Nghiên cứu các nhân tố bên trong doanh nghiệp tác động đến chất lượng thông tin kế toán trên Báo cáo tài chính của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Bình Định

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUY NHƠN

TRẦN THỊ MINH HẰNG

NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ BÊN TRONG

DOANH NGHIỆP TÁC ĐỘNG ĐẾN CHẤT LƢỢNG

THÔNG TIN KẾ TOÁN TRÊN BÁO CÁO TÀI CHÍNH

CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA

TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH ĐỊNH

Chuyên ngành: Kế toán

Mã số: 8340301

Ngƣời hƣớng dẫn:TS. NGUYỄN THỊ THU HIỀN

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đề tài “Nghiên cứu các nhân tố bên trong doanh

nghiệp tác động đến chất lƣợng thông tin kế toán trên Báo cáo tài chính của

các Doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Bình Định” là công trình

nghiên cứu của riêng tôi. Những kết quả nêu trong luận văn này là trung thực

và chƣa từng công bố trong bất kỳ công trình nào. Các số liệu trong luận văn

có nguồn gốc rõ ràng, đƣợc tổng hợp từ nguồn thông tin đáng tin cậy.

Tác giả luận văn

Trần Thị Minh Hằng

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến TS.

Nguyễn Thị Thu Hiền đã tận tình hƣớng dẫn tôi trong quá trình thực hiện luận

văn này.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới các thầy/cô Khoa Kế toán trƣờng Đại

học Quy Nhơn đã truyền đạt những kiến thức quý báu và tạo mọi điều điện

thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian học tập tại trƣờng.

Mặc dù, đã cố gắng rất nhiều trong suốt quá trình thực hiện luận văn

nhƣng do hạn chế về mặt thời gian cũng nhƣ kinh nghiệm trong nghiên cứu

nên luận văn này chắc chắn còn nhiều hạn chế và thiếu sót. Tôi rất mong nhận

đƣợc những ý kiến đóng góp quý báu của Quý thầy cô để luận văn của tôi

đƣợc hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn!

Bình Định, ngày tháng năm 2021

Tác giả

Trần Thị Minh Hằng

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC BẢNG BIỂU

DANH MỤC HÌNH

MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................ 1

2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ...................... 2

3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ................................................................. 7

4. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................... 7

5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu............................................................. 7

6. Phƣơng pháp nghiên cứu........................................................................... 7

7. Đóng góp mới của luận văn ...................................................................... 8

8. Kết cấu của luận văn ................................................................................ 9

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN .................................................................... 10

1.1. Tổng quan về Doanh nghiệp nhỏ và vừa ................................................. 10

1.1.1. Khái niệm về Doanh nghiệp nhỏ và vừa và các nhân tố bên trong

doanh nghiệp ............................................................................................... 10

1.1.2. Vai trò của DNNVV ......................................................................... 14

1.2. Tổng quan về Báo cáo tài chính............................................................... 16

1.2.1. Khái niệm và vai trò của Báo cáo tài chính ...................................... 16

1.2.2. Mục đích............................................................................................ 17

1.2.3. Ý nghĩa .............................................................................................. 18

1.2.4. Nguyên tắc lập và trình bày BCTC................................................... 19

1.3. Tổng quan về thông tin kế toán và chất lƣợng thông tin kế toán trên

BCTC .............................................................................................................. 20

1.3.1. Thông tin kế toán .............................................................................. 20

1.3.2. Chất lƣợng thông tin kế toán trên BCTC.......................................... 23

1.3.3. Tổng hợp các thuộc tính đánh giá chất lƣợng thông tin kế toán từ các

quan điểm trên............................................................................................. 33

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1................................................................................ 34

CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................ 35

2.1. Quy trình nghiên cứu ............................................................................... 35

2.2. Mô hình và giả thuyết nghiên cứu............................................................ 37

2.2.1. Mô hình nghiên cứu đề xuất ............................................................. 37

2.2.2. Các giả thuyết nghiên cứu................................................................. 38

2.3. Xây dựng thang đo ................................................................................... 38

2.4. Mẫu nghiên cứu định lƣợng..................................................................... 42

2.4.1. Phƣơng pháp thu thập dữ liệu ........................................................... 42

2.4.2. Phƣơng pháp xử lý dữ liệu định lƣợng ............................................. 44

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2................................................................................ 51

CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU....................................................... 52

3.1. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu.............................................................. 52

3.1.1. Kết quả khảo sát về loại hình doanh nghiệp ..................................... 52

3.1.2. Kết quả khảo sát về tổng nguồn vốn doanh nghiệp .......................... 53

3.1.3. Kết quả khảo sát về số lao động........................................................ 53

3.2. Đánh giá độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha ........................ 54

3.2.1. Kiểm định hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha cho thang đo của các biến

độc lập ......................................................................................................... 54

3.2.2. Kiểm định hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha cho thang đo biến phụ thuộc 58

3.3. Phân tích nhân tố khám phá EFA............................................................. 58

3.3.1. Phân tích nhân tố khám phá EFA cho nhóm biến độc lập................ 59

3.3.2. Phân tích nhân tố khám phá EFA cho nhóm biến phụ thuộc............ 66

3.4. Phân tích hệ số tƣơng quan Pearson ........................................................ 68

3.5. Phân tích hồi quy tuyến tính đa biến........................................................ 69

3.5.1. Đánh giá sự phù hợp của mô hình hồi quy tuyến tính bội................ 69

3.5.2. Kiểm định giả thuyết......................................................................... 70

3.5.3. Kiểm định hiện tƣợng đa cộng tuyến................................................ 71

3.5.4. Phƣơng trình hồi quy tuyến tính bội ................................................. 72

3.6. Kiểm định về phân phối chuẩn của phần dƣ............................................ 74

3.7. Kiểm định T-Test ..................................................................................... 76

3.8. Kết quả nghiên cứu .................................................................................. 77

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3................................................................................ 79

CHƢƠNG 4: BÀN LUẬN KẾT QUẢ VÀ KẾT LUẬN ............................... 80

4.1. Bàn luận kết quả nghiên cứu.................................................................... 80

4.2. Kết luận .................................................................................................... 82

4.3. Kiến nghị.................................................................................................. 84

4.3.1. Nhân sự kế toán................................................................................. 84

4.3.2. Hệ thống kiểm soát nội bộ ................................................................ 85

4.3.3. Nhà quản trị....................................................................................... 86

4.3.4. Hành vi quản trị của nhà quản lý ...................................................... 86

4.4. Hạn chế của đề tài .................................................................................... 86

KẾT LUẬN CHƢƠNG 4................................................................................ 88

KẾT LUẬN CHUNG...................................................................................... 89

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................ 90

PHỤ LỤC

QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (bản sao)

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

AAA

American Accounting Association

(Hiệp hội kế toán Mỹ

BCTC Báo cáo tài chính

CLTT Chất lƣợng thông tin

CLTTKT Chất lƣợng thông tin kế toán

COSO

The Committee of Sponsoring Organizations of

the Treadway Commission (Ủy ban chống gian

lận khi lập Báo cáo tài chính thuộc Hội đồng

quốc gia Hoa Kỳ)

DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa

FASB

Financial Accounting Standards Board

(Hội đồng tiêu chuẩn kế toán tài chính

IASB

International Accounting Standards Board

(Hội đồng Chuẩn mực Kế toán quốc tế

IASC

International Accounting Standards Committee

(Ủy ban Chuẩn mực Kế toán quốc tế)

KSNB Kiểm soát nội bộ

VSA

Vietnam Accounting Standards

(Chuẩn mực kế toán Việt Nam)

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1. Tiêu chí xác định DNNVV ở một số nƣớc và vùng lãnh thổ trên

thế giới ............................................................................................ 11

Bảng 1.2. Tiêu chí xác định DNNVV ở Việt Nam......................................... 13

Bảng 2.1. Tổng hợp các nhân tố tác động đến CLTTKT theo các nghiên

cứu trƣớc ......................................................................................... 39

Bảng 2.2. Tổng hợp và mã hóa các biên quan sát trong mô hình nghiên cứu....

......................................................................................................... 44

Bảng 3.1. Tổng hợp về loại hình doanh nghiệp.............................................. 52

Bảng 3.2. Tổng hợp về tổng nguồn vốn doanh nghiệp................................... 53

Bảng 3.3. Tổng hợp về số lao động của doanh nghiệp ................................... 53

Bảng 3.4. Bảng kết quả phân tích Cronbach’s Alpha của thang đo NSKT

(lần 1).............................................................................................. 54

Bảng 3.5. Bảng kết quả phân tích Cronbach’s Alpha của thang đo NSKT

(lần 2).............................................................................................. 55

Bảng 3.6. Bảng kết quả phân tích Cronbach’s Alpha của thang đo MTDN... 55

Bảng 3.7. Bảng kết quả phân tích Cronbach’s Alpha của thang đo KSNB.... 56

Bảng 3.8. Bảng kết quả phân tích Cronbach’s Alpha của thang đo HVQT ... 57

Bảng 3.9. Bảng kết quả phân tích Cronbach’s Alpha của thang đo HTQL.... 57

Bảng 3.10. Bảng kết quả phân tích Cronbach’s Alpha của thang đo CLTT .. 58

Bảng 3.11. Bảng kết quả phân tích KMO và Bartlett cho các biến độc lập

(lần 1).............................................................................................. 59

Bảng 3.12. Bảng kết quả phân tích phƣơng sai trích cho các biến độc lập

(lần 1).............................................................................................. 60

Bảng 3.13. Bảng kết quả ma trận xoay nhân tố các biến độc lập (lần 1)........ 61

Bảng 3.14. Bảng kết quả phân tích KMO và Bartlett cho các biến độc lập

(lần 2).............................................................................................. 62

Bảng 3.15. Bảng kết quả phân tích phƣơng sai trích cho các biến độc lập

(lần 2).............................................................................................. 62

Bảng 3.16. Bảng kết quả ma trận xoay nhân tố các biến độc lập (lần 2)........ 63

Bảng 3.17. Bảng tổng hợp các biến còn lại trong mô hình nghiên cứu.......... 64

Bảng 3.18. Bảng kết quả phân tích KMO và Bartlett của biến phụ thuộc...... 66

Bảng 3.19. Bảng kết quả phân tích phƣơng sai trích của biến phụ thuộc....... 67

Bảng 3.20. Bảng kết quả ma trận xoay nhân tố của biến phụ thuộc............... 67

Bảng 3.21. Bảng ma trận tƣơng quan giữa các nhân tố .................................. 69

Bảng 3.22. Bảng tóm tắt mô hình ................................................................... 70

Bảng 3.23. Bảng phân tích ANOVA............................................................... 71

Bảng 3.24. Bảng phân tích trọng số hồi quy................................................... 72

Bảng 3.25. Kết quả kiểm định T-Test............................................................. 76

Bảng 4.1. Mức độ tác động của các nhân tố bên trong doanh nghiệp ............ 82

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1. Các thuộc tính đánh giá chất lƣợng thông tin của FASB (1980)

(Carmichael, 1980) ......................................................................... 26

Hình 1.2. Các thuộc tính đánh giá chất lƣợng thông tin của IASB (2001)..... 28

Hình 1.3. Các thuộc tính đánh giá chất lƣợng thông tin trên BCTC của

FASB và IASB (2010).................................................................... 30

Hình 1.4. Các thuộc tính đánh giá CLTTKT trên BCTC theo quan điểm

của Chuẩn mực kế toán Việt Nam.................................................. 32

Hình 2.1. Quy trình nghiên cứu ...................................................................... 36

Hình 2.2. Mô hình nghiên cứu đề xuất ........................................................... 37

Hình 3.1. Mô hình các nhân tố tác động đến CLTTKT trên BCTC của các

DNNVV trên địa bàn tỉnh Bình Định ............................................. 73

Hình 3.2. Biểu đồ tần số của phần dƣ chuẩn hóa của mô hình (Histogram) .. 74

Hình 3.3. Đồ thị phân bố phần dƣ hàm hồi quy (Normal P-P Plot) ............... 75

Hình 3.4. Đồ thị phân tán của phần dƣ đã đƣợc chuẩn hóa ............................ 75

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong xu thế hội nhập và toàn cầu hóa nhƣ hiện nay, DNNVV có vị trí

rất quan trọng trong nền kinh tế của mỗi quốc gia trong đó có Việt Nam. Loại

hình doanh nghiệp này chiếm đa số và chủ yếu trong nền kinh tế nƣớc ta

(khoảng 93% trong tổng số các doanh nghiệp), đồng thời nó có sức lan tỏa

trong mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội. Trong những năm qua, các

DNNVV đặc biệt là các doanh nghiệp ngoài quốc doanh là nguồn chủ yếu tạo

ra công ăn việc làm, tăng thu nhập cho ngƣời lao động, nâng cao mức sống

cho ngƣời dân, giúp huy động các nguồn lực xã hội cho đầu tƣ phát triển, xóa

đói giảm nghèo…Chính vì những lý do đó, việc khuyến khích phát triển các

DNNVV là giải pháp quan trọng để thực hiện các chiến lƣợc phát triển kinh tế

- xã hội nhằm đảm bảo cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế nƣớc nhà.

Để các doanh nghiệp này phát triển thì việc đảm bảo CLTTKT trên

BCTC là điều hết sức cần thiết. Thông tin kế toán đƣợc xem là thành phần

chính yếu của thông tin quản lý và đảm nhận vai trò quản lý nguồn lực thông

tin tài chính cho các doanh nghiệp. CLTT trên BCTC do kế toán cung cấp

đƣợc coi nhƣ là một trong những tiêu chuẩn quan trọng để đảm bảo sự an toàn

và khả năng mang lại hiệu quả cho các quyết định kinh doanh. BCTC không

đảm bảo chất lƣợng sẽ gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng dẫn đến lòng tin

của nhà đầu tƣ cũng nhƣ hình ảnh của các doanh nghiệp bị ảnh hƣởng. Tóm

lại, CLTTKT nói chung và CLTT BCTC nói riêng hiện diện rộng khắp các

doanh nghiệp và là một trong những nhân tố quyết định sự sống còn của các

doanh nghiệp nhất là trong nền kinh tế tri thức hiện nay.

Nhận thức đƣợc tầm quan trọng trên, tôi đã chọn đề tài “Nghiên cứu các

nhân tố bên trong doanh nghiệp tác động đến chất lượng thông tin kế toán

2

trên Báo cáo tài chính của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh

Bình Định” nhằm góp phần làm cho CLTTKT trên BCTC của các DNNVV

ở tỉnh Bình Định đƣợc minh bạch hơn, lành mạnh hơn, có chất lƣợng hơn và

phải phù hợp với yêu cầu phát triển của nền kinh tế.

2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Nội dung chính của phần này là trình bày tổng quan các nghiên cứu ở

trong và ngoài nƣớc có liên quan đến đề tài và các mô hình nghiên cứu các

nhân tố bên trong tác động đến CLTTKT trên BCTC với mục tiêu cung cấp

những luận giải cần thiết tạo tiền đề, nền tảng để đề tài có cơ sở kế thừa về lý

thuyết, các phƣơng pháp và kết quả nghiên cứu. Ngoài ra, tổng quan các

nghiên cứu còn giúp tác giả hiểu đƣợc quá trình hình thành và phát triển của

các hƣớng nghiên cứu, từ đó đƣa ra định hƣớng cho nghiên cứu này.

Nghiên cứu về các nhân tố tác động đến CLTT trong lĩnh vực kế toán là

một đề tài thu hút đƣợc sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài

nƣớc. Việc nghiên cứu đề tài này xuất hiện từ những năm 70, hiện nay vẫn

đang tiếp tục phát triển và hoàn thiện.

Các nghiên cứu nước ngoài

Tiêu biểu là nghiên cứu của Heidi (2001) trong bài viết “What factors

influence financial statement quality? A framework and some empirical

evidence” nghiên cứu về các nhân tố ảnh hƣởng đến chất lƣợng BCTC đã chỉ

ra rằng những nhân tố tác động đến CLTT trên BCTC gồm: nhóm nhân tố bên

trong (nhƣ quyết định của nhà quản trị, cơ chế quản trị nội bộ) và nhóm nhân

tố bên ngoài (nhƣ cơ chế quản lý, quy định của chính phủ, tổ chức kiểm toán).

Nghiên cứu của Hongjiang Xu & ctg (2003) trong bài viết “Key Issues

of Accounting Information Quality Management: Australian Case Studies” đã

tiến hành nghiên cứu các nhân tố tác động đến CLTT trên BCTC của các

doanh nghiệp ở Úc. Nghiên cứu này cho rằng, ngoài việc cung cấp lý thuyết

3

nền tảng về khái niệm và thang đo đo lƣờng CLTTKT, tác giả đã tìm ra một

số nhân tố tác động đến CLTTKT thông qua phƣơng pháp nghiên cứu định

tính bao gồm: các nhân tố bên trong nhƣ con ngƣời (đào tạo và nâng cao trình

độ nhân viên, vai trò của con ngƣời trong kiểm soát), hệ thống (sự tƣơng tác

giữa con ngƣời với hệ thống máy tính, nâng cấp hệ thống, vai trò của hệ thống

kiểm soát), tổ chức (cơ cấu tổ chức, văn hóa tổ chức, các chính sách và chuẩn

mực) và các nhân tố bên ngoài (mối quan hệ giữa các tổ chức và giữa các

quốc gia, sự phát triển công nghệ, sự thay đổi các quy định, pháp lý và kinh tế

toàn cầu). Nghiên cứu này đƣợc tiến hành qua nhiều giai đoạn, bắt đầu từ việc

tổng hợp, tham chiếu cơ sở lý thuyết của các nghiên cứu trƣớc đó để xác định

các nhóm nhân tố tác động đến CLTT, sau đó nhóm tác giả kiểm định lại các

nhóm nhân tố này bằng nghiên cứu định tính thông qua phƣơng pháp nghiên

cứu tình huống. Sau đó, tác giả sử dụng phƣơng pháp thống kê và miêu tả để

tiến hành so sánh dữ liệu giữa các tình huống với nhau nhằm phân tích những

điểm tƣơng đồng và khác biệt của các dữ liệu thu thập đƣợc ở các tình huống.

Kết quả nghiên cứu cho thấy các nhóm nhân tố bên trong thực sự tác động

đến CLTT trên báo cáo tài chính.

Nghiên cứu của Naomi S. Soderstrom & Kevin Jialin Sun (2007) trong

bài viết “IFRS Adoption and Accounting Quality: A Review” về các nhân tố

quyết định CLTTKT của BCTC khi áp dụng IFRS gồm các nhân tố: hệ thống

pháp luật và chính trị, chuẩn mực kế toán và việc trình bày BCTC. Trong đó,

hệ thống pháp luật và chính trị có tác động trực tiếp và gián tiếp đến CLTTKT

còn chuẩn mực kế toán lại là nhân tố chịu sự chi phối của hệ thống pháp luật

và chính trị vì pháp luật quy định việc ban hành các chuẩn mực kế toán.

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng việc trình bày BCTC bao gồm 4 yếu tố ảnh

hƣởng tới CLTTKT là thị trƣờng tài chính, chủ sở hữu, cấu trúc vốn và hệ

thống thuế.