc vÒ ®Êt ®ai tr¶i qua hµng tr¨m n¨m nghiªn cøu vµ ph¸t

triÓn, nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt vµ x©y dùng b¶n ®å ®Êt lµm

c¬ së quan träng cho viÖc t¨ng n¨ng suÊt vµ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch cã hiÖu

4

qu¶. Tuú theo c¸ch nh×n nhËn vÒ qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai sao cho hîp lý ®·

®­îc nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c nhau ®Ò cËp tíi møc ®é réng hÑp kh¸c nhau.

ViÖc ®­a ra mét kh¸i niÖm thèng nhÊt lµ mét ®iÒu rÊt khã thùc hiÖn, song

ph©n tÝch qua kh¸i niÖm cho thÊy cã nh÷ng ®iÓm gièng nhau, ®ã lµ dùa trªn

quan niÖm vÒ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng th× c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan ®Õn ®Êt ®ai

ph¶i ®­îc xem xÐt mét c¸ch toµn diÖn vµ ®ång thêi ®¶m b¶o mét c¸ch l©u dµi

vµ bÒn v÷ng. Nh÷ng néi dung chñ yÕu th­êng ®­îc chó ý lµ c¸c yÕu tè vÒ mÆt

kinh tÕ, b¶o vÖ m«i tr­êng, b¶o vÖ hÖ sinh th¸i ®a d¹ng sinh häc vµ c¸c ®Æc

®iÓm vÒ mÆt x· héi vµ nh©n v¨n. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña viÖc qu¶n lý sö dông

®Êt trªn thÕ giíi lu«n g¾n liÒn víi lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi.

Tr¶i qua mét qu¸ tr×nh khai th¸c, bãc lét l©u dµi tµi nguyªn thiªn nhiªn

mµ kh«ng hÒ nghÜ tíi phôc håi vµ b¶o vÖ nã. Con ng­êi chØ biÕt lµm sao ®em

l¹i lîi nhuËn cao vÒ kinh tÕ, chÝnh v× lÏ ®ã mµ thiªn nhiªn ®· quay l­ng l¹i víi

x· héi loµi ng­êi, thiªn tai h¹n h¸n x¶y ra th­êng xuyªn, mÆt ®Êt nãng lªn vµ

l¹nh ®i thÊt th­êng. Sö dông qu¸ nhiÒu chÊt ®èt ho¸ th¹ch, c¸c chÊt ho¸ häc ®·

dÉn ®Õn tÇng «z«n bÞ ph¸ huû, hiÖu øng nhµ kÝnh xuÊt hiÖn, tr¸i ®Êt nãng lªn,

b¨ng ®¸ hai cùc tan ra, n­íc biÓn d©ng cao nhÊn ch×m nh÷ng vïng ®Êt ven

biÓn, nh÷ng h×nh ¶nh ®ã phÇn nµo ®· lµm cho con ng­êi thøc tØnh h¬n. ChÝnh

v× thÕ nh÷ng n¨m gÇn ®©y con ng­êi ®· biÕt sö dông ®Êt bÒn v÷ng, hîp lý h¬n.

HiÖn nay, trªn thÕ giíi, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ë ch©u ¸ ®Òu cã mét

thùc tr¹ng gÇn gièng nhau, ®ã lµ n¹n du canh, du c­ tµn ph¸ tµi nguyªn thiªn

nhiªn, d©n sè t¨ng nhanh, nhiÒu vïng miÒn nói vµ n«ng th«n ch­a tù cung, tù

cÊp ®­îc l­¬ng thùc, thùc phÈm, n¨ng suÊt c©y trång vËt nu«i cßn thÊp. T¸c

®éng cña nhµ n­íc lµm thay ®æi bé mÆt kinh tÕ v¨n ho¸ miÒn nói cßn Ýt.

Ng­êi d©n nghÌo khæ ph¶i ®i ph¸ rõng lÊy ®Êt canh t¸c, khai th¸c tµi nguyªn

thiªn nhiªn bõa b·i, nhÊt lµ tµi nguyªn rõng ®Ó tån t¹i.

§øng tr­íc vÊn ®Ò cÊp b¸ch ®ã, mét lo¹t c¸c nghiªn cøu vÒ m« h×nh sö

dông ®Êt ®­îc ra ®êi. T¹i c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· cã rÊt nhiÒu c¸c c«ng tr×nh

5

nghiªn cøu quy ho¹ch sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn nhÊt lµ vÒ ®Êt.

T¹i c¸c n­íc cã nÒn N«ng nghiÖp ph¸t triÓn cao nh­ §øc, Thôy §iÓn,

Cana®a…th× c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt ®· cã lÞch sö tõ hµng tr¨m n¨m.

Nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt, ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c©y

trång víi tõng lo¹i ®Êt, x©y dùng b¶n ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt, b¶n ®å lËp ®Þa

®­îc coi lµ c¬ së quan träng cho viÖc t¨ng n¨ng suÊt vµ sö dông ®Êt ®ai cã

hiÖu qu¶ h¬n.

Tõ cuèi thËp niªn 70 cña thÕ kû 20, vÊn ®Ò quy ho¹ch sö dông ®Êt cã sù

tham gia cña ng­êi d©n ®­îc nhiÒu nhµ khoa häc nghiªn cøu vµ c«ng bè kÕt

qu¶, c¸c ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra ®¸nh gi¸ cïng tham gia nh­ ®¸nh gi¸ nhanh

n«ng th«n (RRA), ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ng­êi d©n (PRA).

Nh÷ng thö nghiÖm ph­¬ng ph¸p RRA vµo thËp kû 80 vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông

®Êt ®­îc thùc hiÖn trªn 30 n­íc ph¸t triÓn (Chambers 1994) [46] ®· cho thÊy

­u thÕ cña ph­¬ng ph¸p nµy trong quy ho¹ch. Wulfgen (1823) [45] ®· ph©n

tÝch hÖ thèng canh t¸c cña §øc, «ng cho r»ng ®é ph× cña ®Êt ®­îc b¶o toµn tèt

h¬n khi c©n ®èi ®Çu vµo vµ ®Çu ra trªn mçi diÖn tÝch canh t¸c. Ph­¬ng ph¸p

ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c cho quy ho¹ch sö dông ®Êt ®­îc nghiªn cøu réng

r·i. Mét trong nh÷ng nghiªn cøu cã gi¸ trÞ ®ã lµ tµi liÖu héi th¶o gi÷a Tr­êng

§¹i häc L©m nghiÖp ViÖt Nam vµ Tr­êng Tæng hîp Kü thuËt Dresden, vÊn ®Ò

quy ho¹ch sö dông ®Êt cã sù tham gia cña ng­êi d©n ®· ®­îc Holm Wibrig ®Ò

cËp ®Õn mét c¸ch kh¸ ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn [44].

Trong tµi liÖu nµy t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch mét c¸ch ®Çy ®ñ vÒ mèi quan hÖ

gi÷a c¸c lo¹i c«ng t¸c cã liªn quan nh­: Quy ho¹ch rõng, vÊn ®Ò ph¸t triÓn

n«ng th«n, quy ho¹ch sö dông ®Êt, ph©n cÊp h¹ng ®Êt vµ ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn

míi trong quy ho¹ch sö dông ®Êt.

Mét trong nh÷ng thµnh c«ng cÇn ®­îc ®Ò cËp tíi lµ c¸c nhµ khoa häc cña

Trung t©m ph¸t triÓn ®êi sèng n«ng th«n Basptit Mindanao Philippiness tæng

hîp, hoµn thµnh vµ ph¸t triÓn tõ nh÷ng n¨m 1970 ®Õn nay. §ã lµ m« h×nh kü

6

thuËt canh t¸c trªn ®Êt dèc SALT (Sloping Argicultural Land Technology)

[33]. Tr¶i qua mét thêi gian dµi nghiªn cøu vµ hoµn thiÖn ®Õn n¨m 1992 c¸c

nhµ khoa häc ®· cho ra ®êi 4 m« h×nh tæng hîp vÒ kü thuËt canh t¸c n«ng

nghiÖp bÒn v÷ng trªn ®Êt dèc vµ ®­îc c¸c tæ chøc quèc tÕ ghi nhËn, ®ã lµ c¸c

m« h×nh SALT1, SALT2, SALT3 vµ SALT4.

ë In®«nªxia tõ n¨m 1972, viÖc chän ®Êt ®Ó trång c©y l©m nghiÖp ®Òu do

c«ng ty l©m nghiÖp nhµ n­íc tæ chøc. N«ng d©n ®­îc c¸n bé cña c«ng ty

h­íng dÉn trång c©y n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp sau khi trång c©y n«ng nghiÖp

hai n¨m ng­êi d©n bµn giao l¹i rõng cho c«ng ty, s¶n phÈm n«ng nghiÖp hä

toµn quyÒn sö dông. Ngoµi ra ë ®©y cßn cã m« h×nh l©m nghiÖp “Ladang” rÊt

®­îc chó ý.

1.2. VÊn ®Ò qu¶n lý sö dông ®Êt ë ViÖt Nam. §Êt ®ai lµ tµi nguyªn thiªn nhiªn v« cïng quý gi¸, lµ t­ liÖu s¶n xuÊt ®Æc

biÖt, lµ thµnh phÇn quan träng hµng ®Çu cña m«i tr­êng sèng, lµ ®Þa bµn ph©n

bè c¸c khu vùc d©n c­. X©y dùng c¸c c¬ së, kinh tÕ – v¨n ho¸, x· héi vµ an

ninh quèc phßng [41]. Cho nªn ®Êt ®ai chÝnh lµ mét t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng cã

g× thay thÕ ®­îc. ChÝnh lÏ ®ã mµ n­íc ta tõ thêi Ph¸p thuéc c¸c nhµ khoa häc

Ph¸p ®· thùc hiÖn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®¸nh gi¸ vµ quy ho¹ch sö dông

®Êt trªn quy m« réng lín.

ë ViÖt Nam, c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu ®Êt ®ai, quy ho¹ch ®Êt ®· ®­îc b¾t

®Çu tõ nh÷ng n¨m 1930, sau ®ã hoµn thiÖn dÇn theo thêi gian.

Tõ n¨m 1955 – 1975, c«ng t¸c ®iÒu tra ph©n lo¹i ®Êt ®· ®­îc tæng hîp

mét c¸ch cã hÖ thèng trªn ph¹m vi toµn MiÒn B¾c. Nh­ng ®Õn sau n¨m 1975

c¸c sè liÖu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt míi ®­îc thèng nhÊt c¬ b¶n. Xung

quanh chñ ®Ò ph©n lo¹i ®Êt ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c nhau triÓn khai thùc

hiÖn trªn c¸c vïng sinh th¸i (Ng« NhËt TiÕn, 1986; §ç §×nh S©m, 1994). Tuy

nhiªn, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn chØ míi dõng l¹i ë møc ®é nghiªn

cøu c¬ b¶n, thiÕu nh÷ng ®Ò xuÊt cÇn thiÕt cho viÖc sö dông ®Êt. C«ng t¸c ®iÒu

7

tra ph©n lo¹i ®· kh«ng g¾n liÒn víi c«ng t¸c sö dông ®Êt. Nh÷ng thµnh tùu vÒ

nghiªn cøu ®Êt ®ai trong nh÷ng giai ®o¹n trªn lµ c¬ së quan träng gãp phÇn

vµo viÖc b¶o vÖ, c¶i t¹o, qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trong

c¶ n­íc.

Trong c«ng tr×nh “Sö dông ®Êt tæng hîp bÒn v÷ng” cña NguyÔn Xu©n

Qu¸t [25] ®· nªu ra nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ ®Êt ®ai, ph©n tÝch t×nh h×nh sö

dông ®Êt ®ai còng nh­ c¸c m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng, m«

h×nh khoanh nu«i vµ phôc håi rõng ë ViÖt Nam. §ång thêi tõng b­íc ®· ®Ò

xuÊt tËp ®oµn c©y trång thÝch hîp cho c¸c m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp vµ

bÒn v÷ng.

Trong c«ng tr×nh nghiªn cøu “§Êt rõng ViÖt Nam” [9], NguyÔn Ngäc

B×nh ®· ®­a ra nh÷ng quan ®iÓm nghiªn cøu vµ ph©n lo¹i ®Êt rõng trªn c¬ së

nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ®Êt rõng ViÖt Nam.

Cã thÓ nãi, c«ng t¸c nghiªn cøu vÒ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt g¾n liÒn víi hÖ

thèng canh t¸c ë n­íc ta ®· ®­îc ®Èy m¹nh tõ nh÷ng n¨m 1995. §¸ng chó ý

lµ ba lÇn kiÓm kª quü ®Êt cña tæng côc ®Þa chÝnh vµo n¨m 1978, 1985 vµ 1995

trªn c¬ së hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt ®Ó ®Ò xuÊt chiÕn l­îc sö dông ®Êt ®ai trong

ph¹m vi toµn quèc vµ c¸c ngµnh cã liªn quan.

VÒ lu©n canh t¨ng vô, trång xen, trång gèi vô ®Ó sö dông hîp lý ®Êt ®ai

®· ®­îc nhiÒu t¸c gi¶ Ph¹m V¨n ChiÓu (1964); Bïi Huy §¸p (1977); Vò

Tuyªn Hoµng (1987); Lª Träng Cóc (1971); NguyÔn Träng B×nh (1987); Bïi

Quang To¶n (1991) ®Ò cËp tíi. Theo c¸c t¸c gi¶ trªn th× viÖc lùa chän hÖ thèng

c©y trång phï hîp trªn ®Êt dèc lµ rÊt thiÕt thùc ®èi víi c¸c vïng ®åi nói dèc

phÝa B¾c ViÖt Nam.

N¨m 1996, c«ng tr×nh “quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng nghiÖp æn ®Þnh ë

vïng trung du vµ miÒn nói n­íc ta”, Bïi Quang To¶n ®· ®Ò xuÊt më réng ®Êt

n«ng nghiÖp vïng ®åi nói vµ trung du [39].