Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho Đồng bằng sông Hồng-Điều tra hiện trạng hệ thống công trình cấp nước Đồng bằng sông Hồng

Bé Khoa häc vµ c«ng nghÖ Bé NN vµ PT n«ng th«n

Tr−êng ®¹i häc thñy lîi

ĐỀ TÀI KHOA HỌC CẤP NHÀ NƯỚC

NGHIÊN CỨU CƠ SỞ KHOA HỌC

VÀ THỰC TIỄN ĐIỀU HÀNH CẤP NƯỚC

MÙA CẠN CHO ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG

B¸o c¸o ®Ò tµi nh¸nh

®iÒu tra hiÖn tr¹ng hÖ thèng c«ng tr×nh

cÊp n−íc ®ång b»ng s«ng hång

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS.TS. Lª Kim TruyÒn

Chñ nhiÖm chuyªn ®Ò: PGS.TS. D−¬ng Thanh L−îng

6757-9

12/3/2008

Hµ Néi, th¸ng 12 n¨m 2007

Danh s¸ch nh÷ng ng−êi tham gia thùc hiÖn chÝnh ®Ò tµi nh¸nh

TT Họ và tên Đơn vị Chức danh Thành viên

1 D−¬ng Thanh L−îng ĐHTL PGS.TS Chủ nhiệm

đề tài nhánh

2 Ph¹m ThÞ H−¬ng Lan ĐHTL TS Tham gia

3 Hoàng Thái Đại ĐHTL TS Tham gia

4 Nguyễn Tiến Thái ĐHTL KS Tham gia

5 Nguyễn Quang Phi ĐHTL KS Tham gia

6 Vũ Thị Thu Huệ ĐHTL KS Tham gia

7 PhạmVăn Chiến ĐHTL KS Tham gia

Lêi nãi ®Çu

§Ò tµi nh¸nh “Ph©n tÝch vµ xö lý sè liÖu thñy v¨n” lµ ®Ò tµi sè 1 trong

tæng sè 11 ®Ò tµi nh¸nh cña ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc ®éc lËp cÊp nhµ n−íc

“Nghiªn cøu c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn ®iÒu hµnh cÊp n−íc cho mïa c¹n

®ång b»ng s«ng Hång” §Ò tµi nh¸nh thùc hiÖn c¸c néi dung chÝnh sau:

• Thu thËp, ph©n tÝch, xö lý c¸c sè liÖu khÝ t−îng thñy v¨n

• C¸c tµi liÖu vÒ quy ho¹ch vµ d©n sinh, kinh tÕ

• C¸c tµi liÖu ®Þa h×nh

• C¸c tµi liÖu thñy v¨n quan tr¾c t¹i c¸c tuyÕn c«ng tr×nh

C¸c néi dung trªn ®−îc ph©n tÝch, tr×nh bµy cô thÓ trong néi dung cña

bèn chuyªn ®Ò thµnh phÇn thÓ hiÖn trong b¸o c¸o nµy.

§Ò môc nghiªn cøu kh«ng thÓ triÓn khai thµnh c«ng vµ ®¹t ®−îc kÕt

qu¶ nÕu thiÕu sù ®éng viªn vµ chØ ®¹o cña Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ, Bé

N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, Tr−êng §¹i häc Thñy lîi, Ban chñ

nhiÖm ®Ò tµi, Phßng Qu¶n lý khoa häc, khoa Thñy v¨n – Tµi nguyªn n−íc.

Thay mÆt cho nhãm nghiªn cøu, chóng t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c.

Nhãm thùc hiÖn chuyªn ®Ò xin bµy tá lßng biÕt ¬n ®Õn Trung t©m t−

liÖu, Côc m¹ng l−íi, Trung t©m KhÝ t−îng thñy v¨n Quèc gia, §µi KhÝ t−îng

thñy v¨n §«ng B¾c vµ rÊt nhiÒu c¬ quan liªn quan ®· gióp chóng t«i thùc

hiÖn tèt viÖc thu thËp, ph©n tÝch vµ xö lý sè liÖu.

Do thêi gian vµ tr×nh ®é cã h¹n, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu ®¹t ®−îc

ch¾c cßn nhiÒu h¹n chÕ, ch−a ®¸p øng ®Çy ®ñ yªu cÇu cña thùc tÕ. TËp thÓ

t¸c gi¶ mong t×m ®−îc sù c¶m th«ng vµ nhÊt lµ sù gãp ý cho nh÷ng c«ng t¸c

nghiªn cøu tiÕp cña ®«ng ®¶o c¸c chuyªn gia trong vµ ngoµi ngµnh, c¸c b¹n

®ång nghiÖp cïng c¸c ®éc gi¶ ®äc b¸o c¸o nµy.

Xin ch©n thµnh c¸m ¬n.

Hµ néi ngµy 30 th¸ng 10 n¨m 2007

Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng.

Điều tra hiện trạng hệ thống công trình cấp nước Đồng bằng Sông Hồng

-4-

MỞ ĐẦU

Mạng lưới sông Hồng có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc hình thành và phát triển

của đất nước ta. Từ thuở xa xưa, khi tiến xuống vùng trung du và đồng bằng Bắc Bộ, cư

dân Việt đã biết cố kết lại với nhau để đắp đê, ngăn lũ, dẫn thủy, làm nông và công việc

đó vẫn còn tiếp tục cho đến ngày nay. Đặc biệt, gần đây hàng loạt công trình hồ chứa lớn

được xây dựng trên sông đem lại những nguồn lợi đáng kể cho đất nước. Tuy nhiên, sông

Hồng đang phải chịu những tác động mạnh bởi sự thay đổi của thiên nhiên và tác động

của con người. Nghiên cứu để giảm những tác động xấu không mong muốn và nhận lấy

những nguồn lợi thiên nhiên mà mạng lưới sông này đem lại luôn luôn là công việc hết

sức cần thiết và có ý nghĩa.

Gần đây, về mùa cạn việc lấy nước trên hệ thống sông Hồng gặp phải nhiều khó khăn,

sông thường không cung cấp đủ nước tưới. Điều đó đặt ra một vấn đề là cần phải nghiên

cứu để chọn ra một phương pháp điều hành cấp nước hợp lý trên cơ sở hài hòa hoặc tối

ưu hóa điều hành để phát huy những nguồn lợi và giảm thiểu những tác động tiêu cực mà

hệ thống sông tạo ra.

Muốn làm được điều đó phải xem xét mạng lưới sông Hồng trên quan điểm hệ thống với

các bộ phận tạo nên nó (các lưu vực, các tuyến sông, các điểm lấy nước, các hồ điều

tiết,...) đồng thời cũng cần xem xét nó trong một vấn đề chung gọi là quản lý tổng hợp sử

dụng nước trên toàn lưu vực với các nội dung phòng lũ, trữ nước và phát điện trong mùa

lũ, cân đối nguồn nước cho các mục đích sử dụng khác nhau trong mùa cạn bao gồm cấp

nước, phát điện, giao thông và môi trường.

Về dòng chảy mùa cạn và giải quyết mâu thuẫn giữa phát điện với nhu cầu cấp nước cho

hệ thống sông Hồng còn tồn tại một số bất cập như sau:

1) Nhiệm vụ cấp nước cho hạ lưu đã thay đổi so với thiết kế ban đầu. Nhu cầu dùng

nước của các ngành kinh tế có xu thế ngày càng tăng, thậm chí là tăng đột biến do

phát triển kinh tế, dân số tăng, đặc biệt là cấp nước vụ đông đang trở thành vụ

chính do tăng vụ và thâm canh.

2) Tình hình thời tiết có nhiều biến động do ảnh hưởng của các hiện tượng khí hậu

đặc biệt làm cho các chu kỳ khô hạn có xu thế gia tăng và nước đến trong mùa cạn

ít làm tăng tính khốc liệt của tình hình thiếu nước.

3) Đối với hồ chứa Hoà Bình và Thác Bà mới chỉ có quy trình vận hành chống lũ mà

chưa có quy trình cấp nước trong mùa cạn cho vùng đồng bằng, vì vậy chưa chủ

động trong việc lập kế hoạch hàng năm cho phát điện và cấp nước hạ du.

4) Đối với hệ thống công trình cấp và phân phối nước vùng đồng bằng hiện chưa có

quy trình điều hành chung cho cả hệ thống.

5) Chưa có những nghiên cứu làm cơ sở khoa học cho việc xác định nhu cầu nước

sinh thái cho các hệ thống sông Hồng - Thái Bình

Trên cơ sở của những điều kiện và đặc điểm nêu trên, việc xây dựng cơ sở khoa học

nhằm điều hành hệ thống các hồ chứa phục vụ kiểm soát lũ, điều phối và chia sẻ nguồn

nước cho các hệ dùng nước khác nhau, nhằm tránh những tổn thất lớn về kinh tế xã hội là

rất cấp thiết, do đó đề tài cấp nhà nước "Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành

Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn điều hành cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng.

Điều tra hiện trạng hệ thống công trình cấp nước Đồng bằng Sông Hồng

-5-

cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng" đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển

Nông thôn phê duyệt với các mục tiêu như sau:

1) Đề xuất được cơ sở khoa học để điều hành cấp nước và phân phối nước cho toàn

mùa kiệt và những năm hạn

2) Đề xuất được quy trình vận hành các hồ chứa phục vụ phát điện và cấp nước trong

thời kỳ mùa kiệt trên hệ thống sông Hồng

Để đạt được các mục tiêu nêu trên, đề tài gồm những nội dung chính như sau:

1) Thu thập, phân tích và sử lý số liệu khí tượng thuỷ văn, số liệu về quy hoạch và

dân sinh kinh tế, tài liệu về địa hình, các số liệu quan trắc thuỷ văn tại các tuyến

công trình...

2) Điều tra đánh giá hiện trạng công trình lấy nước và tình hình sử dụng nước hệ

thống sông Hồng, điều tra hiện trạng xâm nhập mặn và vận hành cấp nước các

công trình lấy nước đồng bằng sông Hồng.

3) Điều tra hiện trạng điều hành cấp nước hồ chứa Hoà Bình, Thác Bà và công tác

quản lý nước trong thời kỳ kiệt, phân tích, đánh giá hiện trạng công trình và quản

lý hệ thống.

4) Phân tích hiện trạng chế độ dòng chảy vùng hạ lưu sông Hồng do ảnh hưởng của

hồ chứa Hoà Bình và Thác Bà.

5) Tính toán, dự báo thuỷ văn và xác định nhu cầu nước cho đồng bằng sông Hồng.

6) Lập quy trình điều hành hệ thống cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng

giai đoạn 2010-2015 có kể đến các hồ chứa Sơn La và Tuyên Quang.

Đề tài nhánh "Phân tích đánh giá hiện trạng hệ thống công trình cấp nước Đồng bằng

Sông Hồng" được thực hiện nhằm cung cấp các thông tin đầu vào và các luận cứ khoa

học và thực tiễn cho việc thực hiện đề tài chung "Nghiên cứu cơ sở khoa học, thực tiễn

điều hành cấp nước mùa cạn cho đồng bằng sông Hồng".

Khi thực hiện được đề tài này, nhóm đề tài được sự giúp đỡ của nhiều cơ quan, đơn vị

trong việc thu thập các số liệu về các hệ thống công trình lấy nước trên hệ thống sông

Hồng, tìm hiểu các giải pháp chống hạn để đảm bảo nước tưới cho nông nghiệp, công

nghiệp và dân sinh, các ý kiến khoa học về việc xây dựng, quản lý, điều hành hệ thống

thủy lợi.

Nhóm tác bày tỏ sự cảm ơn chân thành tới Cục Thủy lợi - Bộ Nông nghiệp và PTNT, các

sở Nông nghiệp và PTNT, các Chi cục Thủy lợi của các tỉnh Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Hà

Tây, Bắc Giang, Bắc Ninh, Hà Nội, Hải Phòng, Hải Dương, Hưng Yên, Hà Nam, Nam

Định, Thái Bình, Ninh Bình,... Viện Quy hoạch thủy lợi, Viện Khoa học thủy lợi, các

công ty khai thác công trình thủy lợi Bắc Đuống, Nam Đuống, Bắc Hưng Hải, Bắc Thái

Bình, Nam Thái Bình, Phù Sa - Đông Mô, Sông Nhuệ, Đan Hoài,... và nhiều đơn vị, cá

nhân khác.

Chúng tôi cũng xin bày tỏ sự cảm ơn chân thành tới Ban giám hiệu trường Đại học Thủy

lợi và các đơn vị, cá nhân trong Trường đã tạo điều kiện, giúp đỡ và phối hợp với chúng

tôi trong quá trình thực hiện đề tài.