Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho Đồng bằng sông Hồng-Thu thập, phân tích và xử lý các tài liệu cơ bản trên hệ thống sông Hồng và Thái Bình

Bé Khoa häc vµ c«ng nghÖ Bé NN vµ PT n«ng th«n

Tr−êng ®¹i häc thñy lîi

ĐỀ TÀI KHOA HỌC ĐỘC LẬP CẤP NHÀ NƯỚC

NGHIÊN CỨU CƠ SỞ KHOA HỌC

VÀ THỰC TIỄN ĐIỀU HÀNH CẤP NƯỚC

MÙA CẠN CHO ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG

B¸o c¸o ®Ò tµi nh¸nh

Thu thËp, ph©n tÝch vµ xö lý c¸c tµi liÖu c¬ b¶n

trªn hÖ thèng s«ng hång & th¸i b×nh

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS.TS. Lª Kim TruyÒn

Chñ nhiÖm chuyªn ®Ò: TS. Ph¹m ThÞ H−¬ng Lan

6757-4

12/3/2008

Hµ Néi, th¸ng 12 n¨m 2007

Danh s¸ch nh÷ng ng−êi tham gia thùc hiÖn chÝnh ®Ò tµi nh¸nh

TT Họ và tên Đơn vị Chức danh Thành viên

1 Phạm Thị Hương Lan ĐHTL TS Chủ nhiệm

đề tài nhánh

2 Lê Văn Nghinh ĐHTL PGS.TS Tham gia

3 Hoàng Thái Đại ĐHTL TS Tham gia

4 Lê Thị Thu Hiền ĐHTL Th.S Tham gia

5 Nguyễn Thị Thu Nga ĐHTL Th.S Tham gia

6 Bùi Du Dương ĐHTL KS. Tham gia

7 Nguyễn Tiến Thái ĐHTL KS Tham gia

8 Nguyễn Quang Phi ĐHTL KS Tham gia

9 Vũ Thị Thu Huệ ĐHTL KS Tham gia

10 Phạm Văn Chiến ĐHTL KS Tham gia

Lêi nãi ®Çu

§Ò tµi nh¸nh “Ph©n tÝch vµ xö lý sè liÖu thñy v¨n” lµ ®Ò tµi sè 1 trong

tæng sè 11 ®Ò tµi nh¸nh cña ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc ®éc lËp cÊp nhµ n−íc

“Nghiªn cøu c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn ®iÒu hµnh cÊp n−íc cho mïa c¹n ®ång

b»ng s«ng Hång” §Ò tµi nh¸nh thùc hiÖn c¸c néi dung chÝnh sau:

- Thu thËp, ph©n tÝch, xö lý c¸c sè liÖu khÝ t−îng thñy v¨n

- C¸c tµi liÖu vÒ quy ho¹ch vµ d©n sinh, kinh tÕ

- C¸c tµi liÖu ®Þa h×nh

- C¸c tµi liÖu thñy v¨n quan tr¾c t¹i c¸c tuyÕn c«ng tr×nh

C¸c néi dung trªn ®−îc ph©n tÝch, tr×nh bµy cô thÓ trong néi dung cña bèn

chuyªn ®Ò thµnh phÇn thÓ hiÖn trong b¸o c¸o nµy.

§Ò môc nghiªn cøu kh«ng thÓ triÓn khai thµnh c«ng vµ ®¹t ®−îc kÕt qu¶

nÕu thiÕu sù ®éng viªn vµ chØ ®¹o cña Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ, Bé N«ng

nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, Tr−êng §¹i häc Thñy lîi, Ban chñ nhiÖm ®Ò

tµi, Phßng Qu¶n lý khoa häc, khoa Thñy v¨n – Tµi nguyªn n−íc. Thay mÆt

cho nhãm nghiªn cøu, chóng t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c.

Nhãm thùc hiÖn chuyªn ®Ò xin bµy tá lßng biÕt ¬n ®Õn Trung t©m t− liÖu,

Côc m¹ng l−íi, Trung t©m KhÝ t−îng thñy v¨n Quèc gia, §µi KhÝ t−îng thñy

v¨n §«ng B¾c vµ rÊt nhiÒu c¬ quan liªn quan ®· gióp chóng t«i thùc hiÖn tèt

viÖc thu thËp, ph©n tÝch vµ xö lý sè liÖu.

Do thêi gian vµ tr×nh ®é cã h¹n, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu ®¹t ®−îc ch¾c

cßn nhiÒu h¹n chÕ, ch−a ®¸p øng ®Çy ®ñ yªu cÇu cña thùc tÕ. TËp thÓ t¸c gi¶

mong t×m ®−îc sù c¶m th«ng vµ nhÊt lµ sù gãp ý cho nh÷ng c«ng t¸c nghiªn cøu

tiÕp cña ®«ng ®¶o c¸c chuyªn gia trong vµ ngoµi ngµnh, c¸c b¹n ®ång nghiÖp

cïng c¸c ®éc gi¶ ®äc b¸o c¸o nµy.

Xin ch©n thµnh c¸m ¬n.

Hµ néi ngµy 30 th¸ng 10 n¨m 2007

1

Bé Khoa häc vµ c«ng nghÖ Bé NN vµ PT n«ng th«n

Tr−êng ®¹i häc thñy lîi

BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP NHÀ NƯỚC

NGHIÊN CỨU CƠ SỞ KHOA HỌC

VÀ THỰC TIỄN ĐIỀU HÀNH CẤP NƯỚC

MÙA CẠN CHO ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG

B¸o c¸o ®Ò tµi nh¸nh

Ph©n tÝch c¸c sè liÖu khÝ t−îng thuû v¨n

I. Nghiªn cøu c¬ së khoa häc, thùc tiÔn ®iÒu hµnh cÊp n−íc

mïa c¹n cho ®ång b»ng s«ng hång

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS.TS. Lª Kim TruyÒn

Chñ nhiÖm chuyªn ®Ò: TS. Ph¹m ThÞ H−¬ng Lan

Hµ Néi, th¸ng 12 n¨m 2007

Báo cáo chuyên đề: Thu thập, phân tích và xử lý số liệu

Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng 2

Mục lục

Trang

MỞ ĐẦU 2

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ LƯU VỰC SÔNG HỒNG - THÁI BÌNH 5

1.1. Vị trí địa lý 5

1.2. Đặc điểm địa hình, địa chất và thảm phủ thực vật. 11

CHƯƠNG 2 : TÀI LIỆU ĐO ĐẠC KHÍ TƯỢNG THUỶ VĂN TRONG VÀ

LÂN CẬN LƯU VỰC SÔNG HỒNG - THÁI BÌNH

16

2.1 Mạng lưới trạm đo khí tượng thuỷ văn 16

2.2 Nhận xét chung về tài liệu khí tượng thuỷ văn 20

CHƯƠNG 3: PHÂN TÍCH CÁC ĐẶC TRƯNG KHÍ TƯỢNG THUỶ VĂN

TRÊN LƯU VỰC SÔNG HỒNG - THÁI BÌNH

22

3.1 Đặc điểm khí hậu lưu vực sông Hồng – Thái bình 22

3.2. Đặc điểm dòng chảy trên lưu vực sông Hồng – Thái bình 34

KẾT LUẬN 53

Báo cáo chuyên đề: Thu thập, phân tích và xử lý số liệu

Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng 2

MỞ ĐẦU

Trong những năm gần đây, do chế độ khí hậu có nhiều sự thay đổi nên

đã chi phối đến chế độ dòng chảy sông ngòi, trong đó có hệ thống sông Hồng.

Hệ thống sông Hồng là nguồn thuỷ duy nhất chi phối mọi hoạt động dân sinh

kinh tế vùng đồng bằng sông Hồng - Thái Bình. Quy luật hình thành và sự

thay đổi của nó bị chi phối mạnh bởi chế độ khí hậu và những công trình hồ

chứa đầu nguồn. Do vậy khi nghiên cứu chế độ làm việc và vận hành hệ thống

hồ chứa, hệ thống các công trình lấy nước ở hạ lưu cần được xem xét theo

quan điểm hệ thống. Bài toán tổng hợp sử dụng nguồn nước trên lưu vực

được nghiên cứu trong mối quan hệ tương tác giữa bài toán điều hành mùa lũ

và mùa kiệt với các nội dung, điều hành phòng lũ, trữ nước và phát điện trong

mùa lũ, với cân bằng nước cho các mục đích sử dụng khác nhau trong mùa

cạn. Như vậy quan điểm hệ thống với bài toán đa mục tiêu sẽ được nghiên

cứu và là cơ sở cho việc khai thác và sử dụng nguồn nước một cách hợp lý

nhất. Nguồn nước là sản phẩm của khí hậu chịu sự chi phối phức tạp của

nhiều yếu tố, trong đó có những yếu tố mang tính toàn cầu và những yếu tố

địa phương. ở nước ta và cụ thể hơn trên hệ thống sông Hồng, do nguồn nươc

phân bố không đều trong năm, do vậy không thể xem xét tách rời nguồn nước

mùa cạn và nguồn nước mùa lũ mà cần xem xét nó trong một bài toán chung

gọi là quản lý tổng hợp sử dụng nước trên lưu vực, các nội dung điều hành

phòng lũ, trữ nước và phát điện trong mùa lũ, cân đối nguồn nước cho các

mục đích sử dụng khác nhau trong mùa cạn bao gồm cấp nước và phát điện.

Như vậy quan điểm hiện đại là phải xem xét đa mục tiêu trên cơ sở khai thác

và sử dụng hợp lý.

Về dòng chảy mùa cạn và giải quyết mâu thuẫn giữa phát điện với nhu

cầu cấp nước cho hệ thống sông Hồng còn tồn tại một số bất cập như sau:

1. Nhiệm vụ cấp nước cho hạ lưu đã thay đổi so với thiết kế ban đầu

- Theo thiết kế xả xuống hạ du mùa kiệt không nhỏ hơn 600 m3/s, trong đó

dòng chảy sinh thái chưa được xác định một cách có cơ sở khoa học

- Tần suất cấp nước thiết kế hiện tại p=75%, nhưng theo quy hoạch phát triển

sẽ nâng lên p=85%

- Các nghiên cứu giai đoạn trước khi có thêm các hồ chứa mới như Tuyên

Quang và Sơn La mới là cân bằng lượng nước cho cả mùa mà chưa nghiên

cứu cho tuần, tháng nên đã gây thiếu nước trong các năm từ 2003-2004

Báo cáo chuyên đề: Thu thập, phân tích và xử lý số liệu

Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng 3

2. Tình hình thời tiết biến động, do ảnh hưởng của Elnino và Lanila, các chu

kỳ khô hạn có xu thế gia tăng và nước đến trong mùa cạn ít, trong khi mưa

mùa cạn cũng giảm làm tăng tính khốc liệt của tình hình thiếu nước. Trong

khi yêu cầu dùng nước của các ngành kinh tế có xu thế ngày càng tăng do

phát triển kinh tế, dân số tăng, đặc biệt là cấp nước vụ đông đang trở thành vụ

chính do tăng vụ và thâm canh. Điều đó đồng nghĩa với lượng nước cần tăng

đột biến

3. Đối với hồ chứa Hoà Bình và Thác Bà mới chỉ có quy trình vận hành chống

lũ chứ chưa có quy trình cấp nước trong mùa cạn cho vùng đồng bằng, chính

vì vập chưa chủ động trong việc lập kế hoạch hàng năm cho phát điện và cấp

nước hạ du.

4. Đối với hệ thống công trình cấp và phân phối nước vùng đồng bằng hiện

chưa có quy trình điều hành chung cho cả hệ thống

5. Chưa có những nghiên cứu làm cơ sở khoa học cho việc xác định nhu cầu

nước sinh thái cho các hệ thống sông Hồng – Thái Bình

Trên cơ sở của những điều kiện và đặc điểm nêu trên, việc xây dựng cơ

sở khoa học nhằm điều hành hệ thống các hồ chứa phục vụ kiểm soát lũ, điều

phối và chia sẻ nguồn nước cho các hệ dùng nước khác nhau, nhằm tránh

những tổn thất lớn về kinh tế xã hội là rất cấp thiết, do đó đề tài cấp nhà nước

"Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho

đồng bằng sông Hồng" đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn

phê duyệt với thời gian thực hiện đề tài từ tháng 1/2005 đến tháng 6/2006 với

các mục tiêu như sau:

a. Đề xuất được cơ sở khoa học để điều hành cấp nước và phân phối

nước cho toàn mùa kiệt và những năm hạn

b. Đề xuất được quy trình vận hành các hồ chứa phục vụ phát điện và

cấp nước trong thời kỳ mùa kiệt trên hệ thống sông Hồng

Để đạt được các mục tiêu nêu trên, đề tài gồm những nội dung chính như sau:

- Thu thập, phân tích và sử lý số liệu khí tượng thuỷ văn, số liệu về

quy hoạch và dân sinh kinh tế, tài liệu về địa hình, các số liệu quan

trắc thuỷ văn tại các tuyến công trình...

- Điều tra đánh giá hiện trạng công trình lấy nước và tình hình sử

dụng nước hệ thống sông Hồng, điều tra hiện trạng xâm nhập mặn

và vận hành cấp nước các công trình lấy nước đồng bằng sông

Báo cáo chuyên đề: Thu thập, phân tích và xử lý số liệu

Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng 4

Hồng, điều tra hiện trạng điều hành cấp nước hồ chứa Hoà Bình,

Thác Bà và công tác quản lý nước trong thời ký kiệt, phân tích, đánh

giá hiện trạng công trình và quản lý hệ thống...

- Phân tích hiện trạng chế độ dòng chảy vùng hạ lưu sông Hồng do

ảnh hưởng của hồ chứa Hoà Bình và Thác Bà

- Tính toán, dự báo thuỷ văn và xác định nhu cầu nước cho đồng bằng

sông Hồng

- Lập quy trình điều hành hệ thống cấp nước mùa cạn cho đồng bằng

sông Hồng giai đoạn 2010 – 2015 có kể đến các hồ chứa Sơn La và

Tuyên Quang

Báo cáo này sẽ đề cập đến vấn đề thứ nhất của đề tài, đó là phân tích

các số liệu khí tượng thuỷ văn đồng bằng sông Hồng. Qua báo cáo này,

nhóm thực hiện đề tài xin bày tỏ lòng cảm ơn đến Bộ Nông nghiệp và Phát

triển nông thôn, Bộ Khoa học Công nghệ, trường Đaị học Thuỷ lợi, ban chủ

nhiệm Đề tài đã giúp đỡ nhóm chúng tôi trong quá trình thực hiện chuyên đề

phân tích các số liệu khí tượng, thuỷ văn vùng đồng bằng sông Hồng. Chúng

tôi xin chân thành cám ơn sự giúp đỡ đó.

Báo cáo chuyên đề: Thu thập, phân tích và xử lý số liệu

Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng 5

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN VỀ LƯU VỰC SÔNG HỒNG - THÁI BÌNH

1.1. Vị trí địa lý

Sông Hồng bắt nguồn từ Trung Quốc, chảy xuống phía đông nam vào

Việt Nam và cuối cùng đổ ra Biển Đông. Con sông này trước khi vào Việt

Nam có tên là sông Nguyên, khi vào Việt Nam có tên là sông Hồng, chảy

giữa hai dãy núi Hoàng Liên Sơn và Con Voi về phía đông nam xuống vùng

đồng bằng, chảy qua giữa thủ đô Hà Nội của Việt Nam, chảy qua châu thổ

sông Hồng và cuối cùng đổ ra Biển Đông.

Sông Thái Bình bắt nguồn từ Việt Nam về phía bắc của Hà Nội, chảy

về phía đông nam và cuối cùng đổ ra Biển Đông. Ở phía nam Hà Nội, sông

Đuống tách từ sông Hồng và nhập vào sông Thái Bình chảy về phía đông.

Cảng Hải Phòng nổi tiếng nằm ở phía bắc cửa sông Thái Bình.

Tổng diện tích sông Hồng và sông Thái Bình vào khoảng 169.000km2

và diện tích lưu vực của hai sông này trong lãnh thổ Việt Nam vào khoảng

87.840km2

. Châu thổ sông nằm hoàn toàn trong lãnh thổ Việt Nam có diện

tích ước tính khoảng 17.000km2

. Chiều daì sông Hồng trong lãnh thổ Việt

Nam khoảng 328km.

Sông Đà có diện tích lưu vực khoảng 52.600km2

và chiều dài sông

khoảng 980km, khoảng 45% sông ở Trung Quốc và 55% còn lại ở Việt Nam.

Sông Lô có diện tích lưu vực khoảng 39.000km2

trong đó có 22.748km2

là ở

Việt Nam. Chiều dài sông Lô vào khoảng 470km.

Hệ thống sông Thái Bình do 3 sông: Cầu, Thương và Lục Nam hợp

thành. Hệ thống sông nằm ở khu vực đông bắc Bắc Bộ, phía tây và phía bắc

giáp lưu vực sông Hồng, phía đông giáp hệ thống sông Kỳ Cùng - Bằng

Giang, phía đông nam giáp lưu vực các sông nhỏ ở Quảng Ninh và phía nam

giáp vịnh Bắc Bộ. Phần phía tây và tây bắc là vùng núi cao thuộc cánh cung

sông Gâm, Ngân Sơn - Yên Lạc quy tụ về dãy núi Tam Đảo với đỉnh Pia-Bioc

cao 1576 m, dãy núi Tam Đảo ở phía tây nam với đỉnh cao 1592m; phần phía

bắc và đông bắc là vùng núi thuộc cánh cung Bắc Sơn với một số đỉnh núi cao

trên 1000 m như đỉnh Cốc Xe 1131 m, Khao Kiên 1107 m, phía đông nam

giáp với tỉnh Quảng Ninh là dãy núi Yên Tử cao 1068 m. Vùng đồi núi thấp

phân bố ở trung lưu sông Cầu, sông Thương và sông Lục Nam với độ cao

Báo cáo chuyên đề: Thu thập, phân tích và xử lý số liệu

Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng 6

dưới 100-200 m. Vùng đồng bằng nằm ở hạ lưu các sông, địa hình bằng

phẳng và thấp. Nhìn chung, địa hình ở lưu vực sông Cầu thấp dần từ bắc

xuống nam, còn ở 2 lưu vực sông Thương và sông Lục Nam thì thấp dần theo

hướng đông bắc - tây nam. Độ cao trung bình của lưu vực của sông Cầu, sông

Thương xấp xỉ nhau (190 m) còn ở sông Lục Nam thì cao hơn (207m).

Hệ thống sông Hồng là hệ thống sông lớn thứ hai ở nước ta, chỉ sau hệ

thống sông Mê Kông. Nhưng nếu xét về phần diện tích lưu vực cũng như

lượng dòng chảy được sinh ra trong lãnh thổ nước ta thì nó được xếp hàng

đầu. Với diện tích lưu vực 155.000km2

, trong đó 72.800 km2

nằm trong lãnh

thổ nước ta (chiếm 47%) và 82.200 km2

(53%) nằm trong lãnh thổ Trung

Quốc, hệ thống sông Hồng nằm trong phạm vi địa lý 200

00,

-250

30,

vĩ bắc và

1000

00,

-1000

07,

kinh đông, phía bắc giáp lưu vực Trường Giang, phía đông

nam giáp lưu vực sông Thái Bình, phía tây giáp lưu vực sông Công và sông

Mã, phía nam giáp vịnh Bắc Bộ. Địa hình lưu vực thấp dần theo hướng tây

bắc-đông nam, độ cao đường phân nước (ranh giới lưu vực) xung quanh hệ

thống sông bằng khoảng 2000-3000 m ở lãnh thổ Trung Quốc và 1000-2000

m ở Việt Nam. Địa hình đồi núi chiếm phần lớn lưu vực với độ cao trung bình

1090 m. Phần phía tây của lưu vực nằm trong lãnh thổ nước ta được giới hạn

bởi khối núi ở biên giới Việt-Lào với những đỉnh núi cao trên 1800 m như Pu￾đen-đinh (1886 m), Pu-sam-sao (1987m), về phía bắc có dãy núi Pu-si-lung

(3076 m) nằm ở biên giới Việt-Trung, phía đông được giới hạn bởi cánh cung

Ngân Sơn - Yên Lạc với những núi cao trên 1500 m như đỉnh Phia Bioc cao

1576 m. Trung và thượng lưu của hệ thống sông là những khối núi và cao

nguyên. Đáng kể nhất là dãy Hoàng Liên Sơn kéo dài 180km từ biên giới

Việt-Trung đến Vạn Yên với đỉnh Phan-xi-păng cao 3143 m, Pu Luông 2985

m. Đó cũng là đường phân nước giữa sông Đà và sông Thao. Dãy núi Con

Voi chạy gần song song với sông Thao, là đường phân nước giữa sông Thao

với sông Lô. Các cao nguyên đá vôi có thể kể đến là các cao nguyên: Ta Phìn,

Sín Chải, Sơn La, Mộc Châu trong lưu vực sông Đà, các cao nguyên Bắc Hà,

Quản Bạ, Đồng Văn trong lưu vực sông Lô. Xen kẽ những cao nguyên, đồi

núi là những thung lũng, bồn địa bằng phẳng như các bồn địa Nghĩa Lộ,

Quang Huy. Vùng trung du được đặc trưng bởi địa hình đồi dạng bát úp với

độ cao dưới 50-100 m. Hạ lưu sông Hồng kết hợp với hạ lưu sông Thái Bình

đã tạo thành đồng bằng sông Hồng-sông Thái Bình. Như vậy, đồng bằng sông

Hồng-Thái Bình (đồng bằng châu thổ Bắc Bộ) do phù sa của 2 hệ thống sông

Hồng và sông Thái Bình bồi đắp, địa hình bằng phẳng, hơi nghiêng ra biển

theo hướng tây bắc - đông nam, trừ một số đồi có độ cao thường dưới 10 m.

Báo cáo chuyên đề: Thu thập, phân tích và xử lý số liệu

Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng 7

Dọc theo các triền sông có đê bao bọc, nên đồng bằng bị chia cắt thành những

vùng trũng. ở gần bờ biển có các cồn cát và bãi phù sa.

Dưới đây là mô tả tóm tắt các phụ lưu và phân lưu chính của hệ thống

sông Hồng – Thái Bình :

* Hệ thống Sông Hồng

Sông Thao:

Sông Thao là dòng chính của sông Hồng, bắt nguồn từ dãy núi Nguỵ

Sơn cao trên 2000m thuộc tỉnh Vân Nam, Trung quốc (ở Trung Quốc sông

Thao còn có tên là sông Nguyên). Sông Thao có chiều dài sông 902 km (tính

đến Việt Trì) trong đó trong nước là 332 km, diện tích lưu vực là 51.800km2

(phần trong nước là 12.000km2

)

Lưu vực sông Thao nằm ở vị trí chuyển tiếp từ Đông Bắc sang Tây Bắc

của Bắc Bộ. Giới hạn phía đông là dãy núi con Voi, nơi phân chia đường

phân nước lưu vực giữa sông Chảy và sông Thao, đỉnh núi cao nhất 1252m.

Giới hạn phía Tây là dãy Hoàng Liên Sơn – Pulong, đây là đường phân nước

của 2 lưu vực sông đà và sông Thao với đỉnh Phan – Xi Păng cao nhất nước ta

3143m.

Sông Đà

Sông Đà là sông cấp I của hệ thống sông Hồng, phần thượng nguồn bên

Trung Quốc còn có tên gọi là Lý Tiên, cũng bắt nguồn từ vùng núi cao Vân

Nam Trung Quốc. Diện tích lưu vực là 52.900km2

, trong đó 26800km2

nằm

trong lãnh thổ nước ta. Sông Đà chảy vào nước ta từ Pa Tháp- Mường Tè tỉnh

Lai Châu, nhập lưu sông Thao tạo thành sông Hồng tại Trung Hà. Lưu vực

nằm ở phía tây bắc bắc bộ, kéo dài theo hướng tây bắc – đông nam có bề rộng

trung bình 80 km. Phía đông có dãy núi Hoàng Liên sơn – Pu luông với các

đỉnh cao từ 2500m đến trên 3000m, là đường phân nước giữa sông Thao và

sông Đà. Phía Tây có dãy núi cao Pu - đen - Đing (1886m) và Đôi Thôi

(1198m) là đường phân nước giữa sông Đà với sông Mê Công và sông Mã.

Hướng dốc chung của địa hình theo hướng Tây bắc - Đông nam rõ rệt.

Sông Lô

Sông Lô cũng là một sông nhánh lớn của sông Hồng, có diện tích là

39000km2

(trong đó phần Việt nam là 22600km2

, ngoài nước là 16400km2

) và

chiều dài sông là 470km (trong nước 275km), cũng bắt nguồn từ vùng núi cao

Vân Nam Trung Quốc.

Báo cáo chuyên đề: Thu thập, phân tích và xử lý số liệu

Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng 8

Lưu vực sông Lô được giới hạn về phía đong là dãy núi cánh cung

Ngân sơn và cánh cung sông Gâm, phía đông nam là dãy núi Tam đảo phía

Tây là dãy núi con voi. Sông Gâm là sông nhánh lớn nhất của sông Lô, cũng

bắt nguồn từ tỉnh Vân Nam Trung Quốc. Sông Gâm có diện tích lưu vực

17200km2

, trong đó 9780km2

nằm trong lãnh thổ nước ta.

Sông Chảy

Sông Chảy là sông nhánh lớn thứ hai trong của sông Lô , bắt nguồn từ

núi Tây Con Lĩnh cao 2419m, diện tích lưu vực là 6500km2

, trong đó

4580km2

nằm trong lãnh thổ nước ta, chiều dài dòng chính là 319 km. Lưu

vực sông chảy được giới hạn phía bắc là vùng núi cao 1500m, đường phân

nước giữa sông Chảy và sông Lô. Dãy núi Con voi kéo dài từ Tây Bắc xuống

Tây Nam phân cách giữa sông Chảy và sông Thao, phía đông và đông nam là

dãy núi Tây Côn Lĩnh và dãy núi thấp phân chia lưu vực giữa sông Chảy và

dòng chính sông Lô.

Sông Phó Đáy

Sông Phó đáy là sông nhành của sông Lô, diện tích lưu vực 1610km2

và chiều dài dòng chính là 170km, bắt nguồn từ vùng núi Tam Tao cao trên

1000m, chayr theo hướng gần đông bắc và tây nam, nhập vào sông Lô gần

Việt Trí, cách cửa sông Lô 2km. Sông Phó Đáy được giới hạn về phía Bắc –

Tây bắc bởi cánh cung sông Gâm, phía Đông và Nam là dãy núi Tam đảo.

Nằm giữa hai dãy núi cao và kéo dài vì vậy thung lũng sông Phó đáy cũng

hẹp và kéo dài.

* Hệ thống sông Thái Bình

Hệ thống sông Thái Bình bao gồm 3 sông chính hợp thành tại Phả lại là

sông Cầu, sông Thương và sông Lục nam; dòng chính là sông Cầu. Hệ thống

sông Thái Bình có diện tích lưu vực tính đến Phả Lại bằng 12680km2

, độ cao

bình quân từ 150m đến 200m, thấp hơn các khu vực xung quanh. Mật độ sông

suối phân bố không đều từ 0,5 đến 1,5km/km2

. Mạng lưới sông suối trên lưu

vực xắp xếp như một hình quạt mở rộng về phía đông bắc và điểm quy tụ ở

Phả Lại.

Sau đây giới thiệu một số nhập lưu chính tạo thành hệ thống sông Thái

Bình

Sông Cầu

Báo cáo chuyên đề: Thu thập, phân tích và xử lý số liệu

Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng 9

Sông Cầu là dòng chính của sông Thái Bình, bắt nguồn từ vùng núi

Tam tao và hợp lưu với sông Thương ở Phả Lại. Diện tích lưu vực 6030km2

chiếm 47% diện tích lưu vực sông Thái Bình tính đến Phả Lại, chiều dài sông

chính tính đến Phả Lại bằng 288 km.

Lưu vực sông Cầu phía tây, tây bắc giáp lưu vực sông Phó Đáy và sông

Gâm. Phía Bắc, đông bắc giáp lưu vực sông Kỳ Cùng, sông Thương. Phía

Nam giáp sông Hồng

Lưu vực sông Cầu có dạng dài, hệ số tập trung nước lớn, mạng lưới

sông suối khá phát triển. Mật độ sông suối trung bình từ 0,95km – 1,2km/km2

.

Sông Thương

Sông Thương là một trong ba sông nhánh của sông Thái Bình. Diện

tích lưu vực 6650km2, chiều dài lưu vực 157km. Sông Thương bắt nguồn từ

dãy núi Na Pa Phước gần bản Thi thuộc tỉnh Lạng Sơn.

ở thượng lưu sông Thương, thung lũng hẹp, độ rộng trung bình chỉ vào

khoảng 6km, dòng sông thẳng, bờ phải có núi đá vôi dựng đứng sát bờ sông,

độ dốc đáy sông tới 30%o. ở trung lưu sông Thương (từ Chi Lăng đến Bố Hạ)

thung lũng sông mở sộng, độ dốc đáy sông hạ thấp. Núi đá voi đã phân bố xa

bờ. Hạ lưu ( từ Bố Hạ về cửa sông0 lòng sông rộng, trung bình 70-120m, độ

dốc đáy sông rất nhỏ. Sông Thương có độ dốc đáy sông trung bình 0,56%o.

Sông Lục Nam

Sông Lục Nam có thể coi là sông nhánh cấp một của sông Thương, có

diện tích là 3070 km2

, chiều dài 175 km. Sông Lục Nam chảy chủ yếu theo

hướng đông bắc tây nam. Phía bắc là dãy núi Tháp Bảo Đài, phía nam và

đông la cánh cung Đông Triều.

Sông Đáy

Sông Đáy vốn là một phân lưu bên bờ phải sông Hồng với diện tích lưu

vực xấp xỉ 5800 km2

. Chiều dài sông vào khoảng 239km bắt đầu từ hạ lưu

đập Đáy qua các tỉnh Hà Tây, Hà Nam, Nam Định và đổ vào vinh Bắc Bộ ở

cửa Đáy (Ninh Bình). Nhìn chung, về mặt tổng thể, lưu vực sông Đáy dài và

hẹp. Từ vị trí bắt nguồn, sông chảy qua một vùng đồng bằng rộng lớn, địa

hình bằng phẳng nên độ dốc lòng sông rất nhỏ.

Báo cáo chuyên đề: Thu thập, phân tích và xử lý số liệu

Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng 10

Bảng 1.1: Đặc trưng hình thái một số sông chính trong

hệ thống sông Hồng - sông Thái Bình

DiÖn tÝch l−u vùc (km2

) ChiÒu dµi (km) HÖ thèng

s«ng Tªn c¸c s«ng chÝnh

Toµn bé Trong

n−íc

N−íc

ngoµi

Toµn

bé

Trong

n−íc

N−íc

ngoµi

Ghi chó

S«ng §µ 52500 26800 25700 980 540 440

S«ng Thao 51800 12000 39800 910

S«ng L« 39000 22000 17000 450

Tæng th−îng du

S«ng Hång 143300 60800 82500 KÓ tõ ViÖt Tr×

S«ng §¸y 5800 5800 241

NÕu kÓ c¶ h÷u ng¹n

s«ng Hång th×

Flv= 8000 km2

S«ng §µo Nam §Þnh 31.5

S«ng Ninh C¬ 51.8

S«ng §uèng 67.0

S«ng Luéc 72.4

HÖ thèng

s«ng

Hång

S«ng Trµ Lý 64.0

S«ng CÇu 6030 6030 385 385

S«ng Th−¬ng 3650 3650 157 157

S«ng Lôc Nam 3050 3150 175 175

Tæng th−îng du 12700

S«ng V¨n óc 71.0

S«ng Kinh ThÇy 97.0

HÖ thèng

s«ng Th¸i

B×nh

S«ng Kinh M«n 42.5

S«ng Hång 143300 60800 82500 TÝnh ®Õn ViÖt Tr×

S«ng Th¸i B×nh 12700 12700 TÝnh ®Õn Ph¶ L¹i

S«ng §¸y vµ ®ång

b»ng 13000 13000 Toµn bé l−u vùc

Toµn hÖ

thèng

Tæng toµn l−u vùc 169000 86500 82500 S«ng §¸y vµ ®.b

B¾c bé

1.2. Đặc điểm địa hình, địa chất và thảm phủ thực vật.

1.2.1. Đặc điểm địa hình

Địa hình lưu vực sông Hồng có hướng dốc chung từ tây bắc xuống

đông nam, địa hình phần lớn là đồi núi, chia cắt mạnh, khoảng 70% diện tích

Báo cáo chuyên đề: Thu thập, phân tích và xử lý số liệu

Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng 11

ở độ cao trên 500m và khoảng 47% diện tích lưu vực ở độ cao trên 1000m.

Độ cao bình quân lưu vực khoảng 1090m.

Phía tây có các dãy núi ở biên giới Việt Lào, có nhiều đỉnh cao trêm

1800m như đỉnh Pu - Si - Lung (3076m), Pu - Den - Dinh (1886m), Pu - San -

Sao (1877m). Những đỉnh núi này là đường phân nước giữa hệ thống sông

Hồng với hệ thống sông Mê Kông. Trong lưu vực có dãy Hoàng Liên Sơn

phân chia sông đà và sông Thao, có đỉnh Phan Xi Pan cao 3143m, là đỉnh núi

cao nhất ở nước ta. Độ cao trung bình lưu vực của sông ngòi lớn, độ chia cắt

sâu dẫn tới độ dốc bình quân lưu vực lớn, phổ biến độ dốc bình quân lưu vực

đạt từ 10% đến 15%. Một số sông rất dốc như Ngòi Thia đạt tới 42%, Suối

Sập 46,6%.

Địa hình lưu vực sông Thái Bình là địa hình dạng đồi, với độ cao phổ

biến từ 50m đến 150m, chiếm 60% diện tích. Rất ít đỉnh cao vượt quá 1000m.

Chỉ có một số đỉnh như Tam đảo có độ cao 1591m, Phia Đeng cao 1527m.

Núi đồi trong hệ thống sông Thái Bình có hướng tây bắc - đông nam tồn tại

song song với những vòng cung mở rộng về phía Bắc. Đồng bằng sông Hồng

Thái bình được tính từ Việt Trì đến cửa sông chiếm hơn 70% diện tích toán

lưu vực. Địa hình thấp và tương đối bằng phẳng, độ cao trung bình khoảng

25m. Dọc theo các sông ở đồng bằng đều có đê chia cắt đồng bằng thành

những ô tương đối độc lập. Vùng cửa sông giáp biển có nhiều cồn cát và bãi

phù sa.

Về mặt hình thái, có thể chia vùng lưu vực sông Hồng – Thái Bình

thành những khu vực chính như sau:

a) Vùng thượng lưu

Trên lưu vực sông Hồng có nhiều dãy núi chạy theo hướng Tây Bắc -

Đông Nam hoặc Bắc Nam phân cách giữa các lưu vực:

- Dãy Vô Lương và Ai Lao có đỉnh cao trên 3000m, ngăn cách lưu vực sông

Đà với sông Mê Công.

- Dãy Hoàng Liên Sơn có ngọn núi Phan Xi Phăng cao 3142m ngăn cách

giữa sông Thao và sông Đà.

- Dãy Tây Côn Lĩnh có đỉnh cao 2419m ngăn cách giữa sông Lô và sông

Thao.

- Các dãy Ngân Sơn, Tam Đảp có đỉnh cao từ 1000-2000m ngăn cách giữa

Thái Bình với sông Lô. [1]